ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΚΔΡΟΜΗ ΣΤΑ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΗΛΕΙΑΣ



Σχετικά έγγραφα
Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά

Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2016 Εκκλησίες της Σωτήρας. Πρόγραμμα Μαθητικών Θρησκευτικών Περιηγήσεων «Συνοδοιπόροι στα ιερά προσκυνήματα του τόπου μας»

ΝΑΟΣ ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ

Κάστρα και οχυρά της Μεσσηνίας: Η ΑγιαΣωτήρα στους Χριστιάνους

Στοιχεία ένδυσης από φραγκικές θέσεις του νομού Ηλείας

Ομάδα «Αναποφάσιστοι» : Αθανασοπούλου Ναταλία, Μανωλίδου Εβίτα, Μήτση Βασιλική, Στέφα Αναστασία

Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ «ΑΓ. ΣΟΦΙΑ» Η ΝΕΚΡΟΠΟΛΗ

01 Ιερός ναός Αγίου Γεωργίου ΓουμένισσΗΣ

Ο ΔΗΜΟΣ ΜΑΣ. Γιώργος Ε 1

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ

γυναίκας που σύμφωνα με την παράδοση ήταν η Θεοδώρα, κόρη του αυτοκράτορα Μαξιμιανού, η οποία είχε ασπασθεί το χριστιανισμό. Το 1430, με την κατάληψη

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα. Ιστορία Κατασκευών

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. - Γενική Εισαγωγή Iστορική αναδρομή Περιγραφή του χώρου Επίλογος Βιβλιογραφία 10

Βυζαντινά και Οθωμανικά μνημεία της Μάκρης

Βυζαντινά Μνημεία της Θεσσαλονίκης

Ο Ιερός Ναός του Αγ. Παντελεήμονος στη Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου

Κείμενο Εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού στο Πελέντρι. Ελληνικά

ΕΦΟΡΕΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ

Έτσι ήταν η Θεσσαλονίκη στην αρχαιότητα - Υπέροχη ψηφιακή απεικόνιση

ΑΔΑ: ΒΛ4Ρ7Λ1-Σ36 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Προστατευόμενα μνημεία και χώροι, στην Υπάτη και την ευρύτερη περιοχή

Χειμερινό εξάμηνο ο ΜΑΘΗΜΑ ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ. Διδάσκουσα: Μπαλαμώτη Ελένη

Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου, Πλατάνι Αχαΐας

Το Μεσαιωνικό Κάστρο Λεμεσού.

Όνομα:Αναστασία Επίθετο:Χαραλάμπους Τμήμα: Β 5 Το Κούριον

ΣΤΟ ΚΑΣΤΡO ΤΗΣ ΚΩ Η ΓΕΦΥΡΑ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ

Θεσσαλονίκη: Μια πόλη, μια ιστορία

Η θεώρηση και επεξεργασία του θέματος οφείλει να γίνεται κυρίως από αρχιτεκτονικής απόψεως. Προσπάθεια κατανόησης της συνθετικής και κατασκευαστικής

ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΜΠΑΝΑΡΙΟΥ>> ΠΕΡΙΟΧΗ:ΚΑΣΤΑΝΙΑ ΔΗΜΟΣ ΣΕΡΒΙΩΝ-ΝΟΜΟΣ ΚΟΖΑΝΗΣ

ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΗΣ ΛΙΝΔΟΥ ΣΟΦΙΑ ΒΑΣΑΛΟΥ ΒΠΠΓ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα. Ιστορία Κατασκευών

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΙΩΑΝΝΑ ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ Α1 Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ

ηαποκάλυψη αρχαιοτήτων στις βορειοανατολικές υπώρειες του λοφώδους

ΤΕΓΕΑ. Γνωριμία με μια πόλη της αρχαίας Αρκαδίας ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΞΕΝΑΓΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΤΕΓΕΑ

Ιερός Ναός Αγίων Θεοδώρων, Κάμπος Αβίας

Γιώργος Πρίμπας Ααύγουστος 2017

Ιερού Παλατίου Ιππόδρομο ανακτόρου των Βλαχερνών, του ανακτόρου του Μυρελαίου σειρά καταστημάτων της Μέσης

από το Φορβίων, από προέρχεται Η εκκλησία αποτελεί το αιώνα

2ο Γυμνάσιο Αγ.Δημητρίου Σχολικό έτος ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΜΕ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ "ΣΠΑΡΤΗ" ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΗΣ ΘΟΔΩΡΗΣ ΤΜΗΜΑ Γ 5 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Γκουνέλα Μαρία ΒΠΠΓ. Αρχαία Νικόπολη

ΔΙΑΤΗΡΗΤΕΕΣ ΟΙΚΟΔΟΜΕΣ: ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ, ΟΡΑΜΑ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ. που γέννησες και ανάθρεψες τους γονείς και τους παππούδες μας.

