ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ, ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ, ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ «ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ» <<Η ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΞΑΓΩΓΩΝ ΡΟΔΑΚΙΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ>> ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΡΑΠΑΤΣΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΣΕΜΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 2014 1

ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: Σέμος Αναστάσιος, Καθηγητής του Τμήματος Γεωπονίας του Α.Π.Θ. (Επιβλέπων) Τζίμητρα Καλογιάννη Ειρήνη, Καθηγήτρια του Τμήματος Γεωπονίας του Α.Π.Θ. Μιχαηλίδης Αναστάσιος, Επίκουρος Καθηγητής του Τμήματος Γεωπονίας του Α.Π.Θ. 2

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους αυτούς τους ανθρώπους που με βοήθησαν στο να φέρω εις πέρας την παρούσα διπλωματική εργασία, η οποία εκπονήθηκε στα πλαίσια του Μεταπτυχιακού Προγράμματος του τομέα Αγροτικής Οικονομίας, του τμήματος Γεωπονίας, της Σχολής Γεωπονίας, Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Θερμές ευχαριστίες οφείλω στον κύριο Αναστάσιο Σέμο, καθηγητή του τμήματος Γεωπονίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ο οποίος ανέλαβε την ευθύνη της επίβλεψής μου, για την καθοδήγηση, την ενθάρρυνση και την υπομονή του. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω τα μέλη της τριμελούς επιτροπής, την κυρία Τζίμητρα Καλογιάννη Ειρήνη, καθηγήτρια του τμήματος Γεωπονίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και τον κύριο Μιχαηλίδη Αναστάσιο, επίκουρο καθηγητή του τμήματος Γεωπονίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, για τις παρατηρήσεις και τις διορθώσεις τους, οι οποίες συνέβαλλαν στην βελτίωση της μεταπτυχιακής διατριβής μου. Τέλος, οφείλω να ευχαριστήσω τους γονείς μου, Βασιλική και Γεώργιο, για την οικονομική και ηθική συμπαράσταση σε όλη τη διάρκεια των μεταπτυχιακών μου σπουδών. Θεσσαλονίκη, Ιούλιος 2014 Γραπατσά Ευαγγελία 3

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην παρούσα εργασία γίνεται μια προσπάθεια μελέτης της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών εξαγωγών ροδάκινων στην Ευρωπαϊκή αγορά. Πιο συγκεκριμένα, η εργασία περιλαμβάνει γενικά χαρακτηριστικά για τα ροδάκινα, στατιστικά στοιχεία παραγωγής, εισαγωγών και εξαγωγών. Παράλληλα, γίνεται αναφορά στην πολιτική που ακολουθείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, στην κοινή Αγροτική Πολιτική και στις μεταρρυθμίσεις της, καθώς και στην πολιτική που επικρατεί για τη ροδακινοκαλλιέργεια. Στην πορεία, γίνεται σύγκριση της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών εξαγωγών ροδάκινων στην Ευρώπη με την αντίστοιχη των ισπανικών, ιταλικών και γαλλικών εξαγωγών. Για τη μελέτη της ανταγωνιστικότητας, χρησιμοποιήθηκαν οι εξής οικονομικοί δείκτες: Δείκτης Κάλυψης Εισαγωγών, Δείκτης Εισαγωγικής Διείσδυσης, Δείκτης Συγκριτικού Πλεονεκτήματος (Balassa), Δείκτης Ανταγωνιστικότητας Εξειδίκευσης και ο Δείκτης Ενδοκλαδικού Εμπορίου. Τέλος, εκτιμώνται οι παραπάνω δείκτες, συγκρίνονται και σχολιάζονται τα αποτελέσματα. Λέξεις κλειδιά: ροδάκινα, νεκταρίνια, ανταγωνιστικότητα, εμπόριο, εξαγωγές, δείκτες ανταγωνιστικότητας, συγκριτικό πλεονέκτημα. 4

ABSTRACT This research paper is an attempt to study the competitiveness of the Greek exports of peaches in the European market. More specifically, this paper includes general information concerning peaches and nectarines, statistic data on their production, imports and exports. Furthermore, a reference is made to the policy pursued by the European Union and to the process and reform of the Common Agricultural Policy. There is also a reference to the prevailing policy for peach production. In addition, a comparison of trade competitiveness of peach exports is made, between Greece, Spain, Italy and France. The competitiveness was measured by using the following economic indicators: Import Coverage Ratio, Import Penetration Rate, Comparative Advantage Index (Balassa Index), the Net Export Index and the Intra Industry Trade Index. Last but not least, the indices of export and external trade are estimated and compared and the final results are discussed. Keywords: peaches, nectarines, competitiveness, trade, exports, indicators of competitiveness, comparative advantage. 5

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ. ΠΡΟΛΟΓΟΣ 9 ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 10 ΔΙΑΡΘΩΣΗ ΚΑΙ ΔΟΜΗ ΜΕΛΕΤΗΣ 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΡΟΔΑΚΙΝΙΑΣ 1.1. Γενικά για τα ροδάκινα 12 1.2. Είδη και Ποικιλίες 14 1.3. Κλίμα και έδαφος 19 1.4. Πολλαπλασιασμός 20 1.5. Εγκατάσταση οπωρώνα 20 1.6. Άρδευση και λίπανση 21 1.7. Φυτοπροστασία της ροδακινιάς 22 1.8. Συγκομιδή Τυποποίηση- Διάθεση ροδάκινων 23 1.9. Βιομηχανικά ή κονσερβοποιημένα ροδάκινα 24 1.10. Συντήρηση ροδάκινων και νεκταρινιών 24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 25 2.1. Ο αγροτικός τομέας στην Ελλάδα 25 2.2. Η παραγωγή ροδάκινων παγκοσμίως 27 2.3. Η παραγωγή ροδάκινων στην Ελλάδα 32 2.4. Εξαγωγές ροδάκινων 35 2.5. Εισαγωγές ροδάκινων 38 2.6. Το διεθνές εμπόριο 41 6

2.6.1. Εισαγωγή 41 2.6.2. Απόλυτο πλεονέκτημα 41 2.6.3. Συγκριτικό πλεονέκτημα 42 2.6.4. Σκοποί εμπορίου αγροτικών προϊόντων 42 2.6.5. Εισαγωγές εξαγωγές σε διεθνές επίπεδο 43 2.7. Ελληνικές εξαγωγές 45 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΑ ΡΟΔΑΚΙΝΑ 3.1. Πολιτική αγροτικών προϊόντων στην Ε.Ε. 47 3.2. Η ριζική αναθεώρηση του 2003 48 3.3. Η δημοσιονομική πτυχή της ΚΑΠ 50 3.4. Το μέλλον της ΚΑΠ 51 3.5. Προοπτικές για Κοινοτική Γεωργία 54 3.6. Ελληνική Γεωργία και ΚΑΠ 56 3.7. Αγροτική Πολιτική για τη ροδακινοκαλλιέργεια 58 3.8. Κοινή Οργάνωση Αγορών των οπωροκηπευτικών 3.8.1. Εισαγωγή 59 3.8.2. Πεδίο Εφαρμογής 60 3.8.3. Ποιοτικές προδιαγραφές 61 3.8.4. Οργανώσεις παραγωγών 61 3.8.5. Οι συναλλαγές με τρίτες χώρες 63 3.9. Η μεταρρύθμιση για την ΚΟΑ των οπωροκηπευτικών 63 3.10. Αξιολόγηση της ΚΟΑ στον τομέα των οπωροκηπευτικών 66 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο 7

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 4.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 70 4.2. Έννοια της ανταγωνιστικότητας 70 4.3. Γενική προσέγγιση μέτρησης της ανταγωνιστικότητας 73 4.4. Μεθοδολογία 74 4.5. Θεωρητική προσέγγιση δεικτών Διεθνούς Εμπορίου που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα εργασία 4.5.1. Δείκτης Κάλυψης Εισαγωγών 75 4.5.2. Δείκτης εισαγωγικής Διείσδυσης 75 4.5.3. Δείκτης Συγκριτικού Πλεονεκτήματος (Balassa) 76 4.5.4. Δείκτης Ανταγωνιστικότητας Εξειδίκευσης (Net Export Index) 79 4.5.5. Δείκτης Ενδοκλαδικού Εμπορίου 80 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ 5.1. Εκτίμηση και Ερμηνεία Δεικτών 81 5.2. Δείκτης Κάλυψης Εισαγωγών 81 5.2. Δείκτης Εισαγωγικής Διείσδυσης 83 5.3. Δείκτης Συγκριτικού Πλεονεκτήματος (Balassa) 84 5.4. Δείκτης Ανταγωνιστικότητας Εξειδίκευσης (Net Export Index) 87 5.5. Δείκτης Ενδοκλαδικού Εμπορίου 89 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 91 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 97 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 104 8

