ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 13.2.2015 COM(2015) 65 final ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ σχετικά με καθεστώς παρατηρητή για την Ευρωπαϊκή Ένωση στο Διεθνές Κέντρο για φως συγχρότρου για πειραματική επιστημονική δραστηριότητα και εφαρμογές στην Μέση Ανατολή (SESAME) EL EL
Καθεστώς παρατηρητή για την Ευρωπαϊκή Ένωση στο SESAME Σύνοψη Το SESAME (Synchrotron-light for Experimental Science and Applications in the Middle East, φως συγχρότρου για πειραματική επιστημονική δραστηριότητα και εφαρμογές στη Μέση Ανατολή) 1 είναι διεθνές κέντρο έρευνας και προηγμένης τεχνολογίας, με έδρα στην Ιορδανία. Πρόκειται για μοναδικό εγχείρημα, που δημιουργήθηκε με σκοπό τη χρήση της επιστημονικής διπλωματίας στην καλλιέργεια πνεύματος ειρήνης και συνεργασίας στην ευρύτερη Μέση Ανατολή 2. Μέλη του SESAME είναι το Μπαχρέιν, η Κύπρος, η Αίγυπτος, το Ιράν, το Ισραήλ, η Ιορδανία, το Πακιστάν, η Παλαιστίνη και η Τουρκία, ενώ η Βραζιλία, η Κίνα, η Ιαπωνία, το Κουβέιτ, η Ελβετία, η Ρωσική Ομοσπονδία, οι ΗΠΑ, καθώς και πολλά κράτη μέλη της ΕΕ (Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Ιταλία, Πορτογαλία, Ισπανία, Σουηδία και Ηνωμένο Βασίλειο) έχουν καθεστώς παρατηρητή. 1. ΙΣΤΟΡΙΚΟ Το SESAME εγκαινιάστηκε το 2004 υπό την αιγίδα της UNESCO με σκοπό τη χρήση της επιστημονικής διπλωματίας για την καλλιέργεια πνεύματος επιστημονικής συνεργασίας στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Με ανοιχτή επιστολή τους, 45 νομπελίστες έχουν ταχθεί υπέρ του έργου. Το έργο έχει σχεδιαστεί ως επιστημονική πρωτοβουλία και διαθέτει γνήσια επιστημονική αξία. Το SESAME προωθεί την ερευνητική και τεχνολογική αριστεία στην περιοχή, ενώ προλαμβάνει ή αντιστρέφει τη διαρροή εγκεφάλων. Παράλληλα, χτίζει επιστημονικές και πολιτιστικές γέφυρες μεταξύ διαφορετικών κοινωνιών, συμβάλλοντας στην ανάδειξη πνεύματος ειρήνης μέσω της διεθνούς συνεργασίας στο επιστημονικό πεδίο. Το SESAME δημιουργεί ελκυστικό επιστημονικό περιβάλλον που ενθαρρύνει τους καλύτερους επιστήμονες και τεχνολόγους να παραμείνουν στην περιοχή ή να επιστρέψουν, εάν έχουν εκπατριστεί. Αποτελεί βάθρο συνεργασίας με επιστήμονες από την Ευρώπη και άλλες χώρες. Το SESAME είναι σήμερα ένα από τα λίγα προγράμματα στη Μέση Ανατολή που ενισχύουν τον διακρατικό διάλογο. Το SESAME μπορεί να έχει πολύ θετικό αντίκτυπο στην περιοχή από επιστημονική και κοινωνικοοικονομική άποψη, ως εγκατάσταση συγχρότρου διαθέτει πολύ υψηλό καινοτομικό δυναμικό και μπορεί να αποσβέσει γρήγορα τη σχετική επένδυση. Ήδη σήμερα, περισσότεροι από 200 επιστήμονες από την περιοχή χρησιμοποιούν το πρόγραμμα SESAME (δηλ. τις επί του παρόντος διαθέσιμες εγκαταστάσεις). Το SESAME αναμένεται να τεθεί σε πλήρη λειτουργία το 