ΗΛΙΑΣΚΟΣ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΥΨΗΛΟΥ ΕΠΙΠΕΔΟΥ Θεωρητικής Κατεύθυνσης Ιστορία Γ Λυκείου Επιμέλεια: ΡΙΑ ΜΑΤΤΑ e-mail: info@iliaskos.gr www.iliaskos.gr
ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Επιμέλεια : Ρία Μάττα 1
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σχεδιαγράμματα, πηγές, ασκήσεις, χρονολόγιο 1 ο κεφάλαιο.. σελ. 4 2 ο κεφάλαιο.. σελ. 42 3 ο κεφάλαιο.. σελ. 116 4 ο κεφάλαιο.. σελ. 178 5 ο κεφάλαιο.. σελ. 219 Πρόσθετες πηγές 1 ο κεφάλαιο. σελ. 247 2 ο κεφάλαιο.. σελ. 252 3 ο κεφάλαιο σελ. 259 4 ο κεφάλαιο... σελ. 264 5 ο κεφάλαιο.. σελ. 267 Κριτήρια Αξιολόγησης 1 ο κριτήριο αξιολόγησης σελ. 270 2 ο κριτήριο αξιολόγησης σελ. 273 3 ο κριτήριο αξιολόγησης σελ. 276 4 ο κριτήριο αξιολόγησης. σελ. 278 5 ο κριτήριο αξιολόγησης σελ. 279 Παλαιότερα θέματα.. σελ. 281 2
ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΘΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΜΕ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΟΡΩΝ ΠΗΓΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ 3
1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΟ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ Συνθήκες που ευνοούν την αγροτική μεταρρύθμιση : Η προοδευτική υποχώρηση της κυριαρχίας της αγροτικής οικονομίας λόγω της βιομηχανικής επανάστασης Η κατοχή γης παύει να είναι πηγή εξουσίας και κύρους. Μορφή αγροτικής μεταρρύθμισης : Κατάργηση μεγάλων ιδιοκτησιών Κατάτμηση αξιοποιήσιμων εδαφών σε μικρές παραγωγικές μονάδες οικογενειακού χαρακτήρα. Ορισμός αγροτικής μεταρρύθμισης : Κατάργηση μεγάλων ιδιοκτησιών και κατάτμηση των αξιοποιήσιμων εδαφών σε μικρές παραγωγικές δυνάμεις οικογενειακού χαρακτήρα. Το ζήτημα της μεγάλης ιδιοκτησίας (τσιφλίκια) : Τα τσιφλίκια της Αττικής και της Βοιωτίας δεν προκαλούν πρόβλημα Η επέκταση του ελληνικού κράτους (Επτάνησα, Άρτα, Θεσσαλία ) δημιουργεί ζήτημα μεγάλης ιδιοκτησίας Τσιφλίκια Θεσσαλίας : εξαγορά από πλούσιους ομογενείς, προσπάθεια για κερδοσκοπία από την παραγωγή σιταριού. Νόμοι 1907 : Δυνατότητα απαλλοτρίωσης μεγάλων ιδιοκτησιών Διανομή κτημάτων σε ακτήμονες. Εφαρμογή νόμων : Αποδείχθηκε δύσκολη υπόθεση Προκάλεσε τριβές και συγκρούσεις Κιλελέρ Νομοθετήματα κυβέρνησης Βενιζέλου : ΣΤΟΧΟΙ Στήριξη και πολλαπλασιασμός ελληνικών ιδιοκτησιών Αποκατάσταση προσφύγων Πρόληψη κοινωνικών εντάσεων 4
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ Απαλλοτρίωση μεγάλων αγροτικών ιδιοκτησιών μετά τον πόλεμο για αποκατάσταση προσφύγων Εφαρμογή νομοθετικών ρυθμίσεων αναδιανομής : 85 % στη Μακεδονία 68 % στη Θεσσαλία 40 % στην υπόλοιπη Ελλάδα. Προβλήματα μικροκαλλιεργητών : Δυσκολία εμπορευματοποίησης παραγωγής Εκμετάλλευση από εμπόρους Αντιμετώπιση προβλημάτων : Ίδρυση Αγροτικής Τράπεζας Ίδρυση κρατικών οργανισμών παρέμβασης Ίδρυση παραγωγικών συνεταιρισμών ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ Λόγοι καθυστέρησης στην ανάπτυξη του εργατικού κινήματος : Απουσία μεγάλων σύγχρονων βιομηχανικών μονάδων Σημαντικό ποσοστό ξένου εργατικού δυναμικού στα δημόσια έργα Βραχύχρονη εργασιακή απασχόληση Επικράτηση Μεγάλης Ιδέας Η Θεσσαλονίκη ως ορόσημο για το εργατικό κίνημα : Λόγοι : Βιομηχανικό υπόβαθρο Κοσμοπολίτικο ιδεολογικό προσανατολισμό Ίδρυση Φεντερασιον : Πολυεθνική εργατική οργάνωση Θεσσαλονίκης Πρωτεργάτες σοσιαλιστές από εβραϊκή κοινότητα Δίαυλος διάδοσης σοσιαλιστικής και εργατικής ιδεολογίας Ίδρυση ΓΣΕΕ : περιλαμβάνει κλαδικά και τοπικά σωματεία 5
Ίδρυση ΣΕΚΕ :προσχώρησε αργότερα στην Τρίτη Κομμουνιστική Διεθνή και μετονομάστηκε σε Κ.Κ.Ε. ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΟΡΩΝ ΤΟ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ü Κολίγοι : οι φτωχοί,ακτήμονες αγρότες που κατοικούσαν στα τσιφλίκια.ήταν υποχρεωμένοι να καλλιεργούν τα κτήματα δίνοντας ένα μεγάλο μέρος της παραγωγής στους μεγαλογαιοκτήμονες καθώς και να τους παρέχουν διάφορες υπηρεσίες χωρίς αμοιβή. ü Κιλελέρ : χωριό της Θεσσαλίας όπου το 1910 σημειώθηκε αιματηρή σύγκρουση μεταξύ του στρατού και αγροτών διαδηλωτών, οι οποίοι ετοιμάζονταν να μεταβούν στη Λάρισα για να συμμετάσχουν σε αγροτικό συλλαλητήριο με κύριο αίτημα τη διανομή γης στους ακτήμονες. ü Βαλκανικοί πόλεμοι : ονομάζονται έτσι οι δύο πόλεμοι των ετών 1912-13 που έγιναν στα Βαλκάνια, ο πρώτος των συμμάχων Ελλάδας, Σερβίας, Μαυροβουνίου και Βουλγαρίας εναντίον της Τουρκίας και ο δεύτερος της Ελλάδας και Σερβίας εναντίον Βουλγαρίας. ü Εθνικός διχασμός : η διαμάχη μεταξύ Βενιζέλου και βασιλιά Κωνσταντίνου για τη στάση που θα κρατούσε η Ελλάδα στα πλαίσια του Α Παγκοσμίου πολέμου 1914-1918.Ο Βενιζέλος επιθυμούσε τη συμμετοχή της Ελλάδας στην Αντάντ, ενώ ο γερμανόφιλος Κωνσταντίνος ήθελε ουδετερότητα. Ο Εθνικός διχασμός οξύνθηκε τη διετία 1915-1917 και χώρισε την Ελλάδα σε δύο κράτη και τους Έλληνες σε δύο παρατάξεις. ü Κρατικοί οργανισμοί παρέμβασης : οι κρατικοί οργανισμοί που παρεμβαίνουν για να εξασφαλίζουν τη διάθεση των προϊόντων στην αγορά.τέτοιοι οργανισμοί ήταν π.χ. ο Αυτόνομός σταφιδικός οργανισμός, ο κρατικός οργανισμός Βάμβακος κ.τ.λ. ü Παραγωγικοί συνεταιρισμοί : ενώσεις παραγωγών που παρήγαγαν τα ίδια προϊόντα.μέσω των συνεταιρισμών 6
γινόταν η χρηματοδότηση των αγροτών και εξασφαλιζόταν έτσι μεγαλύτερη φερεγγυότητα για τους πιστωτές. ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ü ΣΕΚΕ : Το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος ιδρύθηκε το 1918 από συνέδριο σοσιαλιστών που είχε συγκληθεί στον Πειραιά. Βασικές θέσεις του προγράμματός του ήταν η δημοκρατία, παροχή εκλογικού δικαιώματος στις γυναίκες, αναλογικό εκλογικό σύστημα.ως προς την εξωτερική πολιτική επεδίωκε ειρήνη χωρίς προσάρτηση εδαφών, με βάση το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των λαών. Το 1924 το ΣΕΚΕ προσχώρησε στην Γ Κομμουνιστική Διεθνή και μετονομάστηκε σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος (Κ.Κ.Ε.) ü ΓΣΕΕ : Η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος ιδρύθηκε περί τα τέλη του Α Παγκοσμίου πολέμου και συμπεριέλαβε τα πιο σημαντικά κλαδικά και τοπικά σωματεία της χώρας. ΠΗΓΗ Διαβάστε προσεκτικά τις παρακάτω πηγές και σε συνδυασμό με τις ιστορικές σας γνώσεις απαντήστε στις ερωτήσεις : Α Με την προσάρτηση της Θεσσαλίας σημειώθηκε μια παρόμοια εξέλιξη. Η νομή των κολίγων ήταν παραδοσιακά ένα εμπράγματο και κληρονομικό δικαίωμα. Ο καλλιεργητής ήταν κατά την τουρκοκρατία, προσδεδεμένος στη γη, σαν συμπλή ρωμά της.όμως η σχέση αυτή θεωρήθηκε από το αστικό ελληνικό δίκαιο σαν ένας «φεουδαρχικός περιορισμός της κυριότητος».το ελληνικό κράτος αναγνώρισε μόνο την πλήρη κυριότητα ως εμπράγματο δικαίωμα επί ακινήτων.συνέπεια αυτού ήταν οι καλλιεργητές, οι συνδεδεμένοι με το έδαφος επί αιώνες, να θεωρηθούν ξαφνικά ως «επίρμοτος καλλιεργητής» υπέκειτο πια σε έξωση μετά τη λήξη του ετήσιου αγροληπτικού συμβολαίου του( ) 7