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ο τομέας της γεωργίας διαδραματίζει κύριο ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας, καθώς προσδιορίζει το βαθμό αυτάρκειας σε είδη διατροφής, την εξάρτησή της από ξένες χώρες και κατ επέκταση το εμπορικό της ισοζύγιο (Υπουργείο Αγροτική Ανάπτυξης και Τροφίμων, 2003). Ο τομέας των οπωροκηπευτικών καλύπτει το 36% της γεωργικής παραγωγής της χώρας και είναι ένας από τους ελάχιστους τομείς που παρουσιάζει θετικό εμπορικό ισοζύγιο με τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και με τις υπόλοιπες χώρες του κόσμου. Ένας από τους από τους πιο σημαντικούς κλάδους του τομέα των οπωροκηπευτικών είναι η ροδακινοκαλλιέργεια. Είναι εμφανές ότι η καλλιέργεια της ροδακινιάς είναι μια από τις σημαντικότερες της Ελλάδας, μετά από εκείνη της ελιάς και των εσπεριδοειδών. Η Ελλάδα έχει πολύ μεγάλη παραγωγή με 380.000 περίπου τόνους ετησίως έχοντας τη 3η θέση στην Ευρώπη και την 8η στον κόσμο. Σε παγκόσμιο επίπεδο, πρώτη χώρα σε παραγωγή ροδάκινων είναι η Κίνα ενώ σε ευρωπαϊκό επίπεδο πρώτη είναι η Ιταλία. Επίσης, το ροδάκινο είναι ένα από τα κυρίαρχα ελληνικά προϊόντα το οποίο πρωταγωνιστεί και στο εξωτερικό εμπόριο. Η οικονομική κρίση επηρεάζει τόσο την παραγωγή όσο και την εξαγωγή των αγροτικών προϊόντων σε παγκόσμιο επίπεδο και ειδικά τις αναπτυσσόμενες χώρες. Η πτώση της οικονομικής δραστηριότητας οδήγησε σε μείωση της εισαγωγικής ζήτησης και στον περιορισμό του διεθνούς εμπορίου. Παράλληλα, η οικονομική κρίση περιόρισε την εξαγωγική δραστηριότητα της Ελλάδας και μείωσε τις εξαγωγικές εισπράξεις. Η χώρα μας στηρίζει μεγάλο μέρος της οικονομίας της στη γεωργία και ανέκαθεν είχε δυνατή παράδοση στην εξαγωγή αγροτικών προϊόντων. Αν και από το 1990 παρατηρείται πτώση των εξαγωγών των ελληνικών αγροτικών προϊόντων, η Ελλάδα συμμετέχει ενεργά στην εξαγωγική δραστηριότητα και συνεχίζει να είναι ανταγωνιστική απέναντι στις παγκόσμιες αγορές. 9

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ Η παρούσα εργασία πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του μεταπτυχιακού προγράμματος του τομέα Αγροτικής Οικονομίας, που ανήκει στο τμήμα Γεωπονίας, της σχολής Γεωπονίας, Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος. Αντικειμενικός σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η μελέτη της ανταγωνιστικότητας του ελληνικού ροδάκινου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, οι αγορές της οποίας τα τελευταία χρόνια παρουσιάζουν αύξηση στην κατανάλωση του συγκεκριμένου προϊόντος. Οι ανταγωνίστριες χώρες της Ελλάδας, οι οποίες εξάγουν τις μεγαλύτερες ποσότητες ροδάκινων ετησίως είναι η Ιταλία, η Ισπανία και η Γαλλία. Η εκτίμηση εστιάζεται στη χρονική περίοδο 2002-2013, αφού τα διαθέσιμα στοιχεία για την επεξεργασία καλύπτουν μέχρι το 2013. Παράλληλα, αυτή εργασία μελετά διαχρονικά την εξέλιξη και την παραγωγή των ελληνικών ροδάκινων σε εγχώριο και ευρωπαϊκό επίπεδο, μελετά διαχρονικά την εξέλιξη των εξαγωγών και των εισαγωγών των ροδάκινων των πιο ανταγωνιστικών χωρών της Ευρώπης και τέλος μελετά και εκτιμά τις ελληνικές εξαγωγές ροδάκινων και τις αντίστοιχες εξαγωγές ροδάκινων των ανταγωνιστριών χωρών σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με τον υπολογισμό των κατάλληλων δεικτών. Η εκτίμηση της ανταγωνιστικότητας σε συνδυασμό με τη συλλογή στοιχείων του τομέα παραγωγής και εμπορίου των ροδάκινων στην Ελλάδα, μπορεί να μας δώσει τη δυνατότητα για τη λήψη καλύτερων αποφάσεων ώστε να αυξηθούν οι εξαγωγές και να βελτιωθεί η θέση της Ελλάδας στο παγκόσμιο εμπόριο. Όλα τα παραπάνω θα έχουν ως αποτέλεσμα τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των ανθρώπων που ασχολούνται με το γεωργικό τομέα. Αυτό που αναμένεται να αποδειχθεί μέσα από αυτή την εργασία, σύμφωνα με την κοινωνικοοικονομική κατάσταση της χώρας, είναι η σταθερή εξαγωγή υψηλών ποσοτήτων ελληνικών ροδάκινων στην Ευρώπη. Επίσης, είναι πιθανή και η ανοδική πορεία παραγωγής ροδάκινων και προώθησής τους προς την ευρωπαϊκή αγορά. Τα σημεία των καιρών επανέφεραν στο προσκήνιο την ανάγκη εκμετάλλευσης γεωργικής γης, ενοικιαζόμενης ή ιδιόκτητης. Είναι γεγονός ότι εξαιτίας της οικονομικής κρίσης όλο και περισσότεροι άνθρωποι στρέφονται προς 10

