ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΥΔΡΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΝΗΣΙΩΝ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ Δρ Τσιφτής Ευάγγελος Υδρογεωλόγος Υπ. Αιγαίου 1. Το πρόβλημα της έλλειψης νερού στα νησιά του Αιγαίου είναι υπαρκτό και μεγάλο. Τα τελευταία χρόνια το πρόβλημα της υδροδότησης των νησιών έχει επιδεινωθεί σημαντικά και που οφείλεται σε γνωστούς παράγοντες. Στην ύπαρξη μιας συνεχούς ξηροθερμικής περιόδου με ιδιαίτερο χαρακτηριστικό το χαμηλό ποσοστό βροχοπτώσεων. Γεγονός που έχει ως συνέπεια την μειωμένη απόδοση (ποιοτικά και ποσοτικά) των υφιστάμενων γεωτρήσεων, την μη πλήρωση των υπαρχουσών λιμνοδεξαμενών κλπ. Στην αλλαγή των οικονομιών των νησιών από αγροτικές κτηνοτροφικές οικονομίες σε οικονομίες παροχής υπηρεσιών (ξενοδοχεία, ενοικιαζόμενα δωμάτια, εστιατόρια, μπαρ κλπ). Στην ολοένα αυξανόμενη τα τελευταία χρόνια παρουσία τουριστών επισκεπτών στα νησιά. Στην καταστροφή των παραδοσιακών δεξαμενών αποθήκευσης βρόχινου νερού σε κάθε νοικοκυριό. Οι δεξαμενές αυτές που στην πλειοψηφία τους θα μπορούσαν να καλύψουν τις οικιακές ανάγκες. Στην μεγάλη απώλεια του μεταφερόμενου νερού στα δίκτυα ύδρευσης, απώλεια που οφείλεται στην παλαιότητα του δικτύου και κατά κάποιες εκτιμήσεις ξεπερνά το 30 % του μεταφερόμενου νερού.
2. Λύσεις αντιμετώπισης υπάρχουν, αναφέρονται σε όλα τα εγχειρίδια Υδρογεωλογίας Υδρογεωτρήσεις Φράγματα Εξωποτάμιες λιμνοδεξαμενές. Φράγματα ανάσχεσης, για εμπλουτισμό των υδροφόρων. Αφαλάτωση: Με τις νέες τεχνολογίες η τιμή του κυβικού έχει ελαττωθεί πάρα πολύ (Το νερό που θα παράγει η νέα μονάδα στην Κύπρο 45.000 κ. μ./24ωρο θα στοιχίζει 300 δρχ /κ.μ μαζί με το κόστος απόσβεσης). Πολύ πιο φτηνή είναι η παραγωγή γλυκού νερού από υφάλμυρο. Στην Ομηρούπολη το κόστος λειτουργίας της μιας μονάδας είναι 70-90 δρχ/κ.μ (ανάλογα με την αλατότητα) και της δεύτερης, που δεν χρησιμοποιεί χημικά 40-50 δρχ/κ.μ.. Το κόστος εγκατάστασης μιας μονάδας ημερησίας παραγωγής 600-750 κμ/24ωρο ανέρχεται στο ποσό των 60-70 εκ. δρχ. και τελευταία η μεταφορά νερού ως η πιο ακριβή λύση: Η μεταφορά ενός κυβικού μέτρου νερού στα νησιά των Κυκλάδων στοιχίζει 2832 δρχ, ενώ στα Δωδεκάνησα 1475 δρχ. Δυστυχώς όμως για ένα τόσο σοβαρό θέμα δεν υπάρχει αντίστοιχη σοβαρή αντιμετώπιση! 3. Ιεράρχηση των έργων που πρέπει να γίνουν σε κάθε νησί δεν υπάρχει. Σε επίπεδο μελετών: Διάφοροι φορείς όπως Πανεπιστήμια, Πολυτεχνεία και Μελετητές διάφοροι στους οποίους έχουν αναθέσει οι Περιφέρειες ή οι Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις ή οι Δήμοι ερευνητικά προγράμματα, μελετούν
ανεξάρτητα και για το λόγο αυτό τα αποτελέσματα των οποίων πολλές φορές επαναλαμβάνονται ή τουλάχιστον επικαλύπτονται. Για το νησί της Καλύμνου βρίσκονται αυτή την στιγμή σε εξέλιξη τρεις ανεξάρτητες μελέτες. Παρατηρούμε ότι οι έδρες που δραστηριοποιούνται στην Υδρογεωλογική έρευνα είναι "Τομέας Υδραυλικής, Εργαστήριο Υδραυλικής" τα οποία δεν έχουν και μεγάλη σχέση με γεωλογία που αποτελεί το Α και το Ω στην Υδρογεωλογική μελέτη ενός νησιού. Ποτέ δεν παραδίδεται ένας λεπτομερής γεωλογικός χάρτης ο οποίος θα αποτελούσε τη βάση υπολογισμού όλων των παραμέτρων. Το Υπουργείο Αιγαίου ανέθεσε, το 1998, στο Ε Μ Πολυτεχνείο την μελέτη (15) άνυδρών νησιών του Αιγαίου. Έξι (6) από αυτά είχαν μελετηθεί από την ΑΝ. ΔΩ. (Αναπτυξιακή Δωδεκανήσου), η μελέτη της οποίας ολοκληρώθηκε το 1998, χωρίς ποτέ να αξιολογηθεί και να αξιοποιηθεί. Σε επίπεδο έργων: Σε επίπεδο Προγραμματισμού έργων: Το Υπουργείο Γεωργίας μερικές φορές ανεξάρτητα από