Η εξέλιξη αυτή είχε αποσοβηθεί στην Παλαιά Ελλάδα, όπου στη θέση των Τούρκων τσιφλικούχων που αποχωρούσαν είχε υπεισέλθει το κράτος.με την κυβέρνηση ωστόσο Τρικούπη ήταν η πρώτη φορά που το κράτος εμφανίστηκε να ευνοεί τη συγκρότηση μιας μεγάλης ιδιοκτησίας.η αιτία της μεταβολής αυτής πρέπει να αναζητηθεί σ ένα εξαιρετικό γεγονός :δικαιούχοι των τσιφλικικών δικαιωμάτων στη Θεσσαλία- Άρτα δεν ήταν πια οι επαρχιακοί προύχοντες και κοτζαμπάσηδες, αλλά οι Έλληνες χρηματιστές της διασποράς.( ) I. Κατ αρχάς ο Τρικούπης, σε αντίθεση με την πολιτική του Κουμουνδούρου, πενταπλασίασε το δασμό πάνω στα εισαγόμενα σιτηρά το 1884, ενώ κατά το 1892 τον ήδη υψηλό δασμό τον αύξησε ακόμα κατά 1600%. Ο σκοπός του ήταν προφανής :να περιορίσει την εισαγωγή αλλοδαπού σίτου, ώστε ο εγχώριος να υπερτιμηθεί και να διογκωθεί η έγγειος πρόσοδος των τσιφλικούχων.παράλληλα, ο Τρικούπης πρόσφερε ακόμη δύο δώρα στους νεοπαγείς τσιφλικούχους της Θεσσαλίας : Α)Κατάργησε τη φορολογία της δεκάτης επί των σιτηρών και την αντικατέστησε ο λεγόμενος «φόρος αροτριωτών κτηνών», ο οποίος απέφερε μόλις το 1/3 των εσόδων της πρώτης.ο νέος φόρος ανακούφισε τους τσιφλικούχους διπλά, όχι μόνο γιατί μειώθηκε ποσοτικά η αξίωση του δημοσίου, αλλά και γιατί ο νέος φόρος ήταν εύκολο να επιβαρύνει τελικά τους καλλιεργητές, εφόσον δε συνδεόταν με την ιδιοκτησία αλλά και με τον αριθμό των ζώων που χρησιμοποιούνταν. Β)Κατάργησε το τελωνείο της Θεσσαλίας, για να διευκολύνει τις εποχικές μετακινήσεις της νομαδικής κτηνοτροφίας στις περιοχές των ελληνοτουρκικών συνόρων.η κατάργηση του τελωνείου αυτού σήμαινε βέβαια ζημιά του δημοσίου κατά 300.000 δραχμές, όμως έδωσε τη δυνατότητα στους τσιφλικούχους να αυξήσουν τα ενοίκια για την παραχώρηση εκτάσεων για βοσκή. 8
Στην περίοδο αυτή η προστασία των τσιφλικιών ήταν πλήρης.οι γαιοκτήμονες της Θεσσαλίας, όντας εξασφαλισμένοι πέρασαν σε ακόμα πιο επιθετική στάση.περιόρισαν προοδευτικά τις καλλιεργούμενες εκτάσεις για δύο λόγους : Για να πετύχουν τεχνητή υπερτίμηση των σιτηρών στην εγχώρια αγορά και συνεπώς αύξηση της εγγείου προσόδου για να απελευθερώσουν εκτάσεις προς ενοικίαση στην αποδοτικότατη νομαδική κτηνοτροφία. Β Η αγροτική παραγωγή αποτελούσε δευτερεύον στοιχείο στο σύνολο των οικονομικών δραστηριοτήτων των γαιοκτη μόνων.τα οποιαδήποτε κέρδη τους σπάνια τα επένδυαν στη γεωργία με αποτέλεσμα την ανυπαρξία εγγειοβελτιωκών έργων και εκμηχάνισης της ελληνικής αγροτικής παραγωγής.το ίδιο συνέβαινε και με τους Έλληνες αστούς της διασποράς που είχαν γίνει οι ιδιοκτήτες των τσιφλικιών της Θεσσαλίας.Δεν είχαν οι ίδιοι την επίβλεψη των γαιοκτησιών τους αφού δε διέμεναν σε αυτές, ένα μεγάλο μέρος των κερδών το κατανάλωναν έξω από τη Θεσσαλία, ενώ πολλά τσιφλίκια παρέμεναν ακαλλιέργητα.οι μικροί και μεσαίοι καλλιεργητές δεν είχαν τη δυνατότητα να προχωρήσουν στον απαραίτητο εκσυγχρονισμό του αγροτικού τομέα της παραγωγής. Γ Στο βορρά και ιδιαίτερα στη Θεσσαλία και στη Μακεδονία, όπου η γη ήταν σχετικά εύφορη, η επικρατούσα μορφή ιδιοκτησίας ήταν η μεγάλη γαιοκτησία, τα τσιφλίκια.σε αυτές τις περιοχές, το μεγαλύτερο μέρος της γης ανήκε σε απόντες γαιοκτήμονες και το καλλιεργούσαν φτωχοί κολίγοι (..)Ο καθηλωμένος από τη φτώχεια κολίγος, υπό το βάρος των ενοικίων και των φόρων και το ενδεχόμενο εξώσεως και στερήσεως της γης, δεν είχε ούτε τα μέσα, ούτε τις γνώσεις, ούτε τα κίνητρα για αγροτικές βελτιώσεις ( ) 9
Παρόλο ότι ως το 1917 πολύ λίγα είχαν γίνει προς την κατεύθυνση μιας αγροτικής μεταρρυθμίσεως, είναι γεγονός ότι ο Βενιζέλος και το κόμμα του υπήρξαν υποστηρικτές της μικρής ιδιοκτησίας, πράγμα που ανταποκρινόταν στις επιθυμίες και την πολιτική μιας ανερχόμενης τάξης επιχειρηματιών που ευνοούσε ένα καπιταλιστικό τρόπο οργάνωσης της παραγωγής (..) Η αγροτική μεταρρύθμιση της προσωρινής κυβέρνησης (σημ. του Βενιζέλου) διαμορφώθηκε κυρίως από τον Ανδρέα Μιχαλακόπουλο και τον Αλέξανδρο Μυλωνά.( ) Τα μέτρα απαλλοτριώσεως θεσπίστηκαν στις 20 Μαϊου 1917( ) Η μεταρρύθμιση αποσκοπούσε στην αναγκαστική απαλλοτρίωση των κτημάτων που ξεπερνούσαν τα 1000 στρέμματα.οι κολίγοι και οι αγροτικοί εργάτες, τόσο οι ντόπιοι όσο και οι πρόσφυγες, θα έπαιρναν αγροτικούς κλήρους, είτε από απαλλοτριωμένες γαίες είτε από γαίες του δημοσίου.κανένα από τα μέτρα αυτά όμως δεν εφαρμόστηκε αμέσως ( ) Πρέπει, όμως να σημειωθεί ότι η μεταρρύθμιση ενώ άμβλυνε τις κοινωνικές πιέσεις στην ύπαιθρο, πετυχαίνοντας έτσι τους πολιτικούς της στόχους, δε βελτίωσε ουσιαστικά την κατάσταση των χωρικών (..) Ο κατατεμαχισμός της γης, ενώ έκανε πιο εντατική την καλλιέργεια, δεν απελευθέρωσε το χωρικό από τα παραδοσιακά υπέρογκα χρέη του.αντίθετα, τα χρέη των χωρικών αυξήθηκαν σε μεγάλο βαθμό τις επόμενες δεκαετίες, με τη διαφορά όμως ότι ο παλιός καταπιεστικός τοκογλυφικός δανεισμός των μεγαλογαιοκτημόνων αντικαταστάθηκε από μια λιγότερο επαχθή και ορθολογιστικότερη παρέμβαση του χρηματικού κεφαλαίου στις βασικές σχέσεις τις αγροτικής παραγωγής. Α.Να συγκρίνετε τη θέση των αγροτών της Θεσσαλίας πριν αλλά και μετά την ενσωμάτωση της περιοχής τους στην Ελλάδα. 10
Β.Ποιοι λόγοι καθιστούσαν απαραίτητη την αγροτική μεταρρύθμιση στις αρχές του 20 ου αιώνα και πως κατέληξαν οι προσπάθειες των κυβερνήσεων να την υλοποιήσουν ; ΑΣΚΗΣΕΙΣ Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε τις ακόλουθες προτάσεις : 1.Το αγροτικό ζήτημα ήταν πρόβλημα μόνο του Ελλαδικού χώρου Σ Λ 2.Η διανομή των «εθνικών γαιών» που προέκυψαν από τον επαναστατικό αγώνα του 1821-1828 δημιούργησε πλήθος προβλημάτων Σ Λ 3.Η ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στο ελληνικό κράτος πραγματοποιήθηκε το 1864 Σ Λ 4.Η διεύρυνση του ελληνικού κράτους με τα Επτάνησα, την Άρτα και τη Θεσσαλία έφερε στο προσκήνιο το ζήτημα της μεγάλης ιδιοκτησίας Σ Λ 5.Η ολοκλήρωση της αγροτικής μεταρρύθμισης έγινε στα χρόνια του Α Παγκοσμίου πολέμου και του εθνικού διχασμού Σ Λ 6.Η καθυστέρηση ανάπτυξης εργατικού κινήματος στην Ελλάδα οφειλόταν ανάμεσα σε άλλους παράγοντες, στην απουσία μεγάλων σύγχρονων βιομηχανικών μονάδων Σ Λ 7.Στον ιδεολογικό τομέα η επικράτηση της Μεγάλης Ιδέας ευνοούσε την ανάπτυξη και διάδοση ιδεολογιών με κοινωνικό και ταξικό περιεχόμενο. Σ Λ 8.Το 1914 ιδρύθηκε η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος (ΓΣΕΕ) Σ Λ 9.Το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (ΣΕΚΕ) μετονομάστηκε σε Λαϊκό Κόμμα. Σ Λ 10.Η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος (ΓΣΕΕ) ιδρύθηκε προς το τέλος του Α Παγκοσμίου Πολέμου. Σ Λ Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση : 11