την καλλιέργεια της γης. Ωστόσο, για την επίτευξη μιας κερδοφόρας παραγωγικής διαδικασίας απαιτείται τεχνογνωσία και υπευθυνότητα. ΔΙΑΡΘΩΣΗ ΚΑΙ ΔΟΜΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Στο 1 ο κεφάλαιο γίνεται γενική αναφορά στη ροδακινοκαλλιέργεια της Ελλάδας, αναφέρονται τα γενικά χαρακτηριστικά του ροδάκινου και ο τρόπος παραγωγής του. Επίσης, αναφέρονται τα είδη και οι ποικιλίες ροδάκινου που κυριαρχούν στο ελληνικό εμπόριο. Στο 2 ο κεφάλαιο εξετάζεται ο κλάδος της ροδακινοκαλλιέργειας στην Ελλάδα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στον κόσμο, με τη βοήθεια δευτερογενών στοιχείων που αφορούν την παραγωγή, την κατανάλωση και το εξαγωγικό εμπόριο. Στο 3 ο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στην πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα οπωροκηπευτικά και πιο συγκεκριμένα για τα ροδάκινα, μέσα από τους κανονισμούς που διέπουν την Κοινή Οργάνωση Αγοράς στην οποία ανήκουν. Στο 4 ο κεφάλαιο γίνεται μια αναφορά στην έννοια της ανταγωνιστικότητας και παρουσιάζεται η μεθοδολογία που επιλέχθηκε για τη συγκεκριμένη εργασία και γίνεται παρουσιάζονται οι δείκτες που χρησιμοποιήθηκαν για την εκτίμησή της. Στο 5 ο κεφάλαιο γίνεται η εκτίμηση, η ερμηνεία και η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων των δεικτών για την Ελλάδα και για τις πιο ανταγωνιστικές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην εξαγωγή ροδάκινων, δηλαδή της Ιταλίας, της Ισπανίας και της Γαλλίας. Τέλος, στο 6 ο κεφάλαιο ακολουθούν τα συμπεράσματα, η ανακεφαλαίωση της μελέτης και προτείνονται κάποιες ενέργειες για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών ροδάκινων. 11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΡΟΔΑΚΙΝΙΑΣ 1.1. Γενικά για τα ροδάκινα Η καλλιέργεια της ροδακινιάς είναι μια από τις σημαντικότερες της Ελλάδας, μετά από εκείνη της ελιάς και των εσπεριδοειδών. Η ροδακινιά είναι πυρηνόκαρπο, φυλλοβόλο οπωροφόρο δέντρο που ανήκει στο γένος Προύμνη και στην οικογένεια των Ροδοειδών. Η καταγωγή της είναι από την Κίνα, όπου ακόμα και σήμερα υπάρχει ως αυτοφυής. Στη συνέχεια η καλλιέργεια της επεκτάθηκε προς τις χώρες της Μεσογείου και αργότερα προς την Αμερική και την Αυστραλία. Σήμερα είναι το περισσότερο καλλιεργούμενο οπωροφόρο δέντρο στον κόσμο μετά τη μηλιά (Siddiq, Liavoga, & Greiby, 2012). Το ύψος του δέντρου φτάνει τα 4,5 μέτρα ο κορμός και οι βλαστοί έχουν φλοιό κοκκινωπού ή πρασινωπού χρώματος. Τα φύλλα του είναι λογχοειδή, πριονωτά στιλπνά, μυτερά στην κορυφή και χρώματος πράσινου, έχουν δε αδένες στη βάση τους από όπου κατά περιόδους εκκρίνουν ένα υγρό σαν ρετσίνι που προσελκύει διάφορα μικρά έντομα. Τα άνθη της ροδακινιάς έχουν πέντε ρόδινα πέταλα και φύονται στις μασχάλες των φύλλων και των βλαστών. Οι πρώιμες ποικιλίες έχουν μεγάλα πέταλα και οι όψιμες μικρά. Ο καρπός της ροδακινιάς είναι το ροδάκινο και έχει σφαιρικό ή ωοειδές σχήμα, ραφή στη ράχη και χνουδωτή ή λεία φλούδα ανάλογα με τη ποικιλία σε διάφορους χρωματισμούς του κίτρινου, ρόδινου και κόκκινου αλλά και του λευκοκίτρινου (λευκόσαρκη ροδακινιά). Η σάρκα είναι χυμώδης, αρωματική με γλυκιά και υπόξινη γεύση. Ο πυρήνας του ροδάκινου (κουκούτσι) είναι μεγάλος κόκκινος με πολλές αυλακώσεις και μένει κολλημένος στη σάρκα ή ξεκολλάει εύκολα. Υπάρχουν αρκετά είδη ροδάκινου που έχουν διαφορές στο σχήμα,στο χρώμα και στη γεύση. Έτσι, έχουμε τα νεκταρίνια με τη σκληρή σάρκα, τα λευκόσαρκα ροδάκινα με τη λευκή σκληρή σάρκα και περισσότερη πικρή γεύση από ότι τα ροδάκινα, τους γιαρμάδες με τη μαλακή πολύ αρωματική σάρκα και τον πυρήνα να αφαιρείται εύκολα και τα ροδάκινα με τους κόκκινους καρπούς, τα σαγκουίνια. Πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι τα νεκταρίνια διαφέρουν από τα ροδάκινα ως προς τη φλούδα, καθώς τα νεκταρίνια είναι πιο 12

λεία. Ωστόσο, και τα δύο περιέχουν κάλιο, βιταμίνη C, φυτικές ίνες και περίπου 89% νερό. Τα επιτραπέζια ροδάκινα και τα νεκταρίνια καταναλώνονται νωπά και μαζεύονται από το δέντρο γύρω στη μία εβδομάδα πριν από τη πλήρη ωρίμανση τους. Έτσι μπορούν να διατηρηθούν γύρω στις 15 ημέρες. Το ροδάκινο είναι αρκετά ευαίσθητο στη ζέστη και αν μείνει εκτός ψυγείου σαπίζει γρήγορα. Τα ροδάκινα εκτός από νωπά τρώγονται και ως κομπόστα, γίνονται μαρμελάδες χρησιμοποιούνται στη ζαχαροπλαστική, γίνονται λικέρ αναψυκτικά και χυμοί. Η κονσερβοποιία του ροδάκινου είναι πολύ αναπτυγμένη και κονσέρβες ροδάκινου καταναλώνονται σε μεγάλες ποσότητες σε πολλές περιοχές. Το ροδάκινο περιέχει αρκετή ποσότητα βιταμίνης C, ζάχαρη και πρωτεΐνες. Η Ιταλία είναι πρώτη παγκοσμίως σε παραγωγή ροδάκινων, κυριαρχεί κυρίως στο επιτραπέζιο ροδάκινο. Ακολουθούν οι Η.Π.Α με μεγάλες καλλιέργειες στο Τέξας και τη Βιρτζίνια,η Γαλλία, η Κίνα και η Ισπανία. Η Ισπανία και η Ιταλία παράγουν σημαντικές ποσότητες υπερπρώιμου ροδάκινου. Η Ελλάδα έχει επίσης πολύ μεγάλη παραγωγή με 380,000 περίπου τόνους ετησίως έχοντας τη 4η θέση στην Ευρώπη και την 8η στον κόσμο. Συμμετέχουν τα επιτραπέζια ροδάκινα με ποσοστό 40% και τα βιομηχανικά ροδάκινα ή συμπύρηνα με ποσοστό περίπου 60%. Στα επιτραπέζια το 25% αποτελούν τα ροδάκινα με χνούδι και το 15% τα νεκταρίνια ή μηλοροδάκινα. Η Ελλάδα, δυστυχώς, δεν παράγει σχεδόν καθόλου ροδάκινα εκτός εποχής με αποτέλεσμα οι ανταγωνίστριες χώρες να μπαίνουν πρώτες στις καλύτερες αγορές και επιπλέον να πραγματοποιούνται και εισαγωγές πρώιμων ροδάκινων κυρίως από την Ισπανία. (Βασιλακάκης, 2004) 13

1.2. Είδη και ποικιλίες Οι καλλιεργούμενες ποικιλίες ροδακινιάς έχουν προέλθει από το είδος Prunus persica, ενώ το είδος P. Davidiana, διασταυρούμενο με άλλα είδη, έχει συμβάλλει στη δημιουργία μερικών υποκείμενων της ροδακινιάς (Cadanan, Nemaguard). Τα χαρακτηριστικά των ποικιλιών της ροδακινιάς που είναι μεγάλης σημασίας είναι: Ο χρόνος ωρίμανσης των καρπών Το μέγεθος του καρπού Το χρώμα της σάρκας του καρπού (λευκόσαρκο ή κιτρινόσαρκο) Η ευκολία αποχωρισμού του πυρήνα από τη σάρκα (εκπύρηνο, ημιεκπύρηνο ή συμπύρηνο) Η ύπαρξη ή όχι χνουδιού (κοινό ροδάκινο ή νεκταρίνι) Η συνεκτικότητα της σάρκας κατά την ωρίμανση Το ειδικό βάρος του καρπού (κονσερβοποιήσιμα ροδάκινα πιο συνεκτικά και με μεγαλύτερο ειδικό βάρος από ότι τα κοινά ροδάκινα) Οι απαιτήσεις σε χαμηλές θερμοκρασίες για τη διακοπή του λήθαργου των ανθοφόρων οφθαλμών τους Τα παραπάνω χαρακτηριστικά σε συνδυασμό με το αυτογόνιμο του δένδρου δικαιολογούν την ύπαρξη χιλιάδων ποικιλιών που υπάρχουν στον κόσμο καθώς και τη σπουδαιότητα του καρπού αυτού στη διατροφή του ανθρώπου. Ο χρόνος ωρίμανσης μιας ποικιλίας είναι βασικό χαρακτηριστικό γιατί καθορίζει το χρόνο διάθεσης του προϊόντος στην αγορά και αυτό μπορεί να επηρεάσει την τιμή πώλησής του. Η ημερομηνία συγκομιδής μπορεί να διαφέρει από χρονιά σε χρονιά, εξαιτίας των καιρικών συνθηκών. Το μέγεθος των καρπών, καθώς και η απόδοση μιας ποικιλίας εξαρτάται πάρα πολύ από το χρόνο ωρίμανσης των καρπών. Γενικά, ισχύει ο κανόνας ότι όσο πιο νωρίς ωριμάζει ο καρπός μιας ποικιλίας τόσο πιο μικρός είναι και φυσικά μικρή η παραγωγή ανά στρέμμα. Για παράδειγμα, Springtime (πρώιμη) 600-1000 κιλά/στρέμμα, Elberta (όψιμη) 2-4 τόνοι/στρέμμα. 14

