ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: «ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΕΡΓΩΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΟΡΘΩΣΗΣ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ ΖΑΖΑΡΗΣ ΧΕΙΜΑΔΙΤΙΔΑΣ»

ATEI KABAΛΑΣ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: «ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΕΡΓΩΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΟΡΘΩΣΗΣ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ ΖΑΖΑΡΗΣ ΧΕΙΜΑΔΙΤΙΔΑΣ» («STUDY OF ENVIRONMENTAL REPERCUSSIONS OF WORK ABOUT PROTECTION AND RECTIFICATION OF WETLANDS ZAZARI CHIMADITIDA OF PREFECTURE FLORINA») ΣΠΟΥΔΑΣΤΗΣ: ΣΤΕΡΓΙΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΙΔΗΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΜΑΝΗΣ ΚΑΒΑΛΑ 2012

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΠΕΡΙΛΗΨΗ...σελ.1 2. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΣΗ.σελ.2 2.1. Γεωγραφία Έκταση Πληθυσμός..σελ.2 2.2 Οδικό Δίκτυο.σελ.3 2.3. Απασχόληση Χρήσεις γης..σελ.4 3. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ σελ.5 3.1. Πηγές ρύπανσης Εκτίμηση κατάστασης περιβάλλοντος....σελ.5 3.2 Γεωμορφολογικά Γεωλογικά στοιχεία...σελ.6 3.2.1 Εδαφικοί τύποι.....σελ.6 3.2.2. Τεκτονικά στοιχεία...σελ.6 3.3 Υδρολογικά στοιχεία....σελ.7 3.4 Κλιματικά στοιχεία....σελ.7 4. ΒΛΑΣΤΗΣΗ ΧΛΩΡΙΔΑ ΠΑΝΙΔΑ.σελ.10 4.1 Οικότοποι.σελ.10 4.1.1 Σκληρά ολιγο-μεσοτροφικά ύδατα με βενθική βλάστηση Χαροειδών (Characeae).....σελ.10 4.1.2 Ευτροφικές φυσικές λίμνες με βλάστηση τύπου Magnopotamion ή Hydrocharition..σελ.10 4.1.3 Μεσογειακοί λειμώνες με υψηλές πόες και βούρλα....σελ.10 4.1.4 Ασβεστούχα έλη με Cladium mariscus και Carex davalliana.σελ.10 4.1.5 Δάση πλατύφυλλης δρυός Quercus frainetto...σελ.11 4.1.6 Μικτά δάση δρυός, φτελιάς και φράξου κατά μήκος μεγάλων ποταμών....σελ.11 4.1.7 Καλαμώνες..σελ.11 4.2 Χλωρίδα. σελ.12

4.3 Πανίδα.σελ.12 4.3.1. Ορνιθοπανίδα..σελ.12 4.3.2 Θηλαστικά.σελ.12 4.3.3. Αμφίβια. σελ.12 4.3.4. Ερπετά..σελ.12 4.3.5. Ιχθυοπανίδα....σελ.13 4.3.6. Ασπόνδυλα...σελ.13 5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΚΑΙ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ...σελ.13 5.1 Σκοπός και αναγκαιότητα του έργου.. σελ.13 5.1.1. Υφιστάμενη κατάσταση υγροβιότοπου Χειμαδίτιδας-Ζάζαρης/Λειτουργίες Αξίες και Ανάγκες αποκατάστασης υγροτοπικών λειτουργιών...σελ.13 5.1.2 Ενδεδειγμένη λύση αποκατάστασης......σελ.20 5.2 Εκτίμηση και αξιολόγηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την κατασκευή και λειτουργία των έργων.....σελ.23 5.2.1. Μορφολογία Τοπίο....σελ.23 5.2.2. Έδαφος.....σελ.23 5.2.3. Υδατικοί πόροι Υδρολογία......σελ.24 5.2.4. Ατμόσφαιρα.......σελ.24 5.2.5. Κλίμα.......σελ.24 5.2.6. Βλάστηση Χλωρίδα.......σελ.25 5.2.7. Πανίδα........σελ.25 5.2.8. Κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον..........σελ.27 6. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΟΡΟΙ.......σελ.28 7. ΟΔΗΓΙΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΑΝΤΙΡΡΥΠΑΝΣΗΣ....σελ.29

ΠΗΓΕΣ 1. Δήμος Αετού Νομού Φλώρινας 2. Σύλλογος προστασίας λιμνών Φλώρινας 3. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία 4. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία 5. Εταιρία Οικοτουρισμού Βιτσίου

1. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το προτεινόμενο έργο στο σύνολό του περιλαμβάνει μια σειρά δραστηριοτήτων που σκοπό έχουν αφενός μεν να προστατεύσουν τις λίμνες Ζάζαρη και Χειμαδίτιδα, καθώς και τους γύρω οικοτόπους τους και, αφετέρου να επιτευχθεί η ανόρθωση των υποβαθμισμένων λειτουργιών που επιτελούν οι υγρότοποι. Η πλέον αποδεκτή λύση αποκατάστασης των υγροτοπικών λειτουργιών των λειτουργιών των λιμνών Χειμαδίτιδας-Ζάζαρης περιλαμβάνει την υλοποίηση των παρακάτω έργων: 1. Ανύψωση της στέψης του υφιστάμενου αναχώματος και στεγανοποίηση του, ώστε αφενός να καταστεί ικανό να δεχθεί την ανύψωση στάθμης και αφετέρου να αποτραπεί κάθε ενδεχόμενο διαρροής υδάτων προς τις παρακείμενες γεωργικές εκτάσεις. 2. Κατασκευή επέκτασης του υφιστάμενου αναχώματος στη λίμνη Χειμαδίτιδα από το σημείο συμβολής του υφιστάμενου αναχώματος, με σκοπό τη διασφάλιση της συντήρησης των υγρολίβαδων στα δυτικά του και την επαρκή στράγγιση των παρακείμενων (προς τα ανατολικά) γεωργικών εκτάσεων, τμήμα το οποίο και θα στεγανοποιηθεί. 3. Οδοστρωσία της στέψης του υφιστάμενου και του νέου αναχώματος με αμμοχάλικο (3A) για τη δημιουργία αγροτικής οδού και οδού ελέγχου των αναχωμάτων. 4. Διόρθωση της κλίσης του πυθμένα της τάφρου και εγκατάσταση στραγγιστικού αντλιοστασίου. 5. Ενίσχυση της φυσικής βλάστησης (ανόρθωση) και περίφραξη του δάσους του Σκλήθρου, το οποίο βρίσκεται βορειοδυτικά της λίμνης Χειμαδίτιδας. 6. Εγκατάσταση συστήματος διαχείρισης επιφανειακών υδάτων της λεκάνης απορροής των υγροτόπων, το οποίο θα περιλαμβάνει: Δύο αυτόματους μετεωρολογικούς σταθμούς Τρείς αυτόματους σταθμηγράφους Δύο ρυθμιζόμενους υπερχειλιστές 7. Δημιουργία ανοιχτών διακένων νερού με εκβάθυνση, κατασκευή τεχνητής νησίδας για αναπαραγωγή και φωλεοποίηση ειδών της ορνιθοπανίδας. Τα έργα που προαναφέρθηκαν αναμένεται με την ολοκλήρωσή τους να έχουν θετικές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον μέσω της στήριξης των τροφικών πλεγμάτων, της αποθήκευσης νερού, της διατήρησης του πληθυσμού και της ποικιλότητας της ορνιθοπανίδας, τον εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφορέων, της παγίδευσης ιζημάτων και τοξικών ουσιών, του μετασχηματισμού και συγκράτησης θρεπτικών και γενικότερα μέσω της εξασφάλισης και διατήρησης ύπαρξης ενός αειφορικού υγροτοπικού οικοσυστήματος στην περιοχή μελέτης. Θετικές θα είναι και οι επιπτώσεις του έργου στις ανθρώπινες παραγωγικές δραστηριότητες που απαντώνται στην εν λόγω περιοχή (κτηνοτροφία, γεωργία, αλιεία κτλ), 1

ενώ παράλληλα θα ενισχυθεί η αναψυχική-τουριστική αξία καθώς και η έρευνα της επιστημονικής κοινότητας στο υγροτοπικό σύμπλεγμα Ζάζαρης-Χειμαδίτιδας. 2. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΣΗ 2.1 Γεωγραφία Εκταση Πληθυσμός Οι λίμνες Χειμαδίτιδα και Ζάζαρη βρίσκονται στο νοτιοανατολικό τμήμα του Νομού Φλώρινας. Συγκεκριμένα η λίμνη Χειμαδίτιδα βρίσκεται σε απόσταση 0,5 km ΝΔ του οικισμού Αναργύρων ενώ η λίμνη Ζάζαρη εντοπίζεται σε απόσταση 0,2km δυτικά του οικισμού Λιμνοχωρίου. Η περιοχή μελέτης έχει γεωγραφικό μήκος 21 ο 33, γεωγραφικό πλάτος 40 ο 37 και συνολική έκταση ίση με 228km 2. Σύμφωνα με τη «Μελέτη και προτάσεις έργων προστασίας και ανόρθωσης λειτουργιών υγροτόπων Ζάζαρης Χειμαδίτιδας» (2000) η Ζάζαρη καταλαμβάνει έκταση 1,9 km 2 και έχει υπερθαλάσσιο ύψος 602 m ενώ η Χειμαδίτιδα καταλαμβάνει έκταση 9,5km 2 και έχει υπερθαλάσσιο ύψος που εκτιμάται στα 593m. Η περιοχή των λιμνών υπάγεται διοικητικά στην περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, με έδρα την Κοζάνη και στη Νομαρχιακή Διοίκηση Φλώρινας. Ανατολικά συνορεύει με το νομό Πέλλας, νότια με το νομό Κοζάνης, νοτιοδυτικά με το νομό Καστοριάς και βορειοδυτικά με τους πρόποδες του όρους Βέρνου (Βίτσι). Τα προτεινόμενα έργα αφορούν κυρίως όλο το Δήμο Αετού και κατά δεύτερο λόγο τον οικισμό Ροδώνος που ανήκει στο Δήμο Αμυνταίου και τις κοινότητες Λεχόβου και Νυμφαίου. Σύμφωνα με το Νόμο 2359 (Φ.Ε.Κ. 244/Β/4-12-97) περί «Συγκρότησης της Πρωτοβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης», ο Δήμος Αετού αποτελείται από τους οικισμούς Αγραπιδέων, Αετού, Αναργύρων, Ασπρογείων, Βαλτόνερων, Λιμνοχωρίου, Πεδινού και Σκλήθρου με έδρα τον οικισμό Αετός. Επίσης ο Δήμος Αμυνταίου αποτελείται από το δήμο Αμυνταίου και τους οικισμούς Αγίου Παντελεήμονος, Κέλλης, Κλειδίου, Ξινού Νερού, Πετρών, Ροδώνος και Φανού με έδρα τον οικισμό Αμυνταίου, ενώ στις κοινότητες Λεχόβου και Νυμφαίου δεν επέρχονται μεταβολές και παραμένουν ως έχουν. Στον Πίνακα 1 που ακολουθεί δίνονται τα στοιχεία απογραφής της Ε.Σ.Υ.Ε για κάθε έναν από τους οικισμούς που πρόκειται να επηρεάσουν τα προτεινόμενα έργα και για τα έτη 1971, 1981, 1991. Πίνακας 1. Μεταβολές και πυκνότητα του πληθυσμού που βρίσκεται εντός και στην περιμετρική ζώνη της περιοχής Χειμαδίτιδας-Ζάζαρης βάση στοιχείων από τις απογραφές για τα έτη 71, 81, 91 (Πηγή : Ε.Σ.Υ.Ε.) 2