1.Τα τσιφλίκια της Θεσσαλίας αμέσως μετά την απελευθέρωσή της : Α.διανεμήθηκαν στους ακτήμονες Β.υποθηκεύτηκαν Γ.αγοράστηκαν από πλούσιους Έλληνες του εξωτερικού Δ.διανεμήθηκαν στους πρόσφυγες 2.Στη Θεσσαλονίκη είχε αναπτυχθεί το εργατικό κίνημα : Α.εξαιτίας των μεγάλων δημοσίων έργων στην περιοχή Β.επειδή δεν είχε επικρατήσει εκεί η Μεγάλη ιδέα Γ.επειδή είχε βιομηχανικό υπόβαθρο Δ.επειδή εκεί ο αντίκτυπος της ρωσικής επανάστασης υπήρξε μεγαλύτερος ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1910-1922 Οικονομικό πρόγραμμα Βενιζέλου : το ελληνικό κράτος μοχλός έκφρασης και ανάπτυξης του Ελληνισμού ενσωμάτωση του εκτός συνόρων Ελληνισμού επιδίωξη ενιαίας εθνικής και κρατικής υπόστασης διεκδίκηση θέσης στο σύγχρονο κόσμο θεσμικός εκσυγχρονισμός (κράτος αποτελεσματικό και αξιόπιστο) ανάπτυξη παραγωγικών δυνάμεων έθνους Ρόλος αστικής τάξης : συσπειρώνεται γύρω από το Βενιζέλο πλουτίζει σε όλη τη λεκάνη της ανατολικής μεσογείου φιλοδοξεί να κυριαρχήσει πολιτικά στο χώρο των οικονομικών δραστηριοτήτων της. Αιτήματα αστικής τάξης- Βενιζέλου : δημιουργία ισχυρού εθνικού κέντρου διεκδίκηση Μεγάλης ιδέας 12
Υπερπόντια μετανάστευση : εκτόνωση κοινωνικών εντάσεων που προκάλεσε η σταφιδική κρίση ενίσχυση οικονομίας υπαίθρου από εμβάσματα μεταναστών Συνέπειες Βαλκανικών πολέμων στην εθνική οικονομία : ΘΕΤΙΚΕΣ δεν κλονίστηκε η εθνική οικονομία αύξηση 70% των εδαφών με ενσωμάτωση πλούσιων περιοχών (Ήπειρος, Δυτική Κεντρική Μακεδονία, Νησιά του Αιγαίου, Κρήτη) αύξηση του πληθυσμού 80%(εκατομμύρια νέων κατοίκων) νέες οικονομικές προοπτικές (νεοαποκτηθέντα εδάφη με άριστες προοπτικές για γεωργική παραγωγή) η Ελλάδα έγινε υπολογίσιμη δύναμη αυξήθηκε η εμπιστοσύνη προς την χώρα από τις αγορές χρήματος και πιστώσεων ΑΡΝΗΤΙΚΗ Παρουσία ισχυρών μειονοτικών ομάδων (π.χ. μουσουλμάνοι και Εβραίοι στην Ήπειρο) στις περιοχές που ενσωματώθηκαν στην Ελλάδα. Ο Α ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Γεγονότα που προηγήθηκαν σύγκρουση παλατιού- Βενιζέλου(διχασμός) άσκοπη και δαπανηρή επιστράτευση του 1915 κυβέρνηση Εθνικής Άμυνας στη Θεσσαλονίκη διάσπαση της χώρας σε δύο κράτη συμμαχικός αποκλεισμός και συγκρούσεις με οικονομικό και κοινωνικό κόστος Εξελίξεις : ενοποίηση χώρας υπό τον Βενιζέλο με επέμβαση συμμάχων (1917) 13
συμμετοχή Ελλάδας στον Α Παγκόσμιο πόλεμο με ιδιόμορφο συμμαχικό δανεισμό. Συμμαχικά δάνεια, δανείστριες χώρες : Γαλλία 300.000.000 φράγκα Μεγάλη Βρετανία 12.000.000 λίρες ΗΠΑ 50.000.000 δολάρια Μορφή δανεισμού, τα ποσά των δανείων : δεν εκταμιεύτηκαν ούτε δόθηκαν στην Ελλάδα θεωρήθηκαν κάλυμμα έκδοσης χαρτονομίσματος από τη βενιζελική κυβέρνηση για τη χρηματοδότηση της πολεμικής προσπάθειας αποτέλεσαν απόθεμα σε χρυσό και συνάλλαγμα στο εξωτερικό Αξιοποίηση δανείων, η Ελλάδα χρηματοδότησε : συμμετοχή στο μακεδονικό μέτωπο εκστρατεία στην Ουκρανία και την Κριμαία α φάση μικρασιατικής εκστρατείας Δημοσιονομικό αδιέξοδο : ΑΙΤΙΑ η άρση της κάλυψης του χαρτονομίσματος από τους συμμάχους σε αντίποινα για την επιστροφή του βασιλιά ο ελλειμματικός κρατικός προϋπολογισμός μετά το 1918 ο δαπανηρός μικρασιατικός πόλεμος Αντιμετώπιση δημοσιονομικού αδιεξόδου : διχοτόμηση της δραχμής 1922,1926 Τα χαρτονομίσματα κόπηκαν στη μέση και κάθε μισό απέκτησε την αξία ολοκλήρου. Το μισό εκχωρήθηκε στο κράτος ως υποχρεωτικός δανεισμός με αντάλλαγμα ομόλογα 20ετούς διάρκειας. Αποτέλεσμα διχοτόμησης της δραχμής το κράτος απέκτησε 1.200.000.000 δραχμές Αποτίμηση νομισματικού ελιγμού : δεν πρόλαβε τη μικρασιατική καταστροφή και τις συνέπειές της. 14
ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΟΡΩΝ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1910-1922 ü Βενιζελισμός : Στην περίοδο 1910-1922 κατά την οποία η Ελλάδα βρισκόταν σε συνεχή πολεμική ετοιμότητα, εμφανίστηκε μια νέα πολιτική αντίληψη, που εκφράστηκε με τον Ελευθέριο Βενιζέλο και ονομάστηκε συνοπτικά «Βενιζελισμός».Είναι δύσκολο να ορίσουμε με λίγα λόγια τι ακριβώς ήταν αυτή η πολιτική, στον οικονομικό όμως τομέα φαίνεται ότι ο Βενιζελισμός θεωρούσε το ελληνικό κράτος ως μοχλό έκφρασης και ανάπτυξης του Ελληνισμού.Το ελληνικό κράτος έπρεπε δηλαδή να επιδιώξει την ενσωμάτωση του εκτός συνόρων Ελληνισμού και με ενιαία εθνική και κρατική υπόσταση, να διεκδικήσει τη θέση του στον τότε σύγχρονο κόσμο.αυτό προϋπέθετε όχι μόνο θεσμικό εκσυγχρονισμό, που θα καθιστούσε το κράτος αποτελεσματικό και αξιόπιστο, αλλά και γενικότερη προσήλωση στην ιδέα της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων του έθνους. ü Στην περίοδο.συνεχής πολεμική ετοιμότητα :Η Ελλάδα μεταξύ των ετών 1910-1922 βρισκόταν σε διαρκή πολεμική ετοιμότητα.η πολεμική της προετοιμασία ξεκίνησε το 1910 για τους Βαλκανικούς πολέμους, τους οποίους ακολούθησε ο Α Παγκόσμιος πόλεμος και στη συνέχεια η Μικρασιατική περιπέτεια με την τραγική της κατάληξη το 1922. ü Θεσμικός εκσυγχρονισμός : Η αναδιάρθρωση και ο εκσυγχρο νισμός των θεσμών του κράτους αποτελούσε προϋπόθεση ώστε να μπορέσει αυτό να ανταποκριθεί ικανοποιητικά στις νέες συνθήκες που είχαν διαμορφωθεί. ü Εθνικιστικό κίνημα : Πρόκειται για πολιτικό και ιδεολογικό κίνημα, τα μέλη του οποίου θεωρούν το έθνος στο οποίο ανήκουν ως την μεγαλύτερη πολιτική αξία.στα τέλη του 19 ου αιώνα και στις αρχές του 20 ου ο 15
εθνικισμός βρισκόταν σε έξαρση στην περιοχή των Βαλκανίων και προέβαλε ως κύριο αίτημα τη δημιουργία εθνικά ομοιογενών κρατών. Ο Α ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ü Ο συμμαχικός αποκλεισμός και οι συγκρούσεις :Οι Άγγλοι και οι Γάλλοι σύμμαχοι, μετά την σύγκρουση του Βενιζέλου με το παλάτι και το σχηματισμό των δύο κυβερνήσεων στη χώρα (μία στην Αθήνα και μία στη Θεσσαλονίκη) απέκλεισαν τον Πειραιά, αποβίβασαν στρατιωτικές δυνάμεις και συγκρούστηκαν με τις δυνάμεις της βασιλικής κυβέρνησης των Αθηνών. ü Η δημιουργία της κυβέρνησης της Εθνικής Άμυνας : Η κυβέρνηση της εθνικής άμυνας συγκροτήθηκε από τον Βενιζέλο το 1916 στη Θεσσαλονίκη.Έτσι υπήρχαν δύο κυβερνήσεις, του βασιλιά στην Αθήνα και του Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη. ΠΗΓΗ Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις : Α.Να επισημάνετε τον ρόλο της Μεγάλης Ιδέας στην πολιτική και την οικονομία στις αρχές του 20 ου αιώνα. Β.να παρουσιάσετε τις επιλογές του Βενιζελισμού αναφορικά με τις εθνικές επιδιώξεις και τον εκσυγχρονισμό του κράτους. ΚΕΙΜΕΝΟ Α Για τους Έλληνες η καθολικότητα της Μεγάλης Ιδέας ήταν συμπληρωματική της αοριστίας της : ένα άλλοθι, μια θαυμα τουργή γέφυρα των αντιθέσεων, μια μετάθεση στο άδηλο μέλλον της λύσης όχι μόνο του αλυτρωτικού ζητήματος που άλλωστε η Μεγάλη Ιδέα δεν τον αφορούσε ρητά και αποκλει στικά, αλλά του συνόλου των Ελληνικών προβλημάτων. ΚΕΙΜΕΝΟ Β Ο Βενιζελισμός αποδεικνύεται ο πιο συνεπής, διορατικός και πραγματιστικός φορέας της εθνικής ολοκλήρωσης.αυτοκα θορίζεται και νομιμοποιείται με αναφορά στο Έθνος ως ενιαίο 16