Το χρώμα της σάρκας των ροδάκινων θεωρείται κριτήριο ποιότητας. Σχεδόν όλες οι καλλιεργούμενες ποικιλίες είναι κιτρινόσαρκες, οι λευκόσαρκες αποτελούν την εξαίρεση του κανόνα. Ο αποχωρισμός του πυρήνα από τη σάρκα είναι χαρακτηριστικό χωρίς πολύ μεγάλη σημασία για τα επιτραπέζια ροδάκινα. Οι πρώιμες ποικιλίες είναι περισσότερο συμπύρηνες ή σχεδόν συμπύρηνες, ενώ αντίθετα οι όψιμες ποικιλίες είναι σχεδόν όλες εκπύρηνες. Η ποιότητα των καρπών διαφέρει από ποικιλία σε ποικιλία και είναι γεγονός ότι οι όψιμες ποικιλίες παράγουν καρπούς καλύτερης ποιότητας από τις πρώιμες. Επειδή τα ροδάκινα δεν συντηρούνται στα ψυγεία για μεγάλο χρονικό διάστημα, η ύπαρξη ποικιλιών διαδοχικής ωρίμανσης και η διαδοχική προσφορά ροδάκινων στην αγορά είναι γεγονός υψίστης σημασίας τόσο για τους παραγωγούς όσο και για τους καταναλωτές. Υπάρχουν πολλές και καλές ποικιλίες, από πολύ πρώιμες έως και όψιμες στη διάθεση των παραγωγών που αυτό σημαίνει ότι η παραγωγή και διάθεση ροδάκινων μπορεί να κλιμακωθεί από τον Ιούνιο έως το Σεπτέμβριο. Τόσο στα ροδάκινα όσο και στα νεκταρίνια ισχύει η συσχέτιση μεγέθους καρπού και χρόνου ωρίμανσης των καρπών, δηλαδή οι πρώιμες ποικιλίες παράγουν καρπούς μικρού μεγέθους ενώ οι όψιμες παράγουν καρπούς μεγάλου μεγέθους. Όλες οι ποικιλίες νεκταρινιών είναι περισσότερο ευαίσθητες από ότι των ροδάκινων στους μύκητες ωίδιο, μονίλια και στο θρίπα. Οι ποικιλίες νεκταρινιών δημιουργούνται μετά την κατανόηση του τρόπου μεταβίβασης διά υβριδισμού του χαρακτηριστικού έλλειψης χνουδιού. Συχνά, παρατηρούνται αιχμές προσφοράς στην περίοδο ωρίμανσης των ποικιλιών Caltesi 2000 και Shark Red Gold και γι αυτό το λόγο είναι απαραίτητη η αναδιάρθρωση των ποικιλιών. 15

Πίνακας 1.1.: Ποικιλίες επιτραπέζιων ροδάκινων στην Ελλάδα που είναι υπό εκρίζωση, διατήρηση ή προωθούνται. Εκρίζωση Διατήρηση Προώθηση Royal April Early Maycrest Rich May Merril Gem Francquise Maycrest Grezzano Springcrest Springbelle Morettini Spring Lady Royal Gem Red Cap June Gold Royal Glory Cardinal Maria Bianca Rich Lady Maria Luisa Flavorcrest Summer Rich Coronet Red Haven Symphonie Redhaven (L) Suncrest O' Henry Δούκισσα Suncloud Παπαγιάννη Elegant Lady Calred Loring Πριγκίπισσα Άννα Fayette Όψιμο Ναούσης J. H. Hale rubidoux Honey dew Hale Red Cal Flaminia Πηγή: Βασιλακάκης (2004) Πίνακας 1.2.: Ποικιλίες νεκταρινιάς στην Ελλάδα που είναι υπό εκρίζωση, διατήρηση ή προωθούνται Εκρίζωση Διατήρηση Προώθηση Arm King Silver King Adriana Snow Queen Aurelio Grand Rita Star Red June Super Crimson Laura Crimson Gold Caldesi 2000 Big Top Nectared Maria Emilia Maria Elisa Independence May Grand Maria Aurelia Caldesi 84, 85 Sun Free Nectarose Caldesi 2020 Sping Red Venus Firebrite Orion Stark Sun Glo Lady Erica Flavortop Stark Red Gold Fantasia Vega Πηγή: Βασιλακάκης (2004) 16

Τα ροδάκινα για κονσερβοποίηση έχει επικρατήσει να λέγονται συμπύρηνα ή βιομηχανικά γιατί όλα είναι συμπύρηνα και χρησιμοποιούνται σχεδόν αποκλειστικά από τη βιομηχανία. Το χρώμα τους είναι κίτρινο χρυσό, η σάρκα τους είναι σκληρή και έχουν μεγαλύτερο ειδικό βάρος από τα επιτραπέζια ροδάκινα. Τα χαρακτηριστικά μιας καλής ποικιλίας για κονσερβοποίηση είναι: Σάρκα καρπού κίτρινη και να μην παρουσιάζει κόκκινο χρώμα γύρω από τον πυρήνα Ο καρπός να μην μαλακώνει κατά την ωρίμανση σε μεγάλο βαθμό Να μην παρατηρούνται καρποπτώσεις πριν την έναρξη της συγκομιδής Να είναι παραγωγικό το δένδρο Να μην είναι ευαίσθητη στις ιώσεις και ιδιαίτερα στη σάρκα Να μην παρουσιάζουν σχίσιμο στον πυρήνα Η φύτευση ποικιλιών με διαδοχική ωρίμανση έχει μεγάλη σημασία και γι αυτό θα πρέπει να γίνεται καλός προγραμματισμός στις φυτεύσεις. Το ροδάκινο δεν συντηρείται για μακρό χρονικό διάστημα και θα πρέπει όλη η παραγωγή να μπορεί να αξιοποιηθεί από τα κονσερβοποιεία σε μικρό χρονικό διάστημα. Αν δεν γίνει καλός προγραμματισμός στις φυτεύσεις τότε κάθε φορά που θα παρατηρείται αιχμή παραγωγής θα υπάρχουν προβλήματα απορρόφησης των ροδάκινων και κάποιο μέρος της παραγωγής θα πετιέται. Επίσης, ο προγραμματισμός φυτεύσεων θα πρέπει να γίνεται με σωστές προβλέψεις όσον αφορά τη δυναμικότητα των υπαρχόντων κονσερβοποιείων ή των προβλεπομένων να λειτουργήσουν γιατί αλλιώς δεν θα υπάρχει αγοραστής για τα πλεονάζοντα ροδάκινα. (Βασιλακάκης, 2004) Ο τομέας του συμπύρηνου ροδάκινου αποτελεί έναν τομέα «κλειδί» για την τοπική οικονομία των περιοχών καλλιέργειας και μεταποίησής του αλλά και για την Εθνική οικονομία γενικότερα. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μία έντονη στροφή των παραγωγών προς τη καλλιέργεια του επιτραπέζιου ροδάκινου με αντίστοιχη εκρίζωση των ποικιλιών του συμπύρηνου ροδάκινου, τούτου οφειλόμενου κυρίως 17

στην απογοήτευση των παραγωγών από το μειωμένο εισόδημα που απολάμβαναν και την προσδοκία τους για καλύτερο εισόδημα από τη καλλιέργεια του επιτραπέζιου ροδάκινου, δεδομένου ότι κατά τις καλλιεργητικές περιόδους 2009 και 2010 διαμορφώθηκαν εξαιρετικά υψηλές τιμές, οι οποίες όμως παρουσίασαν σημαντική μείωση το 2011. Άλλοι λόγοι που οδήγησαν στην προαναφερθείσα στροφή είναι: οι χαμηλές τιμές αγοράς της πρώτης ύλης από τους μεταποιητές, σε συνδυασμό με την περιστασιακή άνοδο των αντιστοίχων του επιτραπέζιου ροδάκινου, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, η καθυστερημένη εξόφληση της εμπορικής αξίας της πρώτης ύλης, οι υψηλές κρατήσεις των Οργανώσεων Παραγωγών, μέσω των οποίων διακινείται ο μεγαλύτερος όγκος της παραγωγής, σε σχέση με τις παρεχόμενες υπηρεσίες τους και το υψηλό παραγωγικό κόστος σε σχέση με τη στρεμματική απόδοση. Η καλλιέργεια του συμπύρηνου ροδάκινου γίνεται κυρίως στους νομούς Πέλλας (66.830 στρ.) και Ημαθίας(52648 στρ.) καθώς και στους νομούς Λάρισας (3.700στρ.), Φλώρινας (4.710 στρ.) και Πιερίας (636 στρ.).με την καλλιέργεια συμπύρηνου ροδάκινου ασχολούνται περίπου 12.000 νοικοκυριά, ενώ οι μόνιμοι και εποχιακοί εργαζόμενοι στον τομέα της μεταποίησης του συμπύρηνου ροδάκινου ανέρχονται σε ετήσια βάση περί τα 10.000 άτομα. Τα τελικά προϊόντα στο σύνολό τους (98%) εξάγονται κυρίως προς την Ε.Ε. (ποσοστό 80%) και το εισκομιζόμενο στη χώρα μας συνάλλαγμα υπερβαίνει τα 250-300 εκατομμύρια ευρώ ετησίως. Η Ένωση Κονσερβοποιών Ελλάδας (Ε.Κ.Ε.) εκπροσωπεί κυρίως τις μεταποιητικές επιχειρήσεις κομπόστας και ελέγχει, μέσω των μελών της, το 40% του παγκόσμιου εμπορίου κονσέρβας ροδάκινου (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων). 18

