ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑ ΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΓΡΑΦΕΙΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΡΓΩΝ ΗΜΕΡΙ Α «Αντιπληµµυρική προστασία Αττικής» Εκτελεσθέντα και υπό εκτέλεση έργα αντιπληµµυρικής προστασίας στηνευρύτερη περιοχή Αττικής την τελευταία πενταετία και επιπτώσεις από τα νέα συγκοινωνιακά και άλλα έργα. Προγραµµατισµός επόµενης πενταετίας Εισηγητής : Ι.Παναγιωτόπουλος Αθήνα 2 Νοεµβρίου 2004
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Πολλές περιοχές του Νοµού Αττικής και ιδιαίτερα το Λεκανοπέδιο Αθηνών και το Θριάσιο, τις τελευταίες δεκαετίες, για τις γνωστές αιτίες (αστικοποίηση, αυθαίρετη δόµηση, αποδάσωση, εξαφάνιση ή κάλυψη των φυσικών ρεµάτων, έργα και επεµβάσεις άλλων φορέων κλπ.), πλήττονται συχνά από καταστροφικές πληµµύρες, ακόµα και µε βροχοπτώσεις µικρής σχετικά έντασης και διάρκειας. Για την αντιµετώπιση του έντονου αντιπληµµυρικού προβλήµατος, για τους λόγους που παρουσίασαν οι διάφοροι εισηγητές και διεξοδικά αναλύθηκαν και αξιολογήθηκαν στη σχετική µελέτη «Βασικά - στοιχεία και προτάσεις για την επικαιροποίηση του σχεδιασµού αντιπληµµυρικής προστασίας περιοχών Ν. Αττικής», επιβάλλεται µεταξύ των άλλων και ο επαναπροσδιορισµός των πληµµυρικών απορροών στα βασικά υδατορέµατα για διάφορες περιόδους επαναφοράς και ο ενιαίος και επικαιροποιηµένος σχεδιασµός µε βάση τον οποίο θα γίνει προγραµµατισµός εκπόνησης µελετών και κατασκευής των αναγκαίων αντιπληµµυρικών έργων. Είναι εποµένως αδήριτη ανάγκη η εκπόνηση επικαιροποιηµένου Σχεδιασµού (Master Plan) Αντιπληµµυρικής Προστασίας και για το σκοπό αυτό το ΥΠΕΧΩ Ε έχει προγραµµατίζει κατά προτεραιότητα την υλοποίησή του και έχει ήδη εκπονήσει (2004) σχετική µελέτη µε τίτλο «Βασικά στοιχεία και προτάσεις για την επικαιροποίηση του σχεδιασµού αντιπληµµυρικής προστασίας περιοχών Νοµού Αττικής». 2. ΣΤΟΧΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Στόχος του Στρατηγικού Σχεδίου (Master Plan) αντιπληµµυρικής προστασίας της Αττικής είναι η διαχείριση της απορροής των οµβρίων στις αντίστοιχες λεκάνες, σε βέλτιστες συνθήκες ασφάλειας του πληθυσµού και προστασίας και αναβάθµισης του φυσικού και δοµηµένου περιβάλλοντος. Αντικείµενο της µελέτης είναι η ανάπτυξη ενός ολοκληρωµένου και αποτελεσµατικού στρατηγικού σχεδίου αντιπληµµυρικής προστασίας, που θα εφαρµόζεται για τον έλεγχο επάρκειας των υφιστάµενων αντιπληµµυρικών έργων, στον προγραµµατισµό, τη µελέτη και την κατασκευή των αντιπληµµυρικών έργων της Αττικής και θα λαµβάνεται υπόψη στο σχεδιασµό των έργων όλων των φορέων που εµπλέκονται στην αντιπληµµυρική προστασία. Στο αντικείµενο περιλαµβάνεται, µεταξύ άλλων, η υλοποίηση µετρητικού δικτύου, βάσης δεδοµένων, συστήµατος γεωγραφικών πληροφοριών, εργαλείων ανάλυσης, επεξεργασίας και διαχείρισης των πληροφοριών καθώς και µοντέλων προσοµοίωσης των υδρολογικών διεργασιών. Η υλοποίηση των παραπάνω θα οδηγήσει στην ανάπτυξη επικαιροποιηµένων και ορθολογικών κριτηρίων σχεδιασµού, βάσει των οποίων θα γίνει ο έλεγχος επάρκειας των υφιστάµενων βασικών έργων και θα επιτευχθεί ο γενικός σχεδιασµός των έργων και µέτρων αντιπληµµυρικής προστασίας. Παράλληλα, θα επιτρέψει µελλοντικά τη Αντιπληµµυρική Προστασία της Αττικής, ΤΕΕ, Αθήνα, 2 Νοεµβρίου 2004 1