σύνολο, που αγκαλιάζει Παλαιά Ελλάδα, Νέες χώρες και αλύτρωτους. ΚΕΙΜΕΝΟ Γ Με την φυσικήν επάνοδον εις τα όρια εντός των οποίων ο ελληνισμός έδρασεν από της προϊστορικής εποχής, να δημιου ργήσωμεν, λέγω,μίαν μεγάλην Ελλάδα ισχυράν και πλουσίαν, ικανήν να αναπτύξην εντός των ορίων την ζωτικήν βιομη χανίαν, ικανήν ως εκ των συμφερόντων τα οποία θα εξεπροσώπει, να συνάψη, συμβάσεις μετ άλλων κρατών υπό τους αρίστους δυνατούς όρους. ΑΣΚΗΣΗ 1.Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε τις ακόλουθες προτάσεις : 1.Η πολιτική αντίληψη του Βενιζελισμού θεωρούσε ότι ο θεσμικός εκσυγχρονισμός και η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων του έθνους θα βοηθούσαν την ανάπτυξη του ελληνισμού. Σ Λ 2.Η υπερπόντια μετανάστευση στις ΗΠΑ ενίσχυσε την οικονομία της υπαίθρου. Σ Λ 3.Η Ελλάδα βγήκε κερδισμένη από τους Βαλκανικούς πολέμους. Σ Λ 4.Το κόστος των Βαλκανικών πολέμων κλόνισε την Ελληνική οικονομία. Σ Λ 5.Το κύριο πρόβλημα που δημιουργήθηκε μετά την λήξη των Βαλκανικών πολέμων ήταν η παρουσία ισχυρών μειονοτικών ομάδων στις νεοαποκτηθείσες περιοχές. Σ Λ 6.Η συμμετοχή της Ελλάδας στον Α Παγκόσμιο πόλεμο αποκλείστηκε λόγω του εθνικού διχασμού. Σ Λ 7.Η διχοτόμηση της δραχμής τον Μάρτιο του 1922 οδήγησε τα δημοσιονομικά της χώρας σε πλήρες αδιέξοδο. Σ Λ 8.Τα μεγάλα δάνεια που ενέκριναν η Γαλλία, η Αγγλία και οι ΗΠΑ το 1917 εκταμιεύτηκαν από την Ελλάδα. Σ Λ 17
9.Με τη διχοτόμηση της δραχμής, το 1922, το ελληνικό κράτος εξοικονόμησε 1.200.000.000 δραχμές. Σ Λ 10.Η επάνοδος του βασιλιά Κωνσταντίνου το 1920 οδήγησε τους συμμάχους σε άρση της κάλυψης του χαρτονομίσματος, και έτσι ένα σημαντικό τμήμα της νομισματικής κυκλοφορίας βρέθηκε χωρίς αντίκρισμα. Σ Λ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΖΩΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1922-1936 Συνέπειες της Μικρασιατικής καταστροφής : άφιξη και αποκατάσταση των προσφύγων αποχώρηση 610.000 μουσουλμάνων ανατροπή ισορροπιών και δεδομένων ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας. Το ελληνικό κράτος υποχρεώθηκε σε μια νέα αρχή 100 χρόνια μετά το 1821. Αναγκαιότητα αποτελεσματικής κρατικής παρέμβασης : αποφυγή ολικής καταστροφής πολλαπλασιασμός θανάτων από φυματίωση και ελονοσία. Εμπόδια στην αποτελεσματικότητα της κρατικής παρέμβασης : η πολιτική αστάθεια τα μίση του διχασμού η ανακήρυξη της δημοκρατίας οι επεμβάσεις του στρατού απόπειρες πραξικοπημάτων Τρόπος αντιμετώπισης προσφυγικού ζητήματος από κρατικό μηχανισμό : αξιοποίηση μουσουλμανικών περιουσιών συμπληρωματική λειτουργία εξωτερικής βοήθειας 18
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ Πλεονεκτήματα που επιτρέπουν θετική πορεία : εθνική ομογενοποίηση ολοκλήρωση αγροτικής μεταρρύθμισης προώθηση αστικοποίησης βελτίωση κρατικών υποδομών υιοθέτηση αναπτυξιακών πολιτικών συγκέντρωση Ελληνισμού στα πλαίσια του εθνικού τους κράτους προσφορά προσφύγων ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ü Αναγκαιότητα επενδύσεων λόγω των ραγδαίων αλλαγών που προκάλεσαν οι συνέπειες του μικρασιατικού πολέμου στη χώρα. Ύδρευση :κατασκευή φράγματος και τεχνητής λίμνης στο Μαραθώνα από την Αμερικανική εταιρεία Ουλέν. Ηλεκτροδότηση :εγκατάσταση μονάδων παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος από βρετανική εταιρεία Πάουερ. Αστικές συγκοινωνίες :ηλεκτροκίνητα τράμ και λεωφορεία Τηλεφωνικό δίκτυο από γερμανικές εταιρείες. Αλλες επενδύσεις : Δρόμοι Διευθέτηση χειμάρρων Εγγειοβελτιωτικά έργα : ΣΥΝΕΠΕΙΑ : αύξηση καλλιεργούμενων εδαφών. ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Αφορμή ίδρυσης :αίτημα στην ΚΤΕ για παροχή πρόσθετου δανείου Στόχοι ίδρυσης : διαχείριση χρεών έκδοση χαρτονομίσματος ενιαία εφαρμογή κυβερνητικής οικονομικής πολιτικής 19
Συνθήκες ίδρυσης : αντιδράσεις Εθνικής Τράπεζας στην ίδρυση πιέσεις ξένων συμβούλων για την ίδρυση ίδρυση Μάϊος 1927 λειτουργία ένα χρόνο αργότερα Εργασίες- λειτουργία τράπεζας : έκδοση χαρτονομίσματος με εγγύηση το απόθεμα χρυσού και συναλλάγματος εξασφάλιση μετατρεψιμότητας δραχμής σε χρυσό ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ : σταθερή ισοτιμία δραχμής με τα ξένα νομίσματα Θετικές συνέπειες : ευφορία δημόσιων οικονομικών βελτίωση πιστοληπτικής ικανότητας του κράτους ενίσχυση εισροής συναλλάγματος ενίσχυση επενδύσεων ισχυρή δυναμική για πολιτικές, θεσμικές και οικονομικές πρωτοβουλίες κυβέρνησης Ελ.Βενιζέλου 1928-1932. Η ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 1932 Η κατάσταση της Ελληνικής οικονομίας πριν από την κρίση 1932 : εμπιστοσύνη Ελλήνων σε ένα καλύτερο οικονομικά μέλλον απομάκρυνση των σκοτεινών εποχών της δεκαετίας 1920 επούλωση πληγών περιορισμός φτώχειας κρατική αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία στα σχέδια του μέλλοντος Αντίδραση ελληνικής κυβέρνησης στην οικονομική κρίση του 1932 ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ : εξάντληση αποθεμάτων χρυσού και συναλλάγματος αναστολή μετατρεψιμότητας εθνικού νομίσματος αναστολή εξυπηρέτησης εξωτερικών δανείων 20
Οικονομική πολιτική : ισχυρός κρατικός παρεμβατισμός στα οικονομικά θέματα πολιτική προστατευτισμού, σκοπός η αυτάρκεια της χώρας κλειστή οικονομία, καθορισμός συναλλαγών όχι με ελεύθερες οικονομικές συμφωνίες αλλά με γραφειοκρατικές διαδικασίες. Μέθοδος διακανονισμού κλήριγκ στις διεθνείς συναλλαγές : ü διακρατικές συμφωνίες κοστολόγησης των προς ανταλλαγή προϊόντων με στόχο τον ισοσκελισμό αξίας εισαγωγών- εξαγωγών, στο πλαίσιο ειδικών λογαριασμών. Συνέπειες κλήριγκ για την Ελλάδα : η διαδικασία εκτός από τα αρνητικά έχει και θετικά στοιχεία για την αντιμετώπιση των ελλειμματικών εξωτερικών συναλλαγών. Επιπτώσεις οικονομικής κρίσης στο πολιτικό πεδίο : ü για την Ευρώπη : δημιουργία ισχυρών συγκεντρωτικών κριτών που προκαλούν ανάδειξη και κυριαρχία ολοκληρωτικών κινημάτων και καθεστώτων. Συνέπεια : εγκαθίδρυση δικτατορικών ή φασιστικών κινημάτων σε ευρωπαϊκά κράτη στη 10ετία 1930. ü για την Ελλάδα : κατάλυση κοινοβουλευτικού καθεστώτος και επιβολή δικτατορίας από τον Ιωάννη Μεταξά 4 Αυγούστου 1936 με την ανοχή του παλατιού. ΠΗΓΗ Λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο της πηγής που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναφέρετε τα μέτρα που θέσπισε το ελληνικό κράτος για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης του 1932 και τα αποτελέσματά τους. Η διεθνής οικονομική κρίση του 1929 1932 είχε στην Ελλάδα δύο σοβαρές συνέπειες τη μείωση των εξαγωγών μετά το 21