Ιερός Ναός Αγίων Ιάσωνος και Σωσιπάτρου ΚΕΡΚΥΡΑ

Κείμενο Αγίου Νικολάου της Στέγης. Ελληνικά

Αρχαίος Πύργος Οινόης Αρχαίο Φρούριο Ελευθερών Αρχαιολογικός χώρος Οινόης. Γιώργος Πρίμπας

Περπατώντας στην ªÂÛ ÈˆÓÈÎ fiïë

Ο Όσιος ΛουκάςΣτειρίου Βοιωτίας

Γενικό Λύκειο Καρπερού Δημιουργική Εργασία: Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ

ΕΠΙ ΑΥΡΟΣ. Είμαι η ήμητρα Αλεβίζου, μαθήτρια του Βαρβακείου ΠΠ Γυμνασίου και θα σας παρουσιάσω το Ωδείο και το μικρό θέατρο της αρχαίας Επιδαύρου...

ΜΑΝΩΛΙΑ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ, ΒΠΠΓ

Ανάγνωση - Περιγραφή Μνημείου: Ναός του Ηφαίστου

ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΚΡΙΠΟΥ

Αναρτήθηκε από τον/την Δρομπόνης Σωτήριος Πέμπτη, 18 Απρίλιος :48 - Τελευταία Ενημέρωση Πέμπτη, 18 Απρίλιος :49

Πολιτιστικό απόθεμα της Εύβοιας: καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης

ΜΥΚΗΝΑΪΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης

Βοιωτικός Ορχομενός και Μονή της Παναγίας Σκριπού Πανόραμα Ταξιδιωτικές Σημειώσεις apan.gr

ΤΑΦΟΣ-ΙΕΡΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΜΙΝΩΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΑΝΔΡΕΑΣ ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΣ ΜΑΡΙΝΑ ΓΑΡΔΙΚΙΩΤΗ

Η Παγκόσμια Κληρονομιά της Κύπρου

Περιεχόµενα. Θρησκευτικός προορισµός Μυστρά Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων Ιερά Μονή Παντανάσσης Ιερά Μονή Αγίας Τριάδος Ιερά Μονή Μεγάλου Μετεώρου

ΣΚΟΠΟΣ: Η σύνδεση της καλλιτεχνικής δημιουργίας με το χαρακτήρα και τη φυσιογνωμία ενός πολιτισμού.

ΕΦΟΡΕΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ

Η οχύρωση. Εξερευνώντας τον κόσμο του Βυζαντίου. 1 από 6

Γ Υ Μ Ν Α Σ Ι Ο

ΑΔΑ: ΒΛΓΥ7Λ1-54Ι ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Παναγία Αθηνιώτισσα 6ος αι.

ΜΑΝΩΛΙΑ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ, ΒΠΠΓ

ΒΑΛΤΙΚΕΣ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΕΣ. Ρίγα-Πάρνου-Ταλλίν-Σιγκούλντα- Ρουντάλε-Βίλνιους-Τρακάι. Αναχωρήσεις: 14/7, 21/7, 28/7, 4/8, 11/8, 18/8

Δημήτρης Δαμάσκος Δημήτρης Πλάντζος Πανεπιστημιακή Ανασκαφή Άργους Ορεστικού

ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΗ ΜΑΝΗ. Ναός Άι Στράτηγου. παρά την Καστάνια

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΑΝΑΡΤΗΤΕΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ

Μελέτη Περίπτωσης Νέο Μουσείο Ακρόπολης

Ύστερη Χαλκοκρατία ή Υστεροκυπριακή περίοδος: 1650/ /1050 π.χ.

ΘΟΛΩΤΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ. εικ. 1 Αναπαράσταση της Θόλου της Επιδαύρου, κτιρίου με κυκλική κάτοψη και κωνική στέγαση. σχ. 4

Κυριότερες πόλεις ήταν η Κνωσός, η Φαιστός, η Ζάκρος και η Γόρτυνα

ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ. Μουσειακή παρουσίαση του οικοδομικού προγράμματος του Αυτοκράτορα Αδριανού. Μουσείο Ακρόπολης, Ισόγειο.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΑΝΑΡΤΗΤΕΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ

Δημήτρης Δαμάσκος Δημήτρης Πλάντζος Πανεπιστημιακή Ανασκαφή Άργους Ορεστικού

MΑΡΚΟΠΟΥΛΟ ΤΑ ΕΞΩΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΟΥ

ΕΦΟΡΕΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ

ΕΦΟΡΕΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ

Περιβάλλον και Πολιτισμός 2012 «Παντέχνου πυρός σέλας Λαμπερές ιστορίες φωτιάς» Οκτωβρίου 2012

Οι Άγιοι της Θεσσαλονίκης.

Το Τραγούδι της Γης του Στράτη Μυριβήλη

Χειμερινό εξάμηνο ο ΜΑΘΗΜΑ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 15 ος ΑΙΩΝΑΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Διδάσκουσα: Μπαλαμώτη Ελένη

Ενότητα 5. Η Βυζαντινή Ανασκαφή 1 Γιάννης Βαραλής

ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΣΔΡΟΛΙΑ 7 η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία Αγιάς. Ανάδειξη και αξιοποίηση.

Χειμερινό εξάμηνο ο ΜΑΘΗΜΑ ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Διδάσκουσα: Μπαλαμώτη Ελένη

ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΗ ΜΑΝΗ. Ναός Άι Στράτηγου. παρά την Καστάνια

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ Ν.ΣΕΡΡΩΝ.

ΕΡΕΥΝΕΣ ΣΤΟΥΣ ΝΑΟΥΣ ΤΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΑΝΑΡΤΗΤΕΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ. Τρίπολη, 30/09/2014 Α.Π. : 5002 Προς: 5η ΕΦΟΡΕΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΑΓΗΣΙΛΑΟΥ 59 T.

Έλλη Τσουρβάκα Χρήστος Χατζηγάκης

Μουσεία. 1. Επαρχιακό Αρχαιολογικό Μουσείο Πάφου

Το ρωμαϊκό κράτος κλονίζεται

Το Φρούριο της Καντάρας. Κατεχόμενη Κύπρος

Τίτλος: Διδακτική αξιοποίηση εκπαιδευτικών επισκέψεων

Η Βοιωτία θεωρείται από αρχαίους και συγχρόνους ιστορικούς καθώς και γεωγράφους, περιοχή ευνοημένη από τη φύση και τη γεωπολιτική θέση της.

Πίν. Ι. α. Αεροφωτογραφία Ναυπάκτου. β. Λιμάνι Ναυπάκτου.

Transcript:

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΚΔΡΟΜΗ ΣΤΑ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΗΛΕΙΑΣ Στην πεδινή Ηλεία, κοντά στην Αμαλιάδα, βρίσκεται το καθολικό της διαλυμένης Μονής Φραγκαβίλλας (εικ. 1), ένα από τα σημαντικότερα μεσοβυζαντινά μνημεία της δυτικής Πελοπόννήσου. Το τοπωνύμιο που παραπέμπει σε χωριό της Φραγκοκρατίας είναι μεταγενέστερο, αφού ο ναός χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 11 ου αιώνα. Ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με συνεπτυγμένο το δυτικό σκέλος. Ανατολικά διέθετε τρεις ημικυλινδρικές αψίδες από τις οποίες διατηρείται μόνο εκείνη του ιερού. Ο τρούλλος έχει ημικυλινδρικό τύμπανο, στο οποίο ανοίγονται οκτώ μεγάλα παράθυρα. Είναι κτισμένος με δόμους από μεγάλους λιθόπλινθους που εναλλάσσονται με ζώνες πλίνθων. Στους κάθετους αρμούς παρεμβάλλονται επίσης επάλληλα τεμάχια πλίνθων. Ο τρούλλος έχει οικοδομηθεί με τούβλα κατά το σύστημα της υποχωρημένης πλίνθου, που αποτελεί και την πρωιμότερη εφαρμογή του στην Νότια Ελλάδα. Οι όψεις του κοσμούνται με κεραμοπλαστικό διάκοσμο. Οδοντωτές ταινίες και αβακωτές ζωφόροι κοσμούν το μνημείο. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η παραλλαγή του αβακωτού στην αψίδα, όπου τα αβάκια περιβάλλονται από πλίνθους. Το κτήριο υπέστη εκτεταμένες μετασκευές στους μεταβυζαντινούς χρόνους. Ανακατασκευάστηκε ο νάρθηκας, σφραγίστηκαν τα μεγάλα δίλοβα και τρίλοβα παράθυρα, κτίστηκαν αντηρίδες, ενώ ο τρούλλος εγκιβωτίστηκε σε συμπαγή τοιχοποιία που κτίστηκε πάνω από τους θόλους. Οι πρόσφατες εργασίες αποκατάστασης αποκάλυψαν την αρχική μορφή του μνημείου. Ο ναός είναι κατάγραφος με τοιχογραφίες του 17 ου αιώνα, ενώ έχει εντοπιστεί και παλιότερο, βυζαντινό στρώμα. 1