διαχρονική παρακολούθηση των συστηµάτων αντιπληµµυρικής προστασίας και την προσαρµογή στις µεταβολές των παραµέτρων σχεδιασµού σε παρεµβάσεις που αφορούν τα συστήµατα αυτά. Το σχέδιο θα καλύπτει τις λεκάνες απορροής που οριοθετούνται από τους υδροκρίτες των ορεινών όγκων Υµηττού, Πεντέλης, Πάρνηθας και Τρικέρατου (Λεκανοπέδιο Αθήνας, Θριάσιο Πεδίο) και το Σαρωνικό, ενώ η υδρολογία και οι αρχές σχεδιασµού θα καλύπτουν το σύνολο του Νοµού Αττικής πλην Νήσων. Η διάρκεια εκπόνησης της µελέτης εκτιµάται σε 18 µήνες. 3. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΕΛΕΤΗΣ Στα πλαίσια της µελέτης του Σχεδιασµού θα αξιοποιηθούν τα στοιχεία και δεδοµένα σχετικά µε τα υφιστάµενα έργα και µελέτες, τα προβλήµατα που υπάρχουν και οι προτάσεις για την αντιµετώπισή τους, τα οποία συγκεντρώθηκαν και αξιολογήθηκαν στη µελέτη «Βασικά στοιχεία και προτάσεις για την επικαιροποίηση του σχεδιασµού αντιπληµµυρικής προστασίας περιοχών Ν. Αττικής» (Ε.Ν.Μ. Σύµβουλοι Μηχανικοί ΕΠΕ - 2004).Επίσης, θα συλλεγούν τα πλέον πρόσφατα στοιχεία από τον Οργανισµό Αθήνας και άλλους φορείς για τον προσδιορισµό των παραµέτρων σχεδιασµού τόσο για την σηµερινή κατάσταση όσο και για τις αναµενόµενες µελλοντικές εξελίξεις. Επιπλέον θα γίνουν αποτυπώσεις ευαίσθητων από πλευράς παροχετευτικότητας θέσεων σε υφιστάµενα έργα (συµβολές σηµαντικών συλλεκτήρων στον Κηφισό, Ιλισό, κλπ) που θα προκύψουν από υποστηρικτικές εργασίες. Η συγκέντρωση του συνόλου των παραπάνω στοιχείων θα επιτρέψει την ολοκλήρωση της καταγραφής της υφιστάµενης κατάστασης και θα περιλαµβάνει: Προσδιορισµό των λεκανών απορροής. Χάραξη του υδρογραφικού δικτύου. Απογραφή των κύριων συλλεκτήρων οµβρίων. Στοιχεία γεωλογίας και υδρογεωλογίας που ενδιαφέρουν τη µελέτη. Χρήσεις γης και συνθήκες πολεοδόµησης µε εκτίµηση διαπερατών και αδιαπέρατων εδαφών. Αναφορά και καταγραφή αλληλεπίδρασης των αντιπληµµυρικών έργων µε σηµαντικά έργα υποδοµής (Αττική Οδός, ΟΣΕ κλπ). Εκτίµηση ποιοτικών στοιχείων (ρύπων). Οριοθέτηση ειδικών ζωνών προστασίας (Natura, Κανονισµός Κηφισού κλπ). Ιστορικά δεδοµένα πληµµυρών. Κωδικοποίηση της υφιστάµενης νοµοθεσίας που αναφέρεται στην αντιπληµµυρική προστασία. Αντιπληµµυρική Προστασία της Αττικής, ΤΕΕ, Αθήνα, 2 Νοεµβρίου 2004 2
4. ΜΕΤΡΗΤΙΚΟ ΙΚΤΥΟ Πρωταρχική ενέργεια είναι ο ορθολογικός σχεδιασµός και η εγκατάσταση δικτύου οργάνων σύγχρονης τεχνολογίας µέτρησης, µετάδοσης και αποθήκευσης της βροχής και της παροχής σε βασικά φυσικά ρέµατα και συµβάλλοντες, καθώς και σε βασικούς συλλεκτήρες. Για το σκοπό αυτό, ο µελετητής θα συντάξει πρόγραµµ α, Τεχνική Περιγραφή και Προδιαγραφές, για την υποβοήθηση της υπηρεσίας στην προµήθεια, εγκατάσταση και λειτουργία των οργάνων µέτρησης. Ο σχεδιασµός των υπό εγκατάσταση