1.3. Κλίμα και έδαφος Η ροδακινιά προέρχεται από τις θερμές περιοχές της Κίνας και γι αυτό απαιτεί ξηρό και ζεστό καλοκαίρι για την παραγωγή καλής ποιότητας καρπών. Η θερμοκρασία το καλοκαίρι δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τους 35 C γιατί το μέγεθος των ροδάκινων που παράγονται είναι μικρό, ενώ παρατηρούνται πολλοί δίδυμοι καρποί. Θα πρέπει, επίσης, να αποφεύγονται οι υγρές περιοχές, καθώς σε αυτές είναι δύσκολο να καταπολεμηθούν οι μυκητολογικές ασθένειες μονίλια, εξώασκος και κορύνεο. Η ροδακινιά αντέχει σε θερμοκρασίες μέχρι -25 C, αλλά στους -21 C οι ανθοφόροι οφθαλμοί της καταστρέφονται όταν βρίσκονται σε πλήρη λήθαργο. Επιπλέον, πρέπει να σημειωθεί ότι η ροδακινιά απαιτεί μεγάλες ποσότητες νερού κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και γι αυτό είναι απαραίτητο κάθε οπωρώνας να αρδεύεται. Εδάφη στα οποία η ροδακινιά αναπτύσσεται πολύ καλά είναι τα ελαφρά (αμμοπηλώδη). Σε εδάφη όπως είναι τα συνεκτικά τα οποία δεν στραγγίζουν και δεν αερίζονται καλά, δεν μπορεί να αναπτυχθεί, καθώς είναι πιθανό να προκύψουν αρνητικές συνέπειες στην ανάπτυξη του δένδρου, στην παραγωγή, στην ποιότητα και στη μακροζωία του δένδρου. Σε βαριά εδάφη, την άνοιξη, παρατηρείται μια γενική χλώρηση στα φύλλα, η οποία προέρχεται από την υγρασία και τον κακό αερισμό του εδάφους και δεν επιτρέπουν την κανονική αναπνοή του ριζικού συστήματος καθώς και τη μετατροπή της αμμωνιακής μορφής του αζώτου σε νιτρική μορφή με συνέπεια το δένδρο να υποφέρει από έλλειψη αζώτου. Σε εδάφη πρώην ροδακινεώνων αποτυγχάνει η ευδοκίμηση των ροδάκινων γιατί σε τέτοια εδάφη για να μπορέσει να αναπτυχθεί η ροδακινιά θα πρέπει να περάσουν τουλάχιστον 10 έτη μετά την εκκρίζωση της προηγούμενης φυτείας ή τα δένδρα να εμβολιαστούν πάνω σε ειδικά υποκείμενα όπως είναι το αμυγδαλοροδάκινο GF 677 ή το δαμάσκηνο MRS 2/5. Τέλος, και τα ασβεστούχα εδάφη θα πρέπει να αποφεύγονται γιατί ο οπωρώνας θα υποφέρει μόνιμα από έλλειψη σιδήρου και θα πρέπει να λιπαίνουμε με σίδηρο σχεδόν κάθε χρόνο γεγονός που απαιτεί υψηλό κόστος παραγωγής. (Βασιλακάκης, 2004) 19

1.4. Πολλαπλασιασμός Η ροδακινιά πολλαπλασιάζεται με εμβολιασμό της επιθυμητής ποικιλίας πάνω στο υποκείμενο που μπορεί να είναι σπορόφυτο ή κλωνικό. Κατά τον εμβολιασμό, ένα δενδρύλλιο υποκείμενο εμβολιάζεται με ένα οφθαλμό ήμερου καρποφόρου δέντρου με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός δένδρου που φέρει διαφορετικό γενετικό υλικό στις ρίζες και διαφορετικό στους κλώνους. Το υποκείμενο παίζει καθοριστικό ρόλο στην επιβίωση του δέντρου καθώς είναι υπεύθυνο για το ριζικό σύστημα και συνεπώς για την προσαρμοστικότητα του δένδρου στα διάφορα εδάφη και στο κλίμα κάθε περιοχής. 1.5. Εγκατάσταση οπωρώνα Τα συστήματα φύτευσης και διαμόρφωσης της κόμης είναι τα εξής: Κατά τετράγωνα ή ρόμβους: Τα δένδρα φυτεύονται στις κορυφές τετραγώνων ή ρόμβων και διαμορφώνονται σε κύπελλο ή κυπελλοπυραμίδα. Οι αποστάσεις φύτευσης είναι (5)x(5-6)m. Κατά γραμμές: Τα δένδρα φυτεύονται κατά γραμμές και η ανάπτυξη των δένδρων είναι μονόπλευρη ή σφαιρική. Η μονόπλευρη διαχωρίζεται στην κανονική παλμέττα με λοξούς βραχίονες και την ελεύθερη παλμέττα. Η κανονική παλμέττα με λοξούς βραχίονες είναι η κλασσική παλμέττα με κεντρικό άξονα και δύο βραχίονες ανά θέση, που αποτελούν το πάτωμα (3-5 πατώματα). Οι βραχίονες σχηματίζουν γωνία 45-50 με τον κεντρικό άξονα. Το σχήμα αυτό εφαρμόστηκε παλιότερα στη ροδακινιά και σε αποστάσεις φύτευσης 5x6 m, αλλά αποδείχθηκε μη παραγωγικό και δύσκολο στην εφαρμογή του. Οι αποστάσεις ήταν πολύ μεγάλες με αποτέλεσμα τη μειωμένη παραγωγή σε σχέση με το κύπελλο και την κυπελλοπυραμίδα. Σήμερα όταν πρόκειται να εφαρμοστεί παλμέττα, επιδιώκεται να φυτευθούν περισσότερα δένδρα ανά στρέμμα (τουλάχιστον 70-80), σε αποστάσεις φύτευσης 4x4 m. Στην ελεύθερη παλμέττα η γωνία των βραχιόνων δεν τηρείται αυστηρά στα όρια των 45 και τα δένδρα φυτεύονται σε γραμμές με αποστάσεις (3,5-4)x (4-5)m. Στη σφαιρική ανάπτυξη της κόμης ο κεντρικός 20

