Η Επιστροφή στην Ύπαιθρο: Κοινωνικές Συγκρούσεις, Ανταγωνισμοί και Αντιπαραθέσεις σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον

ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΠΜΣ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΑΝΑΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ Η Επιστροφή στην Ύπαιθρο: Κοινωνικές Συγκρούσεις, Ανταγωνισμοί και Αντιπαραθέσεις σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον Απόστολος Γ. Παπαδόπουλος Καθηγητής

Εισαγωγή Η μελέτη της αγροτικής κοινωνίας είναι σήμερα επιβεβλημένη καθώς συχνά αυτή ταυτίζεται από την κοινή γνώμη με το παραδοσιακό παρελθόν της συνολικής αγροτικής κοινωνίας είτε θεωρείται ως μια φθίνουσα κοινωνική πραγματικότητα που τείνει να εξομειωθεί με την αστική κοινωνία Υφίσταται ένα βασικό πρόβλημα: τι κάνουμε με εκείνους που δηλώνουν ή θεωρούνται αγρότες, μικροϊδιοκτήτες, επαγγελματίες, συνταξιούχοι, άνεργοι, επιχειρηματίες, μετανάστες, ευκαιριακοί κάτοικοι της υπαίθρου (που κατοικούν μόνο σαββατοκύριακα ή λίγες ημέρες το χρόνο), παλιννοστούντες; Υπάρχει μια κοινωνική-ταξική διάρθρωση που αφορά το σύνολο της χώρας και μια άλλη που αφορά τα χωριά, την ύπαιθρο ειδικότερα;

Εισαγωγή Μήπως θα πρέπει να ορίσουμε την ταξική διάρθρωση της αγροτικής κοινωνίας με βάση την ιδιοκτησία αγροτικής εκμετάλλευσης, καθώς η πλειοψηφία των κατοίκων της υπαίθρου κατέχει εκμετάλλευση (ιδιαίτερα στη Νότια Ευρώπη); Με βάση το κριτήριο της αγροτικής ιδιοκτησίας έχουμε μια ταξική διάρθρωση στην ακόλουθη βάση: «μεγάλοι αγρότες» (έχοντες μεγάλη εκμετάλλευση) «μεσαίοι αγρότες» (έχοντες μεσαίου μεγέθους εκμετάλλευση) «μικροί αγρότες» (έχοντες μικρή εκμετάλλευση) και «εργάτες γης» (ακτήμονες και μετανάστες)

Εισαγωγή Όμως προκύπτουν πολλά ερωτήματα όπως: Βάσει πόσων στρεμμάτων γης μπορούμε να μιλάμε για «μεγάλους», «μεσαίους», «μικρούς» αγρότες; Τι γίνεται με εκείνους οι οποίοι είναι επαγγελματίες (έμποροι, μαγαζάτορες, τεχνίτες, κ.λπ.); Τι γίνεται με αυτούς που έχουν δύο πηγές απασχόλησης, μια αγροτική και μια εξω-αγροτική; Υπολογίζονται αυτοί που δεν διαμένουν μόνιμα στην περιοχή; Τι γίνεται όταν υπάρχουν μισθωτοί εργάτες ή δημόσιοι υπάλληλοι;

Πως συνδέει κανείς την αγροτική ιδιοκτησία με τις σχέσεις απασχόλησης; Εισαγωγή Ποιο σύστημα κυριαρχεί πάνω στο άλλο; Σημείο εκκίνησης της συζήτηση εδώ είναι η θέση ότι η ύπαιθρος αποτελεί ένα «διακύβευμα», δηλαδή ένα πεδίο διαπραγμάτευσης ανάμεσα στα παλαιά και στα νέα ανερχόμενα συλλογικά συμφέροντα ανάμεσα στις παραγωγικές και στις καταναλωτικές χρήσεις του χώρου αλλά και μεταξύ των διαφορετικών χωρικών επιπέδων (τοπικό περιφερειακό εθνικό) διακυβέρνησης στην ύπαιθρο Φωτογραφία 1. Εκμετάλλευση που εκτρέφει πρόβατα στη Νέα Ζηλανδία, 2003

Η αστικοποίηση της υπαίθρου Η έννοια της αστικοποίησης των αγροτικών κοινωνιών αποτέλεσε ένα σημαντικό πεδίο έρευνας. Υπάρχουν τρεις τουλάχιστον τρόποι για να αναφερθεί κανείς στην αστικοποίηση: Πρώτον, ως ένα δημογραφικό φαινόμενο κατά το οποίο ένα αυξανόμενο ποσοστό του πληθυσμού συγκεντρώνεται στις αστικές περιοχές Δεύτερον, ως ένα κοινωνικό και οικονομικό φαινόμενο που είναι συστατικό της καπιταλιστικής εκβιομηχάνισης Τρίτον, ως ένα φαινόμενο συμπεριφοράς, σύμφωνα με το οποίο οι μεγάλες πόλεις είναι κέντρα στα οποία αναπτύσσεται η κοινωνική αλλαγή

Η αστικοποίηση της υπαίθρου Η αστικοποίηση των αγροτικών κοινωνιών μπορεί να οδηγήσει στην προαστιοποίηση ορισμένων αγροτικών κοινοτήτων που βρίσκονται κοντά σε μεγάλα αστικά κέντρα ή στην περαιτέρω μείωση του πληθυσμού των περισσότερο απομακρυσμένων αγροτικών κοινοτήτων Εμπειρικές έρευνες σε διάφορες χώρες έχουν καταδείξει ότι υπάρχουν «νεοεισερχόμενοι» σε ορισμένες αγροτικές κοινότητες οι οποίοι έχουν «το χωριό στο μυαλό τους» (village in the mind) (σύμφωνα με τον Pahl), δηλαδή ενός ιδιαίτερου τύπου επιθυμητού οικιστικού περιβάλλοντος μέσα σε ένα «αγροτικό» περίγυρο

Η αστικοποίηση της υπαίθρου Ενδεικτικά αναφέρουμε ορισμένες κατηγορίες ατόμων που κατοικούν σε τέτοιες οριακές (από πλευράς αγροτικές περιοχές: Πρώην κάτοικοι των αστικών περιοχών που ακόμα εργάζονται στην πόλη και διατηρούν τους κοινωνικούς δεσμούς με αυτή Οι κάτοικοι μερικού χρόνου που είναι ιδιοκτήτες εξοχικών κατοικιών, αγροτόσπιτων ή έχοντες εκμετάλλευση και την έχουν για χόμπυ Οι αγρότες μερικής απασχόλησης που έχουν εκμετάλλευση, την αξιοποιούν, αλλά έχουν απασχόληση στην πόλη Οι αγρότες πληρούς απασχόλησης που κατοικούν στα χωριά αυτά Άλλους κατοίκους όπως εργάτες γης κ.λπ.