Ν. Φλώρινας Πληθυσμός Μεταβολή % Εκταση Πυκνότητα 1971 1981 1991 71-81 81-91 (Στρ.) (κατ./km 2 ) Δήμος Αετού Αγραπιδιά 200 180 255-10,0 41,7 5668 44,99 Αετός 823 860 819 4,5-4,8 13861 59,09 Ανάργυροι 352 406 461 15,3 13,6 13918 33,12 Ασπρόγεια 550 318 339-42,2 6,6 38626 8,78 Βαλτόνερα 319 358 357 12,2-0,3 20554 17,37 Λιμνοχώρι 251 395 341-57,4-13,7 14086 24,21 Πεδινό 354 462 554 30,5 19,9 17672 31,35 Σκλήθρο 853 623 553-27,0-11,2 19021 29,07 Κοινότητα Λέχοβο 1213 1194 1329-1,6 11,3 20875 63,66 Νυμφαίο 130 158 244 21,5 54,4 28853 8,46 Δήμος Αμυνταίου Ροδώνας 180 172 252-4,4 46,5 7198 35,00 Σύνολο 5225 5126 5504-1,89 7,37 200332 27,47 Από τα στοιχεία του Πίνακα 1 φαίνεται πως στο σύνολό τους οι οικισμοί μέσα στην περιοχή Χειμαδίτιδας-Ζάζαρης και περιμετρικά αυτής παρουσιάζουν μια μικρή πληθυσμιακή συρρίκνωση από το 1971 ως το 1981 λόγω της μετανάστευσης στα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας αλλά και στο εξωτερικό. Το φαινόμενο αυτό αναστρέφεται την αμέσως επόμενη δεκαετία όπου το πληθυσμιακό μέγεθος αυξάνεται αισθητά δεικνύοντας μια δυναμική στην εν λόγω περιοχή. Οι κύριοι λόγοι για την ανάκαμψη του πληθυσμού φαίνεται να είναι η επιστροφή των οικονομικών μεταναστών από το εξωτερικό μετά την συνταξιοδότησή τους καθώς και η ανάπτυξη νέων παραγωγικών τομέων στην ευρύτερη περιοχή (π.χ. παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.) 2.2 Οδικό Δίκτυο Την περιοχή μελέτης εξυπηρετεί οδικά το επαρχιακό δίκτυο Ροδώνος-Λεχόβου μήκους 20km, οι επαρχιακοί δρόμοι Αετού-Νυμφαίου και Αετού-Βαλτόνερων μήκους 9 και 6km αντίστοιχα, καθώς και ο δρόμος που συνδέει το Πεδινό με τους Αναργύρους μήκους 8 km. 3

2.3 Απασχόληση Χρήσεις γης Στον Πίνακα 2 που ακολουθεί φαίνεται η ανάλυση της έκτασης της περιοχής μελέτης σε χρήσεις γης, σύμφωνα με στοιχεία που προέρχονται από τη Δ/νση Αγροτικής Ανάπτυξης της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Φλώρινας και από την απογραφή της ΕΣΥΕ για το έτος 1991. Πίνακας 2. Κατανομή των εκτάσεων ανά κατηγορία χρήσεων γης Ν. Φλώρινας Καλλιεργούμενες εκτάσεις Βοσκότοποι Δάση Νερά Οικισμοί Λοιπά Σύνολο Σύνολο (1) Αρδευόμενες (1) Σύνολο (2) Κοινοτικο ί (2) Ιδιωτικοί (2) (2) (2) (2) (2) (2) Δήμος Αετού Αγραπιδιά 2187 1651 2300 1400 400 900 100 200 100 5400 Αετός 6267 2989 6300 200 0 6400 0 400 0 13300 Ανάργυροι 9500 5950 11900 2900 0 200 400 600 2500 18500 Ασπρόγεις 2635 2333 3100 0 2400 24000 400 700 4400 35000 Βαλτόνερα 5914 4404 5900 1800 0 0 0 400 0 8100 Λιμνοχώρι 9476 8614 12000 0 3500 800 5700 1000 0 23000 Πεδινό 8940 5913 8900 4000 0 2600 100 500 0 16100 Σκλήθρο 6602 4332 6700 0 4900 3900 1300 400 1000 18200 Κοινότητα Λέχοβο 9460 506 2200 5800 1100 9500 3200 1000 0 22800 Νυμφαίο * * 700 6100 200 20900 0 300 0 28200 Δήμος Αμυνταίου Ροδώνος 8916 6821 * * * * * * * * Σύνολο 69897 43513 60000 22200 12500 69200 11200 5500 8000 188600 Ποσοστό (%) 31,81 11,77 6,63 36,69 5,94 2,92 4,24 100 *Δεν υπάρχουν στοιχεία για τον οικισμό αυτό Πηγή : (1) Δ/νση Αγροτικής Ανάπτυξης Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Φλώρινας (2) Ε.Σ.Υ.Ε. (Απογραφή 91) 4

Από τα στοιχεία του Πίνακα 2 φαίνεται ο χαρακτήρας της περιοχής να είναι κατά κύριο λόγο δασικός (ποσοστό 36,69%) με τη γεωργική γη να καλύπτει ένα αρκετά μεγάλο τμήμα της έκτασης (ποσοστό 31,81%) ενώ οι βοσκότοποι καταλαμβάνουν το 11,77% της συνολικής έκτασης. Συνεπώς η κύρια απασχόληση των κατοίκων στην περιοχή μελέτης είναι η γεωργία και δευτερευόντως η κτηνοτροφία. Από την άλλη μεριά η περιοχή που μελετάται διαθέτει προς εκμετάλλευση αρκετά στρέμματα βοσκοτόπων (κοινοτικών ή ιδιωτικών). Η κτηνοτροφία στις εν λόγω εκτάσεις στρέφεται κυρίως στην εκτροφή βοοειδών και αιγοπροβάτων. 3. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 3.1 Πηγές ρύπανσης Εκτίμηση κατάστασης περιβάλλοντος Οι λίμνες Χειμαδίτιδα και Ζάζαρη αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου συγκροτήματος τεσσάρων λιμνών (μαζί με τις λίμνες Πετρών και Βεγορίτιδα) που συνδέονται μεταξύ τους και υδρολογικά. Οι δύο λίμνες δέχονται άμεσα τα νερά της βροχής και του χιονιού αλλά και των ρευμάτων και χειμάρρων που αποστραγγίζουν την ευρύτερη περιοχή της λεκάνης απορροής τους. Τα πλεονάζοντα ύδατά τους διοχετεύονται μέσω της κεντρικής απαγωγού τάφρου στο ρέμα του Αμύντα και από εκεί στην Πετρών και τελικά στη Βεγορίτιδα. Από άποψη περιβαλλοντικής ρύπανσης, η ευρύτερη περιοχή του έργου επιβαρύνεται τόσο από δραστηριότητες του πρωτογενούς όσο και του δευτερογενούς παραγωγικού τομέα. Ειδικότερα, οι κύριες πηγές ρύπανσης και τα σημαντικότερα υφιστάμενα περιβαλλοντικά προβλήματα της περιοχής είναι : Οι ατμοσφαιρικοί ρύποι που δημιουργούνται από τις καύσεις στο λιγνιτικό πεδίο Πτολεμαϊδας Αμυνταίου. Οι ρύποι αυτοί μέσω κατακρημνισμάτων είναι πολύ πιθανό να εισέλθουν στο υδάτινο περιβάλλον των λιμνών Ζάζαρης και Χειμαδίτιδας. Τα υγρά απόβλητα που δέχεται ο χείμαρρος του Σκλήθρου και προέρχονται από τους οικισμούς στα ανάντη αυτού. Τελικός αποδέκτης αυτών των λυμάτων φαίνεται να είναι η λίμνη της Ζάζαρης. Τα υγρά απόβλητα που δέχεται η Χειμαδίτιδα από τους οικισμούς. Η αλόγιστη χρήση των φυτοφαρμάκων για την αύξηση της παραγωγής. Συγκεκριμένα τα εκπλύματα των γεωργικών καλλιεργιών της περιοχής Χειμαδίου αποτελούν σημαντικό πρόβλημα για τη Χειμαδίτιδα η οποία και δέχεται το ρυπαντικό αυτό φορτίο μέσω της ενωτικής τάφρου από τη Ζάζαρη. 5

