Δ19. Γνωστική Ψυχολογία- Ψυχολογία Μάθησης Κωνσταντίνος Π. Χρήστου
Ένα αρχέγονο ερώτηµα Τι είναι η (μαθηματική) γνώση; Ποια η διαδικασία του γνωρίζειν; θεωρίες, επιστημολογίες, μεταφορές και πρακτικές στην τάξη των μαθηματικών
Ένα αρχέγονο ερώτηµα Το παράδοξο της μάθησης: Πώς γίνεται να θέλουμε να αποκτήσουμε μια γνώση που δε γνωρίζουμε; (Πλάτων, Μένων) Αν δε γνωρίζουμε ότι υπάρχει κάτι εκεί, πώς την αναζητούμε; Αν γνωρίζουμε ήδη ότι υπάρχει κάτι εκεί, τότε δεν μπορούμε να γνωρίσουμε τίποτα νέο
Οι τρεις µεγάλες αφηγήσεις Για τη μάθηση στη δύση: Εμπειρισμός: Lock, Thorndike, βλ. Συμπεριφορισμός Ρασιοναλισμός- ορθολογισμός: Descartes, Piaget, βλ. Γνωστική προσέγγιση/κονστρουκτιβισμός Πραγματισμός: Vygotsky, βλ. ιστορικό- πολιτισμική προσέγγιση & εμπλαισιωμένη μάθηση (situated) βλ. Greeno, Collins, & Resnick (1996)
Μάθηση σχετικά µόνιµη αλλαγή στη συµπεριφορά και τη νόηση ενός ατόµου (ή στη δυνατότητά του) ως αποτέλεσµα εµπειρίας, πρακτικής, ή στοχασµού απόκτηση γνώσης «Η µάθηση ως ενέργεια δηµιουργίας καινούριων δοµών και τεκµηρίωσης των παλιών» (Vygotsky, 1988) Συµµετοχή...
η γνώση είναι στις συνδέσεις 6
we understand something if we see how it is related or connected to other things we know Hiebert, J (1997, p.7) 7
students are expected to understand how mathemaacal ideas are interconnected and build on one another to produce a coherent whole η γνώση είναι στις συνδέσεις στις σχέσεις στη δομή (NCTM, 2000, p.7) 8
η γνώση είναι στις συνδέσεις...είναι ένα τσιτάτο σύνθημα που θα λειτουργήσει ως προκαταβολικός οργανωτής για το μάθημα απο το ρόλο των συνδέσεων στη μάθηση που πρώτη εντόπισε η σχολή του συμπεριφοσιμού στη γνωστική ψυχολογία και στην μετά εποχή εστιάζοντας στη μάθηση μαθηματικών εννοιών και διαδικασιών Τι είναι προκαταβολικός οργανωτής; 9
προκαταβολικός οργανωτής advance organizer ή Προωθηµένος Οργανωτής, ή Προοργανωτής Ενεργοποιεί τα απαραίτητα στοιχεία της προηγούµενης γνώσης για να προετοιµάσει τον µαθητή να δεχθεί τη νέα γνώση. Οργανώνει η διδασκαλία γύρω από ένα συγκεκριµένο πλαίσιο Γέφυρα ανάµεσα στην προϋπάρχουσα και στη γνώση που έρχεται Π.χ., ταινία, εικόνα, πίνακας, βίντεο David Ausubel (1918 2008)
Εφαρμογή της μελέτης των γνωστικών διεργασιών στην τάξη Εστίασε στη μελέτη της διάλεξης & αφήγησης Μάθηση με προφορικό λόγο Τρόπος οργάνωσης της γνώσης - επεξεργασία πληροφοριών εφαρμογές στη διδακτική πράξη Θεωρία της υπαγωγής: κάθε γνώση υπάγεται σε μία προηγούμενη. Προϋπάρχουσα γνώση / αναδιοργάνωση Γνωστική Δομή Μηχανική μάθηση/αποστήθιση vs γνώση που έχει νόημα