Η αστικοποίηση της υπαίθρου Στη Βρετανία εξετάζοντας κατά τις δεκαετίες του 1960 και 1970 τις αλλαγές που δρομολογούνταν στα μητροπολιτικά χωριά (γύρω από την Πράσινη Ζώνη που περιτριγυρίζει το Λονδίνο) παρουσιάζονται ορισμένες κοινωνικές κατηγορίες: Οι μεγάλοι ιδιοκτήτες γης Οι μισθωτοί (άτομα που δουλεύουν σε επιχειρήσεις/επαγγελματίες) που ζουν με το «χωριό στο μυαλό τους» Οι συνταξιούχοι αστοί εργαζόμενοι (που κατέχουν κεφάλαιο) Οι αστοί εργαζόμενοι (περιορισμένο κεφάλαιο, φθηνή κατοικία) Αγροτική εργατική τάξη που μετακινείται καθημερινά προς την πόλη για εργασία Παραδοσιακοί κάτοικοι της υπαίθρου (εργάτες γης, τοπικοί έμποροι)

Η αστικοποίηση της υπαίθρου Οι αγροτικές περιοχές δεν στηρίζονται πλέον (!) σε αγροτικές κοινότητες καθώς εκλείπει σταδιακά η έννοια της «κοινότητας» όπου οι άνθρωποι που κατοικούν σε αυτή έχουν ένα ή περισσότερους κοινούς δεσμούς Η κοινότητα μπορεί να θεωρηθεί πλέον ως ένα τοπικό κοινωνικό σύστημα, το οποίο άλλες φορές τείνει να είναι περισσότερο «αγροτικό» και άλλες φορές περισσότερο «αστικό» (το τελικό αποτέλεσμα είναι ζήτημα τοπικής ταυτότητας) Η βρετανική γεωγραφική παράδοση και η έρευνα τοπικών περιοχών (locality studies) ανέδειξε το γεγονός ότι η οικονομική αναδιάρθρωση που συνέβη κατά τις δεκαετίες του 1970 & 1980 και αφορούσε την αναδιάρθρωση της βιομηχανίας και των υπηρεσιών επηρέασε άμεσα τα τοπικά συστήματα της κοινωνικής διαστρωμάτωσης των αγροτικών περιοχών Σαν αποτέλεσμα, σημειώνονται σημαντικές διαφορές ανάμεσα στη νέα μεσαία κοινωνική τάξη και στην παλαιά, κατεστημένη αγροτική ταξική διάρθρωση (ανταγωνισμός μεταξύ μόνιμων κατοίκων αγροτών και νεοεισερχόμενων αστών απασχολούμενων στη μεταποίηση ή στις υπηρεσίες)...

Η αστικοποίηση της υπαίθρου Η μείωση του αγροτικού πληθυσμού έχει τρία βασικά συστατικά που αξίζει τον κόπο να υπογραμμιστούν εδώ: Μείωση του πληθυσμού γεγονός που συνδέεται με την αύξηση της μηχανοποίησης της γεωργικής παραγωγής και με την αύξηση της εξειδίκευσης γεγονός που συνδέεται με την βιομηχανοποίηση. Μετανάστευση του νέου και περισσότερο παραγωγικού πληθυσμού προς τις πόλεις και άρα η γήρανση του πληθυσμού της αγροτικής κοινότητας Μετακίνηση πληθυσμού από τις αστικές περιοχές προς οικισμούς που αποκτούν τα χαρακτηριστικά περιοχών κατοίκησης πρώην αστικού πληθυσμού. Μεγάλο κομμάτι αυτών είναι νέα άτομα που ανήκουν στη μεσαία τάξη και επιδιώκουν να μεταβάλλουν την περιοχή της νέας τους κατοικίας Ανάκτηση του πληθυσμού μέσω της μετακίνησης συνταξιούχων προς τις αγροτικές περιοχές και της ανάπτυξης του φαινομένου της δεύτερης κατοικίας

Η αστικοποίηση της υπαίθρου Παράλληλα, η αστικοποίηση της υπαίθρου σημαίνει τον ουσιαστικό μετασχηματισμό της «κοινωνίας των χωρικών» και την καταστροφή μιας μεγάλης μερίδας των αγροτών Ορισμένες αλλαγές είναι σημαντικό να τονιστούν εδώ: Επεκτείνεται η καπιταλιστική γεωργία που έχει στόχο τη μείωση της τιμής των αγροτικών προϊόντων με βάση τη βιομηχανοποίησης και την εξειδίκευση της γεωργίας Μειώνεται ο αριθμός των απασχολούμενων στη γεωργία, καθώς οι νέοι αναζητούν πιο προσοδοφόρα και υψηλότερου κύρους απασχόληση εκτός γεωργίας Συντηρείται ή/και σταδιακά επεκτείνεται η διπλή απασχόληση ή η πολυαπασχόληση των ατόμων, που συνδυάζουν αγροτική και μηαγροτική απασχόληση Εκλείπουν οι εργάτες γης, ενώ πρόσφατα στην Ευρώπη άρχισαν να απασχολούνται στη γεωργία οικονομικοί μετανάστες

Η αστικοποίηση της υπαίθρου Κατά τις δεκαετίες του 1970 και 1980 παρουσιάζεται το φαινόμενο κατά το οποίο ο πληθυσμός αρκετών αγροτικών περιοχών (εκτός εκείνων που βρίσκονται κοντά στις αστικές περιοχές) αρχίζει να ανακάμπτει... Το φαινόμενο αυτό που ονομάστηκε «αναστροφή της αστικοποίησης» (counterurbanization) καταγράφει μικρές μεν αλλά σημαντικές αυξήσεις του πληθυσμού των μικρότερων οικισμών και μείωση του πληθυσμού των μεγάλων αστικών κέντρων Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτή η τάση συνδέθηκε και με την κυβερνητική στήριξη της αποκέντρωσης που βοηθήθηκε από την εφαρμογή προγραμμάτων για την ενδυνάμωση κάποιων περιοχών και ιδιαίτερα ορισμένων περιφερειακών περιοχών Η αναστροφή της αστικοποίησης συνδέεται με την εισροή μη-αγροτικού ή αλλιώς πρώην αστικού πληθυσμού προς τις αγροτικές περιοχές Συχνά υπογραμμίζεται ότι αυτή η αναστροφή συνδέεται με την αποστασιοποίηση των ατόμων από την πόλη, και την ανάγκη των ατόμων να ζήσουν και να εργαστούν στην ύπαιθρο.