2016, εφόσον διατεθούν σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα τα απαιτούμενα κεφάλαια για την ολοκλήρωση της συγκρότησής του. Ο ετήσιος προϋπολογισμός λειτουργίας του SESAMEανέρχεται επί του παρόντος σε 3,2 εκατ. 1 Το σύγχροτρον χρησιμοποιεί φως (γραμμικές δέσμες) εκτός ορατού φάσματος (στο φάσμα υπέρυθρου, υπεριώδους, ακτίνων Χ και πέραν αυτών) για τη μελέτη της ύλης (από βιολογικά κύτταρα έως άτομα). Χρησιμοποιείται σε ευρύ πεδίο εφαρμογών - υπέρυθρη απεικόνιση ασθενειών, σχεδιασμός φαρμακευτικών προϊόντων, βελτίωση ηλιακών κυττάρων, δέσμευση CO 2, αξιολόγηση αρχαιολογικών θησαυρών, κ.λπ. 2 http://www.sesame.org.jo/sesame/about-us/what-is-sesame.html 2
δολάρια και αναμένεται να αυξηθεί σε περίπου 6 εκατ. δολάρια όταν θα τεθεί σε πλήρη λειτουργία. 2. Η ΑΝΕΙΛΗΜΜΕΝΗ ΔΕΣΜΕΥΣΗ ΚΑΙ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΈΝΩΣΗΣ ΣΤΟ SESAME Το SESAME αποτελεί μοναδική διεθνή επιστημονική πρωτοβουλία στη Μέση Ανατολή, που δημιουργήθηκε χάρη στις συνεισφορές από τη Γερμανία και άλλα κράτη μέλη της ΕΕ 3. Διαπνέεται από το υπόδειγμα του CERN, ενός από τους πρωτοπόρους φορείς στην Ευρώπη που χρησιμοποιούν την επιστήμη ως μέσο για την καλλιέργεια πνεύματος συνεργασίας που υπερβαίνει τα όρια της επιστήμης. Σύμφωνα με το πρότυπο αυτό, το SESAME φιλοδοξεί να προωθήσει την επιστημονική και τεχνολογική αριστεία στη Μέση Ανατολή και να χτίσει γέφυρες μεταξύ διαφορετικών κοινωνιών μέσω της διεθνούς επιστημονικής συνεργασίας. Η πρωτοβουλία SESAME έχει λάβει πολύ ισχυρή υποστήριξη από τους επιστήμονες και τις κυβερνήσεις σε ολόκληρη την ΕΕ και πέραν αυτής. Μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, η Κύπρος είναι πλήρες μέλος του SESAME, ενώ οκτώ ακόμη κράτη μέλη της ΕΕ συμμετέχουν ως παρατηρητές στις συνεδριάσεις του Συμβουλίου του SESAME. Το SESAME βασίζεται στην εμπειρογνωσία, την τεχνική συνδρομή και τον εξοπλισμό που παρέχουν εργαστήρια ευρωπαϊκών εταίρων (οι μονάδες συγχρότρου από τη Γερμανία, τη Γαλλία, την Ιταλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Σουηδία, την Ισπανία και την Ελβετία έχουν συνεισφέρει σημαντικό ανθρώπινο δυναμικό και πόρους στο έργο). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εκφράσει επανειλημμένα τη στήριξή της στο SESAME, συμβάλλοντας επί σειρά ετών με περισσότερα από 10 εκατ. ευρώ: στο πλαίσιο του 7ου προγράμματος πλαισίου (5 εκατ. ευρώ στήριξη CERN-EC για μαγνήτες του SESAME4), 5 εκατ. ευρώ για διμερή προγράμματα χρηματοδοτικής βοήθειας ΕΕ-Ιορδανίας, καθώς και ειδικά ερευνητικά έργα (π.χ. LinkSCEEM 1 και 25). Η βασική τεχνική συνδρομή της ΕΕ στο πρόγραμμα SESAME είναι το σύστημα μαγνητών για τον δακτύλιο κύριας μνήμης, που θεωρείται καταλυτικής σημασίας για την υλοποίηση του SESAME. Η εξεύρεση των απαραίτητων κεφαλαίων αποτέλεσε τεράστια πρόκληση για το SESAME. Στο πλαίσιο αυτό, η συνεισφορά της Επιτροπής και των κρατών μελών της ΕΕ ήταν ζωτικής σημασίας για την υλοποίηση της πρωτοβουλίας. 