Αυθαίρετη, κατά λέξη, όχι ουσιαστική σύνδεση με τα προηγούμενα Γνώση που δεν συνδέεται με εμπειρία πάνω σε γεγονότα και αντικείμενα Χωρίς προσπάθεια να ενταχθεί η νέα πληροφορία στην ήδη υπάρχουσα γνωστική δομή Μάθηση με νόημα } } } Όχι αυθαίρετη, όχι παπαγαλία, σύνδεση με τα προηγούμενα Εστιασμένη προσπάθεια να συνδεθούν με ήδη υπάρχουσες έννοιες σε ανώτερο γνωστικό επίπεδο και όχι στη βάση επιφανειακών χαρακτηριστικών Σύνδεση με εμπειρία
προκαταβολικός οργανωτής advance organizer Θεωρητικές καταβολές: Θεωρία οργάνωσης των ιδεών σε σχήµατα (Bartlett, 1932), πλαίσια κατηγοριών Κάθε νέα πληροφορία καταχωρείται σε ένα τέτοιο σχήµα Η ενεργοποίηση του συγκεκριµένου σχήµατος/ πλαισίου είναι απαραίτητη για την σωστή τοποθέτηση της νέας γνώσης
Κωνσταντίνος Π. Χρήστου
Προκαταβολικός οργανωτής (advanced organizer) 11
Φάση Α : Παρουσίαση προ-οργανωτή (ο δάσκαλος στο κέντρο) Στόχοι, χαρακτηριστικά του μαθήματος Παραδείγματα, επεξηγήσεις Ενεργοποίηση προϋπάρχουσας γνώσης Φάση Β : Παρουσίαση διδακτέας ύλης Δόμηση της νέας γνώσης και σύνδεσή της με την προϋπάρχουσα γνώση Φάση Γ : Ενίσχυση της γνωστικής δομής (ο μαθητής στο κέντρο) Ολοκληρωμένη συσχέτιση των επιμέρους στοιχείων σε ενιαία δομή Κριτική προσέγγιση γνωστικού αντικειμένου Παραδείγματα, σύνδεση με άλλες γνώση, απόκτηση νοήματος Σύνοψη του μαθήματος
η γνώση είναι στις συνδέσεις οι συνδέσεις στο συμπεριφορισμό κοστρουκτιβισμός Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών (ΔΕΠΠΣ) σύνδεση με εμπειρία σύνδεση με καθημερινή εφαρμογή σχέση με ατομικά ενδιαφέροντα, κίνητρα, συναισθήματα, στάσεις, πεπιθήσεις...... 18
Οι τρεις µεγάλες αφηγήσεις Για τη μάθηση στη δύση: Εμπειρισμός: Lock, Thorndike, βλ. Συμπεριφορισμός Ρασιοναλισμός- ορθολογισμός: Descartes, Piaget, βλ. Γνωστική προσέγγιση/κονστρουκτιβισμός Πραγματισμός: Vygotsky, βλ. Κοινωνικοιστορική προσέγγιση & εμπλαισιωμένη μάθηση (situated) βλ. Greeno, Collins, & Resnick (1996)
Συµπεριφοριστικές, Γνωστικές, και Κοινωνικοπολιτιστικές Θεωρίες Μάθησης Συμπεριφορισμός: εστίαση στη σχέση περιβάλλοντος / συμπεριφοράς Το περιβάλλον ευθύνεται για τη συμπεριφορά Γνωστική Ψυχολογία: εστίαση στο υποκείμενο που μαθαίνει Η ερμηνεία των ερεθισμάτων από το περιβάλλον μπορεί να ποικίλλει σε κάθε άτομο Κοινωνικοπολιτισμικές προσεγγίσεις: περιβάλλον / συμπεριφορά Επίδραση του περιβάλλοντος στη συμπεριφορά του ατόμου (λαμβάνει υπόψιν την εμπειρία/ιστορία της χρήσης των πρακτικών κοινότητας)