Η αναστροφή της αστικοποίησης Φωτογραφία 2. Περιοχή της υπαίθρου στην Κορνουάλη Η μελέτη της αναστροφής της αστικοποίησης στην Κορνουάλη, που βρίσκεται μακριά από μητροπολιτικές περιοχές, περιέγραψε έξι κατηγορίες «νεοφερμένων»:

Η αναστροφή της αστικοποίησης 1) Άτομα που μετακινούνται προς την αγροτική περιοχή για λόγους που συνδέονται με τη σταδιοδρομία τους και των οποίων η κατοικία είναι προσωρινή (στην Ελλάδα π.χ. δημόσιοι υπάλληλοι, στελέχη επιχειρήσεων) 2) Κατοικούντες στην περιοχή αλλά μετακινούμενοι καθημερινά προς την πόλη για να εργαστούν (commuters) 3) Επαγγελματίες αυτοαπασχολούμενοι και μικροί επιχειρηματίες που επέλεξαν να ζήσουν σε μια περιοχή λόγω υψηλότερης ποιότητας ζωής 4) Βιοτέχνες, άτομα που ήθελαν μια καινούρια αρχή και ανθρώπους που θα απασχολούνταν στην επιχείρησή τους 5) Ειδικευμένοι μετανάστες που ψάχνουν να βρουν δουλειά και μετακινούνται σε διαφορετικές περιοχές 6) Μετανάστες μερικής απασχόλησης που επιλέγουν να εργαστούν για ένα μέρος του χρόνου και μπορούν να απασχολούνται στον τουρισμό της περιοχής

Η αναστροφή της αστικοποίησης Στη βρετανική περίπτωση, η αναστροφή της αστικοποίησης αφορά υπαλληλικά στρώματα που κυριάρχησαν σε αυτή την αναβίωση ή αλλιώς την «ανασυγκρότηση» της υπαίθρου Σημειώνεται χαρακτηριστικά ότι η ανάπτυξη της «τάξης των υπηρεσιών» (service class) (που αποτελείται από επαγγελματίες και διευθυντικά στελέχη) που αναζητούσε αγροτικές τοποθεσίες για να κατοικήσει άλλαξε σημαντικά το χαρακτήρα της βρετανικής υπαίθρου Η εικόνα αυτής της τάξης είναι αγροτική, με ιδιαίτερη προτίμηση στη ειδυλλιακότητα του αγροτικού τοπίου η οποία βρίσκεται στην καρδιά του δικού της τρόπου ζωής Το αποτέλεσμα είναι ότι η βρετανική ύπαιθρος έχει γίνει περιοχή των «νέων» μεσαίων τάξεων Πρέπει να εξεταστεί με προσοχή ο ρόλος των μεσαίων τάξεων στην ύπαιθρο και να ληφθεί υπόψη ότι πολλές φορές εκφράζουν απόψεις και εικόνες της υπαίθρου που δεν προσιδιάζουν σ αυτή αλλά στη δική τους κατανόηση της υπαίθρου

Η αναστροφή της αστικοποίησης Η μελέτη του φαινομένου στις ΗΠΑ υπογραμμίζει τους ακόλουθους παράγοντες: Η ανάπτυξη στην ύπαιθρο δραστηριοτήτων αναψυχής Η αύξηση του φοιτητικού πληθυσμού που σπουδάζει στις αγροτικές περιοχές Η διασπορά της μεταποίησης, των επιχειρήσεων και των υπηρεσιών Η οικιστική ανάπτυξη σε αγροτικές περιοχές κοντά σε μητροπόλεις Η ανάπτυξη νέων πόρων όπως π.χ. η παραγωγή ενέργειας Η συνεχιζόμενη υψηλή γεννητικότητα των αγροτικών περιοχών Η μετακίνηση συνταξιούχων προς τις αγροτικές περιοχές

Η αναστροφή της αστικοποίησης στην Ελλάδα Στην ελληνική περίπτωση δεν είναι καθόλου εύκολο να περιγραφεί μια τυπική περίπτωση αναστροφής της αστικοποίησης προς όφελος των αγροτικών περιοχών της χώρας, και αυτό παρά την παρατηρούμενη (έστω μικρή) αύξηση του πληθυσμού που κατοικεί στις αγροτικές περιοχές της χώρας κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες Κατά τη δεκαετία του 1980 ο πληθυσμός των αγροτικών περιοχών της χώρας μειώθηκε κατά 2% περίπου καθώς ο συνολικός πληθυσμός αυξήθηκε κατά 5,3% Κατά τη δεκαετία του 1990 ο πληθυσμός των αγροτικών περιοχών αυξήθηκε κατά 3% (ξεπερνώντας το μέγεθος του αγροτικού πληθυσμού του 1981) με αύξηση του συνολικού πληθυσμού κατά 6,9% Με βάση την πρόσφατη Απογραφή Πληθυσμού του 2001, συντηρείται μια τάση επιστροφής στην ύπαιθρο η οποία όμως έχει σύνθετα χαρακτηριστικά

Η αναστροφή της αστικοποίησης στην Ελλάδα Έτσι, το ποσοστό των ατόμων που 5 χρόνια πριν την απογραφή (1995) διέμεναν αλλού και μετακινήθηκαν προς τις αγροτικές και τις ημιαστικές περιοχές είναι ελαφρώς μεγαλύτερο από ό,τι το αντίστοιχο που μετακινήθηκε προς τις αστικές περιοχές Επιπλέον, το ποσοστό της φυσικής αύξησης του πληθυσμού που διαμένει στις αγροτικές περιοχές είναι σημαντικά μικρότερο αυτού στις αστικές και στις ημιαστικές περιοχές Η μετακίνηση προς τις αγροτικές περιοχές αφορά κυρίως εργαζόμενους (43,9%), άτομα που ασχολούνται με τα οικιακά (14,2%), μαθητές και σπουδαστές (12,4%) και συνταξιούχους (11,8%) (βλέπε Πίνακα 1) Παράλληλα η πληθυσμιακή αναστροφή οδηγεί και σε μια σημαντική αλλαγή στην αναλογία ενεργού και μη-ενεργού πληθυσμού προς όφελος του πρώτου, γεγονός που συνεπάγεται την αλλαγή στη θεώρηση της υπαίθρου ως χώρου κατοικίας και κατανάλωσης...