Οι πυρκαγιές που υποβαθμίζουν τα οικοσυστήματα. Ιδιαίτερα στο παρελθόν, τα δάση της περιοχής είχαν υποστεί σημαντικές καταστροφές. Τα τελευταία πάντως χρόνια η αντιμετώπιση των πυρκαγιών έγινε σχετικά εύκολη λόγων των δυνατοτήτων γρήγορης και άμεσης επέμβασης που παρέχει το πυκνό οδικό δίκτυο. Η υπερβόσκηση. Σε πολλές περιπτώσεις παρατηρήθηκε ανεξέλεγκτη χρήση δασικών εκτάσεων προς κτηνοτροφική εκμετάλλευση η οποία και συντελεί στην υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος. Η λαθροϋλοτομία. Κατά το παρελθόν κυρίως, τα δάση της περιοχής είχαν υποστεί μεγάλης έκτασης επεμβάσεις λόγω λαθροϋλοτομίας. Σήμερα οι ζημιές από την παράνομη αυτή δραστηριότητα έχουν περιορισθεί, γιατι το Δασαρχείο Φλώρινας έχει περιορίσει με ρυθμιστικές διατάξεις την υλοτομία σε καθορισμένο χρόνο και χώρο. Ο κυκλοφοριακός φόρτος. Η εξυπηρέτηση των μεταφορικών αναγκών από το πυκνό οδικό δίκτυο της περιοχής μελέτης έχει ως αρνητικές συνέπειες για το φυσικό περιβάλλον μια σχετική ατμοσφαιρική και ηχητική ρύπανση. Η εξορυκτική δραστηριότητα που αναπτύσσει η ΔΕΗ στην περιοχή του Αμυνταίου και η οποία αναμένεται να επεκταθεί προς τον οικισμό των Αναργύρων. 3.2 Γεωμορφολογικά Γεωλογικά στοιχεία 3.2.1 Εδαφικοί τύποι Στην υπό μελέτη περιοχή αναγνωρίσθηκαν τρείς τύποι εδαφών: -Εδάφη από αποσάθρωση μεταμορφωμένων πετρωμάτων Πρόκειται για εδάφη ιλυοπηλώδους εώς αμμώδους κοκκομετρικής σύστασης, όξινης έως πολύ όξινης αντίδρασης, φτωχά έως μέτρια εφοδιασμένα σε βάσεις Ca, Mg, K. Πρόκειται συνήθως για τα πολυτιμότερα δασικά εδάφη. -Εδάφη από όξινα πυριγενή πετρώματα Τα εδάφη αυτά καταλαμβάνουν μικρή έκταση. -Αλλουβιακά εδάφη 3.2.2. Τεκτονικά στοιχεία Στην περιοχή μελέτης υπάρχει ένας σημαντικός αριθμός ρηγμάτων τα περισσότερα από τα οποία έχουν διεύθυνση ΝΔ- ΒΑ. Υπάρχει επίσης και ένας μικρότερος αριθμός ρηγμάτων με διεύθυνση Δ-Α. 6

3.3 Υδρολογικά στοιχεία Αναφορικά με το υδρογραφικό δίκτυο των υπολεκανών των δύο λιμνών, αυτό αποτελείται από πολλά μικρά σε μήκος ρέματα, τα οποία καταλήγουν είτε απευθείας στις δυο λίμνες είτε χάνονται μέσα στα ιζήματα που τις περιβάλλουν. Η υπολεκάνη του Σκλήθρου στραγγίζεται από τους χειμάρρους των Ασπρογείων και του Λεχόβου, οι οποίοι μαζί με άλλη μικρότερα ρέματα ενώνονται και σχηματίζουν τον ομώνυμο χείμαρρο του Σκλήθρου που μετά την εκτροπή του κατά τη δεκαετία του 1960, εκβάλλει στη Ζάζαρη. Στον ίδιο χείμαρρο εκβάλλει επίσης μετά τα έργα διευθέτησης του και το ρέμα του Αετού. Το ρέμα αυτό έχει παροδική ροή και αποστραγγίζει την περιοχή βόρεια και δυτικά του ομώνυμου οικισμού. Η λίμνη Ζάζαρη με μέση έκταση 1800 στρέμματα, σχήμα ελλειπτικό, μήκος μεγαλύτερου άξονα περίπου 2 km και μικρότερου 1km αντίστοιχα, εκφορτίζεται στη λίμνη Χειμαδίτιδα μέσω ενωτικής τάφρου. Η ενωτική αυτή τάφρος κατασκευάστηκε μετά την ολοκλήρωση των στραγγιστικών έργων στην περιοχή, οπότε και επιτεύχθηκε η απευθείας σύνδεση των δύο λιμνών. Η λίμνη Χειμαδίτιδα από την άλλη μεριά βρίσκεται σε απόσταση 2 περίπου χιλιομέτρων νότια της Ζάζαρης. Το σχήμα της είναι ελλειψοειδές με το μήκος του μεγαλύτερου άξονά της να είναι περίπου 5km και του μικρότερου της περίπου 2,5km. Μετά την αποστράγγιση του πρώην έλους Χειμαδίτιδας (βόρεια της λίμνης) και τη διανομή των εκτάσεων που προέκυψαν στον τοπικό πληθυσμό, κατασκευάσθηκε περιφερειακά του βόρειου τμήματος της λίμνης και την προστασία των αποδοθέντων γεωργικών εκτάσεων. Η μέγιστη έκταση της λίμνης μετά και τον καθορισμό της υπερχείλισης της στο υψόμετρο των 591,3μ υπολογίζεται ότι φτάνει τα 9.500 στρέμματα. 3.4 Κλιματικά στοιχεία Τα τοπογραφικά χαρακτηριστικά της περιοχής μελέτης όπως το υψόμετρο της (600-1900μ), η μεγάλη απόστασή της από τη θάλασσα, η γειτνίασή της με την ηπειρωτική ενδοχώρα και η έλλειψη προστατευτικών ορεινών όγκων από βορρά, συντελούν στη διαμόρφωση κλίματος ηπειρωτικού χαρακτήρα. Οι μετεωρολογικές παράμετροι, οι τιμές των οποίων καταγράφονται από κοντινούς σταθμούς στην περιοχή των λιμνών, είναι η θερμοκρασία, το ύψος βροχής και η εξάτμιση. Οι σταθμοί αυτοί, οι γεωγραφικές συντεταγμένες του, το υψόμετρό τους, η υπεύθυνη για τις μετρήσεις υπηρεσία, η περίοδος μέτρησης, καθώς και τα είδη των οργάνων που χρησιμοποιούνται δίνονται στη συνέχεια στον Πίνακα 3. 7

Πίνακας 3. Μετεωρολογικοί σταθμοί στην ευρύτερη περιοχή των λιμνών Ζάζαρης και Χειμαδίτιδας Σταθμός Γεωγραφικό Μήκος Γεωγραφικό Πλάτος Υψόμετρο Υπηρεσία Περίοδος Μέτρησης Όργανο Μέτρησης Αμύνταιο 21 ο 41 40 ο 42 579 ΥΕΒ 1964-1998 Θερμόμετρο Βροχόμετρο Εξατμισίμετρο Λιμνοχώρι 21 ο 32 40 ο 38 599 ΥΠΓΕ 1964-1998 Θερμόμετρο Βροχόμετρο Περδίκα 21 ο 42 40 ο 34 586 ΥΕΒ 1959-1967 Βροχόμετρο Πτολεμαϊδα 21 ο 41 40 ο 31 110 ΕΘΙΑΓΕ 1951-1992 Βροχόμετρο Θερμόμετρο Ειδικά για την περιοχή μελέτης χρησιμοποιήθηκαν οι καταγραφές από το Μετεωρολογικό Σταθμό Λιμνοχωρίου ως οι πιο αντιπροσωπευτικές. Οι κυριότεροι λόγοι για την επιλογή αυτή είναι οι εξής: Α) ο Μ.Σ. Λιμνοχωρίου βρίσκεται στο κέντρο της υπό μελέτη περιοχής και Β) μεγάλο μέρος της λεκάνης απορροής έχει υψόμετρο πάνω από 600μ, οπότε και αναμένεται μεγαλύτερο ετήσιο ύψος βροχής και κατά συνέπεια μεγαλύτερο ετήσιο ύψος απορροής, από αυτό το οποίο προκύπτει για το υψόμετρο των 600μ του σταθμού. Το γεγονός αυτό αυξάνει κατά πολύ την πιθανότητα εμφάνισης των υπολογιζόμενων για το υψόμετρο του σταθμού τιμών απορροών. Οι μέσες μέγιστες, ελάχιστες και μηνιαίες θερμοκρασίες της περιόδου 1964 1998 καθώς επίσης και τα ύψη της βροχόπτωσης για την ίδια χρονική περίοδο, δίνονται στον Πίνακα 4 (βάσει καταγραφών που έγιναν στον Μ.Σ. Λιμνοχωρίου). 8