Οι εκκλησίες που ανεγέρθηκαν στην Ηλεία κατά υστεροβυζαντινή περίοδο (1204-1460) και ειδικότερα κατά την σταυροφορική περίοδο (συμβατικά γνωστή ως φραγκοκρατία) (1205-1430) αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό. Μετά την ίδρυση του Πριγκιπάτου της Αχαΐας, καθοριστική για το πλήθος και κυρίως την ποιότητα των μνημείων της περιόδου στην Ηλεία είναι η εγκατάσταση του τριπολικού κέντρου εξουσίας της σταυροφορικής ηγεμονίας: πρωτεύουσα του φραγκικού πριγκιπάτου αναδείχθηκε η Ανδραβίδα, το κάστρο των πριγκίπων κτίστηκε στον πλησιόχωρο λόφο Χλουμούτζι και το επίνειο της πρωτεύουσας, η Γλαρέντζα, δίπλα στην σύγχρονη Κυλλήνη. Αυτή την εποχή, η σύνδεση της Ηλείας με την αναπτυσσόμενη Δύση και η ένταξή της στο διεθνές εμπορικό δίκτυο εξασφάλισε ανάπτυξη στην περιοχή. Επί πλέον, με την εγκατάσταση στη Ηλεία του μητροπολιτικού κέντρου του εύρωστου σταυροφορικού κράτους της Αχαΐας, ο σωρευμένος πλούτος της ηγεμονίας επενδυόταν εκεί ανατροφοδοτώντας την ανάπτυξη και προσφέροντας την δυνατότητα εφαρμογής μεγάλων οικοδομικών προγραμμάτων, όπως το κάστρο Χλουμούτζι. Ταυτόχρονα, το πλήθος και κυρίως η ποιότητα των μνημείων του 13 ου και των αρχών του 14 ου αιώνα στα όρια της φραγκικής ηγεμονίας με επίκεντρο την περιοχή της Ηλείας, τόσο των γοτθικών όσο και των βυζαντινών, η μεταξύ τους συνάφεια αλλά και τα ειδικά χαρακτηριστικά που τα διαφοροποιούν από τα μνημεία των άλλων γειτονικών περιοχών αναδεικνύουν 2

την ύπαρξη ενός, παραγνωρισμένου έως σήμερα, περιφερειακού καλλιτεχνικού κέντρου, το οποίο αναπτύσσεται στην αυλή των πριγκίπων αλλά και με τις χορηγίες των ρωμιών αρχόντων που γρήγορα εντάχθηκαν στον φεουδαλικό σύστημα του σταυροφορικού κράτους. Στην μεσαιωνική πρωτεύουσα Ανδραβίδα, λίγα ευρήματα, όπως η επιτάφια πλάκα της πριγκίπισσας Άννας, κόρη του ηγεμόνα της Ηπείρου Μιχαήλ και συζύγου του πρίγκιπα Γουλιάμου Βιλλαρδουίνου (εικ. 2) και τα ερείπια ενός γοτθικού ναού μαρτυρούν το ένδοξο παρελθόν της. Η Αγία Σοφία, ίδρυμα των Δομινικανών, ήταν μια τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική από την οποία δεν απομένει παρά το ιερό και τα πλευρικά του παρεκκλήσια, όλα στεγασμένα με νευρωτά σταυροθόλια (εικ. 3). Δυτικά της Κυλλήνης, διακρίνονται τα ερείπια της σπουδαιότερης μεσαιωνικής πόλης της Ηλείας, της Γλαρέντζας. Ιδρύθηκε στα μέσα του 13 ου αιώνα από τον Γουλιάμο Βιλλαρδουίνο ως επίνειο της Ανδραβίδας και γρήγορα αναπτύχθηκε σε κορυφαίο οικονομικό και διοικητικό κέντρο του σταυροφορικού κράτους. Εκεί βρισκόταν και το νομισματοκοπείο του πριγκιπάτου. Σε σύγκριση με το μεσαιωνικό της κλέος, αναλογικά περιορισμένα είναι σήμερα τα ίχνη της ορατά 3