Η αναστροφή της αστικοποίησης στην Ελλάδα Πίνακας 1. Πληθυσμός των αγροτικών περιοχών της χώρας σύμφωνα με την μόνιμη κατοικία του το Δεκέμβριο Τύποι ασχολίας των ατόμων Άθροισμα Αλλού Γεννηθέντες μετά 12/1995 Εδώ που απογράφεται % Άθροισμα % Αλλού % Εδώ Άλλη περίπτωση 51.869 9.035 0 42.834 1,75 2,01 1,80 Άτομα κάτω των 10 ετών 268.848 25.511 129.538 113.799 9,07 5,66 4,77 Εισοδηματίας 9.460 1.832 0 7.628 0,32 0,41 0,32 Εργαζόμενος (-ή) 1.046.216 197.740 0 848.476 35,30 43,91 35,59 Ζητούσε εργασία 62.178 11.537 0 50.641 2,10 2,56 2,12 Ζητούσε εργασία για πρώτη φορά 68.253 11.212 0 57.041 2,30 2,49 2,39 Μαθητής (-τρια) / Σπουδαστής (-τρια) 305.902 55.725 0 250.177 10,32 12,37 10,50 Οικιακά 385.165 64.109 0 321.056 13,00 14,24 13,47 Στρατευμένος 22.595 20.379 0 2.216 0,76 4,53 0,09 Συνταξιούχος 743.127 53.268 0 689.859 25,08 11,83 28,94 Σύνολο 2.963.613 450.348 129.538 2.383.727 100,00 100,00 100,00 Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή Πληθυσμού 2001.

Η περίπτωση της λίμνης Πλαστήρα Η έννοια της αγροτικής ανάπτυξης είναι αρκετά αμφισβητούμενη στην ελληνική ύπαιθρο εξαιτίας των διαφορετικών ερμηνειών της αλλά και των διαφορετικών νοημάτων που δίνουν σ αυτή διαφορετικές κοινωνικές ομάδες και επαγγελματίες (αγρότες, αγροτοσυνδικαλιστές, συνταξιούχοι, γεωπόνοι κ.λπ.) Εξαιτίας της έλλειψης ενός λεπτομερή και συνεκτικού ορισμού, αλλά και στρατηγικής της αγροτικής ανάπτυξης, οι στόχοι της σχεδόν πάντοτε κατασκευάζονται ad hoc Πρέπει να σημειωθεί ότι η ελληνική ύπαιθρος είναι αρκετά διαφοροποιημένη και οι κοινωνικοί φορείς και οι κοινωνικές ομάδες που δραστηριοποιούνται σε αυτήν λειτουργούν μέσα σε ένα περίπλοκο δίκτυο κοινωνικοοικονομικών και πολιτικών σχέσεων και άρα προτίθενται να στηρίξουν ή να αντιπαρατεθούν με συγκεκριμένες επιλογές οικονομικής ανάπτυξης Παίρνουμε το παράδειγμα της περιοχής της Λίμνης Πλαστήρα γιατί εκεί εφαρμόστηκε κατά τη δεκαετία του 1990 ένα σχέδιο Ζώνης Οικιστικής Ανάπτυξης (ΖΟΕ) που θεωρήθηκε ότι αποτελεί εμπόδιο για την περαιτέρω οικονομική ανάπτυξη της περιοχής

Η περίπτωση της λίμνης Πλαστήρα Πριν πάμε πιο συγκεκριμένα στο παράδειγμα της περιοχής είναι ανάγκη να κάνουμε ορισμένες παρατηρήσεις για τη Χωρική Πολιτική στην Ελλάδα: Στην Ελλάδα δεν υπάρχει σημαντική παράδοση χωρικής πολιτικής που θα ενσωματωνόταν είτε σε κείμενα χωρικής πολιτικής ή σε θεσμούς Επίσης, δεν υπάρχει σαφής εντολή σε μια δημόσια υπηρεσία ώστε να συντονίζει και να επιβλέπει συστηματικά τις άλλες (π.χ. ΥΠΕΧΩΔΕ, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Υπουργείο Εσωτερικών κ.λπ.) Η έλλειψη χωρικής πολιτικής υποκαθίσταται από ένα αρκετά περίπλοκο νομικό σύστημα, μια σειρά εκ των υστέρων ρυθμίσεων και από ένα πυκνό δίκτυο διαπροσωπικών σχέσεων Οι πρόσφατες προσπάθειες για να αναβαθμιστεί το σύστημα και να υπάρξει ένα πλαίσιο χωρικής πολιτικής οδήγησε σε επιπλέον περιπλοκές και σε αντίδραση από την πλευρά των πολιτών Στο πλαίσιο της χωρικής πολιτικής η Ε.Ε. παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο

Η περίπτωση της λίμνης Πλαστήρα Η έλλειψη χωρικής πολιτικής κάνει πιο εμφανή τη διαπραγμάτευση των διαφορετικών συμφερόντων και των πλευρών μέσα σε έναν έντονα αμφισβητούμενο αγροτικό πεδίο Δύο επίπεδα διαπραγμάτευσης μπορούν να αναδειχθούν: Το πρώτο αφορά τη σύγκρουση μεταξύ αγροτικών και μη-αγροτικών συμφερόντων Το δεύτερο αφορά την αντιπαράθεση σχετικά με τη χρήση των αγροτικών πόρων Η πρώτη από τις δύο αυτές συγκρούσεις αφορά στην αντίθεση μεταξύ αγροτικών και αστικών απόψεων σχετικά με το ρόλο των αγροτικών περιοχών αλλά και των υπηρεσιών που αυτές πρέπει να παρέχουν, ενώ η δεύτερη είναι μια σύγκρουση ανάμεσα σε διαφορετικές οικονομικές δραστηριότητες διαφορετικών αγροτικών κοινωνικών ομάδων