Πίνακας 4. Μέσες μέγιστες, ελάχιστες και μηνιαίες θερμοκρασίες ( o C) και μέσο μηνιαίο ύψος βροχόπτωσης κατά το χρονικό διάστημα 1964 1998 του Μ.Σ. Λιμνοχωρίου. Σταθμός Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Δ ΕΤΟΣ Μέσες Ελάχιστες Μηνιαίες Θερμοκρασίες, Τmin o C Λιμνοχώρι -1,9-1,1 1,4 5,4 9,2 12,7 14,8 14,1 10,9 6,5 2,8-0,3 6,2 Μέσες Μέγιστες Θερμοκρασίες, Tmax o C Λιμνοχώρι 7,0 8,6 11,8 17,2 22,5 26,9 29,2 29,1 25,2 20,5 13,1 9,2 18,4 Μέσες Μηνιαίες Θερμοκρασίες, Tmean o C, (Tmin+Tmax)/2 Λιμνοχώρι 2,6 3,8 6,6 11,3 15,9 19,8 22,0 21,6 18,1 13,5 7,9 4,5 12,3 Μέσο μηνιαίο ύψος βροχόπτωσης σε mm Λιμνοχώρι 38,1 39,6 47,5 42,7 54,3 28,7 25,5 29,6 27,9 49,4 74,5 58,9 43,1 Σύμφωνα με τον Πίνακα 4 όπου φαίνονται οι καταγραφές του Μ.Σ. Λιμνοχωρίου για την περίοδο 1964 1998, μπορούμε να κάνουμε τις παρακάτω επισημάνσεις για την περιοχή μελέτης: Μέση μηνιαία θερμοκρασία του θερμομέτρου του μήνα 22 o C Μέση μηνιαία θερμοκρασία του ψυχρότερου μήνα 2,6 o C Μέση ετήσια θερμοκρασία 12,3 o C Μέσο ετήσιο ύψος βροχής 516,7mm Με βάση τα παραπάνω στοιχεία αλλά και του γεγονότος ότι ο μέσος όρος θερμοκρασίας του θερμότερου μήνα ανέρχεται στους 22 o C, το κλίμα κατατάσσεται στον τύπο Csa κατά Koppen. Ο τύπος αυτός κλίματος είναι αντιπροσωπευτικός της ενδοχώρας της Μεσογείου και χαρακτηρίζεται από πολύ ξηρά και θερμά καλοκαίρια καθώς επίσης και από ήπιους χειμώνες. 9

4. ΒΛΑΣΤΗΣΗ ΧΛΩΡΙΔΑ ΠΑΝΙΔΑ 4.1 Οικότοποι Στην περιοχή μελέτης, έχουν καταγραφεί οι παρακάτω τύποι οικοτόπων: 4.1.1 Σκληρά ολιγο-μεσοτροφικά ύδατα με βενθική βλάστηση Χαροειδών (Characeae) Ο τύπος αυτός οικοτόπου περιλαμβάνει τα Μεσότροφα γλυκά ύδατα με μέτρια περιεκτικότητα σε διαλυμένες βάσεις και με τιμές ph περίπου 6-7, καθώς και τους υποβρύχιους τάπητες Χαροειδών (Charetea fragilis). Οι υποβρύχιοι αυτοί τάπητες με είδη των γενών Chara και Nitella, αναπτύσσονται στον πυθμένα των λιμνών με καθαρά, πλούσια σε Ca νερά. 4.1.2 Ευτροφικές φυσικές λίμνες με βλάστηση τύπου Magnopotamion ή Hydrocharition. Ο τύπος αυτός οικοτόπου αποτελείται από α)εύτροφα νερά, συνήθως θολά, γκρίζου ή κυανοπράσινου χρώματος με ιδιαίτερα αυξημένη περιεκτικότητα σε διαλυμένες βάσεις. Χαρακτηρίζονται συνήθως από τιμές ph>7, β)ελεύθερα επιπλέουσα βλάστηση Lemnion minoris (Hydrocharition). Ελεύθερα επιπλέουσες φυτοκοινωνίες σε νερά περισσότερο ή λιγότερο πλούσια σε θρεπτικά συστατικά. Οι φυτοκοινωνίες αυτές απαρτίζονται συνήθως είτε από ένα μόνο είδος ή συνδυασμούς ειδών των γενών Lemna, Spirodela, Wolffia, Hydrocharis, Stratiotes, Utricularia (Φανερόγαμα), Azolla, Salvinia (Πτεριδόφυτα), Riccia, Ricciocarpus (Βρυόφυτα) και γ)τάπητες με ευμεγέθη είδη του Potamogeton. Είναι υφυδατικές, ριζωμένες στον πυθμένα φυτοκοινωνίες με κυρίαρχα διάφορα ευμεγέθη είδη του γένους Potamogeton (P. Iucens, P. Praelongus, P.zizii, P. Perfoliatus)σε βαθιά ανοικτά νερά. 4.1.3 Μεσογειακοί λειμώνες με υψηλές πόες και βούρλα (Molinio-Holoschoenion) Ο τύπος αυτός οικοτόπου περιλαμβάνει τους Μεσογειακούς υγρούς λειμώνες με υψηλές πόες και βούρλα Holoschoenetalia: Molinio-Holoschoenion. Κυριαρχούν τα υψηλά αγροστώδη καθώς και άλλα υψηλά ποώδη είδη και βούρλα, όπως Scirpus holoschoenus, Molinia coerulea, Briza minor, Juncus sp. Div., Agrostis sp.div., Cyperus sp. Div., κ.α. 4.1.4 Ασβεστούχα έλη με Cladium mariscus και Carex davalliana Ο οικότοπος αυτός αφορά έλη με βούρλα, Cladietum marisci i.a, σχηματισμούς με επικρατέστερο είδος το Cladium mariscus, περιοριζόμενους κυρίως στο βόρειο τμήμα της εξάπλωσής τους, η οποία αποτελεί τμήμα μια παλιότερης ευρύτερης εξάπλωσης. Απαντούν σε αλκαλικά και μερικές φορές, σε όξινα έλη, και σε ασβεστολιθικές λίμνες στην κατοικημένη ζώνη. Στη Μεσόγειο είναι πιο διαδεδομένοι ως παρόχθια βλάστηση συχνά σε επαφή με την Phragmition. 10

4.1.5 Δάση πλατύφυλλης δρυός Quercus frainetto Ο τύπος αυτός οικοτόπου περιγράφεται ως εξής: α)δάση οξιάς με ουγγρική δρυ, Quercion frainetto p. Θερμόφιλα δάση σχηματιζόμενα από διάφορα είδη της Quercion frainetto, που απαντούν στη μεταβατική ζώνη μεταξύ του υπερ-μεσογειακού και ορεινού ορόφου στη Θράκη και στη Μακεδονία, β)βαλκανικά θερμόφιλα δάση δρυός, Quercion frainetto. Δάση φυλλοβόλου δρυός με Quercus frainetto, Quercus cerris κ.α., της υπερ-μεσογειακής ζώνης της ηπειρωτικής Ελλάδας εκτός των πολύ βόρειων περιοχών. Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι ο τύπος αυτός βλάστησης σχηματίζει τον μεγαλύτερο σε έκταση οικότοπο στην περιοχή μελέτης. Εκτείνεται στις λοφώδεις και ορεινές εκτάσεις σε υψόμετρο από 600 ως 1100 περίπου και καταλαμβάνει έκταση μεγαλύτερη από 30% της περιοχής. 4.1.6 Μικτά δάση δρυός, φτελιάς και φράξου κατά μήκος μεγάλων ποταμών Ο τύπος αυτός οικοτόπου αποτελείται από μικτά δάση δρυός φτελιάς φράξου κατά μήκος μεγάλων ποταμών. Ulmenion minors και παρόχθια δάση με μεγάλη ποικιλότητα ειδών των μεγάλων ποτάμιων συστημάτων της Μεσευρώπης και της υπομεσογειακής περιοχής της νοτιοανατολικής Ευρώπης, κατακλυζόμενα μόνο σε περιόδους μεγάλων πλημμυρών. Σχηματίζονται από ποικίλους συνδυασμούς δενδρωδών και θαμνωδών ειδών των γενών Quercus, Fraxinus, Ulmus, Alnus, Populus, Salix κλπ. Ελληνικά δάση στοές με Alnus. Παρόχθιες στοές με Alnus glutinosa κατά μήκος μόνιμων υδάτινων ρευμάτων σε μη ασβεστολιθικές περιοχές της Ελλάδας, ειδικότερα της Θεσσαλίας, στις προς τη θάλασσα πλαγιές του Πηλίου, της Όσσας, των Πιερίων, της Πίνδου, της Μακεδονίας, Θράκης, βόρειας Εύβοιας και βόρειας Πελοποννήσου. 4.1.7 Καλαμώνες Στην περιοχή μελέτης εκτός από τους προαναφερθέντες τύπους οικοτόπων της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, σημαντική είναι και η παρουσία της βλάστησης των ορίων νερού και ξηράς (Phragmitetea καλαμώνες) με χαρακτηριστικότερες φυτοκοινωνίες αυτές των Phragmitetum (Scirpo-Phragmitetum p.), Typho-Phragmitetum maximi, Scirpo lacustris (Scirpo-Phragmitetum p.), Typhetum angustifoliae, Typhetum latifoliae (Scirpo- Phragmitetum p.). οι καλαμώνες στη Χειμαδίτιδα έχουν επεκταθεί πολύ και σήμερα καταλαμβάνουν πάνω πο το 80% της έκτασης του υγροτόπου. Η μεγάλη επέκταση των καλαμώνων, οι οποίοι στη μεγαλύτερη τους έκταση είναι συμπαγείς, έχει περιορίσει τα ανοιχτά νερά και τα ενδιαιτήματα των βαθιών νερών, με επιπτώσεις σε είδη της ορνιθοπανίδας και ιχθυοπανίδας. Επίσης αναφορικά με τις χρήσεις γης, κυριότερες είναι οι γεωργικές καλλιέργειες και οι εγκαταλελειμμένοι αγροί. 11