συµπεριφορισµός/εµπειρισµός Μάθηση: η συσσώρευση συνδέσεων και δεξιοτήτων Γνώση: η δημιουργία σύνδεσης, η απόκτηση μιας δεξιότητας Κίνητρο: η διάθεση για απόκτηση νέων συνδέσεων Θεωρητικές συγγένειες/παραδόσεις: Συσχετισμός / συνειρμός (associa{ons), βλ. Lock & Hume: όπου γνώση= οι συνειρμικές συνδέσεις των ιδεών, μάθηση: η δημιουργία τέτοιων συνδέσεων Συνδετισμός/νευρωνικά δίκτυα: γνώση= η πολλαπλή ενεργοποίηση - οι συνδέσεις με αναλογία στις νευρωνικές συνάψεις, μάθηση: η ισχυροποίηση ή εξασθένιση αυτών των συνδέσεων Συμπεριφορισμός: γνώση= οι διακριτές (παρατηρήσιμες) συνδέσεις ανάμεσα σε ερέθισμα και αντίδραση και μάθηση= η ισχυροποίηση ή εξασθένιση αυτών των συνδέσεων βλ. Greeno, Collins, & Resnick (1996)
γνωστική/ορθολογική προσέγγιση Εστίαση στη δημιουργία - κατανόηση- ανάπτυξη εννοιών, θεωριών, γενικών και ειδικών γνωστικών ικανοτήτων όπως: λογική σκέψη, λύση προβλήματος, κατανόηση γλώσσας, μαθηματικών, κτλ. Μελέτη διαδικασιών αναπαράστασης, επεξεργασίας και ερμηνείας της γνώσης Κίνητρα: εσωτερικά από κατανόηση/λύση προβλήματος Θεωρητικές συγγένειες/παραδόσεις: Gestalt psychology: δομική φύση της γνώσης, ενόραση Κονστρουκτιβισμός: (Piaget, Bruner, Ausubel) εστίαση στην εννοιολογική / γνωστική ανάπτυξη Θεωρία Επεξεργασίας Πληροφοριών: (Chοmsky, Simon, Newell): εστίαση στη διαδικασία λύσης προβλήματος, κατανόησης γλώσσας κτλ. βλ. Greeno, Collins, & Resnick (1996)
εµπλαισιωµένη/πραγµατιστική/ κοινωνικοιστορική προσέγγιση Η γνώση διανέμεται ανάμεσα στους ανθρώπους και το περιβάλλον τους (τα εργαλεία τους, βιβλία, αντικείμενα, κτλ.). Η μάθηση έρχεται μέσα από τη συμμετοχή στις κοινότητες. Μεταφορά γνώσης: δεν συμβαίνει αφού γνώση δεν είναι κάτι αφηρημένο Θεωρητικές συγγένειες/παραδόσεις: Εθνογραφία: η μελέτη των πρακτικών και της γλώσσας που αναπτύσσονται κατά την αλληλεπίδραση των μελών της κοινότητας Ecological Psychology: μελέτη συμπεριφοράς ως φυσική αλληλεπίδραση ανάμεσα στα ζώα ή/& ανθρώπους Εμπλαισιωμένη νόηση (situated): Γνώση: βρίσκεται στην αντιμετώπιση των προβληματικών καταστάσεων, βρίσκεται πάντοτε σε πλαίσιο. Μάθηση: το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης μέσα στην ομάδα/κοινότητα και η δράση του υποκειμένου στην ομάδα, οι δεσμεύσεις, η υιοθέτηση των κανόνων, των εργαλείων και των πρακτικών της κοινότητας, η ανάπτυξη του κοινού λεξιλογίου βλ. Greeno, Collins, & Resnick (1996)
ψυχαναλυτική σχολή Άλλη μεγάλη αφήγηση του 20 ου αιώνα: ψυχανάλυση Το ασυνείδητο δομείται ως γλώσσα - Jacque lacan Στη συνέχεια της σχολής της ψυχανάλυσης του Freud της Αναλυτικής φιλοσοφίας για τη μελέτη της γλώσσας ως εργαλείο της φιλοσοφίας της ανάπτυξης της γλωσσολογίας και της σημειολογίας Εφαρμογές στην εκπαίδευση: Discourse analysis στα μαθηματικά βλ. Α. Sfard η γνώση βρίσκεται στο λόγο, στο λεξιλόγιο αρχάριος διαφοροποιείται από τον ειδικό στην ευφράδεια του λόγου και στην γνώση του λεξιλογίου στο συγκεκριμένο πεδίο άρα: μαθηματική γνώση = ανάπτυξη και χρήση του απαραίτητου μαθηματικού λεξολογίου βλ. Greeno, Collins, & Resnick (1996)