σταθµών µέτρησης θα λάβει υπόψη και την υφιστάµενη οργάνων, τα οποία και θα εντάξει στο δίκτυο. υποδοµή 5. ΣΥΣΤΗΜΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ Οι πληροφορίες και τα δεδοµένα θα καταχωρούνται σε ψηφιακή βάση δεδοµένων και η διαχείρισή τους θα γίνεται µε σύστηµα γεωγραφικών πληροφοριών (GIS) θα αξιοποιηθούν οι υφιστάµενες βάσεις δεδοµένων (ΕΥ ΑΠ, ΥΠΕΧΩ Ε) και η βάση θα δοµηθεί κατάλληλα ώστε να εισάγονται κωδικοποιηµένα οι πληροφορίες από την καταγραφή της υφιστάµενης κατάστασης και τα πρόσθετα µελλοντικά στοιχεία που θα προέρχονται από το δίκτυο µετρήσεων και τις λοιπές διαδικασίες και πληροφορίες. Βασική επιδίωξη της µελέτης είναι η διαχρονικότητά της, που θα εξασφαλίζεται από τη δυνατότητα ενηµέρωσης της βάσης δεδοµένων µε κάθε είδους νεότερες πληροφορίες που αποτελούν ουσιώδες στοιχείο των παραµέτρων αντιπληµµυρικού σχεδιασµού έργων και επεµβάσεων. Η κλίµακα της µελέτης, για την παραγωγή χαρτών και ψηφιακών υποβάθρων, θα είναι 1:10.000. 6. Υ ΡΟΛΟΓΙΑ Υ ΡΟΛΟΓΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ Θα συλλε γούν, θα καταχωρηθούν σε βάση δεδοµένων και θα αναλυθούν τα δεδοµένα βροχοπτώσεων όλων των βροχοµετρικών σταθµών των υδρολογικών λεκανών Αττικής πλην νήσων. Η ανάλυση αυτή θα οδηγήσει στη σύνταξη καµπυλών έντασης-διάρκειας-περιόδου επαναφοράς (όµβριων καµπυλών), στη µελέτη της γεωγραφικής µεταβολής των καµπυλών αυτών, στην εξαγωγή συντελεστών χωρικής ανοµοιοµορφίας των βροχοπτώσεων, και τη συναγωγή τελικών συµπερασµάτων και κριτηρίων κατάρτισης καταιγίδων σχεδιασµού και ελέγχου αντιπληµµυρικών έργων. Κεντρικό εργαλείο ελέγχου σεναρίων και εναλλακτικών επιλογών έργων αποτελεί η ανάπτυξη µαθηµατικών µοντέλων προσοµοίωσης των διεργασιών βροχής-απορροής στις κύριες λεκάνες απορροής που ορίζονται Αντιπληµµυρική Προστασία της Αττικής, ΤΕΕ, Αθήνα, 2 Νοεµβρίου 2004 3
από τους υδροκρίτες Υµηττού, Πεντέλης, Πάρνηθας και Τρικέρατου. Οι εργασίες µοντελοποίησης περιλαµβάνουν τα ακόλουθα στάδια: Εφαρµογή µοντέλου προσοµοίωσης της βροχής που θα δίνει τη δυνατότητα παραγωγής συνθετικής καταιγίδας. Εφαρµογή µετά των υφιστάµενων από αξιολόγηση ως προσαρµογή µοντέλων βροχής-απορροής που έχουν χρησιµοποιηθεί σε επιµέρους λεκάνες. Επιλογή/ανάπτυξη µοντέλου βροχής-απορροής. Προσαρµογή/βαθµονόµηση/επαλήθευση του µοντέλου βροχής-απορροής. ιερεύνηση σεναρίων φόρτισης (what if) κλιµακούµενης επικινδυνότητας από ιστορικές σειρές επεισοδίων βροχής και συνθετικές που θα παραχθούν από το µοντέλο βροχής. 7. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ Στα πλαίσια του Στρατηγικού Σχεδίου θα αναπτυχθούν κριτήρια σχεδιασµού αντιπληµµυρικών έργων και ειδικότερα θα γίνουν: Επανεκτίµηση των παραµέτρων απορροής (συντελεστές, χρόνοι κλπ.), της µεθοδολογίας εκτίµησης των παροχών, της συχνότητας των πληµµυρικών φαινοµένων και των απαιτήσεων σε περιθώρια ασφαλείας ανάλογα µε την επικινδυνότητα (γεωµορφολογικά στοιχεία, χρήσεις γης, επιπτώσεις πληµµύρας, κλπ.) Σύνταξη οδηγιών εκπόνησης µελετών αντιπληµµυρικών έργων. Εκτίµηση της εφαρµοσιµότητας και αποτελεσµατικότητας εναλλακτικών επεµβάσεων στηριγµένων στον έλεγχο της απορροής στην πηγή (Source Control Methods). Ανάπτυξη κανόνων περιβαλλοντικού σχεδιασµού σύµφωνα µε την Κοινοτική Οδηγία 2000/60. 8. ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ Για την προώθηση και ολοκλήρωση του αντικειµένου ενδεικτικά και όχι περιοριστικά πρέπει να γίνουν παράλληλες αναθέσεις για τις παρακάτω υποστηρικτικές εργασίες µε προδιαγραφές και προγράµµατα που θα δοθούν από το Μελετητή του Στρατηγικού Σχεδίου Αντιπληµµυρικής Προστασίας Αττικής. α. Προµήθεια, εγκατάσταση και λειτουργία (καταγραφή και µετάδοση) του µόνιµου δικτύου οργάνων και συσκευών µέτρησης υδροµετεωρολογικών στοιχείων, παροχών και ποιοτικών παραµέτρων. Αντιπληµµυρική Προστασία της Αττικής, ΤΕΕ, Αθήνα, 2 Νοεµβρίου 2004 4
β. Τοπογραφικές εργασίες αποτυπώσεων κρίσιµων σηµείων στους υφιστάµενους βασικούς συλλεκτήρες, όπως σε θέσεις συµβολών, τοπικών στραγγαλισµών της ροής κλπ. γ. Μετρήσεις ποιοτικών παραµέτρων και σχεδιασµός συστήµατος παρακολούθησης και αντιµ ετώπισης προβληµάτων. 9. ΓΕΝΙΚΟΣ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΕΡΓΩΝ Στα πλαίσια του Στρατηγικού Σχεδίου θα γίνει διερεύνηση του συνολικού πλέγµατος των έργων αντ ιπληµ µυρικής προστασίας, η οποία θα περιλαµ βάνει τα ακόλουθα: Περιγραφή υφιστάµενης κατάστασης και σηµαντικών προβληµάτων που υπάρχουν. Έλεγχος επάρκειας βασικών έργων. ιερεύνηση εναλλακτικών λύσεων. Προτάσεις εφαρµοστέων γενικών διατάξεων Χρονικός και οικονοµικός προγραµµ ατισµός υλοποίησης (µελέτες και κατασκευές) έργων. Ανάλυση επικινδυνότητας. 10. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΘΕΣΜΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΚΑΙ ΠΙΛΟΤΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ Στα πλαίσια του Γενικού Σχεδίου περιλαµβάνονται τα εξής: ιαδικασίες για λήψη αποφάσεων σχετικά µε τη διαχείριση των οµβρίων σύµφωνα µε την Κοινοτική Οδηγία του 2000/60. Θεσµικές ρυθµίσεις, χωροταξικοί και πολεοδοµικοί κανονισµοί για ολοκληρωµένη διαχείριση των απορροών. Ενηµέρωση των φορέων Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Περιφέρειας και Νοµαρχίες) των αρµόδιων φορέων Κυβερνητικού ή µη χαρακτήρα. Προτάσεις εκτέλεσης πιλοτικών έργων αξιολόγησης ειδικών τεχνολογιών ελέγχου της απορροής. Αντιπληµµυρική Προστασία της Αττικής, ΤΕΕ, Αθήνα, 2 Νοεµβρίου 2004 5
11. ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Στις δράσεις του Γενικού Σχεδίου εντάσσονται και οι ακόλουθες: Εκπαίδευση στελεχών του ΥΠΕΧΩ Ε στη χρήση του λογισµικού και στη µεθοδολογία συνεχούς ενηµέρωσης της βάσης δεδοµένων. Παρακολούθηση της λειτουργίας του συστήµατος και εξελισσόµενα στοιχεία και µεθοδολογίες. αναβάθµισης του µε µεταγενέστερα Γενικές προτάσεις οργάνωσης των αρµόδιων φορέων σε θέµατα αντιπληµµυρικής προστασίας και οργάνωσης υπηρεσίας µε επιτελικό και εκτελεστικό χαρακτήρα για την ολοκλήρωση των έργων. Αντιπληµµυρική Προστασία της Αττικής, ΤΕΕ, Αθήνα, 2 Νοεµβρίου 2004 6