στον χώρο, κυρίως τμήματα των τειχών, αφού άρχισε να ανασκάπτεται μόλις τα τελευταία χρόνια. Ο ναός του Αγίου Φραγκίσκου που ανασκάφηκε πρόσφατα ήταν μια μεγάλη ξυλόστεγη γοτθική εκκλησία μήκος 43μ και πλάτους 14μ. (εικ. 4). Ανατολικά απέληγε σε ιερό και δύο παρεκκλήσια που στεγάζονταν με νευρωτά σταυροθόλια. Τάφοι εντοπίστηκαν μέσα και έξω από τον ναό. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως τους τάφους των ιπποτών, πλήθος αρχιτεκτονικών μελών, γλυπτών, κεραμικής, νομισμάτων και κινητών ευρημάτων που μαρτυρούν τις δυτικές επιδράσεις, τις στενές σχέσεις της πόλης με την Ιταλία, αλλά και την ένταξή της στους διεθνείς εμπορικούς δρόμους. Το κορυφαίο μεσαιωνικό μνημείο της Ηλείας είναι αναμφίβολα το κάστρο Χλουμούτζι, το château Clermont των Φράγκων (εικ. 5). Κτισμένο σε λόφο στο σημερινό χωριό Κάστρο, ήταν το οχυρό παλάτι των πριγκίπων του σταυροφορικού κράτους του Μοριά. Αν και κτισμένο σε διαδοχικές φάσεις, σύμφωνα με το Χρονικόν του Μορέως οικοδομήθηκε επί Γοδεφρείδου Α Βιλλαρδουίνου το 1220-1223. Αποτελείται από ένα εξαγωνικό κέλυφος και έναν εξωτερικό περίβολο που αναπτύσσεται στην ήπια κλιτύ του λόφου. Στο εξάγωνο, διώροφες πτέρυγες σχηματίζουν ένα εσωστρεφές συγκρότημα που αναπτύσσεται γύρω από μια κλειστή αυλή. Στο ισόγειο είναι διευθετημένες οι αποθήκες και οι άλλοι βοηθητικοί χώροι, ενώ στον όροφο αναπτύσσονται οι επίσημες αίθουσες του παλατιού και οι χώροι διαμονής του πρίγκιπα. Πάνω από την πύλη υπήρχε το πριγκιπικό παρεκκλήσι. Ακολουθούσε η επίσημη μεγάλη αίθουσα υποδοχής, η οποία επικοινωνούσε με τα μαγειρεία. Τις νότιες πτέρυγες κατελάμβαναν οι ιδιωτικοί χώροι του πρίγκιπα και της οικογένειάς του. Το 4

μνημείο συνδυάζει με τρόπο πρωτότυπο επιδράσεις της σταυροφορικής αρχιτεκτονικής της Μέσης Ανατολής (όπως το κάστρο Crac des Chevaliers), με στοιχεία της μητροπολιτικής γαλλικής αμυντικής αρχιτεκτονικής της εποχής του βασιλιά Philippe-Auguste. Σήμερα στο Χλουμούτζι στεγάζεται το μοναδικό θεματικό μουσείο για τους Σταυροφόρους στον Μοριά με τίτλο «Η εποχή των ιπποτών Οι σταυροφόροι στον Μοριά». Αρχιτεκτονικά μέλη και γλυπτά, τοιχογραφίες, κεραμική, νομίσματα, εργαλεία, εξαρτήματα ενδυμασίας, εμπλουτισμένα με 5