Η περίπτωση της λίμνης Πλαστήρα Η περιοχή αφορά τους δήμους που βρίσκονται γύρω από τον ταμιευτήρα νερού που σχηματίζει το φράγμα του Ταυρωπού Η λίμνη που σχηματίζεται στο οροπέδιο της Νεβρόπολης έχει έκταση 24 km 2 Τρεις δήμοι καλύπτουν την περιοχή γύρω από τη Λίμνη Πλαστήρα (Δήμοι Ιτάμου, Νεβρόπολης Αγράφων και Πλαστήρα) Οι δήμοι αυτοί έχουν συνολική έκταση 314.000 στρέμματα και θεωρούνται Λιγότερο Ευνοημένες Περιοχές (ΛΕΠ) Αν και η λίμνη σχεδιάστηκε ως ένα υδροηλεκτρικό έργο, τα τελευταία χρόνια λειτουργεί ως μια υποδομή άρδευσης της ευρύτερης περιοχής Κατά τη δεκαετία του 1990 εκτός των δύο χρήσεων του νερού (άρδευση/αγροτική και ύδρευση/αστική) και εξαιτίας του μοναδικού τοπίου της λίμνης έχει υπάρξει ραγδαία ανάπτυξη της περιοχής λόγω της τουριστικής της αξίας

Η περίπτωση της λίμνης Πλαστήρα Η ΖΟΕ αποτελεί ένα κείμενο εμπειρογνωμόνων που επικεντρώνει και υπογραμμίζει τους κινδύνους που ελλοχεύουν για το τοπίο της περιοχής και υιοθετεί περιορισμούς στις χρήσεις για να αντιμετωπιστούν οι όποιες απειλές Παρόλα αυτά η ΖΟΕ είναι ένα αρκετά αμφισβητούμενο κείμενο, καθώς οι περιορισμοί που θέτει αντιμετωπίζονται από τους ντόπιους κατοίκους-χρήστες της γης ως υπερβολικοί...(σύμφωνα με τα λεγόμενά τους) Η τοπική αυτοδιοίκηση πιέζει για την αναθεώρηση αυτού του σχεδίου που έχει υιοθετηθεί από το ΥΠΕΧΩΔΕ, αλλά απορρίφθηκε από το Συμβούλιο της Επικρατείας Η ΖΟΕ συνιστά μόνο μια αρχική προσπάθεια εισαγωγής ενός πραγματικού σχεδίου χρήσης γης στην περιοχή, και γι αυτό το λόγο έχει μεγάλη σημασία για την ανάπτυξη της περιοχής Ως σήμερα η ΖΟΕ έχει προσφέρει προστασία απέναντι στην ανορθολογική οικονομική ανάπτυξη της περιοχής και έχει αναβάλλει την μαζική τουριστική ανάπτυξη

Η περίπτωση της λίμνης Πλαστήρα Η ΖΟΕ πρόσφερε μια σημαντική ευκαιρία για την προστασία του τοπικού περιβάλλοντος και τη διατήρηση της ποιότητας ζωής μέσω της τοποθέτησης ορίων στην επέκταση των αστικών δομών Παρόλα αυτά, η ΖΟΕ σχεδιάστηκε χωρίς τη συμμετοχή του πληθυσμού τον οποίο αφορά Αντανακλά περισσότερο τις απόψεις των επιστημόνων και των γραφειοκρατών (με πιθανή αστική προκατάληψη) που δεν εμπιστεύονταν τον τοπικό πληθυσμό και αποφάσισαν να ρυθμίσουν την ανάπτυξη της περιοχής «από τα πάνω» Η βασική αντίφαση είναι ότι η ΖΟΕ μπορεί να έχει θετικές επιπτώσεις στο τοπικό περιβάλλον, αλλά αυτό δεν είναι αποτέλεσμα σχεδιασμού των κατοίκων της αγροτικής αυτής περιοχής και των τοπικών κοινωνικών ομάδων

Η περίπτωση της λίμνης Πλαστήρα Υπάρχουν δύο στρατόπεδα που επιχειρούν να προωθήσουν τα δικά τους συμφέροντα είτε υπέρ είτε κατά της ρύθμισης που προωθείται από τη ΖΟΕ: 1) Οι φορείς που είναι υπέρ της υπάρχουσας ΖΟΕ είναι: α) οι δημόσιες υπηρεσίες (δηλ. η Διεύθυνση Χωροταξίας της Νομαρχίας, το Δασαρχείο κ.λπ.) β) οι ιδιοκτήτες ξενοδοχείων (και ιδιαίτερα αυτοί που έχουν εγκατασταθεί νωρίς στην περιοχή και επιθυμούν να παραμείνει το αγροτικό τοπίο αλώβητο) γ) οι έχοντες δεύτερη κατοικία που έχουν καταφέρει να αγοράσουν ένα σπίτι μέσα στους οικισμούς γύρω από τη λίμνη και θέλουν να προστατέψουν την περιοχή από την παραπέρα ανάπτυξη δ) ορισμένες ΜΚΟ (όπως η ΑΝΚΑ τοπική αναπτυξιακή εταιρεία και περιβαλλοντικές οργανώσεις)

Η περίπτωση της λίμνης Πλαστήρα 2) Οι φορείς που είναι ενάντιοι στην υπάρχουσα ΖΟΕ είναι: α) οι τοπικοί δημοτικές αρχές (3 δήμοι) που αντιπροσωπεύουν ένα μίγμα τοπικών και εξω-τοπικών συμφερόντων β) ένα μεγάλο ποσοστό των ντόπιων κατοίκων των περιοχής και ιδιαίτερα αυτών που θα ήθελαν η γεωργική γη που κατέχουν να πωληθεί ακριβά ως γη για οικιστική ανάπτυξη (γύρω από τη λίμνη) γ) οι αγρότες και οι κτηνοτρόφοι της περιοχής που επιζητούν τη μη-ρύθμιση των παραγωγικών δραστηριοτήτων στην περιοχή (αλλά αυτή η κοινωνική ομάδα ούτε πολυπληθής είναι ούτε έχει εξουσίας στην περιοχή) δ) ορισμένα (τοπικά και εξω-τοπικά) οικονομικά συμφέροντα που ενδιαφέρονται για την οικιστική ανάπτυξη και οι μελλοντικοί κάτοχοι δεύτερης κατοικίας που θέλουν να αναπτύξουν τουριστικά την περιοχή χωρίς κάποιο περιορισμό