4.2 Χλωρίδα Στην περιοχή μελέτης καταγράφηκαν περισσότερα από 150 φυτικά είδη. Από αυτά τα 20 θεωρήθηκαν τα πιο σημαντικά λόγω της σπανιότητάς τους στον Ελλαδικό χώρο και των οικολογικών απαιτήσεων του σε κάθε ένα από τα υγροτοπικά ενδιαιτήματα. Για τα είδη αυτά, συλλέχθηκαν πληροφορίες σχετικά με τη γεωγραφική τους εξάπλωση και βρέθηκαν ότι τα 8 είδη εξαπλώνονται στον Βαλκανικό χώρο, ενώ τα υπόλοιπα 12 κατά κύριο λόγο στη Μεσόγειο. Επίσης, 6 από τα είδη αυτά υπόκεινται σε κάποιο καθεστώς προστασίας. Επίσης έχουν καταγραφεί συνολικά 36 φυτοπλαγκτονικά είδη από τα οποία 7 είναι Κυανοφύκη, 14 Χλωροφύκη, 8 Διάτομα, 1 Κρυπτοφύκη, 2 Δινοφύκη, 2 Ευγληνοειδή και 2 Χρυσοφύκη. 4.3 Πανίδα 4.3.1. Ορνιθοπανίδα Η περιοχή των δύο λιμνών έχει χαρακτηρισθεί ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας (SPA), σύμφωνα με την Οδηγία 79/409/ΕΕ και ως «Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά της Ελλάδας». Ο υγρότοπος συντηρεί μια πλούσια σε είδη ορνιθοπανίδα (141 είδη έχουν καταγραφεί) και χρησιμεύει ως περιοχή φωλεοποίησης, διατροφής και ανάπαυσης για μεγάλο αριθμό πτηνών. Είναι επίσης πολύ σημαντικός για τα αρπακτικά πουλιά. Ειδικότερα, στην περιοχή έχουν καταγραφεί τα απειλούμενα παγκοσμίως είδη: Αργυροπελεκάνος (Pelecanus crispus), Βαλτόπαπια (Aythya nyroca) και Κιρκινέζι (Falco naumanni) καθώς επίσης και τα κινδυνεύοντα άμεσα με εξαφάνιση είδη (σύμφωνα με το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Σπονδυλόζωων): Ροδοπελεκάνος (Pelecanus onocrotalus), Θαλασσαετός (Haliaeetus albicilla) και Λιβαδόκιρκος (Circus pygargus). 4.3.2 Θηλαστικά Συνολικά στην περιοχή μελέτης έχουν καταγραφεί 12 είδη θηλαστικών. Κάποια από αυτά απαιτούν αυστηρή προστασία, όπως π.χ. ο Λύκος (Canis Iupus), ο Λαγόγυρος (Citellus citellus), η Αγριόγατα (Felis silvestris) και η Βίδρα (Lutra lutra). 4.3.3. Αμφίβια 7 είδη αμφιβίων έχουν καταγραφεί στην περιοχή της Χειμαδίτιδας-Ζάζαρης. Μερικά από αυτά είναι: Πράσινος φρύνος (Bufo viridis), Δενδροβάτραχος (Hyla arborea), Πηλοβάτης (Pelobates syriacus) και Ευκίνητος βάτραχος (Rena dalmatica). 4.3.4. Ερπετά Στην περιοχή των λιμνών έχουν καταγραφεί 6 είδη ερπετών. Πρόκειται για τη Στικτόλαιμη νεροχελώνα ή βαλτοχελώνα (Emys orbicularis), τη Μεσογειακή χελώνα (Testudo hermanni), 12

την Πράσινη σαύρα ή γουστέρα (Lacerta virridis), την Τοιχόσαυρα (Podarcis muralis), το Νερόφιδο (Natrix natrix) και την Οχιά ή Όχεντρα (Vipera ammodytes). 4.3.5. Ιχθυοπανίδα Στα νερά των δυο λιμνών έχουν βρεθεί 8 είδη ψαριών. Μερικά από αυτά είναι: ο Μυλωνάς ή Χαμοσούρτης (Barbus meridionalis ή Barbus peloponnesius pelengi), ο οποίος βρέθηκε ψηλά στην τεχνητή διώρυγα από το χείμαρρο του Σκλήθρου στη Ζάζαρη, και η Μουρμουρίτσα (Rhodeus sericeus amarus). 4.3.6. Ασπόνδυλα Στην περιοχή έχουν καταγραφεί 19 είδη ασπόνδυλων (2 Coleoptera, 5 Lepidoptera, 4 Odonata, 2 Dictyoptera, 5 Orthoptera και 1 Diptera). Περιοχές Προστασίας Σε ότι αφορά το καθεστώς προστασίας, στην περιοχή βρίσκονται δύο Καταφύγια άγριας ζωής: «Χίντσκο Χειμάδι (Λιμνοχωρίου)» και Λίμνη Χειμαδίτιδα με εκτάσεις 3.040 ha (εκ των οποίων τα 100 αντιστοιχούν σε υδάτινη επιφάνεια) και 2.650 ha αντίστοιχα. Και τα δύο εμπίπτουν στην δικαιοδοσία της Διεύθυνσης Δασών Φλώρινας. 5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΚΑΙ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 5.1 Σκοπός και αναγκαιότητα του έργου 5.1.1. Υφιστάμενη κατάσταση υγροβιότοπου Χειμαδίτιδας Ζάζαρης / Λειτουργίες Αξίες και Ανάγκες αποκατάστασης υγροτοπικών λειτουργιών. 13

Πίνακας 6. Αξιολόγηση των υγροτοπικών λειτουργιών της Χειμαδίτιδας και Ζάζαρης Λειτουργία Βαθμός επιτέλεσης Χειμαδίτιδα Ζάζαρη Στήριξη τροφικών πλεγμάτων Μέτριος Υψηλός Τροποποίηση πλημμυρικών φαινομένων Υψηλός Μέτριος Αποθήκευση νερού Χαμηλός Μέτριος Εμπλουτισμός υπόγειων υδροφορέων Χαμηλός Χαμηλός Παγίδευση ιζημάτων και τοξικών ουσιών Υψηλός Μέτριος Μετασχηματισμός και συγκρότηση θρεπτικών Υψηλός Μέτριος Από τον Πίνακα 6 φαίνεται ότι υπάρχουν υποβαθμισμένες υγροτοπικές λειτουργίες τόσο στη Χειμαδίτιδα όσο και στη Ζάζαρη. Ειδικότερα και αναφορικά με τις επιμέρους λειτουργίες ισχύουν τα εξής: * Στήριξη τροφικών πλεγμάτων Οι υγρότοποι αποτελούν ιδιαίτερα παραγωγικά οικοσυστήματα, με μεγάλη ποικιλία ενδιαιτημάτων ικανά να φιλοξενήσουν πληθώρα οργανισμών. Πολλά είδη αυτότροφων και ετερότροφων οργανισμών συμπληρώνουν το βιολογικό του κύκλο ή μέρος αυτού σε υγροτόπους. Οι υγρότοποι, που χαρακτηρίζονται συνήθως από υψηλή πρωτογενή παραγωγή, παρέχουν καταφύγιο, τροφή, χώρους αναπαραγωγής και ανάπαυσης για τους οργανισμούς, στηρίζοντας έτσι μακρά τροφικά πλέγματα και αναπτύσσοντας πλούσια βιοποικιλότητα. Η Ζάζαρη και η Χειμαδίτιδα χαρακτηρίζονται από μεγάλο αριθμό ενδιαιτημάτων στα οποία απαντώνται πλήθος απειλούμενων και μη ειδών. Τα τελευταία έτη, λόγω της εντατικοποίησης των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων (κυρίως γεωργικές), τα ενδιαιτήματα αυτά βρίσκονται υπό απειλή. Ήδη έχει παρατηρηθεί δραματική μείωση της έκτασης που καλύπτουν τα υγρολίβαδα στην περιοχή. Το γεγονός αυτό αναμένεται να έχει άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις στους οργανισμούς που διαβιούν μόνιμα ή προσωρινά στην περιοχή. Για παράδειγμα στην περίπτωση της Χειμαδίτιδας, η υπέρμετρη εκμετάλλευση της λίμνης 14

για αρδευτικούς σκοπούς έχει επιφέρει πτώση της στάθμης του νερού με αποτέλεσμα την υπέρμετρη αύξηση της έκτασης που καλύπτουν οι καλαμώνες και αντίστοιχη μείωση το αριθμού των ιχθύων. Η επαρκής σχετικά φυτοκάλυψη στο βόρειο και βορειοανατολικό τμήμα της Ζάζαρης σε συνδυασμό με τη μικρή ετήσια διακύμανση του βάθους της λίμνης, τα ανοιχτά νερά και τις εναλλαγές περιοχών με μικρό και μεγάλο βάθος, συντελούν στην ικανοποιητική στήριξη των τροφικών πλεγμάτων της περιοχής. Μοναδικό περιοριστικό παράγοντα αποτελεί η ποιότητα νερού της λίμνης που επιβαρύνει από φερτά υλικά κυρίως μέσω του χειμάρρου Σκλήθρου. Συνεπώς, η λειτουργία χαρακτηρίζεται ως «υψηλή». Στη λίμνη Χειμαδίτιδα, το μικρό σχετικά βάθος νερού αυξάνει τον κίνδυνο σε περιόδους ξηρασίας ή υπεράντλησης λόγω των αρδεύσεων, τμήματα της λίμνης να παραμένουν περιοδικά ακάλυπτα με νερό. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση του ζωτικού χώρου για τη διαβίωση της ιχθυοπανίδας και των ασπόνδυλων κατά τη θερινή περίοδο και την παράλληλα αύξηση της θερμοκρασίας του νερού κατά την θερινή περίοδο σε επίπεδα που δεν ευνοούν την επιβίωση πολλών υδρόβιων οργανισμών. Η κατάληψη μεγάλου ποσοστού της επιφάνειας της λίμνης από υγροτοπική βλάστηση (κυρίως καλαμώνες) στηρίζει την πλούσια ορνιθοπανίδα που έχει καταγραφεί στην περιοχή. Ωστόσο, η έλλειψη ανοιχτών υδάτων δημιουργεί δυσμενές περιβάλλον, εμποδίζοντας την ελεύθερη μετακίνηση των μεγάλων σε μέγεθος ψαριών και μειώνοντας τον αριθμό τους. Η μείωση της έκτασης των ανοιχτών υδάτων αναμένεται να έχει επιπτώσεις στα είδη της ορνιθοπανίδας που τρέφονται με ψάρια, λόγω του περιορισμού των εκτάσεων τροφοληψίας και παράλληλη μείωση της ποσότητας τροφής. Για του λόγους αυτούς, η δυνατότητα επιτέλεσης της λειτουργίας χαρακτηρίζεται ως «μέτρια». *Τροποποίηση πλημμυρικών φαινομένων Η ικανότητα ενός υγροτόπου να τροποποιεί πλημμυρικά φαινόμενα συνίσταται στην αποθήκευση των πλημμυρικών υδάτων και στη βαθμιαία απόδοσή τους, μετά το τέλος της πλημμύρας, μειώνοντας έτσι την πλημμυρική αιχμή. Η λειτουργία αυτή εξαρτάται από παράγοντες, όπως ο τύπος και η θέση υγροτόπου, το στόμιο εκροής του νερού του υγροτόπου, η οριζόντια κίνηση νερού μέσα στον υγρότοπο, η βλάστηση του υγροτόπου κ.α. Οι λίμνες Χειμαδίτιδα Ζάζαρη αποθηκεύουν το νερό των πλημμυρών και το αποδίδουν βαθμιαία μέσω του ποταμού Αμύντα στη λίμνη Πετρών. Στη Ζάζαρη υπάρχει ρυθμιζόμενος υπερχειλιστής κατάντη της λίμνης από όπου εκρέει το νερό της προς τη Χειμαδίτιδα, έσω της ενωτικής διώρυγας ελέγχοντας έτσι τις εκροές από τη λίμνη και επιδρώντας θετικά στην επιτέλεση της λειτουργίας. Παράλληλα όμως, το μικρό ποσοστό έκτασης της λίμνης που καλύπτεται από βλάστηση και η μικρή χωρητικότητά της δεν συντελούν στην επιτέλεση αυτής της λειτουργίας στο μέγιστο βαθμό. έτσι θεωρείται ότι έχει «μέτρια» ικανότητα τροποποίησης των πλημμυρικών φαινομένων. 15