τις ανάγκες μιας περιοχής ή ενός νησιού σχεδιάζει την κατασκευή ενός φράγματος με μόνο κριτήριο το μέγεθος της λεκάνης απορροής. Στην Κάρπαθο για παράδειγμα έχει προγραμματισθεί η κατασκευή ενός φράγματος 2.000.000 κυβικών μέτρων νερού προϋπολογισμού 5.6 δισεκ/ρίων δρχ. την στιγμή που η Κάρπαθος δεν έχει ανεπτυγμένη γεωργική οικονομία. Αντίθετα με πολύ λιγότερα χρήματα θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν οι ποσότητες νερού της δυτικής Καρπάθου που ανευρέθησαν με τις τελευταίες γεωτρήσεις. Στην Χίο κατασκευάστηκε ένας αγωγός μήκους 35 χιλ. που θα μετέφερε νερό από την Βόρειο Χίο στην πόλη της Χίου και ο οποίος
στοίχισε 1 δισεκ/ριο δρχ το 1990, χωρίς να έχει προβλεφθεί από που θα παίρνει νερό και ο οποίος προφανώς δεν θα λειτουργήσει ποτέ! Η Νομαρχία Κυκλάδων πραγματοποίησε το 1986-8 μια σειρά γεωτρήσεων διάφορα νησιά και μερικά από αυτά στα οποία δεν βρέθηκε νερό χαρακτηρίστηκαν "άνυδρα" όπως η Φολέγανδρος, η Ηρακλειά κ.α.. Στην Φολέγανδρο μετά υδρογεωλογική έρευνα και μετά από πιέσεις του κοινοτάρχη πραγματοποίθηκε μια σειρά επιτυχών γεωτρήσεων και οι οποίες βοηθούν το υδρευτικό πρόβλημα του νησιού. Αντίθετα στην Ηρακλειά, που συμβαίνει το ίδιο, (όπου υπάρχουν θετικές ενδείξεις ανεύρεσης νερού) η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση αρνείται πεισματικά να πραγματοποιήσει τρεις γεωτρήσεις συνολικού βάθους 300 μ., που θα βοηθούσαν στο υδρευτικό πρόβλημα της Ηρακλειάς. Επίσης στις Λεύκες Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση πιέστηκε αρκετά για να πραγματοποιήσει μία γεώτρηση διότι με βάση την Υδρογεωλογική μελέτη που ανέθεσε η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση τα πετρώματα της περιοχής είχαν χαρακτηρισθεί αδιαπέρατα. Τελικά αυτή πραγματοποιήθηκε και έλυσε το υδρευτικό πρόβλημα της κοινότητας. Η μελέτη αυτή κατά την άποψή μου είναι γενικά χαμηλού επιπέδου καθώς δεν έδωσε απαντήσεις. Σε επίπεδο κατασκευής και αξιοποίησης έργων: Από τις λιμνοδεξαμενές που κατασκευάστηκαν, πέρα από του ότι σε αρκετές από αυτές οι απορροές που υπολογίστηκαν υπερεκτιμήθηκαν με αποτέλεσμα να μην γεμίζουν, οι περισσότερες δεν έχουν αξιοποιηθεί, όπως του Μολύβου και του Κεραμίου στην Λέσβο και πολλών άλλων. Στην Κάλυμνο δεν έχουν κατασκευασθεί ούτε τα έργα ποσαγωγής του νερού με αποτέλεσμα μετά από κάποια χρόνια να έχει εντελώς καταστραφεί η μεμβράνη. Το φράγμα της Απολακιάς στην Ρόδο αν και έχει τελειώσει από το 1986 και ακόμη να μην έχουν γίνει τα έργα αξιοποίησης.
Τελευταία οι Περιφέρειες. επειδή υπάρχουν χρήματα από την Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν αναθέσει μελέτες διαχείρισης υδατικών πόρων. Διαχείριση κάνει κάποιος όταν υπάρχουν νερά, υπάρχουν δίκτυα και εμπεριέχει και πολιτική διάσταση. Η Περιφέρεια Β. Αιγαίου ανέθεσε την διαχείριση υδατικών πόρων του Δήμου Μούδρου-Λήμνου. Ο Δήμος Μούδρου αποτελείται από 10 οικισμούς οι οποίοι είναι υδρευτικά ανεξάρτητοι. Πιστεύω ότι για την επίλυση των υδρευτικών προβλημάτων χρειάζεται ένας σωστός σχεδιασμός μελετών και έργων. Ο σχεδιασμός αυτός θα πρέπει να γίνει από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς με γνώμονα τη διαχρονική επίλυση των προβλημάτων. Δεν μπορεί για παράδειγμα να μεταφέρονται στη Σύμη 200.000 κ.μ. νερού κάθε χρόνο και να δαπανούνται 250.000 εκατ. δρχ.. Όταν με τα χρήματα αυτά θα μπορούσε να εγκατασταθεί μια μονάδα αφαλάτωσης (που θα έπαιρνε νερό από την υφάλμυρη υδροφορία του νησιού -πηγή Αγ. Θωμά-) καθώς και μία ανεμογεννήτρια για τη λειτουργία της μονάδος και να υπάρξει απόσβεση μέσα σε ένα χρόνο.