Η περίπτωση της λίμνης Πλαστήρα Το δεύτερο μέτωπο συμφερόντων αμφισβητεί αρκετά έντονα την υφιστάμενη ΖΟΕ στη βάση της ανάγκης «οικονομικής ανάπτυξης της περιοχής» και πιέζει μέσω πολιτικών και εξωθεσμικών μέσων για την τροποποίηση της ΖΟΕ Παρόλα αυτά, είναι εξαιρετικά δύσκολο για το Συμβούλιο της Επικρατείας, το οποίο είναι επί της αρχής υπέρ της περιβαλλοντικής προστασίας, να δικαιολογήσει μια τροποποίηση της υπάρχουσας ΖΟΕ στη βάση της «ανάπτυξης» της περιοχής Η περιγραφή της αλληλεπίδρασης των κοινωνικών φορέων και ομάδων που συμμετέχουν σε αυτά τα δύο μέτωπα συμφερόντων οδηγεί στην εικόνα μιας «διατηρούμενης υπαίθρου» η οποία διατηρείται εξαιτίας μιας «από τα πάνω» ενέργειας πρόβλεψης (ΖΟΕ)

Η περίπτωση της λίμνης Πλαστήρα Παρόλα αυτά, η κατάσταση δεν είναι τόσο προβλέψιμη όσο φαίνεται καθώς κάθε φορέας/κοινωνική ομάδα αμφισβητεί τις προθέσεις και τις δράσεις του άλλου και δεν θεωρεί ότι η ΖΟΕ εφαρμόζεται με τον πλέον κατάλληλο τρόπο Κάθε κοινωνικός φορέας/κοινωνική ομάδα αλλά και τα μέλη τους δρουν ανεξέλεγκτα, αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες και εκτελούν τις δικές τους (άτυπες) πρακτικές τοπικής ανάπτυξης έξω από τους κανόνες που προβλέπει η ΖΟΕ Κάθε φορέας ασκεί κριτική στους άλλους για την πρακτική τους, ενώ πολύ λίγοι φορείς κάνουν ενέργειες για την προστασία του περιβάλλοντος

Η περίπτωση της λίμνης Πλαστήρα Η δυναμική της αγροτικής ανάπτυξης στην περιοχή πρέπει να χωριστεί σε δύο σφαίρες: Η πρώτη είναι η τυπική σφαίρα όπου οι κοινωνικοί φορείς αντιπροσωπεύουν τις μορφές γνώσης και τα συμφέροντα που λειτουργούν κάτω από τους περιοριστικούς κανόνες της υπάρχουσας ΖΟΕ («διατηρούμενη ύπαιθρος») Η δεύτερη είναι η άτυπη σφαίρα όπου όλοι οι κοινωνικοί φορείς κινητοποιούνται και δραστηριοποιούνται εκτελώντας τις καθημερινές τους πρακτικές o Πρόκειται για πρακτικές που συχνά είναι παράνομες, ενάντια στους κανόνες που θέτει η ΖΟΕ και στην πραγματικότητα αντιστρατεύονται την ίδια την έννοια της ΖΟΕ («αμφισβητούμενη ύπαιθρος»)

Ο μετασχηματισμός της παράκτιας ζώνης της Κορινθίας Η παράκτια πεδινή ζώνη της Κορινθίας εθεωρείτο σημαντική ήδη από το 19 ο αιώνα ως περιοχή εντατικής καλλιέργειας της σταφίδας και ιδιαίτερα η περιοχή της Βόχας που εκτείνεται «από την Παλαιά Κόρινθο μέχρι τον Ασωπό ποταμό» (Μηλιαράκης 1886) και η οποία σήμερα περιλαμβάνει τρεις δήμους (Λέχαιου-Άσσου, Βόχας και Βέλου) Η ιδιαιτερότητα της περιοχής έγκειται στο ότι κατά την περίοδο 1960-1980 και αντίθετα με το ρεύμα της αγροτικής εξόδου που παρατηρούνταν στην υπόλοιπη χώρα, αυτή διατήρησε και αύξησε το πληθυσμό της εξαιτίας των ευκαιριών απασχόλησης που δημιουργήθηκαν στον πρωτογενή αλλά και στο δευτερογενή τομέα

Ο μετασχηματισμός της παράκτιας ζώνης της Κορινθίας Η παράκτια ζώνη της Κορινθίας αποτέλεσε πόλο έλξης εσωτερικών μεταναστών κυρίως από την Αρκαδία αλλά και την Αργολίδα που μαζί με τους εσωτερικά μετακινούμενους - από τις ορεινές στις πεδινές περιοχές - ενδυνάμωσαν το ανθρώπινο κεφάλαιο της περιοχής (Efstratoglou et al. 2004) Ο πληθυσμός στους δήμους της Βόχας αυξήθηκε κατά 39% στην περίοδο 1971-2001, ενώ στο σύνολο του νομού η αύξηση έφθασε το 27% (Βλέπε το γράφημα που ακολουθεί) Υπάρχει μια δι-ζωνικότητα στην Κορινθία που αφορά το διαχωρισμό ανάμεσα στην παράκτια ζώνη όπου αναπτύσσονται οι γεωργικές και άλλες παραγωγικές δραστηριότητες και στη νότια ορεινή ζώνη όπου

Η μεθοδολογία της επιτόπιας έρευνας Σχεδιάστηκε δειγματοληπτική έρευνα που είχε σαν στόχο τη μελέτη των επιπτώσεων της εσωτερικής μετανάστευσης στη Βόχα στους δήμους Άσσου- Λέχαιου, Βόχας και Βέλου - ως δυναμικής περιοχής της υπαίθρου και η οποία διενεργήθηκε την περίοδο Ιουνίου-Ιουλίου 2009 Το δειγματοληπτικό πλαίσιο αποτέλεσε ο πληθυσμός ηλικίας 18 έως 75 ετών που ήταν εγγεγραμμένος στους εκλογικούς καταλόγους του 2009 (έτος βουλευτικών εκλογών) Η μέθοδος δειγματοληψίας που χρησιμοποιήθηκε ήταν η στρωματοποιημένη τυχαία δειγματοληψία ανά δήμο και δημοτικό διαμέρισμα Χρησιμοποιήθηκε τυποποιημένο ερωτηματολόγιο που