Στην Χειμαδίτιδα, η λειτουργία αξιολογείται ως «υψηλή». Αυτό οφείλεται στην μεγάλη έκταση που καλύπτει η λίμνη σε σχέση με τη λεκάνη απορροής, τη μεγάλη έκταση που καλύπτει η βλάστηση στον υγρότοπο (οι καλαμώνες καλύπτουν περίπου το 80% της έκτασης της λίμνης), και στο γεγονός ότι η εκροή του νερού από τη λίμνη δεν είναι ελεύθερη. *Αποθήκευση νερού Όπως είναι γνωστό, οι υγρότοποι έχουν συνήθως την ικανότητα να αποθηκεύουν νερό. Μεταξύ υγροτόπων του ίδιου όγκου όμως, υπάρχουν διαφορές ως προς τον χρόνο που διατηρείται η ποσότητα νερού που έχουν συλλέξει. Ο χρόνος αυτός εξαρτάται από παράγοντες, όπως η θέση και το υπόστρωμα του υγροτόπου, τα στόμια εκροής νερού, τα γνωρίσματα και οι χρήσεις γης στη λεκάνη απορροής κ.α. Στη Ζάζαρη ευνοϊκοί παράγοντες για τη λειτουργία της αποθήκευσης νερού είναι το μεγάλο βάθος, το αδιαπέρατο υπόστρωμα και η ελεγχόμενη εκροή νερού από τη λίμνη. Αντίθετα, περιοριστικοί παράγοντες είναι η τροφοδοσία της με επιφανειακά νερά και η είσοδος φερτών υλικών, κυρίως από τον χείμαρρο του Σκλήθρου, που σταδιακά μειώνει το βάθος της. Κατά συνέπεια η λειτουργία αξιολογείται ως «μέτρια». Το μικρό βάθος νερού σε ολόκληρη σχεδόν την έκταση της Χειμαδίτιδας αποτελεί τον σπουδαιότερο ίσως περιοριστικό παράγοντα για τη λειτουργία της αποθήκευσης νερού στη λίμνη. Άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν αρνητικά την εκδήλωση της λειτουργίας είναι η τροφοδοσία της λίμνης από επιφανειακά νερά, η είσοδος φερτών υλικών από χειμάρρους της λεκάνης απορροής και η υπέρμετρη άντληση νερού από τη λίμνη για αρδευτικούς σκοπούς. Για τους λόγους αυτούς η λειτουργία αξιολογείται ως «χαμηλή». *Εμπλουτισμός υπογείων υδροφορέων Η λειτουργία της ενίσχυσης υπόγειων υδροφορέων, στην Ζάζαρη, αξιολογείται ως «χαμηλή διότι το υπόστρωμα της λίμνης είναι σχεδόν αδιαπέρατο στο νερό. Το υπόστρωμα της λίμνης Χειμαδίτιδας παρουσιάζει πολύ μικρή διαπερατότητα, κατά συνέπεια η ποσότητα του νερού που διαφεύγει από τον πυθμένα της λίμνης και τροφοδοτεί τον υπόγειο υδροφορέα αξιολογείται ως «χαμηλή». *Παγίδευση ιζημάτων και τοξικών ουσιών Τα νερά απορροής, τα ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα και ο άνεμος παρασύρουν εντός των υγροτόπων στερεά υλικά, των οποίων η σύνθεση εξαρτάται από την πηγή προέλευσής τους. Τα ιζήματα που απαντώνται στους υγροτόπους μπορεί να περιέχουν θρεπτικές ουσίες, βαρέα μέταλλα, γεωργικά φάρμακα, ανάλογα με τις χρήσεις γης της λεκάνης απορροής (γεωργική, αστική, βιομηχανική κ.λ.π.). Τα ιζήματα παγιδεύονται προσωρινά ή μόνιμα στον υγρότοπο με αποτέλεσμα ο υγρότοπος να βελτιώνει την ποιότητα του νερού που διέρχεται από αυτόν. 16

Παράγοντες όπως η κλίση του πυθμένα και η ταχύτητα ροής του νερού, το είδος και η χωροδιάταξη της βλάστησης του υγροτόπου, το βάθος του νερού επηρεάζουν την ικανότητα παγίδευσης ιζημάτων και τοξικών ουσιών. Στη λίμνη Ζάζαρη εισέρχονται φερτά υλικά από τους χειμάρρους της λεκάνης απορροής. Η μικρή κλήση του πυθμένα και η ταχύτητα ροής, ευνοεί τη συγκράτηση και απόθεση ιζημάτων και τοξικών ουσιών εντός της λίμνης. Επίσης λόγω της θέσης της, δεν δέχεται την επίδραση των ισχυρών ανέμων, γεγονός που διατηρεί ήρεμη την επιφάνεια της και ευνοεί την καθίζηση. Από την άλλη πλευρά το μικρό ποσοστό φυτοκάλυψης της λίμνης δεν ευνοεί την παγίδευση ιζημάτων. Επομένως, η δυνατότητα εκδήλωσης της λειτουργίας αξιολογείται ως «μέτρια». Η Χειμαδίτιδα χαρακτηρίζεται από μικρή ταχύτητα ροής του νερού και αποτελεσματική καθίζηση των αιωρούμενων στερεών που οφείλεται: α)στο μικρό βάθος της λίμνης, β)στην εκτεταμένη φυτοκάλυψη από καλαμώνες και γ)στην ελεγχόμενη ροή νερού από τη λίμνη λόγω της στενής εξόδου. Επομένως, ο βαθμός επιτέλεσης της λειτουργίας χαρακτηρίζεται ως «υψηλός». *Απομάκρυνση και μετασχηματισμός θρεπτικών ουσιών Η λειτουργία αυτή των υγροτόπων σχετίζεται με την κατακράτηση των θρεπτικών ουσιών και τις μετατροπές τους σε άλλες μορφές. Η απομάκρυνσή τους επιτυγχάνεται με φυσικοχημικές και βιολογικές διεργασίες, οι οποίες επιτελούνται στους υγροτόπους. Κύρια πηγή εισροής θρεπτικών για τη λίμνη Ζάζαρη είναι ο χείμαρρος του Σκλήθρου, ο οποίος μεταφέρει το νερό στράγγισης από τα αγροοικοσυστήματα ανάντη της λίμνης. Η μικρή ταχύτητα ροής του νερού μέσα στη λίμνη και η υδροπερίοδος μόνιμης κατάκλυσης, που επικρατεί στο μεγαλύτερο τμήμα της λίμνης ευνοούν τη λειτουργία. Από την άλλη μεριά όμως, το μικρό ποσοστό φυτοκάλυψης δεν συμβάλλει στην απομάκρυνση και τον μετασχηματισμό των θρεπτικών ουσιών. Επομένως, η λίμνη χαρακτηρίζεται από «μέτρια» δυνατότητα επιτέλεσης της λειτουργίας. Στη λίμνη Χειμαδίτιδα οδηγούνται οι θρεπτικές ουσίες από τη Ζάζαρη μέσω της ενωτικής τάφρου και από τις παρακείμενες καλλιεργούμενες εκτάσεις με τα νερά απορροής. Η μικρή ταχύτητα ροής του νερού στη λίμνη και η άφθονη υδρόβια βλάστηση μέσα σε αυτή, συμβάλλουν στην παγίδευση, την απομάκρυνση και τον μετασχηματισμό των θρεπτικών ουσιών. Σε αντίθεση με τη Ζάζαρη, τα υδρόβια μακρόφυτα διαδραματίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στη μείωση της συγκέντρωσης των θρεπτικών μέσω της πρόσληψης τους από τα φυτά για την κάλυψη των βιολογικών τους αναγκών και δρώντας ως υπόστρωμα για την ανάπτυξη μικροοργανισμών που συμβάλλουν στον μετασχηματισμό τους. Άρα, η λίμνη έχει τη δυνατότητα να επιτελέσει τη λειτουργία σε «υψηλό» βαθμό. Οι λειτουργίες που αναφέρθηκαν προηγουμένως, καθορίζουν μεμονωμένα ή σε συνδυασμό μεταξύ τους και τις υγροτοπικές αξίες, δηλ. τις υπηρεσίες και τα αγαθά που προσφέρονται στον άνθρωπο. Υποβάθμιση των υγροτοπικών λειτουργιών συνεπάγεται 17