3. Η ΕΕ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΠΙΔΙΩΞΕΙ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗ ΣΤΗΝ SESAME Στις 27 Μαρτίου 2014, οι υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έλαβαν από το συμβούλιο του SESAME επίσημη πρόσκληση, με την οποία η ΕΕ προσκαλείται να καταλάβει θέση παρατηρητή στο SESAME. Η διαδικασία προβλέπει την αποστολή επιστολής στην Γενική Διευθύντρια της UNESCO, στην οποία θα επιβεβαιώνεται ότι η Ένωση αποδέχεται το καταστατικό του SESAME και θα της ανακοινώνεται ότι επιθυμεί να καταστεί παρατηρητής. Έπειτα από την παραλαβή της επιστολής αυτής το συμβούλιο του SESAME θα κληθεί να ψηφίσει. Με βάση την καλή έως τώρα συνεργασία, το συμβούλιο του SESAME αναμένεται να συναινέσει στο αίτημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το καθεστώς παρατηρητή στο SESAME δεν συνεπάγεται δικαίωμα ψήφου. 3 Γερμανοί και διεθνείς επιστήμονες υπέβαλαν, στα τέλη της δεκαετίας του 1990, την ιδέα της δημιουργίας μιας διεθνούς πηγής φωτός συγχρότρου στη Μέση Ανατολή, βασισμένης στα συστατικά μέρη της μηχανής BESSY I (Berlin Electron Storage Ring Company for Synchrotron Radiation). Η γερμανική κυβέρνηση συμφώνησε να δωρίσει τα συστατικά μέρη της BESSY I στο SESAME στην Ιορδανία, όπου και έφτασαν τον Ιούνιο του 2002. 4 cessamag.web.cern.ch 5 www.linksceem.eu 3
Ωστόσο, το καθεστώς αυτό παρουσιάζει τα ακόλουθα πλεονεκτήματα: οι παρατηρητές συμμετέχουν στο εκτελεστικό όργανο του Κέντρου, δηλαδή το συμβούλιο, μπορεί να προτείνουν θέματα ημερήσιας διάταξης και να υποβάλουν προτάσεις προς συζήτηση κατά τις συνόδους του συμβουλίου, πολίτες τους μπορεί να καταλάβουν θέσεις προσωπικού στο SESAME ενώ, όποτε αυτό καθίσταται δυνατό, οι προσκλήσεις υποβολής προσφορών για αγορά εξοπλισμού και προμηθειών περιορίζονται σε κατασκευαστές και εργολάβους που είναι εγκατεστημένοι στην επικράτεια των μελών και των παρατηρητών. Ενώ τα μέλη καταβάλλουν χρηματικές συνεισφορές σε ετήσια βάση, οι παρατηρητές δεν υπέχουν υποχρέωση για τέτοιες χρηματοδοτικές συνεισφορές. Το SESAME αναμφίβολα διαθέτει μεγάλο δυναμικό συμβολής στην επιστημονική αριστεία και την ευρύτερη επιστημονική διπλωματία στην περιοχή, μέσω καλλιέργειας της επιστημονικής συνεργασίας μεταξύ ΕΕ, Μέσης Ανατολής και της ευρύτερης γειτονίας της ΕΕ. Μέσω της επιστημονικής διπλωματίας, η διεθνής συνεργασία στην έρευνα και την καινοτομία μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο ήπιας δύναμης και ως μηχανισμός βελτίωσης των σχέσεων με χώρες και περιοχές ζωτικής σημασίας. Η