1931 και τη διακοπή της διεθνούς κίνησης κεφαλαίων.ο καπνός και η σταφίδα, που μαζί αποτελούσαν το 60 70% των ελληνικών εξαγωγών, υπήρξαν τα μεγάλα θύματα της κρίσης.οι επιπτώσεις της μείωσης των τιμών των δύο αυτών προϊόντων στους καπνεργάτες και τους αγρότες ήταν καταλυτικές για τις πολιτικές εξελίξεις.αρχικά η αντίστοιχη πτώση στις τιμές των εισαγόμενων προϊόντων διατήρησε μια ισορροπία στα ελλείμματα του εμπορικού ισοζυγίου, αλλά η εξάρτηση της ελληνικής οικονομίας από την εισαγωγή κεφαλαιουχικών αγαθών σταδιακά διόγκωσε τα ελλείμματα. Με την κατάρρευση του διεθνούς εμπορίου και των κεφαλαι αγορών, η κυβέρνηση αναγκάστηκε να ασκήσει πολιτική αυτάρκειας, επιβάλλοντας δασμούς στα εισαγόμενα προϊόντα και ενισχύοντας της εσωτερική αγορά.τα μέτρα αυτά περιό ρισαν το δημόσιο χρέος και τόνωσαν τη γεωργική και βιομηχανική παραγωγή.από το 1933 αξάλλου άρχισε ένα ρεύμα επιστροφής κεφαλαίων από το εξωτερικό λόγω υψηλών ελληνικών επιτοκίων και ανασφάλειας στις ευρωπαϊκές οικονομίες.έτσι αυξήθηκε και το αποθεματικό του εκδοτικού ιδρύματος σε χρυσό, από 7.600.000 δολάρια το 1932 σε 44.700.000 το 1934.Η αύξηση αυτή είχε ανάλογο αποτέλεσμα στη νομισματική κυκλοφορία.από 4.000.000.000 το 1931 η κυκλοφορία έφτασε 9.400.000.000 το 1939. ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΟΡΩΝ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΖΩΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1922-1936 ü Υπολογίζεται ότι. την Τουρκία : Η ανταλλαγή πληθυσμών προβλεπόταν από τη συνθήκη της Λοζάνης του 1923. ü Είναι αυτονόητο. και κοινωνίας : η εγκατάσταση ενός τόσο μεγάλου αριθμού προσφύγων στο ελληνικό κράτος επέφερε σημαντικές αλλαγές και νέα δεδομένα στο χώρο της οικονομίας και της κοινωνίας. Παρά τα αρχικά προβλήματα αποκατάστασης και ένταξης, η έλευση των προσφύγων είχε ευεργετικά αποτελέσματα 22
για την Ελλάδα, καθώς η χώρα ενισχύθηκε δημογραφικά, προχώρησε στην αγροτική μεταρρύθμιση και εξασφάλισε άφθονο και ικανό εργατικό δυναμικό, με συνέπεια να ανοίξει ο δρόμος για τη βιομηχανική της ανάπτυξη. ü Ανακήρυξη Δημοκρατίας : ανακηρύχτηκε το 1924 με πρώτο πρόεδρο τον Αλ.Ζαϊμη. Η ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ü Παρά τις αντιδράσεις της Εθνικής Τράπεζας :οι αντιδράσεις αυτές ήταν εύλογες, επειδή θα περιορίζονταν ο κεντρικός ρόλος της στην ελληνική οικονομία και τα κέρδη της. ü Πολύ γρήγορα πέτυχε σταθερές ισοτιμίες της δραχμής : Από το 1921 η δραχμή ακολούθησε μια συνεχή πορεία υποτίμησης, λόγω κυρίως της κυκλοφορίας ακάλυπτου πληθωριστικού χαρτονομίσματος. Η υποτίμηση αυτή ευνοούσε τη βιομηχανία, αλλά δημιουργούσε καχυποψία στο εξωτερικό και δεν προσείλκυε κεφάλαια. Με την ίδρυση της Τράπεζας της Ελλάδος, ορίστηκε σταθερή ισοτιμία της δραχμής έναντι της αγγλικής λίρας, δηλαδή 375 δραχμές=1 λίρα ü Μετατρεψιμότητα του εθνικού νομίσματος σε χρυσό :επιτράπηκε η ελεύθερη μετατροπή της δραχμής σε χρυσό από την τράπεζα της Ελλάδος 1 δραχμή=0,01952654 χρυσού. ü Η περίοδος αυτή.από τη Νέα Υόρκη το 1929 :η κρίση συντέλεσε στη φυγή κεφαλαίων από τη χώρα και στη μείωση των αποθεμάτων της τράπεζας της Ελλάδος σε χρυσό και συνάλλαγμα. Τα γεγονότα αυτά ανάγκασαν τον Ελ.Βενιζέλο να προχωρήσει σε άρση της ισοτιμίας της δραχμής και στην υποτίμηση της, αφού δεν κατόρθωσε να συνάψει νέο δάνειο από το εξωτερικό. Η ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 1932 ü Την άνοιξη του 1932..των εξωτερικών δανείων : Καθώς την άνοιξη του 1932 τα αποθέματα της χώρας σε χρυσό και συνάλλαγμα είχαν εξαντληθεί, μετά την προσπάθεια 23
αποτροπής της οικονομικής κρίσης, η ελληνική κυβέρνηση προχώρησε στην αναστολή της δυνατότητας μετατροπής της δραχμής σε χρυσό και ξένα νομίσματα.αυτό οδήγησε στην υποτίμηση της δραχμής κατά 60%, με συνέπεια τα εισαγόμενα προϊόντα να γίνουν πιο ακριβά και οι εισαγωγές να περιοριστούν. ü Έτσι εγκαινιάστηκε..της χώρας : Η παρέμβαση του κράτους στην οικονομία πήρε τη μορφή υποστήριξης των εγχώριων προϊόντων στην αγορά, με την επιβολή υψηλών δασμών στα εισαγόμενα προϊόντα που είχε ως στόχο τη μείωση των εισαγωγών. Η πολιτική αυτή αποσκοπούσε στην εξασφάλιση της αυτάρκειας της χώρας, δηλαδή στην κάλυψη των αναγκών της από εγχώρια προϊόντα. ü Κλήριγκ : Πρόκειται για μια μέθοδο διακανονισμού των διεθνών οικονομικών συναλλαγών. Σύμφωνα με αυτή, οι συναλλαγές γίνονταν με βάση διακρατικές συμφωνίες που κοστολογούσαν τα προς ανταλλαγή προϊόντα και φρόντιζαν να ισοσκελίζουν την αξία των εισαγωγών με εκείνη των εξαγωγών, στο πλαίσιο ειδικών λογαριασμών. ü Για μια χώρα.. θετικά στοιχεία : Τα θετικά στοιχεία ήταν η μείωση των εισαγωγών, ο ισοσκελισμός του εμπορικού ισοζυγίου, που για την Ελλάδα ήταν μόνιμα παθητικό, καθώς και η ενίσχυση της παραγωγικότητας της χώρας. ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1.Να συνδέσετε τα στοιχεία της στήλης Α με τα στοιχεία της στήλης Β. ΣΤΗΛΗ Α 1.αγροτική εξέγερση Κιλελέρ 2.ίδρυση της τράπεζας ελλάδος 3.παγκόσμια οικονομική κρίση 4.διχοτόμιση της δραχμής 5.επιβολή της δικτατορίας Μεταξά ΣΤΗΛΗ Β α.1927 β.1922 γ.1936 δ.1910 ε.1932 24
ΣΤΗΛΗ Α ΣΤΗΛΗ Β 1.ΠΑΟΥΕΡ α.εργατική οργάνωση 2.ΦΕΝΤΕΡΑΣΙΟΝ β.τηλεφωνικό δίκτυο 3.ΟΥΛΕΝ γ.ηλεκτρικό ρεύμα 4.γερμανικές εταιρίες δ.ύδρευση 5.ΣΕΚΕ (ένα στοιχείο της στήλης Α περισσεύει ) 2.Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε τις ακόλουθες προτάσεις : 1. Η αντίδραση του κρατικού μηχανισμού ήταν μάλλον ανεπαρκής σε σχέση με το μέγεθος της αύξησης των προσφύγων. Σ Λ 2.Η κεντρική παράμετρος στο τέλος των πολεμικών αναμετρήσεων των πολέμων του 1912-1913 ήταν η άφιξη και η αποκατάσταση του πολύ σημαντικού ρεύματος προσφύγων. Σ Λ 3.Η Ελλάδα κατά την περίοδο του μεσοπολέμου είχε ολοκληρώσει την αγροτική μεταρρύθμιση και είχε προωθήσει την αστικοποίησή της. Σ Λ 4.Όμοια με τα γειτονικά της κράτη, η Ελλάδα την περίοδο του μεσοπολέμου είχε ομογενοποιηθεί εθνικά. Σ Λ 5. Η αμερικανική εταιρεία ΟΥΛΕΝ ανάλαβε την εγκατάσταση μονάδων παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος στην πρωτεύουσα αλλά και τη δημιουργία σύγχρονου δικτύου αστικών συγκοινωνιών. Σ Λ 6.Οι επενδύσεις των εταιρειών ΟΥΛΕΝ και ΠΑΟΥΕΡ στην υδροδότηση και την ηλεκτροδότηση αντίστοιχα αφορούσαν το λεκανοπέδιο της Αττικής. Σ Λ 7.Η Τράπεζα της Ελλάδος ιδρύθηκε το 1841. Σ Λ 8.Η Τράπεζα της Ελλάδος ιδρύθηκε το Μάρτιο του 1927 και άρχισε τον ίδιο χρόνο η λειτουργία της. Σ Λ 9.Η παγκόσμια οικονομική κρίση έφτασε στην Ελλάδα σε μια εποχή ευημερίας. Σ Λ 10.Η διεθνής κρίση του 1939 επηρέασε αρνητικά την οικονομική πορεία της χώρας. Σ Λ 25