αντίστοιχη υποβάθμιση και των αξιών του υγροτόπου. Η αναγκαιότητα της αποκατάστασης των υγροτοπικών λειτουργιών υπαγορεύεται και από την ανθρωποκεντρική αυτή θεώρηση της υποβάθμισης. Έτσι, η επιτέλεση σε μέτριο βαθμό της λειτουργίας της στήριξης τροφικών πλεγμάτων στη Χειμαδίτιδα έχει αρχίσει να επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό τη βιολογική αξία της λίμνης μέσω της μείωσης του πληθυσμού ορισμένων ειδών και της συρρίκνωσης κάποιων ενδιαιτημάτων. Σε ότι αφορά την αρδευτική αξία, ενώ από άποψη ποιότητας το νερό και των δύο λιμνών είναι κατάλληλο, επειδή και στις δύο λίμνες η λειτουργία της ενίσχυσης υπόγειων υδροφορέων αξιολογήθηκε ως χαμηλή, δεν μπορούν να παρέχουν νερό για άρδευση με αυτόν τον έμμεσο τρόπο. Η άμεση λήψη νερού για άρδευση είναι δυνατή από την Ζάζαρη, αλλά σε περιορισμένες ποσότητες λόγω της μέτριας αποθηκευτικής λειτουργίας νερού της λίμνης. Αντίθετα στη Χειμαδίτιδα, η χαμηλή αποθηκευτική λειτουργία της λίμνης δεν επιτρέπει τη λήψη νερού για άρδευση χωρίς επιπτώσεις σε άλλες λειτουργίες (π.χ. στήριξη τροφικών πλεγμάτων) και αξίες (π.χ. βιολογική και αλιευτική). Προκειμένου η λίμνη να χρησιμοποιηθεί για κάλυψη μέρους των αρδευτικών αναγκών της περιοχής θα πρέπει να ανορθωθεί η αποθηκευτική του λειτουργία. Η ανόρθωση θα πρέπει να προβλέπει τη διατήρηση μιας ελάχιστης ποσότητας νερού στη λίμνη για την κάλυψη των οικολογικών του αναγκών πέραν της χρησιμοποιούμενης για άρδευση. Η υδρευτική αξία και των δύο λιμνών είναι χαμηλή, αφού και στις δύο λίμνες η ποιότητα του νερού είναι ακατάλληλη για άμεση χρήση του, και επιπλέον έμμεση προμήθεια νερού από τους υπόγειους υδροφορείς δεν είναι δυνατή λόγω του χαμηλού βαθμού εμπλουτισμού των υπόγειων υδροφορέων και των δυο λιμνών. Αναφορικά με την αλιευτική αξία, και στις δύο λίμνες η ποσότητα των εμπορεύσιμων ιχθύων που αλιεύονται παρουσίασε σταδιακή μείωση τα τελευταία έτη και σήμερα κυμαίνεται σε χαμηλά επίπεδα. Για τη Ζάζαρη αιτία είναι η επιβάρυνση του υγροτόπου με φερτά υλικά και λύματα από τον χείμαρρο του Σκλήθρου και η μέτρια εκδήλωση των λειτουργιών της παγίδευσης ιζημάτων και τοξικών ουσιών καθώς και της απομάκρυνσης και μετασχηματισμού θρεπτικών. Στη Χειμαδίτιδα η χαμηλή αποθηκευτική λειτουργία του υγροτόπου και η λήψη νερού για άρδευση την άνοιξη και το καλοκαίρι, έχουν ως αποτέλεσμα να παρατηρούνται έντονες διακυμάνσεις της στάθμης του νερού ετησίως. Οι συνθήκες αυτές όχι μόνο είναι αρνητικές για μεγάλα σε μέγεθος εμπορικά ψάρια, αλλά δυσχεραίνουν και το έργο των αλιέων, αφού η κίνηση με τις βάρκες στους καλαμώνες είναι δύσκολη. Η κτηνοτροφική αξία της περιοχής των λιμνών θεωρείται μέτρια, και αυτό γιατί παρουσιάζεται συρρίκνωση της έκτασης των υγρολίβαδων στην περιοχή. Η λήψη μέτρων για τη διατήρηση των εκτάσεων αυτών θεωρείται πολύ σημαντική. 18

Η αξία βελτίωσης της ποιότητας του νερού μέσω των λειτουργιών της παγίδευσης ιζημάτων και τοξικών ουσιών καθώς και του μετασχηματισμού και συγκράτησης θρεπτικών, αξιολογείται ως «μέτρια» για τη Ζάζαρη (λόγω των δομικών της στοιχείων σε συνδυασμό με τη συνεχή εισροή φερτών και ρύπων) ενώ θεωρείται υψηλή στη Χειμαδίτιδα, λόγω του υψηλού βαθμού επιτέλεσης των αντίστοιχων λειτουργιών. Η θηραματική, επιστημονική και εκπαιδευτική αξία και για τις δύο λίμνες είναι υψηλή, ενώ η αναψυχική μέτρια. Από την αξιολόγηση του βαθμού επιτέλεσης των υγροτοπικών λειτουργιών για τη Χειμαδίτιδα προκύπτει ότι οι λειτουργίες που είναι υποβαθμισμένες και θα πρέπει να αποκατασταθούν με σειρά προτεραιότητας είναι: α) Στήριξη τροφικών πλεγμάτων Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η διατάραξη του υδρολογικού ισοζυγίου του υγροτόπου λόγω ανθρωπίνων παρεμβάσεων είχε ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση της δομής των ενδιαιτημάτων και κατά συνέπεια την υποβάθμιση της λειτουργίας στήριξης τροφικών πλεγμάτων με επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα. Τα υγρολίβαδα έχουν περιορισθεί με αντίστοιχη μείωση των οργανισμών που στηρίζουν. Παράλληλα, οι καλαμώνες, οι οποίοι στη μεγαλύτερή τους έκταση είναι συμπαγείς, έχουν καλύψει περισσότερο από το 80% της έκτασης του υγροτόπου περιορίζοντας τα ανοιχτά νερά και τα ενδιαιτήματα βαθιών νερών. Ο περιορισμός των ανοιχτών νερών έχει επιπτώσεις στα είδη της ορνιθοπανίδας που χρησιμοποιούν ανοιχτά νερά για τροφοληψία, ενώ οι χωρίς διάκενα πυκνοί καλαμώνες περιορίζουν τον αριθμό των ειδών που φωλιάζουν. Παράλληλα, την τελευταία δεκαετία, έχει μειωθεί και ο πληθυσμός των ιχθύων. Η μείωση αυτή αποδίδεται, εκτός των άλλων, στη μείωση των ανοικτών και βαθιών νερών και στη δυσκολία μετακίνησης των μεγάλου μεγέθους ιχθύων λόγω της μεγάλης έκτασης των πυκνών καλαμών. Επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα έχει επίσης, η μείωση του βάθους του υγροτόπου γεγονός που συντελεί στην υψηλή θερμοκρασία του νερού κατά τη θερινή περίοδο. Για τους παραπάνω λόγους απαιτούνται παρεμβάσεις για να ανορθωθεί η δομή των ενδιαιτημάτων ώστε ο βαθμός επιτέλεσης της λειτουργίας της στήριξης των τροφικών αλυσίδων να είναι «υψηλός». Μια εκ των παρεμβάσεων που θα συμβάλλει στην ανόρθωση της λειτουργίας της στήριξης των τροφικών αλυσίδων στη Χειμαδίτιδα θα έχει σκοπό τον περιορισμό της έκτασης των καλαμώνων στο επιθυμητό επίπεδο. Για την επίτευξη αυτού του σκοπού θα πρέπει να επέλθει αλλαγή στην κατανομή των βαθών του νερού της λίμνης με την ανύψωση της στάθμης και να δημιουργηθεί η κατάλληλη υδροπερίοδος που θα μειώσει την έκταση των καλαμώνων αυξάνοντας την έκταση που θα καταλαμβάνουν τα ανοιχτά νερά. Η έκταση που θα καταλαμβάνουν οι καλαμώνες στον υγρότοπο θα πρέπει να στηρίζει την ορνιθοπανίδα της περιοχής και να μην περιορίζει τον βαθμό επιτέλεσης άλλων λειτουργιών. 19

β) Αποθήκευση νερού Ο βαθμός επιτέλεσης της λειτουργίας αυτής επηρεάζει άμεσα και έμμεσα τη λειτουργία της στήριξης τροφικών πλεγμάτων. Η ανόρθωση της λειτουργίας από «χαμηλή» σε «υψηλή» θα έχει θετικές συνέπειες στη δημιουργία και διατήρηση ενδιαιτημάτων όπως βαθιών νερών και υγρολίβαδων ενώ παράλληλα θα αυξήσει τις ποσότητες νερού που θα μπορούν να διατεθούν για άρδευση. Οι κύριες παρεμβάσεις για την ανόρθωση της λειτουργίας αφορούν την αύξηση της χωρητικότητας του υγροτόπου και την ανύψωση της στάθμης του νερού. Η ανύψωση θα πρέπει να είναι τέτοια ώστε να διασφαλίζονται: Η διατήρηση του πληθυσμού και της ποικιλότητας της ορνιθοπανίδας. Η ελάχιστη στάθμη νερού για τη διατήρηση των ενδιαιτημάτων και ειδών. Η εξασφάλιση του εισοδήματος των παραγωγών. γ) Εμπλουτισμός υπογείων υδροφορέων Η αύξησης του διαθέσιμου όγκου νερού του υγροτόπου για αρδευτικούς σκοπούς θα συμβάλλει στη μείωση των αντλούμενων ποσοτήτων από τον υδροφορέα. Άρα, λοιπόν, στην προκειμένη περίπτωση μιλούμε για «έμμεσο» εμπλουτισμό του υδροφορέα και όχι για άμεσο δηλαδή μέσω της βαθιάς κατακόρυφης διήθησης από τον πυθμένα. 5.1.2 Ενδεδειγμένη λύση αποκατάστασης Σύμφωνα με τη Λύση αυτή η στάθμη του νερού μέσα στον υγρότοπο θα ανυψωθεί στα 592μ. Τα γνωρίσματα της Λύσης αυτής τα οποία προέκυψαν από το ψηφιακό ανάγλυφο της περιοχής παρουσιάζονται στον Πίνακα 8, όπου φαίνεται ότι θα αυξηθεί η αποθήκευση του νερού στον υγρότοπο. Η έκταση των καλαμώνων θα περιορισθεί στο 40% της έκτασης του υγροτόπου από το 80% που καταλαμβάνουν σήμερα. Τα υγρολίβαδα θα επεκταθούν στην περιοχή που βρίσκεται ΝΑ της ενωτικής διώρυγας, ενώ θα δημιουργηθούν επιπλέον και σε άλλες περιοχές. Οι γεωργικές εκτάσεις που βρίσκονται κοντά στην ενωτική διώρυγα θα κατακλυστούν από τον υγρότοπο ή θα μετατραπούν σε υγρολίβαδα. 20