άξονας διατηρείται και οι βραχίονες εξελίσσονται ελικοειδώς, τα δένδρα φυτεύονται σε γραμμές και οι αποστάσεις φύτευσης εξαρτώνται από το υποκείμενο. Στην ανάπτυξη της κόμης κάθετα προς τις γραμμές, το δένδρο αποτελείται από δύο βραχίονες χωρίς κεντρικό άξονα, τα δένδρα φυτεύονται κατά γραμμές και οι αποστάσεις φύτευσης είναι 1x6 m. Στο σύστημα λιβάδι-οπωρώνας γίνεται χρήση των νάνων ποικιλιών ροδακινιάς. Οι ποικιλίες αυτές οφείλουν το νάνο χαρακτήρα τους στα βραχέα μεσογονάτια διαστήματα. Το πρόβλημα των διαθέσιμων νάνων ποικιλιών είναι ότι η ποιότητα των ροδάκινων που παράγουν είναι χαμηλή. Το κύριο μειονέκτημα του οπωρώνα λιβάδι είναι το υψηλό κόστος εγκατάστασης (Βασιλακάκης, 2004). 1.6. Άρδευση και λίπανση Η ροδακινιά αναπτύσσεται σε περιοχές με ζεστό καλοκαίρι και γι αυτό λόγο έχει μεγάλες απαιτήσεις σε νερό. Δεν νοείται καλλιέργεια ροδακινιάς χωρία άφθονο νερό για άρδευση. Επιπλέον, η ροδακινιά αναπτύσσει πάρα πολλούς νέους βλαστούς από τον Απρίλιο μέχρι τον Αύγουστο και αυτό κάνει το δένδρο απαιτητικό σε νερό, θρεπτικά συστατικά και ανόργανα στοιχεία. Η ποσότητα αζώτου και καλίου που χορηγούνται, εξαρτώνται από τη ζωηρότητα της βλάστησης, το έδαφος και άλλους παράγοντες. Σε δένδρα πλήρους καρποφορίας πρέπει να χορηγούνται 15-21 μονάδες αζώτου. Η μισή ποσότητα χορηγείται νωρίς την άνοιξη και η άλλη μισή από το τέλος της άνοιξης έως τις αρχές του θέρους υπό μορφή νιτρικής αμμωνίας ή νιτρικού καλίου. Παράλληλα, το κάλιο που χορηγείται είναι σε ποσότητα μισή αυτής του αζώτου μαζί με τη θειική αμμωνία. Τα υπόλοιπα ανόργανα στοιχεία, όπως είναι για παράδειγμα ο σίδηρος και το μαγνήσιο, χορηγούνται σε περίπτωση ελλείψεων (Βασιλακάκης, 2004). 21

1.7. Η φυτοπροστασία της ροδακινιάς Για την αποφυγή ασθενειών θα πρέπει να εφαρμόζεται συστηματικό πρόγραμμα ψεκασμών, καθώς η ροδακινιά έχει αρκετούς εχθρούς οι οποίοι εμποδίζουν την παραγωγή τους. Η φυτοπροστασία της γίνεται όλο και πιο σύνθετη καθώς πρέπει να ληφθούν μια σειρά από μέτρα, τα οποία θα πρέπει να στοχεύουν όχι μόνο στην ανάπτυξη της παραγωγής, αλλά και στην προστασία του περιβάλλοντος και στην αγροτική ανάπτυξη του τόπου. Πίνακας 1.3.: Πρόγραμμα καταπολέμησης εχθρών και ασθενειών της ροδακινιάς Εποχή Επέμβασης Χειμερινή Περίοδος: Διόγκωση των οφθαλμών Ανοιξιάτικη Περίοδος: Ρόδινη Κορυφή Έναρξη άνθησης Πλήρη άνθηση Πτώση των πετάλων Πτώση στεφάνης Εχθροί και Ασθένειες Κορύνεο, εξώασκος,κοκκοειδή, βακτήρια Αναρσία Φαιά σήψη και κορύνεο Φαιάς σήψης Καρπόκαψα, ακάρεα, αφίδες, Φαιάς σήψης Καρπόκαψα, ακάρεα, αφίδες, ωίδιο, κλαδοσπόριο 15 μέρες αργότερα Καρπόκαψα, ακάρεα, αφίδες, ωίδιο Καλοκαιρινή Περίοδος: Πριν την ωρίμανση των καρπών Μύγα της Μεσογείου, ανάρσια, κοκκοειδή, αφίδες, μονίλιας Φθινοπωρινή Περίοδος: Πριν την πτώση των φύλλων Ανθονόμος 75% της πτώσης των φύλλων Κορύνεο, εξώασκος, ανθονόμος Πηγή: Βασιλακάκης (2004) 22

1.8. Συγκομιδή - Τυποποίηση - Διάθεση ροδάκινων Τα ροδάκινα συγκομίζονται όταν φτάσουν σε ένα στάδιο ωριμότητας που να επιτρέπει τη διακίνηση του καρπού χωρίς να μειώνει την εμφάνιση και την ποιότητα. Ο καρπός της ροδακινιάς είναι ευαίσθητος και κάθε απρόσεκτος χειρισμός τον καθιστά ακατάλληλο για εμπορία. Τα κριτήρια ωρίμανσης για συγκομιδή είναι: Το χαρακτηριστικό μέγεθος της ποικιλίας Ο χρωματισμός του καρπού Η αλλαγή του βασικού πράσινου σε κίτρινο Η γεύση του καρπού (γλυκιά) Η περιεκτικότητα διαλυτών στερεών Η χαρακτηριστική καρπική περίοδος κάθε ποικιλίας Τα ροδάκινα συγκομίζονται με το χέρι και αφού συγκομιστούν μεταφέρονται στα ψυγεία διαλογιτήρια ή στα κονσερβοποιεία, αν πρόκειται για κονσερβοποιημένη ποικιλία. Το ίδιο συμβαίνει και για τα νεκταρίνια μετά τη συγκομιδή μέχρι να φτάσουν στον καταναλωτή. Από το ψυγείο πηγαίνουν για διαλογή και συσκευασία, πλένονται, βουρτσίζονται, όταν πρόκειται για ροδάκινα με χνούδι, διαχωρίζονται σε κατηγορίες με βάση το μέγεθός τους και στη συνέχεια τοποθετούνται σε τελάρα ξύλινα ή χάρτινα μ ειδικές θήκες πλαστικές ή χάρτινες. Αφού τα ροδάκινα μπουν σε τελάρα, στη συνέχεια φορτώνονται σε βαγόνια ή αυτοκίνητα ψυγεία για εξαγωγή, ή σε φορτηγά για την εσωτερική αγορά. Πρέπει να σημειωθεί ότι η τυποποίηση και η εμπορία των ροδάκινων βρίσκονται σε υψηλό επίπεδο. Η φθαρτότητα του προϊόντος, η μεγάλη παραγωγή και η καλή ποιότητα που παράγεται στην Ελλάδα, οδήγησαν τους παραγωγούς να οργανώσουν την εμπορία ροδάκινων σε πολύ μεγάλο βαθμό. Σχεδόν όλα τα ροδάκινα διακινούνται στην αγορά εσωτερικού και εξωτερικού δια μέσου συνεταιρισμών ή ενώσεων γεωργικών συνεταιρισμών (Βασιλακάκης, 2004). 23

1.9. Βιομηχανικά ή κονσερβοποιημένα ροδάκινα Η ιστορία του βιομηχανικού ροδάκινου ξεκινάει μετά το 1970, με την εισαγωγή των αμερικάνικων ποικιλιών. Σχεδόν όλες οι ποσότητες της παραγόμενης κομπόστας εξάγονται. Ωστόσο, προβλήματα που παρουσιάζει το βιομηχανικό ροδάκινο μπορούν να θεωρηθούν τα εξής: Η υπερβολική παραγωγή της ποικιλίας Andross (60 70%) της συνολικής έκτασης), έτσι ώστε να είναι αδύνατη η απορρόφησή της από τη βιομηχανία Οι προσυλλεκτικές καρποπτώσεις Το σκίσιμο του πυρήνα, που έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ποιότητα και στο αυξημένο κόστος παραγωγής. Τα ροδάκινα αυτά συγκομίζονται σε δύο ή τρία χέρια, τοποθετούνται σε κιβώτια και στη συνέχεια πάνε στους χώρους συγκέντρωσης όπου ζυγίζονται και παραδίδονται στον έμπορο ή στο εργοστάσιο που αγόρασε τα ροδάκινα. Από εκεί πηγαίνουν στα ψυγεία του εργοστασίου και μετά για κονσερβοποίηση. Για την παραγωγή καλής ποιότητας κομπόστας, η πρώτη ύλη, δηλαδή το ροδάκινο, θα πρέπει να είναι άριστης ποιότητας. 1.10. Συντήρηση ροδάκινων και νεκταρινιών Τα ροδάκινα και τα νεκταρίνια μπορούν να συντηρηθούν επί 3 εβδομάδες στους -0,5 C ή στους 0 C. Όταν οι καρποί συντηρηθούν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στο ψυγείο τότε μπορεί να εμφανίσουν μέσα σε μερικές ημέρες μετά την απομάκρυνσή τους από το ψυγείο συμπτώματα breakdown (καφέτιασμακατάρρευση). Η σάρκα θα παρουσιάζει τότε κόκκινο καφέ χρωματισμό, κοκκώδη υφή και απώλεια χυμού. Συχνά, παρατηρείται εσωτερικό καφέτιασμα, ενώ εξωτερικά μπορεί να μην φαίνεται τίποτα. Γενικά, οι ανώριμοι καρποί είναι περισσότερο ευπαθείς στο εσωτερικό καφέτιασμα από ότι οι ώριμοι και για να αποφευχθεί η εμφάνισή του, καλό θα ήταν ο καρπός να ψύχεται αμέσως αφού συγκομισθεί και να συντηρείται στους 0 C, όχι για περισσότερο από 3 εβδομάδες. 24