3.Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση : 1.Η αντίδραση του κρατικού μηχανισμού όσον αφορά στην αντιμετώπιση του προσφυγικού ζητήματος : Α.δεν απέφερε θετικά αποτελέσματα Β.δεν ήταν δυνατόν να αποδώσει λόγω των χρόνιων ανεπαρκειών της ελληνικής διοίκησης Γ.υπήρξε αποτελεσματική, παρά το μέγεθος του προβλήματος Δ.δεν μπορεί να αποτιμηθεί ούτε θετικά ούτε αρνητικά. 2.Η βρετανική εταιρεία ΠΑΟΥΕΡ : Α.ανέλαβε την εγκατάσταση μονάδων παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος στην Αθήνα Β.ανέλαβε την κατασκευή τηλεφωνικού δικτύου Γ.κατασκεύασε την τεχνητή λίμνη του Μαραθώνα Δ.ανέλαβε την κατασκευή δρόμων και τη διευθέτηση χειμάρρων στην Αττική 3.Σύμφωνα με τη μέθοδο κλήριγκ, οι διεθνείς συναλλαγές γίνονταν με βάση : Α.το μετατρέψιμο συνάλλαγμα Β.διακρατικές συμφωνίες Γ.ελεύθερες οικονομικές συμφωνίες Δ.τα αποθέματα της κάθε χώρας σε χρυσό και συνάλλαγμα. ΣΥΝΔΥΑΣΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1.Τι γνωρίζετε για την ελληνική οικονομία και τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες που διαμορφώθηκαν στην Ελλάδα κατά την περίοδο του μεσοπολέμου (1919 1939) ; 2.Τι γνωρίζετε για τη διαμάχη Βενιζέλου Κωνσταντίνου και τις πολεμικές συνθήκες κάτω από τις οποίες η Ελλάδα εισήλθε στον Α Παγκόσμιο πόλεμο ; 3.α.Τι γνωρίζετε για την ίδρυση του κόμματος των Φιλελευθέρων, τους στόχους και τις προγραμματικές του θέσεις ; β.ποια τάξη στήριξε τον Βενιζέλο στη διαδικασία διαμόρφωσης και υλοποίησης της πολιτικής του ; 26
4.α.Πως επηρέασε την οικονομική και την κοινωνική ζωή της χώρας η άφιξη των προσφύγων το 1922 ; Β.Ποιες ήταν οι επιπτώσεις από την άφιξη των προσφύγων στην οικονομία και τον πολιτισμό ; ü 1830 ü 1864 ü 1881 ü 1910 ü 1911 ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ 1 ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ η Ελλάδα γίνεται ανεξάρτητο κράτος προσάρτηση Ιονίων νησιών στην Ελλάδα προσάρτηση της Θεσσαλίας πρώτη κυβέρνηση Βενιζέλου σταφιδική κρίση ü 1912-1913 ü 1914-1918 ü 1916 ü 1917 ü 1918 ü 1919-1939 ü Μάρτιος 1922 ü Αύγουστος 1922 ü 1925 ü Μάϊος 1927 Βαλκανικοί πόλεμοι Α Παγκόσμιος πόλεμος κυβέρνηση εθνικής άμυνας θεσσαλονίκη ολοκλήρωση της αγροτ. μεταρρύθ. του Βενιζέλου ίδρυση της κοινωνίας των εθνών (ΚτΕ) περίοδος μεσοπολέμου διχοτόμηση του νομίσματος μικρασιατική καταστροφή εταιρείες ΟΥΛΕΝ και ΠΑΟΥΕΡ ίδρυση της Τράπεζας της Ελλάδος 27
ü 1932 οικονομική κρίση στην Ελλάδα ü 4 Αυγούστου 1936 επιβολή δικτατορίας στη χώρα από τον Ιωάννη Μεταξά 2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ 1844 Συνέπειες στην πολιτική ζωή : καταλυτική επίδραση στη διαμόρφωση των πολιτικών πραγμάτων σαφέστερη έκφραση των πολιτικών και ιδεολογικών αντιλήψεων των κομμάτων ενεργότερος ο ρόλος των κομμάτων στην πολιτική ζωή της χώρας σαφέστερη διαφοροποίηση κομμάτων στη διάρκεια των συζητήσεων στο σύνταγμα συμπαράταξη των τριών κομμάτων υπέρ του συντάγματος ζητούμενο κατά τη διαδικασία διαμόρφωσης του συντάγματος ήταν ο περιορισμός των εξουσιών του βασιλιά. Στάσεις των κομμάτων στις εργασίες της εθνοσυνέλευσης : δυναμική παρουσία στην πολιτική ζωή διεύθυνση των εργασιών από τους τρεις ηγέτες αποφυγή ακραίων θέσεων επιβολή ηγετών στις ριζοσπαστικές κομματικές ομάδες κοινές αποφάσεις για συνταγματικές ρυθμίσεις Συνταγματική κατοχύρωση δικαιωμάτων : ισότητα απέναντι στο νόμο απαγόρευση δουλείας απαραβίαστο οικογενειακού ασύλου ελευθερία γνώμης και τύπου 28
προστασία ιδιοκτησίας δωρεάν εκπαίδευση Καθορισμός βασιλικών εξουσιών : συμμετοχή βασιλιά στην άσκηση νομοθετικής εξουσίας ο βασιλιάς αρχηγός κράτους- στρατού απαραίτητη στις πράξεις του βασιλιά η προσυπογραφή του αρμόδιου υπουργού Πολιτειακές διατάξεις : δικαίωμα καθολικής ψηφοφορίας για άνδρες καθορισμός εκλογικής διαδικασίας (θετική ψήφος εκλογέων σε όσους υποψήφιους ήθελαν με συμπλήρωση ψηφοδελτίων, ακόμη και διαφορετικών συνδυασμών) πρόβλεψη για βουλή και ισόβια γερουσία απουσία πρόβλεψης για τα κόμματα σύνθεση κοινοβουλευτικών επιτροπών με κλήρωση. Αποτίμηση ρύθμισης καθολικής ψηφοφορίας : δημιουργία νέων όρων για πολιτική και κομματική δράση συμμετοχή πολιτών και κομμάτων στο δημόσιο βίο διευκόλυνση διεκδίκησης συμφερόντων Αποτίμηση πολιτικής κατάστασης ü Οι φιλελεύθερες πολιτικές διαδικασίες και η λειτουργία των κομμάτων στη διαδικασία : ίσως ήταν προϊόν μιας μικρής πολιτικής ηγετικής ομάδας ίσως δεν ανταποκρίνονταν στις ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας ίσως αναπτύχθηκαν κατά μίμηση δυτικών προτύπων ü Ο κοινοβουλευτισμός στην Ελλάδα : δέχτηκε την επίδραση δυτικών προτύπων ρίζωσε και ακολούθησε τους δικούς του δρόμους για να ανταποκριθεί σε ανάγκες αιτήματα και προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας ü Τα κόμματα στην Ελλάδα : αποτελούσαν αναγκαιότητα της εποχής δεν μπορούν να χαρακτηριστούν με σημερινούς όρους 29
Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΩΝ ΞΕΝΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΜΟΝΑΡΧΙΑΣ Γενικοί λόγοι παρακμής : συμπτώματα στασιμότητας δεν ανταποκρίθηκαν στις νέες ανάγκες Λόγοι παρακμής : ικανοποίηση των αιτημάτων σχετικά με την ορθόδοξη εκκλησία που συνιστούσαν το βασικό λόγο ύπαρξης του ρωσικού (επίλυση εκκλησιαστικών ζητημάτων, κυριαρχία ορθόδοξου δόγματος) απουσία θέσεων για πιο επίκαιρα θέματα Κυβερνητική πολιτική Κωλέττη : ενίσχυση του ρόλου του βασιλιά με υπονόμευση του κοινοβουλευτισμού χρησιμοποίηση βίας και νοθείας για συγκέντρωση ψήφων επιβολή κοινοβουλευτικής δικτατορίας : ü κατείχε 5 από τα 7 υπουργεία ü δεν παρουσιαζόταν στη βουλή με αποτέλεσμα να μην ελέγχεται η εκτελεστική εξουσία Τακτική Όθωνα : ενίσχυση των κυβερνητικών υποψηφίων στις εκλογές ü Συνέπεια : διαρκής σύγκρουση αντιπολίτευσης με αυλή σε περίοδο ύφεσης των διαφωνιών. Συνέπειες Κριμαϊκού πολέμου : ü Για το αγγλικό και γαλλικό κόμμα : Απώλεια εμπιστοσύνης οπαδών, μετά τη βίαιη συμπεριφορά της Αγγλίας και της Γαλλίας απέναντι στην Ελλάδα (ναυτικός αποκλεισμός) ü Για το ρωσικό κόμμα : Προσωρινά κέρδη από τη βίαιη συμπεριφορά Αγγλίας και Γαλλίας Αποδυνάμωση και σταδιακή εξαφάνιση του κόμματος μετά την ήττα της Ρωσίας στον Κριμαϊκό πόλεμο. 30
ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΟΡΩΝ ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ 1844 ü Δεν ήταν δυνατόν να ανατραπεί ο Όθων : το ρωσικό κόμμα ήταν υπέρ της συγκεντρωτικής εξουσίας και επομένως υπέρ της βασιλείας.η παραχώρηση συντάγματος, σύμφωνα με τις θέσεις των κομμάτων και τις επιθυμίες των Μεγάλων Δυνάμεων, δεν θα είχε ως αποτέλεσμα την αμφισβήτηση της βασιλικής εξουσίας, οπότε και το ρωσικό κόμμα τάχθηκε κι αυτό υπέρ της παραχώρησης συντάγματος. ü Το απαραβίαστο του οικογενειακού ασύλου : το δικαίωμα κάθε ανθρώπου να μην επιτρέπει την είσοδο εκπροσώπων του νόμου στο σπίτι του παρά μόνο αν έχει εκδοθεί σχετικό ένταλμα από τη δικαιοσύνη. ü Το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και συνετερίζεσθαι : βασικά συνταγματικά δικαιώματα.με το πρώτο επιτρέπονται οι συγκεντρώσεις των ατόμων σε δημόσιους χώρους και με το δεύτερο η σύσταση ανώσεων σωματείων με μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα.τέτοιου είδους ενώσεις μπορεί να είναι και τα πολιτικά κόμματα. ü Το δικαίωμα της καθολικής ψηφοφορίας για τους άνδρες : Μέχρι τότε το δικαίωμα ψήφου αναγνωριζόταν μόνο στους άνδρες που είχαν κτηματική περιουσία.ο αποκλεισμός των γυναικών από την πολιτική ζωή δεν ήταν χαρακτηριστικό μόνο της ελληνικής κοινωνίας κατά το 19 ο αιώνα, αλλά των προηγμένων κρατών.πλήρη πολιτικά δικαιώματα οι γυναίκες στην Ελλάδα απέκτησαν μετά το Β Παγκόσμιο πόλεμο. Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΩΝ ΞΕΝΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΜΟΝΑΡΧΙΑΣ ü Κατά την περίοδο του Κριμαϊκού πολέμου : Ο Κριμαϊκός πόλεμος (1853-1856) ξεκίνησε ως σύγκρουση της Ρωσίας με την Οθωμανική αυτοκρατορία.το 1854 Αγγλία και 31