Παρουσίαση αποτελεσμάτων της επιτόπιας έρευνας Η Βόχα εξετάζεται ως μια ενιαία χωρική ενότητα καθώς αποτελεί μία περιοχή που βρίσκεται σε μετάβαση από το «αγροτικό» στο «αστικό-ημιαστικό/περιαστικό» Ταυτόχρονα παρατηρείται μια διαβάθμιση μεταξύ της παραθαλάσσιας ζώνης (κάτω από τη γραμμή του τραίνου) η οποία έχει ημιαστικό χαρακτήρα, της πεδινής ζώνης (μεταξύ της γραμμής του τραίνου και της νέας εθνικής οδού) η οποία έχει μικτό χαρακτήρα, και της ημιορεινής ζώνης (πάνω από τη νέα εθνική οδό) που έχει έναν καθαρά αγροτικό χαρακτήρα Η χρονοαπόσταση από την Αθήνα έχει μειωθεί (λόγω προαστιακού και εθνικής οδού) και η περιοχή εκτός από τον παραθεριστικό της χαρακτήρα, έχει αρχίσει να αποτελεί και περιοχή πρώτης κατοικίας για τους

Παρουσίαση αποτελεσμάτων της επιτόπιας έρευνας Η κοινωνική σύνθεση της περιοχής αλλάζει, καθώς νέοι κάτοικοι εγκαθίστανται στην περιοχή με αντιλήψεις διαφορετικές από τους ντόπιους Παρατηρείται μια έντονη εποχικότητα του πληθυσμού και των οικονομικών δραστηριοτήτων με έμφαση στη θερινή περίοδο Παράλληλα υφίσταται μια σημαντική οικιστική πίεση κυρίως στους παραθαλάσσιους οικισμούς και δευτερευόντως σε περιοχές στις άλλες ζώνες Δεν υπάρχει εγκεκριμένη Ζ.Ο.Ε. ούτε εγκεκριμένο χωροταξικό σχέδιο. Ενώ η παρατηρούμενη έλλειψη σχεδιασμού έχει σαν αποτέλεσμα τον εντοπισμό συγκρούσεων μεταξύ των χρήσεων γης (και

Παρουσίαση αποτελεσμάτων της επιτόπιας έρευνας Οι ερωτώμενοι διακρίνονται σε τρεις βασικές κατηγορίες: τους ντόπιους (72 άτομα), τους νεοεισερχόμενους (34 άτομα) και αυτούς που διαμένουν μόνιμα εκτός Βόχας (11 άτομα), καθώς διαθέτουν εξοχικό στην περιοχή Μεταξύ των ντόπιων υπερτερούν σημαντικά οι άνδρες έναντι των γυναικών, ενώ στους νεοεισερχόμενους παρατηρείται μια υπεροχή των γυναικών έναντι των ανδρών Οι νεοεισερχόμενοι εμφανίζουν νεανικότερη ηλικιακή σύνθεση γεγονός που συνδέεται με υψηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης σε σχέση με τους ντόπιους Το 26,4% των νεοεισερχόμενων έχει ανώτατη

Παρουσίαση αποτελεσμάτων της επιτόπιας έρευνας Οι λόγοι για τους οποίους οι νεοεισερχόμενοι εγκαταστάθηκαν στην περιοχή ποικίλουν. Βασικός λόγος μετακίνησής τους είναι ο γάμος, αλλά παρατηρείται ότι αυτοί μετακινούνται και για άλλους λόγους, όπως η αναζήτηση καλύτερης ποιότητας ζωής, οι ευκαιρίες απασχόλησης που είναι διαθέσιμες στη Βόχα, καθώς επίσης η συνταξιοδότηση Οι νεοεισερχόμενοι εγκαταστάθηκαν στην Βόχα αναζητώντας ένα καλύτερο περιβάλλον και ένα καλύτερο μέλλον. Αυτό έχει ως συνέπεια την αναζήτηση περιβαλλοντικών αξιών που όμως δεν συμβαδίζουν με τις τοπικές ανάγκες και πρακτικές Οι νεοεισερχόμενοι φέρνουν νέα ήθη, κουλτούρα, δεξιότητες στην περιοχή, ενώ παράλληλα αποτελούν ένα πληθυσμό με διαφορετική οπτική και αντίληψη του

Παρουσίαση αποτελεσμάτων της επιτόπιας έρευνας Οι ντόπιοι έχουν μεγαλώσει σε αγροτικές περιοχές, ενώ οι νεοεισερχόμενοι έχουν ένα ημιαστικό υπόβαθρο (Μ.Ο. 2,8 έναντι 6,5 στην κλίμακα 1-10), γεγονός που καταδεικνύει ότι οι δύο πληθυσμοί έχουν διαφορετικές εμπειρίες και βιώματα Τα διαφορετικά κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά και το διαφορετικό υπόβαθρο των δύο πληθυσμών συντείνουν σε διαφορετική πρόσληψη του χαρακτήρα της Βόχας Η μόνη περιοχή για την οποία ταυτίζονται οι απόψεις των δύο πληθυσμών είναι η ημιορεινή ζώνη Την πεδινή ζώνη οι νεοεισερχόμενοι τη βλέπουν ως αγροτική και οι ντόπιοι ως ημιαστική, ενώ την

Για τους νεοεισερχόμενους, η περιοχή χαρακτηρίζεται από τον εκτοπισμό των γεωργικών χρήσεων, την οικοδομική ανάπτυξη, την πυκνή δόμηση, τη μετατροπή σε αστικό τοπίο και την απώλεια της Παρουσίαση αποτελεσμάτων της επιτόπιας έρευνας Η περιοχή της Βόχας έχει γνωρίσει σημαντική οικιστική και τουριστική ανάπτυξη την τελευταία δεκαετία και αυτό επισημαίνεται εξίσου και από τους δύο πληθυσμούς. Εκείνο όμως που διαφέρει μεταξύ των δύο πληθυσμών είναι η κατεύθυνση προς την οποία έχει επηρεαστεί η περιοχή Ειδικότερα, για τους ντόπιους η περιοχή χαρακτηρίζεται από πυκνή δόμηση, από οικοδομική ανάπτυξη, τον εκτοπισμό των γεωργικών χρήσεων, την ανάμειξη των χρήσεων γης και την μετατροπή της περιοχής σε αστικό τοπίο