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 2.1. Ο αγροτικός τομέας στην Ελλάδα Συχνά, ο αγροτικός τομέας αποτελεί αντικείμενο μελέτης, σχεδιασμού και προστατευτισμού, καθώς οι περισσότερες χώρες στον κόσμο δίνουν βαρύτητα στην αγροτική τους οικονομία, έχοντας ως κύριο στόχο την ανάπτυξή τους, αλλά και την εξασφάλιση ενός ικανοποιητικού επιπέδου διαβίωσης για τους κατοίκους τους. Παρόλο που άλλοι τομείς (π.χ. βιομηχανία) έχουν πολύ μεγαλύτερη σημασία για την εθνική οικονομία μιας χώρας, ο γεωργικός τομέας και πιο ειδικά τα γεωργικά εισοδήματα, οι τιμές των προϊόντων και το καθεστώς εμπορίας τελούν υπό καθεστώς προστατευτισμού εξαιτίας των ιδιαιτεροτήτων που παρουσιάζει η γεωργική παραγωγή και στα πλαίσια της ανάγκης στήριξης του γεωργικού πληθυσμού στην ύπαιθρο. Γενικά, η λήψη προστατευτικών μέτρων αποσκοπεί κυρίως στην τόνωση της εσωτερικής εγχώριας παραγωγής ειδικότερα όταν παρουσιάζει ύφεση ή κάποιας μορφής στασιμότητα. Η σημασία της γεωργίας, για την οικονομία μιας χώρας, όπως μπορεί να μετρηθεί με τη συμμετοχή της στη διαμόρφωση διάφορων δεικτών (σχηματισμός ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος, ποσοστό απασχολούμενων, όγκος και αξία εισαγωγών/εξαγωγών) φαίνεται να μειώνεται διεθνώς, αλλά η εξαγωγή συμπερασμάτων από τέτοιου είδους συγκρίσεις πρέπει να γίνεται με προσοχή, διότι πολλές φορές προσμετρούνται στη γεωργία μόνο τα πρωτογενή προϊόντα και όχι εκείνα τα οποία χρησιμοποιούνται ως πρώτες ύλες από άλλους τομείς (Μάττας, 1993). Ο αγροτικός τομέας είναι σημαντικός παράγοντας οικονομικής και κοινωνικής συνοχής στην Ελλάδα, τόσο σε εθνικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Ο αγροτικός τομέας αποτελεί βασικό τροφοδότη σειράς προϊόντων και υπηρεσιών, ιδιαίτερης σημασίας για τη βιομηχανία τροφίμων και ποτών, η οποία αποτελεί σταθερά τον κινητήριο μοχλό της μεταποίησης, αλλά και από τη συνεισφορά των αγροτικών προϊόντων στο εξωτερικό εμπορικό ισοζύγιο της χώρας, που παρουσιάζει σταθερότητα και δυναμισμό ακόμα και στην περίοδο της ύφεσης στην οικονομία. 25

Είναι χαρακτηριστικό, σύμφωνα με ορισμένα στοιχεία ότι στη σύνθεση των εξαγόμενων αγαθών, το ποσοστό των αγροτικών προϊόντων, περιλαμβανομένων των τροφίμων, των ποτών και του καπνού, ανήλθε το 2012 στο 26,8%, ποσοστό μεγαλύτερο εκείνου του προηγούμενου έτους (25,4%). Η χρησιμοποιούμενη γεωργική γη εκτιμάται το 2011 σε 34,8 εκατ. στρέμματα περίπου, περιλαμβάνοντας 717.000 αγροτικές εκμεταλλεύσεις, με μικρό μέσο μέγεθος (49 στρ.) που υπολείπεται αισθητά του μέσου όρου των αγροτικών εκμεταλλεύσεων στην ΕΕ-27 (146 στρ.). Στο σύνολό του ο πρωτογενής τομέας απασχολεί κατά το έτος αυτό 507.000 άτομα, πλήθος που αντιπροσωπεύει το 12,4% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της χώρας. Η αξία της παραγωγής του γεωργικού κλάδου, σε τρέχουσες τιμές, εκτιμάται το 2012 (προσωρινά στοιχεία) σε 10,8 δισ. ευρώ περίπου, ενώ η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία του, σε βασικές τιμές, βρίσκεται στο χαμηλό επίπεδο των 5 δισ. ευρώ, μέγεθος που αναλογεί στο 4% στο σύνολο της οικονομίας. Η αξία των εισαγόμενων αγροτικών προϊόντων - περιλαμβανομένων των τροφίμων και των ποτών, βρίσκεται σε υψηλό σημείο, καλύπτοντας το 13,6% της συνολικής αξίας των εισαγωγών, με αποτέλεσμα να διαμορφώνεται αρνητικό ισοζύγιο στο εμπόριο αγροτικών προϊόντων της χώρας, με έλλειμμα το οποίο κατά το 2011 προσεγγίζει το επίπεδο των 2 δισ. ευρώ περίπου. Η παραγωγή γεωργικών αγαθών παρουσιάζει το 2012 μικρή πτώση της αξίας της, σε τρέχουσες τιμές παραγωγού, κατά 1,4% περίπου, έναντι της σημαντικής αύξησής της τόσο κατά το 2010 (6,9%), όσο και κατά το 2011 (4,1%), ανερχόμενη στο ύψος των 9,78 δισ. ευρώ. Στο επίπεδο της φυτικής παραγωγής, η κάμψη (-1%) αποδίδεται στη μείωση της αξίας στα περισσότερα προϊόντα, ιδιαίτερα έντονη στο σιτάρι (-13,3%) παρά την άνοδό της σε ορισμένα είδη, όπως στον αραβόσιτο (10%), στο κρασί (21,8%), στο ελαιόλαδο (11,4%) και στα φρούτα (7%). Ωστόσο, επισημαίνεται η συνεχής μείωση της αξίας της ζωικής παραγωγής στο διάστημα της τετραετίας 2009-2012, που παραμένει έντονα πτωτική σε δύο κρίσιμης σημασίας προϊόντα, όπως στο αιγοπρόβειο κρέας (-6,12%) και στο γάλα (- 3,5%). Η σχέση πάντως μεταξύ φυτικής και ζωικής παραγωγής ως προς την αξία 26

φαίνεται ότι δεν μεταβλήθηκε, με την αναλογία να διατηρείται κατά το 2012 (72/28), σχεδόν παρόμοια με εκείνη του προηγούμενου έτους. Μεταξύ των παραγόμενων προϊόντων, στο διάστημα της πενταετίας 2008-2012, το προβάδισμα ως προς την κατανομή της αξίας κατέχουν τα φρούτα και τα κηπευτικά, με ποσοστά 16% και 15,5% αντίστοιχα. Ακολουθούν τα δημητριακά (13,1%), το γάλα (10,4%), το ελαιόλαδο (10,3%) και τα προϊόντα των αροτραίων καλλιεργειών (9%). Αναφορικά με τη διάρθρωση του εργατικού δυναμικού, διατηρείται όπως φαίνεται ισχυρός ο οικογενειακός χαρακτήρας των γεωργικών εκμεταλλεύσεων κατά το 2010, μια και από το σύνολο του εργατικού δυναμικού (1.132.870 άτομα) ένα συντριπτικό ποσοστό (98%) αφορά σε οικογενειακές εκμεταλλεύσεις, που απασχολούν γυναίκες κατά ποσοστό 51% και πλέον. Από το οικογενειακό εργατικό δυναμικό, το 50% περίπου θεωρείται πλήρους απασχόλησης, εργαζόμενο σε εκμεταλλεύσεις που απορροφούν περισσότερο από μια ετήσια μονάδα εργασίας. Σημειώνεται ωστόσο η σημαντική μείωση του εργατικού δυναμικού των γεωργικών εκμεταλλεύσεων σε σχέση με προηγούμενη καταγραφή (1.508.190 άτομα κατά το 2007). Πρόκειται για μια πτώση της τάξεως του 25%, η οποία επιδρά αρνητικά στην απασχόληση, αλλά και στην ανάπτυξη των περιοχών της υπαίθρου. (ΠΑΣΕΓΕΣ, Ιούλιος 2012) Για την ανάπτυξη του ελληνικού αγροτικού τομέα θεωρείται απαραίτητη η επίλυση των βασικών διαρθρωτικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει, ο εκσυγχρονισμός των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και των καλλιεργητικών πρακτικών και υποδομών, και η επιλογή ποικιλιών με ικανοποιητική απόδοση και υψηλή ποιότητα. Η ορθολογική χρήση των εισροών και η σωστή διαχείριση των υδάτινων πόρων μπορούν, επίσης, να συμβάλουν στη βελτίωση και διατήρηση του τομέα. Παράλληλα, πρέπει να δοθεί βαρύτητα στην εφαρμογή συστημάτων ολοκληρωμένης διαχείρισης, βιολογικής καλλιέργειας, παραγωγής προϊόντων ονομασίας προέλευσης και χρήσης σημάτων ποιότητας, ώστε να αυξηθεί η ανταγωνιστικότητα της εσωτερικής παραγωγής σε σχέση με τα εισαγόμενα προϊόντα. Τέλος, η κατάρτιση και ενημέρωση των παραγωγών, η δημιουργία συμπράξεων και δικτυώσεων για την καλύτερη οργάνωση του τομέα, η εκπόνηση 27