πλούσιο εποπτικό υλικό αφηγούνται στον επισκέπτη την έλευση των ιπποτών στην Πελοπόννησο και παρουσιάζουν όψεις του βίου των Ρωμιών και των Φράγκων, στο χωριό, στο παλάτι, στην Εκκλησία. Το πλήθος της εφυαλωμένης ιταλικής κεραμικής (protomaiolica, RMR, maiolica arcaica, Veneto ware) που εκτίθεται αποτελεί αδιάψευστο μάρτυρα των σχέσεων της περιοχής με την γειτονική Ιταλία (εικ. 6-7). Στα σημαντικότερα κατάλοιπα της φραγκικής παρουσίας στην Ηλεία περιλαμβάνεται και η ερειπωμένη μονή της Ίσοβας, κοντά στο χωριό Τρυπητή (πρώην Μπιτζιμπάρδι) (εικ. 8). Η μονή που είχε καταστραφεί ήδη από τον Μεσαιίωνα, ιδρύθηκε στο πρώτο μισό του 13 ου αιώνα. Σήμερα διακρίνονται τα επιβλητικά ερείπια του ναού της Παναγίας, μιας μονόχωρης ξυλόστεγης αίθουσας με ιερό που καλυπτόταν με σύνθετο, νευρωτό σταυροθολιο. Δίπλα της στέκει ερειπωμένος ο ναός του Αγίου Νικολάου, μια μικρή τρίκλιτη ξυλόστεγη 6

βασιλική που διαθέτει πλούσιο γοτθικό αρχιτεκτονικό διάκοσμο και μαρμαροθετημένο δάπεδο. [το μνημείο δεν περιλαμβάνεται στην επίσκεψη λόγω μεγάλης απόστασης]. Δίπλα στα φραγκικά μνημεία οικοδομήθηκε την ίδια περίοδο πλήθος βυζαντινών ναών. Τα περισσότερα κτήρια έχουν ενσωματώσει στοιχεία από την γοτθική και γενικότερα την δυτική αρχιτεκτονική παράδοση. Μπορούν να καταταγούν σε δύο ομάδες, ανάλογα με τον βαθμό αφομοίωσης των δυτικών τρόπων και μορφών. Στην πρώτη, εμφυτεύονται μεμονωμένα δυτικά μορφολογικά στοιχεία που δεν επηρεάζουν τον βυζαντινό χαρακτήρα του μνημείου. Στην δεύτερη τάση επιτυγχάνεται ώσμωση των δυτικών στοιχείων και της βυζαντινής παράδοσης. Τα μνημεία έχουν ενσωματώσει τα γοτθικά και γοτθίζοντα χαρακτηριστικά με τρόπο οργανικό και αποτελούν αναπόσπαστα τμήματα μιας, ενιαίας σε σχεδιασμό και εκτέλεση, σύνθεσης. 7

Τυπικό παράδειγμα της πρώτης ομάδας είναι η Παναγία η Καθολική στην Γαστούνη, ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Ηλείας (εικ. 9). Ανήκει στον τύπο του δικιόνιου σταυροειδούς εγγεγραμμένου. Είναι κτισμένη με το πλινθοπερίκλειστο σύστημα τοιχοποιίας. Στο εσωτερικό του κοσμείται με τοιχογραφίες του 1702, ενώ έχει εντοπιστεί και παλιότερο στρώμα. Σύμφωνα με επιγραφικές μαρτυρίες, ο ναός οικοδομήθηκε το 1278/9 από την οικογένεια των Καλληγόπουλων. Στο αμιγώς βυζαντινού χαρακτήρα κτήριο έχουν εμφυτευθεί ορισμένα δυτικότροπα στοιχεία, όπως το λίθινο πλαίσιο της βόρειας εισόδου, το κιονόκρανο του δίβηλου ανοίγματος μεταξύ νάρθηκα και κυρίως ναού και το γείσο με τα billetes. Στις όψεις του διατηρούνται εισηγμένα από την Ιταλία πινάκια του 13 ου αιώνα. Στην δεύτερη ομάδα εντάσσονται τρία μνημεία που μπορούν να αποδοθούν και στο ίδιο οικοδομικό συνεργείο: είναι το καθολικό της Μονής Βλαχερνών Γλαρέντζας, η Παναγία και ο Σωτήρας στο Ανήλιο (τ. Γλάτσα). Η Βλαχέρνα είναι τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική με θολοσκεπές ιερό (εικ. 10). Αργότερα προστέθηκε δυτικά στοά και όροφος πάνω από τον νάρθηκα. Το μνημείο διατηρείται σε εξαιρετική κατάσταση και διαθέτει πλήθος δυτικότροπων στοιχείων, όπως σύνθετα λίθινα γείσα, συμφυείς με την τοιχοποίια ημικίονες, γοτθίζοντα κιονόκρανα. 8