Πίνακας 8. Γνωρίσματα υπάρχοντος υγροτόπου Γνωρίσματα Μονάδες Υπάρχων υγρότοπος Λύση Β Εμβαδόν επιφάνειας νερού Ha 946,31 1.001,29 Ολική χωρητικότητα X 10 6 m 3 10,26 17,10 Διαθέσιμος όγκος νερού αρδεύσεως X 10 6 m 3 0,66 4,91 Όγκος ανάσχεσης πλημμυρών X 10 6 m 3 0 5,08 Νεκρός όγκος νερού X 10 6 m 3 5,12 5,12 Στέψη αναχώματος * m 592,0 593,0 Ανώτατη στάθμη πλημμυρών* m 591,3 592,5 Ανώτερη στάθμη αρδεύσεως* m 591,3 592,0 Κατώτερη στάθμη αρδεύσεων* m 590,7 590,7 Ετήσια διακύμανση στάθμης m 0,6 1,3 *απόλυτο υψόμετρο Σύμφωνα με τη Λύση αυτή αναμένεται να ανορθωθεί σε υψηλή η λειτουργία στήριξης των τροφικών αλυσίδων διότι: α) Οι καλαμώνες θα καταλαμβάνουν περίπου το 40% της έκτασης του υγροτόπου. Επιπλέον, αυξάνεται αρκετά το μήκος της γραμμής «παρυφής» μεταξύ καλαμώνα και ελεύθερης επιφάνειας νερού στα ρηχά, γεγονός που ευνοεί τη βαλτόπαπια και άλλα είδη πουλιών. Ταυτόχρονα αυξάνεται η έκταση που θα καλύπτουν τα ανοιχτά νερά του υγροτόπου με θετική επίδραση στην ιχθυοπανίδα και στα είδη των πουλιών που χρειάζονται ανοιχτά νερά για τη λήψη της τροφής τους (π.χ. αργυροπελεκάνος), β) θα υπάρχει μεγαλύτερη ποικιλία βαθών στον υγρότοπο και περιοχές απαλλαγμένες από πυκνή βλάστηση γεγονός που ευνοεί την ιχθυοπανίδα του υγροτόπου, γ) θα αυξηθεί η έκταση των υγρολίβαδων της περιοχής που σήμερα κινδυνεύουν να εξαφανισθούν. Η έκταση που θα 21

καταλαμβάνουν αναμένεται να είναι διπλάσια από τη σημερινή και θα μπορούν πλέον όχι μόνο να στηρίζουν ικανοποιητικά του πληθυσμούς των ειδών που ενδιαιτώνται εκεί αλλά να φιλοξενήσουν μεγαλύτερους πληθυσμούς. Ο βαθμός επιτέλεσης της λειτουργίας της Τροποποίησης πλημμυρικών φαινομένων αναμένεται να διατηρηθεί σε υψηλό επίπεδο λόγω της αύξησης του εμβαδού και της ολικής χωρητικότητας του υγροτόπου (ο διαθέσιμος όγκος ανάσχεσης πλημμυρών θα είναι 5,08 x 10 6 m 3 ). Αντίστοιχα θα ανορθωθεί από χαμηλή σε υψηλή η λειτουργία της αποθήκευσης νερού που επιτυγχάνεται με την αύξηση του εμβαδού του υγροτόπου κατά 54,98 ha και της ολικής χωρητικότητας του κατά 6,84 x 10 6 m 3 σε σχέση με την υφιστάμενη κατάσταση. Ο βαθμός επιτέλεσης της λειτουργίας του εμπλουτισμού των υπογείων υδροφορέων δεν θα μεταβληθεί λόγω της μικρής υδατοπερατότητας του υποβάθρου. Η αύξηση όμως του διαθέσιμο νερού για άρδευση από τον υγρότοπο αναμένεται να μειώσει τις ποσότητες νερού που αντλούν από τον υδροφορέα και να συμβάλλει έμμεσα στη διατήρησης της υπόγειας στάθμης. Επομένως, με βάση τα παραπάνω απαιτούνται τα ακόλουθα έργα: 1. Ανύψωση της στέψης του υφιστάμενου αναχώματος και στεγανοποίηση του, ώστε αφενός να καταστεί ικανό να δεχθεί την ανύψωση στάθμης και αφετέρου να αποτραπεί κάθε ενδεχόμενο διαρροής υδάτων προς τις παρακείμενες γεωργικές εκτάσεις. 2. Κατασκευή επέκτασης του υφιστάμενου αναχώματος στη λίμνη Χειμαδίτιδα από το σημείο συμβολής του υφιστάμενου αναχώματος, με σκοπό τη διασφάλιση της συντήρησης των υγρολίβαδων στα δυτικά του και την επαρκή στράγγιση των παρακείμενων (προς τα ανατολικά) γεωργικών εκτάσεων, τμήμα το οποίο και θα στεγανοποιηθεί. 3. Οδοστρωσία της στέψης του υφιστάμενου και του νέου αναχώματος με αμμοχάλικο (3A) για τη δημιουργία αγροτικής οδού και οδού ελέγχου των αναχωμάτων. 4. Διόρθωση της κλίσης του πυθμένα της τάφρου και εγκατάσταση στραγγιστικού αντλιοστασίου. 5. Ενίσχυση της φυσικής βλάστησης (ανόρθωση) και περίφραξη του δάσους του Σκλήθρου, το οποίο βρίσκεται βορειοδυτικά της λίμνης Χειμαδίτιδας. 6. Εγκατάσταση συστήματος διαχείρισης επιφανειακών υδάτων της λεκάνης απορροής των υγροτόπων, το οποίο θα περιλαμβάνει: Δύο αυτόματους μετεωρολογικούς σταθμούς Τρείς αυτόματους σταθμηγράφους Δύο ρυθμιζόμενους υπερχειλιστές 7. Δημιουργία ανοιχτών διακένων νερού με εκβάθυνση, κατασκευή τεχνητής νησίδας για αναπαραγωγή και φωλεοποίηση ειδών της ορνιθοπανίδας. 22

5.2. Εκτίμηση και αξιολόγηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την κατασκευή και λειτουργία των έργων 5.2.1. Μορφολογία Τοπίο Τα προτεινόμενα έργα αναμένεται να έχουν θετικές επιπτώσεις στη μορφολογία της περιοχής και στο τοπίο. Κατ αρχήν και λόγω της ανύψωσης της στάθμης του νερού, αναμένεται να αυξηθεί η έκταση των υγρολίβαδων στην περιοχή ου βρίσκεται ανατολικά της ενωτικής διώρυγας ενώ θα δημιουργηθούν επιπλέον και σε άλλες περιοχές. Μάλιστα προβλέπεται η έκτασή τους να γίνει διπλάσια από τη σημερινή. Επίσης με την ανύψωση της στάθμης του νερού στη λίμνη Χειμαδίτιδα, αναμένεται να περιοριστεί η έκταση που θα καταλαμβάνουν οι καλαμώνες. Παράλληλα θα υπάρξει αύξηση της έκτασης των ανοιχτών νερών του υγροτόπου. Η δημιουργία και διατήρηση διαδρόμων πρόσβασης εντός της έκτασης του καλαμώνα (όπως αυτός θα διαμορφωθεί) καθώς και η δημιουργία τεχνητής νησίδας θα προσδώσει νέες εναλλαγές των επιμέρους χαρακτηριστικών του στο τοπίο, μεγαλύτερη ποικιλομορφία και περισσότερο χρώμα καθώς η περιοχή θα γίνει περισσότερο ελκυστική για την ορνιθοπανίδα. Ακόμα οι εκτάσεις ανατολικά της επέκτασης του αναχώματος (νέο τμήμα) θα παραμείνουν γεωργικές και θα απομονωθούν υδραυλικά σύμφωνα με τα έργα στεγανοποίησης του αναχώματος στη λίμνη Χειμαδίτιδα, τη διόρθωση της κλίσης του πυθμένα της τάφρου και την εγκατάσταση στραγγιστικού αντλιοστασίου το οποίο θα αντλεί νερό από την τάφρο και μέσω κλειστού αγωγού θα το διοχετεύει στο στραγγιστικό δίκτυο. Τα έργα αυτά θα επιτρέπουν την εξασφάλιση χαμηλής υπόγειας στάθμης για τις προαναφερόμενες καλλιεργήσιμες εκτάσεις. 5.2.2. Έδαφος Ένας από τους σκοπούς της κατασκευής των έργων είναι και η προστασία των παρακείμενων οικισμών των λιμνών από πλημμυρικά φαινόμενα. Στην κατεύθυνση αυτή έχει προταθεί η ανύψωση και στεγανοποίηση του αναχώματος στη Χειμαδίτιδα και το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης πλημμυρικών φαινομένων και ελέγχου της στάθμης του νερού των λιμνών. Συγκεκριμένα με τα έργα στο ανάχωμα της Χειμαδίτιδας αναμένεται να αυξηθεί το εμβαδόν και η ολική χωρητικότητα του υγροτόπου, με αποτέλεσμα ο διαθέσιμος όγκος ανάσχεσης των πλημμύρων να εκτιμάται στα 5,03x10 6 m 3. Συνεπώς η τροποποίηση των πλημμυρικών φαινομένωνν από τη λίμνη αναμένεται να διατηρηθεί σε υψηλά επίπεδα. Επίσης, και σύμφωνα με όσα έχουν προαναφερθεί, το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης πλημμυρικών φαινομένων και ελέγχου της στάθμης του νερού των λιμνών περιλαμβάνει 23