επιστημονική διπλωματία μπορεί να στηρίξει τις προσπάθειες της ΕΕ στον τομέα της διαχείρισης κρίσεων και της οικοδόμησης ειρήνης 6. Επιπλέον, ως ευρύτερα διαθέσιμη «εγκατάσταση για επιστήμονες χρήστες», το SESAME αναμένεται να έχει ευρύ κοινωνικοοικονομικό αντίκτυπο. Προωθεί καινοτομικούς παράγοντες καθοριστικής σημασίας, όπως η μεταφορά τεχνολογίας, ανάπτυξη δεξιοτήτων και ανθρώπινου κεφαλαίου, πανεπιστημιακές ανταλλαγές, επιμόρφωση ερευνητών, κοινές δράσεις έρευνας και ανάπτυξης. Με τον τρόπο αυτό, το SESAME συμβάλλει στην επανένταξη της περιοχής στην παγκόσμια κοινωνικο-οικονομική διαδικασία για την προώθηση γνώσης και καινοτομίας προς την κατεύθυνση ανάπτυξης μιας ευημερούσας και σταθερής Μέσης Ανατολής. Η ΕΕ επενδύει σημαντικά ποσά στην έρευνα και στην επιστημονική συνεργασία στην περιοχή και ειδικότερα στο SESAME 7. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί συνεπώς ότι η επιδίωξη καθεστώτος παρατηρητή στο SESAME για την ΕΕ: θα αντικατόπτριζε επαρκώς τη σημαντική συμμετοχή και συμβολή της ΕΕ στην πρωτοβουλία. Μείζονες και αναδυόμενοι παγκόσμιοι παράγοντες που δραστηριοποιούνται στην περιοχή διαθέτουν καθεστώς παρατηρητή στο έργο (ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, Βραζιλία και άλλοι) θα αύξανε την παγκόσμια προβολή της ΕΕ και θα ενίσχυε τη διεθνή εικόνα της Ένωσης ως σημαντικού παράγοντα συμβολής στην επιστημονική αριστεία και την ανάπτυξη της περιοχής θα συνέβαλε στη δημιουργία θέσεων απασχόλησης, στην οικονομική μεγέθυνση και στη σταθερότητα στην περιοχή θα ενίσχυε τη μεταφορά τεχνολογίας και την καινοτομία στην περιοχή θα απέδιδε ηγετικό ρόλο στην παγκόσμια επιστημονική συνεργασία, σύμφωνα με τις κατευθυντήριες αρχές της, την αειφόρο ανάπτυξη και τον αμοιβαίο σεβασμό μεταξύ των λαών 6 Έκθεση σχετικά με την εφαρμογή της στρατηγικής για τη διεθνή συνεργασία στο πεδίο της έρευνας και της καινοτομίας (COM(2014)567 τελικό). 7 Η χρηματοδοτική συνδρομή της ΕΕ στο SESAME ανέρχεται μέχρι σήμερα σε περισσότερα από 12 εκατ. ευρώ, επιπλέον της σημαντικής συνεισφοράς σε είδος εκ μέρους των κρατών μελών της ΕΕ. 4
θα προσέφερε στην Ένωση καλό παράδειγμα ενός εύρυθμα λειτουργούντος μέσου επιστημονικής διπλωματίας θα αύξανε την προβολή του έργου και κατά συνέπεια θα ενεργοποιούσε περαιτέρω στήριξη από άλλους περιφερειακούς φορείς. 4 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Με βάση τα παραπάνω δεδομένα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί ότι με το καθεστώς παρατηρητή στο SESAME η ΕΕ θα αποκτήσει μεγάλη προβολή και επιρροή. Η Επιτροπή καλεί το Συμβούλιο να εγκρίνει την προσέγγιση που περιγράφεται παραπάνω και να στηρίξει την Επιτροπή στην κατάρτιση δράσεων, ώστε η ΕΕ να αποκτήσει καθεστώς παρατηρητή στο SESAME. 5