Στην Μανωλάδα, στην θέση της μάχης του 1316 ανάμεσα στον Λουδοβίκο της Βουργουνδίας και τον ινφάντη Φερδινάνδο της Μαγιόρκας για την ηγεμονία στο πριγκιπάτο της Αχαΐας, βρίσκεται ο ναός της Παλαιοπαναγιάς (εικ. 11). Πρόκειται για μια ιδιότυπη παραλλαγή του τύπου του ελεύθερου σταυρού με νάρθηκα και παρεκκλήσια που σχηματίζουν περίστωο γύρω από το δυτικό σκέλος. Ο ναός, που είχε κοιμητηριακό χαρακτήρα, είχε πρωτότυπη διάρθρωση όψεων με ψευδοαετώματα, λαξευτή τοιχοποιία στην δυτική πλευρά με τεταρτοκυλινδρικής διατομής ημικίονες στις ακμές. 9

Επιλεγμένη βιβλιογραφία A. Bon, La Morée Franque, Recherches historiques, topographiques et archéologiques sur la Principauté d Achaïe (1205-1430), Paris 1969. C. D. Sheppard, The Frankish Cathedral of Andravida, Elis, Greece, Journal of the Society of Architectural Historians, 44, 1985, 205-220. C. D. Sheppard, Excavations at the Cathedral of Hagia Sophia, Andravida, Greece, Gesta XXV/1, 1986, 139-144 N. Cooper, The Frankish Church of Haghia Sophia at Andravida, The Archaeology of Medieval Greece, eds. P. Lock & G.D.R. Sanders, Oxford 1996, 29-47. M. L. Coulson, The Dominican Church of Saint Sophia at Andravida, The Archaeology of Medieval Greece, eds. P. Lock & G.D.R. Sanders, Oxford 1996, 49-59. Δ. Αθανασούλης, H αναχρονολόγηση της Παναγίας Καθολικής στην Γαστούνη, ΔΧΑΕ 24, 2003, τόμος αφιερωμένος στον Ν. Οικονομίδη, 63-77. Δ. Αθανασούλης, Εκκλησιαστικά ιδρύματα της μέσης και ύστερης βυζαντινής περιόδου στην Ηλεία. Προκαταρκτική προσέγγιση των νέων δεδομένων της αρχαιολογικής και τοπογραφικής έρευνας, Διεθνές Συμπόσιο ΕΙΕ-ΚΒΕ 6 η Ε.Β.Α., Ο μοναχισμός στην Πελοπόννησο, Αίγιο, 5-6- Μαϊου 2000, Αθήνα 2004, 243-289. Δ. Αθανασούλης, Η ναοδομία στην Επισκοπή Ωλένης κατά την Μέση και την Ύστερη Βυζαντινή Περίοδο, Διδακτορική Διατριβή, Θεσσαλονίκη 2006. Δ. Αθανασούλης κ.α., Γλαρέντζα, Αθήνα 2005. Δ. Αθανασούλης, Το καθολικό της Μονής Φραγκαβίλλας στην Αμαλιάδα, Ηλειακή Πρωτοχρονιά 2007, 185-200. Δ. Αθανασούλης, Οι ιππότες στο Clermont. Ένα μουσείο για τους σταυροφόρους, Ilissia 5-6, 2009-2010, 36-45. D. Athanasoulis, The Triangle of Power. Building Projects in the Metropolitan Area of the Crusader Principality of the Morea, στο Sh. Gerstel (επιμ.), Viewing the Morea. Land and People in the Late Medieval Peloponnese, Dumbarton Oaks Research Library and Collection, 2013, 111-151. Δημήτρης Αθανασούλης 10