Γαλλία συμμετείχαν στον πόλεμο ως σύμμαχοι των Τούρκων και υποχρέωσαν τη Ρωσία να υποχωρήσει, υπογράφοντας τη Συνθήκη των Παρισίων, που επιβεβαίωνε το δόγμα της ακεραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. ü Η βίαιη συμπεριφορά της Γαλλίας και της Αγγλίας απέναντι στην Ελλάδα, με το ναυτικό αποκλεισμό της χώρας : Στη διάρκεια του Κριμαϊκού πολέμου έγιναν από ελληνικής πλευράς προσπάθειες εξέγερσης της Θεσσαλίας, της Ηπείρου και της Μακεδονίας, οι οποίες όμως ήταν ανεπιτυχείς. Η στάση αυτή της Ελλάδας θεωρήθηκε εχθρική προς τις Μεγάλες δυνάμεις, οι οποίες αντέδρασαν με ναυτικό αποκλεισμό του Πειραιά. ü Συνταγματική μοναρχία :Μορφή πολιτεύματος σύμφωνα με το οποίο την ανώτατη εξουσία την ασκεί μόνο ένα πρόσωπο, ο μονάρχης, με βάση το σύνταγμα. ü Κοινοβουλευτική δικτατορία : Δικτατορία στην οποία υπάρχει κοινοβούλιο, το οποίο όμως αρκείται σε ρόλο διακοσμητικό, αφού ουσιαστικά δεν έχει τη δυνατότητα και το δικαίωμα ελέγχου των αποφάσεων και των πράξεων της κυβέρνησης. ΠΗΓΗ Διαβάστε προσεκτικά τις παρακάτω πηγές και σε συνδυασμό με τις ιστορικές σας γνώσεις απαντήστε στις ερωτήσεις ; ΠΗΓΗ 1 Το Σύνταγμα του 1844 που απαρτιζόταν από 107 άρθρα δεν ήταν πρωτότυπο : Συντάχθηκε με βάση το γαλλικό συνταγ ματικό χάρτη της 14 ης Αυγούστου 1830 και το Βελγικό Σύνταγμα της 7 ης Φεβρουαρίου 1831 σημαντικές διατάξεις των οποίων μεταφυτεύθηκαν σχεδόν αυτούσιες. Σχολιάζοντας το ο Νεοκλής Καζάζης το χαρακτήριζε αντιγραφή «συνταγματικού τινός χάρτου» διαπίστωση που επιβεβαίωνε ότι οι εισαγόμενοι στην Ελλάδα πολιτειακοί θεσμοί εξέφραζαν συχνά εντελώς διαφορετικές κοινωνικές πραγματικότητες όντας ανέφικτο να 32
επιτελούν την αντίστοιχη κοινωνική λειτουργία μ εκείνη που επιτελούσαν στις χώρες όπου γεννήθηκαν. Παύλος Πετρίδης ΠΗΓΗ 2 Το Σύνταγμα του 1844 ήταν υπερβολικά συντηρητικό. Η νομοθετική εξουσία ασκούνταν συλλογικά από το βασιλιά από μια βουλή εκλεγμένη από το λαό σύμφωνα μ ένα σύστημα, που ήταν λίγο- πολύ τιμοκρατικό και από μια εξουσία διορι σμένη ισόβια από το βασιλιά.η εκτελεστική εξουσία ανήκει στο βασιλιά κι ασκείται απ τους υπεύθυνους υπουργούς του, διοριζόμενους και παυόμενους απ αυτόν χωρίς την έγκριση της βουλής.η δικαιοσύνη επίσης απορρέει από το βασιλιά. Ωστόσο τα δημοκρατικά στοιχεία δεν έλειπαν. Οι πολίτες ήταν ίσοι μπροστά στο νόμο, υπήρχε εγγύηση της ατομικής ελευθερίας, της ελευθερίας του τύπου, του δικαιώματος του συνεταιρίζεσθαι και δεν αναγνωριζόταν στην Ελλάδα η δουλεία. Νίκος Σβορώνος. ΠΗΓΗ 3 Κύρια γνωρίσματα του πρώτου Συντάγματος που ίσχυε στην Ελλάδα, αφότου αναγνωρίστηκε ως ανεξάρτητο κράτος ήταν τα ακόλουθα : Α)Καθιέρωνε τη μοναρχική αρχή, αναγνωρίζοντας στο πρόσωπο του μονάρχη τον φορέα και την πηγή της κρατικής εξουσίας.ο μονάρχης ήταν όχι μόνο ο ανώτατος άρχων αλλά και το ανώτατο όργανο του κράτους υπέρ του οποίου συνέτρεχε το «τεκμήριο της αρμοδιότητας» Β)Δεν προέβλεπε για την αναθεώρησή του, η οποία μόνο με νέα «συνθήκη» ανάμεσα στο μονάρχη και το έθνος θα ήταν δυνατόν να ενεργηθεί, διαπίστωση που υποδηλούσε ότι το Σύνταγμα του 1844 ήταν απόλυτα αυστηρό. Γ)Καθιέρωνε την αρχή διάκρισης των εξουσιών.η νομοθετική εξουσία ενεργείτο «συνάμα» από το μονάρχη, τη Βουλή και τη Γερουσία ως ισότιμους νομοθετικούς παράγοντες.η εκτελεσ τική εξουσία ανήκε στο μονάρχη και «ενεργούνταν δια των 33
υπ αυτού διοριζομένων υπουργών» που υπείχαν ποινική ευθύνη.η βουλή των αντιπροσώπων «συνέκειτο» από ογδόντα βουλευτές εκλεγόμενους από το λαό, ενώ η γερουσία «συνίστατο» από είκοσι επτά τουλάχιστον μέλη που ονομάζονταν ισόβια από το μονάρχη.η δικαστική εξουσία, τέλος, πήγαζε από το μονάρχη και ενεργείτο «δια των δικαστηρίων» Δ)Αναγνώριζε στο μονάρχη εκτεταμένες κι ουσιώδεις αρμοδιότητες χαρακτηρίζοντας το πρόσωπό του ιερό και απαραβίαστο.εκτός της εκτελεστικής εξουσίας που του ανήκε, ο μονάρχης συνέπραττε ενεργά και στην άσκηση της νομοθετικής αλλά και έμμεσα με τον καθορισμό και τη μεταβολή της σύνθεσης της γερουσίας. Ε)Καθιέρωνε το θεσμό της δεύτερης μη αιρετής βουλής: της Γερουσίας, που στήριζε ως ανασχετικός παράγοντας μια ισχυρότατη εκτελεστική εξουσία, αφού οι Γερουσιαστές επιλέγονταν από το μονάρχη διοριζόμενοι «ισοβίως» Στ)Καθιέρωνε την κληρονομική μοναρχία Ζ)Διασφάλιζε τα ατομικά δικαιώματα με ειδικές διατάξεις που αναπαρήγαγαν στην ουσία τους τις σχετικές διατάξεις των Συνταγμάτων της επαναστατικής περιόδου με την προσθήκη και νέων άρθρων που προστάτευαν, για πρώτη φορά, το απόρρητο των επιστολών και το άσυλο της κατοικίας. Η)Δεν προσδιόριζε, τέλος, τα προσόντα των εκλογέων ούτε τα χαρακτηριστικά στοιχεία της ψήφου παραπέμποντας στον εκλογικό νόμο που η Α «εν Αθήναις» Εθνοσυνέλευση ψήφισε στις 18 Μαρτίου 1844. Παύλος Πετρίδης ΑΣΚΗΣΕΙΣ Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε τις ακόλουθες προτάσεις : 1.Με το σύνταγμα του 1844 κατοχυρώθηκε συνταγματικά το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι. Σ Λ 2.Το ζητούμενο κατά τη διαδικασία διαμόρφωσης συντάγ ματος ήταν η ανατροπή του βασιλιά. Σ Λ 34
3.Η απαγόρευση της δουλείας κατοχυρώθηκε συνταγματικά το 1844. Σ Λ 4.Οι πράξεις του βασιλιά είχαν ισχύ χωρίς την προσυπογραφή του αρμόδιου υπουργού. Σ Λ 5.Το σύνταγμα του 1844 όριζε τη σύνθεση των κοινοβου λευτικών επιτροπών θα γινόταν με κλήρωση. Σ Λ 6.Κατά την περίοδο του Κριμαϊκού πολέμου, το αγγλικό και το γαλλικό κόμμα κέρδισαν την εμπιστοσύνη των οπαδών τους. Σ Λ 7.Ο θάνατος του Κωλέττη το 1947 ευνόησε το αγγλικό και το γαλλικό κόμμα. Σ Λ 8.Τα πολιτικά κόμματα αναπτύχθηκαν περαιτέρω μέσα στο συνταγματικό καθεστώς του 1844. Σ Λ 9.Στην περίοδο 1844-1846 το ρωσικό κόμμα δεν είχε λόγο ύπαρξης. Σ Λ 10.Η τακτική του βασιλιά Όθωνα οδήγησε τα κόμματα της αντιπολίτευσης σε σύμπνοια με την αυλή. Σ Λ Η ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ Συνθήκες ανάδειξης : η παρακμή των ξενικών κομμάτων διαφορετική νοοτροπία και καταβολές της νέας γενιάς η επανάσταση ανήκε για τη νέα γενιά στην ιστορία (σε αντίθεση με τους ηγέτες των ξενικών κομμάτων, που είχαν βιώσει στην επανάσταση και είχαν διαμορφώσει τη νοοτροπία, ιδανικά και απόψεις στην προεπα ναστατική περίοδο) ραγδαίες αλλαγές (συχνές πολιτικές μεταβολές, οικονομική και τεχνική ανάπτυξη) μεταβολή αντίληψης για τη ζωή εξαιτίας της οικονομικής και κοινωνικής μεταβολής (αλλαγή προγονικού τρόπου ζωής) αύξηση του αστικού πληθυσμού (βρισκόταν κοντά στα κέντρα λήψης αποφάσεων και είχε δυνατότητα ενημέρωσης για τις εξελίξεις) 35