Παρουσίαση αποτελεσμάτων της επιτόπιας έρευνας Όταν οι δύο πληθυσμοί κλήθηκαν να περιγράψουν την περιοχή κατοικίας τους με βάση κάποιους αντιθετικούς χαρακτηρισμούς, τότε προέκυψαν σημαντικές διαφορές: Πρώτον, το 68% των νεοεισερχόμενων θεωρεί την περιοχή κατοικίας τους αραιοκατοικημένη έναντι 53% των ντόπιων Δεύτερον, το 59% των νεοεισερχόμενων θεωρεί την περιοχή κατοικίας τους ειδυλλιακή έναντι 83% των ντόπιων Τρίτον, το 53% των νεοεισερχόμενων θεωρεί την περιοχή κατοικίας τους πλούσια έναντι 69% των

Παρουσίαση αποτελεσμάτων της επιτόπιας έρευνας Τέταρτον, το 62% των νεοεισερχόμενων θεωρεί την περιοχή κατοικίας τους στάσιμη έναντι 63% των ντόπιων οι οποίοι τη θεωρούν αναπτυσσόμενη Πέμπτον, το 56% των νεοεισερχόμενων θεωρεί την περιοχή κατοικίας τους διχασμένη έναντι 57% των ντόπιων οι οποίοι τη θεωρούν αλληλέγγυα Έκτον, και οι δύο πληθυσμοί συμφωνούν με ακριβώς το ίδιο ποσοστό (53%) να υποστηρίζει ότι η περιοχή κατοικίας τους είναι ανομοιογενής Οι σημαντικές διαφορές που έχουν οι δύο πληθυσμοί στην περιγραφή των χαρακτηριστικών της Βόχας μπορούν να αποδοθούν στις διαφορετικές επιδιώξεις τους καθώς και στις διαφορετικές προσλαμβάνουσες

Παρουσίαση αποτελεσμάτων της επιτόπιας έρευνας Κλείνοντας την παρουσίαση αξίζει να αναφερθούμε στην εντυπωσιακή ταύτιση των απόψεων των δύο πληθυσμών σχετικά με την αποδοχή και την εκτίμηση της συνεισφοράς των αλλοδαπών μεταναστών από τον τοπικό πληθυσμό Αντίθετα, υπάρχει πολύ μεγάλη απόκλιση στις απόψεις των δύο πληθυσμών για την αποδοχή και την εκτίμηση της συνεισφοράς των Ελλήνων νεοεισερχόμενων από τον τοπικό πληθυσμό Ειδικότερα, οι ντόπιοι θεωρούν σε ποσοστό 81% ότι ο τοπικός πληθυσμός δέχεται και εκτιμά τη συνεισφορά των Ελλήνων νεοεισερχόμενων, ενώ μόλις 12% των νεοεισερχόμενων ασπάζεται αυτή την άποψη

Παρουσίαση αποτελεσμάτων της επιτόπιας έρευνας Ο αγροτικός χώρος καταλαμβάνει το μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής της Βόχας και αποτελεί το βασικό της γνώρισμα. Όμως τα όρια μεταξύ αγροτικού και αστικού χώρου είναι δυσδιάκριτα Οι ερωτώμενοι κλήθηκαν να σχεδιάσουν τα όρια μεταξύ του αγροτικού και του αστικού χώρου και έτσι προέκυψαν οι τρεις χάρτες που ακολουθούν. Σημειώνεται ότι ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού είχε σημαντική δυσκολία να προσανατολιστεί χωρικά Από τη σύγκριση των τριών χαρτών προκύπτει ότι η σιδηροδρομική γραμμή αποτελεί ένα σαφές όριο της παραλιακής ζώνης που χαρακτηρίζεται ως ξεκάθαρα ημιαστική, ενώ παραμένει ασαφές μέχρι που εκτείνεται η ενδιάμεση ζώνη που συνδυάζει το αγροτικό και το

Χάρτης 1. Αποτύπωση της «ενδιάμεσης» μικτής αγροτικής-ημιαστικής ζώνης από τους ντόπιους χαμηλής εκπαίδευσης/μεγάλης ηλικίας

Χάρτης 2. Αποτύπωση της «ενδιάμεσης» μικτής αγροτικής-ημιαστικής ζώνης από τους ντόπιους υψηλότερης εκπαίδευσης/μικρότερης ηλικίας

Χάρτης 3. Αποτύπωση της «ενδιάμεσης» μικτής αγροτικής-ημιαστικής ζώνης από τους νεοεισερχόμενους και τα ντόπιους που μένουν εκτός Βόχας

Συμπεράσματα Η Βόχα είναι μια περιοχή της υπαίθρου σε μετάβαση. Δεν αποτελεί πλέον την καθαρά αγροτική περιοχή που αποτελούσε επί μακρό χρονικό διάστημα, αν και διατηρεί ακόμα τον αγροτικό της χαρακτήρα Ο διαχωρισμός της Βόχας σε τρεις ζώνες και η αξιολόγηση τους από τους κατοίκους αποτυπώνει τις διαφοροποιήσεις στη μεταβολή του τοπίου της υπαίθρου. Ειδικότερα, η ημιορεινή ζώνη αποτελεί την καθαρά αγροτική περιοχή της Βόχας, η πεδινή ζώνη μετεξελίσσεται από αγροτική σε ημιαστική, αλλά διατηρεί έντονα τα σημάδια του αγροτικού της χαρακτήρα, ενώ η παραλιακή ζώνη αποτελεί την πλέον αστικοποιούμενη ζώνη της Βόχας, η οποία θα μπορούσε να περιγραφεί σαν μία δυναμική ημιαστική περιοχή

Συμπεράσματα Γενικά παρατηρείται ένα μεγάλο χάσμα μεταξύ των ντόπιων και των νεοεισερχόμενων, το οποίο δεν αναδεικνύεται έντονα σε μία πρώτη ανάγνωση της περιοχής, αλλά υποβόσκει. Εντάσεις και συγκρούσεις μεταξύ των δύο πληθυσμών υπάρχουν όπως π.χ. για την διαχείριση των υδάτινων πόρων, για την ανάπτυξη του τουρισμού και για τις καλλιέργειες Οι νεοεισερχόμενοι έχουν άλλες απαιτήσεις από την περιοχή όπου έχουν εγκατασταθεί, νοιώθουν ότι δεν ενσωματώνονται στην τοπική κοινωνία και βλέπουν ότι οι ντόπιοι τους αντιμετωπίζουν αφιλόξενα ή/και εχθρικά Αντίθετα, οι ντόπιοι νιώθουν εκτοπισμένοι και