μείωση του αναλφαβητισμού ανδρικού πληθυσμού γρήγορη διάδοση της παιδείας με συνέπεια την αύξηση των κοινωνικών εντάσεων αύξηση των ανθρώπινων απαιτήσεων : ü επίκριση των δυσλειτουργιών του κράτους και της καθυστέρησης σε σχέση με τη Δύση ü εντεινόμενη επιθυμία συμμετοχής στα πολιτικά πράγματα διαφορετικές εμπειρίες της νέας γενιάς από την προηγούμενη αποστασιοποίηση της νέας γενιάς από αντιπαραθέσεις της προηγούμενης γενιάς- κομμάτων Στάση νέας γενιάς στο πολιτειακό ζήτημα : άσκησε κριτική στους παλαιότερους φρονούσε ότι το συνταγματικό πολίτευμα δεν μπορούσε να αναπτυχθεί (εμπόδιο η αυλή και ο ατάλαντος πολιτικά βασιλιάς) Αντιπολιτευτικοί όμιλοι. Αίτια συγκρότησης : δυσαρέσκεια πληθυσμού λόγω της οικονομικής δυσπραγίας και της δυσλειτουργίας του πολιτικού συστήματος Αιτήματα αντιπολίτευσης. Εκφραστής αιτημάτων : Αλέξανδρος Κουμουνδούρος : ελεύθερες εκλογές φορολογική μεταρρύθμιση με στόχο την ελάφρυνση των αγροτών κρατικές επενδύσεις σε έργα υποδομής ίδρυση αγροτικών τραπεζών απλούστευση διοίκησης Επανάσταση Φεβρουαρίου 1862 : Αίτημα : απομάκρυνση βασιλιά Συμμετέχοντες στην επανάσταση : αξιωματικοί 36
άνεργοι απόφοιτοι πανεπιστημίου (δεν ήθελαν να εργαστούν σε αγροτική και βιοτεχνική παραγωγή και αισθάνονταν κοινωνικά αδικημένοι) άτομα ανώτερων κοινωνικών τάξεων (απαιτούσαν ενεργότερη συμμετοχή στα πολιτικά πράγματα) Αποτέλεσμα : αποχώρηση Όθωνα στις 12 Οκτ. 1862 Η ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ 1862-1864 Ενέργειες επαναστατών : προκήρυξη εκλογών αντιπροσώπων για εθνοσυνέλευση, η οποία θα ψήφιζε νέο σύνταγμα διεξαγωγή εκλογών το Νοέμβριο του 1862 Αποτίμηση αποτελεσμάτων εκλογών : προέλευση της πλειονότητας των εκλεγμένων αντιπροσώπων από τοπικά ψηφοδέλτια χωρίς κομματικές παρεμβάσεις χρεοκοπία ξενικών κομμάτων συγκρότηση δύο παρατάξεων, πεδινών- ορεινών, μέσα στην εθνοσυνέλευση Παράταξη πεδινών. Πολιτική ηγεσία Βούλγαρη : υπονόμευε κοινοβουλευτικούς θεσμούς επιχείρησε να εξασφαλίσει την παραμονή του στην εξουσία με παρεμβάσεις στο στρατό και δημιουργία «πραιτοριανών» μικροκαλλιεργητές Παράταξη ορεινών. Πολιτική ηγεσία Γρίβα, Κανάρη : αντίσταση στην πολιτική των πεδινών Οπαδοί : μικροκαλλιεργητές κτηνοτρόφοι έμποροι πλοιοκτήτες 37
Παράταξη εθνικού κομιτάτου.πολιτική ηγεσία Επαμεινώνδα Δεληγιώργη : ανάπτυξη κοινοβουλευτισμού εκσυγχρονισμός της χώρας οικονομική ανάπτυξη μεταρρυθμίσεις στη διοίκηση και στο στρατό πολιτισμική εξάπλωση στην Οθωμανική αυτοκρατορία Παράταξη εκλεκτικών : μετριοπαθείς θέσεις μεσολάβηση μεταξύ των άλλων παρατάξεων υποστήριξη σταθερών κυβερνήσεων Οπαδοί : εξέχοντες πολιτικοί λόγιοι αξιωματικοί Συνθήκες εργασιών εθνοσυνέλευσης : κυβερνητική αστάθεια εμφύλιος πόλεμος Ρυθμίσεις- άρθρα συντάγματος : πολίτευμα βασιλευόμενης δημοκρατίας (αντί της μέχρι τότε συνταγματικής μοναρχίας) αρχή λαϊκής κυριαρχίας άμεση μυστική και καθολική (για τον ανδρικό πληθυσμό) ψήφος με σφαιρίδια ανεξαρτησία δικαιοσύνης ελευθερία του τύπου. Συνέπεια : ü ελεύθερη συγκρότηση κομμάτων, που θεωρήθηκαν απαραίτητα για την έκφραση της βούλησης της κοινής γνώμης καθώς η εναλλακτική λύση θα ήταν οι συνωμοτικοί κύκλοι ή οι βιαιοπραγίες. Ρύθμιση συντάγματος για τη συγκρότηση κυβερνήσεων : επιβολή της αρχής η κυβέρνηση να προέρχεται από την κοινοβουλευτική πλειοψηφία 38
ασάφεια συντάγματος. Δεν ορίστηκε με σαφήνεια ότι ο βασιλιάς όφειλε να δώσει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης σε βουλευτή κόμματος που είχε την εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας της βουλής. Λόγοι που οδήγησαν στην ψήφιση της αρχής της δεδηλωμένης : το σύνταγμα δεν καθόριζε με σαφήνεια ότι ο βασιλιάς όφειλε να δώσει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης σε βουλευτή κόμματος που είχε την εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας της βουλής ο βασιλιάς Γεώργιος εκμεταλλεύτηκε την ασάφεια για να διορίζει κυβερνήσεις της αρεσκείας του. ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΔΕΔΗΛΩΜΕΝΗΣ ΟΡΙΣΜΟΣ Ανάθεση από τον βασιλιά της εντολής σχηματισμού κυβέρνησης μόνο σε πολιτικό που έχει εξασφαλίσει τη δεδηλωμένη εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας των βουλευτών. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ αδυναμία των κομμάτων της μειοψηφίας να σχηματίζουν κυβέρνηση ώθηση των κομμάτων της μειοψηφίας σε συνένωση με τα μεγάλα με αποτέλεσμα σταθερότερες κυβερνήσεις πλειοψηφίας τομή στην πολιτική ιστορία της χώρας (αλλαγή του πολιτικού τοπίου) Στάση βασιλιά Γεωργίου : υιοθέτησε την άποψη του Τρικούπη υπό την πίεση της αντιπολίτευσης και του επαναστατικού αναβρασμού του λαού. ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΟΡΩΝ Η ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ü Η μείωση των αναλφάβητων στον ανδρικό πληθυσμό : 39
Η εκπαίδευση των γυναικών προβλεπόταν από σχετικό νόμο που είχε ψηφιστεί το 1834.Ωστόσο, ήταν πολύ περισσότερα τα αγόρια που πήγαιναν στο σχολείο απ ότι τα κορίτσια, για λόγους που είχαν σχέση με τη δομή και τη νοοτροπία της ελληνικής κοινωνίας. ü Απλούστερη διοίκηση : Κατά την οθωνική περίοδο επικρατούσε ένα αυστηρά συγκεντρωτικό και γραφειοκρατικό σύστημα. Στόχος του συστήματος αυτού ήταν ο έλεγχος του κράτους από τους Βαυαρούς, που είχαν ελάχιστη εμπιστοσύνη στους Έλληνες. Η ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΠΕΔΙΝΩΝ ü Των πεδινών και των ορεινών : Οι ονομασίες των κομμάτων προέρχονται από τις αντίστοιχες των πολιτικών παρατάξεων κατά τις εθνοσυνελεύσεις της Γαλλικής επανάστασης. ü Βασιλευομένη δημοκρατία αντί της μέχρι τότε συνταγματικής μοναρχίας : Η μείωση των εξουσιών του βασιλιά δηλώνεται και με την αλλαγή της ονομασίας του πολιτεύματος.πριν από το σύνταγμα του 1864 το πολίτευμα ήταν μοναρχία (συνταγματική), ενώ ήταν πλέον δημοκρατία (βασιλευόμενη). ΠΗΓΕΣ 1. Διαβάστε προσεκτικά την παρακάτω πηγή και σε συνδυασμό με τις ιστορικές σας γνώσεις, απαντήστε στις ερωτήσεις : Οι αυλικές κυβερνήσεις μεταξύ 1843 και 1862 που σχηματίστηκαν από «αφοσιωμένους» στο στέμμα, όπως τους ονόμασαν ειρωνικά οι φιλελεύθεροι, κι επιβλήθηκαν απ το βασιλιά, εγκαταλείπουν στην πραγματικότητα το Σύνταγμα. Απ το άλλο μέρος, ο θάνατος ή η αποχώρηση απ την πολιτική ζωή των αρχηγών των τριών κομμάτων ρωσικού, γαλλικού, αγγλικού, αλλάζουν το πολιτικό κλίμα. Η νέα γενιά, με την πανεπιστημιακή νεολαία επικεφαλής, 40