και υλοποίηση προγραμμάτων ανάπτυξης κλαδικής υποδομής και ποιοτικής βελτίωσης των προϊόντων του τομέα και η ανάπτυξη της έρευνας μπορούν να συμβάλλουν στην προστασία των καταναλωτών και του περιβάλλοντος, καθώς και στην προσαρμογή των προϊόντων στις ανάγκες της αγοράς. 2.2. Η παραγωγή ροδάκινων παγκοσμίως Η παγκόσμια παραγωγή ροδάκινου ανέρχεται περίπου στα 10 εκατομμύρια τόνους ετησίως και έρχεται δεύτερη μετά την παραγωγή μήλου. Η υψηλότερη συγκέντρωση ροδακινιών παρουσιάζεται γύρω από τις χώρες της Μεσογείου. Ενώ η παραγωγή ροδάκινων μειώνεται στις Η.Π.Α., στην Ευρώπη θεωρείται ότι είναι σε σταθερά επίπεδα ενώ αυξάνεται στην Κίνα και στη Νότια Αμερική και ιδιαίτερα στη Χιλή. Τα κύρια προβλήματα που συνδέονται με τη βιομηχανία των ροδάκινων παγκοσμίως είναι η χαμηλή ποιότητα των καρπών, το υψηλό κόστος παραγωγής, ο διεθνής ανταγωνισμός και η υπερπαραγωγή. Όσον αφορά τις κατηγορίες φρούτων, τα λευκόσαρκα νεκταρίνια αυξάνονται, ενώ τα παραγόμενα ροδάκινα και τα ροδάκινα που προορίζονται για κονσερβοποίηση παραμένουν σταθερά ή διαπιστώνεται μια μικρή μείωση. Παρόλα αυτά, η ροδακινοκαλλιέργεια έχει εξελιχθεί και από το 1990 έχουν κυκλοφορήσει σχεδόν 500 νέες ποικιλίες παγκοσμίως, οι μισές από τις οποίες έχουν ληφθεί από την επικονίαση. Η χώρα που έρχεται πρώτη σε παραγωγή ροδάκινων παγκοσμίως είναι η Κίνα. Επίσης, μεγάλη παραγωγή σε ποσότητα ροδάκινων ετησίως παρουσιάζουν η Ιταλία, η Ισπανία, οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, η Γαλλία, η Τουρκία, το Ιράν, η Αίγυπτος, η Χιλή, η Αργεντινή αλλά και η Ελλάδα, όπως προαναφέρθηκε. Στις Η.Π.Α. τα ροδάκινα παράγονται σε 23 πολιτείες, με βασικότερες την Καλιφόρνια, τη Νότια Καρολίνα, τη Γεωργία και το Νιου Τζέρσεϊ. Η Καλιφόρνια παράγει και νωπά αλλά και μεταποιημένα ροδάκινα, ενώ η Νότια Καρολίνα και η Γεωργία παράγουν κυρίως νωπά ροδάκινα. Παρόλα αυτά η παραγωγή ροδάκινων έχει μειωθεί από το 1998 και μετά. Μέχρι το 2012 οι Ηνωμένες Πολιτείες παρήγαγαν 112.880 στρέμματα ροδακινιές. Εκείνου του έτους η συγκομιδή 28

ροδάκινων μειώθηκε σε 965.420 τόνους από 1,0 εκατομμύριο τόνους του προηγούμενου έτους, γεγονός που υπολογίζεται σε περισσότερα από 631.200.000 δολάρια, σε σχέση με το 2011 που ανερχότανε σε 588.300.000 δολάρια. Από την ποσότητα αυτή, 490320 τόνοι πωλήθηκαν ως φρέσκα προϊόντα και 475.100 τόνοι υποβλήθηκαν σε επεξεργασία. Η πλειοψηφία των μεταποιημένων ροδάκινων κονσερβοποιούνται (364.640 τόνοι), ενώ τα υπόλοιπα καταψύχονται (90.210 τόνοι) ή αποξηραίνονται (9.800 τόνοι) (NASS 2013). Παράλληλα, όσον αφορά την Κίνα, τη μεγαλύτερη παραγωγό ροδάκινων παγκοσμίως, η παραγωγή της αυξήθηκε το 2010 φθάνοντας τα 10 εκατομμύρια μετρικούς τόνους, ενώ η Ευρώπη μείωσε την παραγωγή της σε 3,8 εκατομμύρια τόνους. Η Κίνα και η Ευρώπη παράγουν περισσότερα ροδάκινα που προορίζονται για εγχώρια κατανάλωση ως νωπά, απ ότι για μεταποίηση (FAS 2013). Στην Ευρώπη, όπως προαναφέρθηκε, η ιταλική παραγωγή ροδάκινων έρχεται πρώτη, ακολουθούμενη από την ισπανική, ενώ τρίτη στην κατάταξη είναι η Ελλάδα. Οι χώρες της Ευρώπης εισάγουν περίπου 1 εκατομμύριο μετρικούς τόνους ροδάκινων και νεκταρινιών ετησίως, τα τελευταία επτά χρόνια. Η Γερμανία είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας της ΕΕ και ακολουθείται από τη Γαλλία, την Πολωνία, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιταλία. Ωστόσο, σύμφωνα με τα συμπεράσματα της παρουσίασης στην Euro Mediterranean Fruit and Vegetable International Business Trade Fair που πραγματοποιήθηκε τον Απρίλιο του 2013 στο Perpignan της Γαλλίας, για την αναμενόμενη έκθεση παραγωγής ροδάκινων στην Ευρώπη, η εκστρατεία του 2012 χαρακτηρίστηκε από αρκετά ατυχήματα που προκλήθηκαν από μια σειρά κακών καιρικών συνθηκών, όπως για παράδειγμα ο παγετός που επικράτησε για τουλάχιστον 10 μέρες το Φεβρουάριο στη νοτιοανατολική Ισπανία και μετέπειτα στη Βόρεια Ιταλία ή ο άνεμος και το χαλάζι στην Καταλονία και την Αραγονία που μείωσαν τον εμπορεύσιμο όγκο. Γενικότερα, ο χειμώνας ήταν ασυνήθιστα μεγάλος με χαμηλές μέσες θερμοκρασίες και συχνές βροχοπτώσεις. Αυτές οι δυσμενείς συνθήκες επηρέασαν την καρπόδεση, ενθάρρυναν την ανάπτυξη ασθενειών και 29

προκάλεσαν κάποια καθυστέρηση στη βλάστηση, η οποία έκανε την εκτίμηση της συγκομιδής ιδιαίτερα δύσκολη υπόθεση. Αυτές οι προβλέψεις για την εξέλιξη της συγκομιδής πρέπει να λαμβάνονται με προσοχή, καθώς είναι απαραίτητη η αναμονή μερικών εβδομάδων για την επιβεβαίωση και την επανεξέτασή τους. Επίσης, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η επιβεβαίωση αυτών των προβλέψεων πραγματοποιείται το μήνα Ιούνιο. Ακόμη, σύμφωνα με την έκθεση Euro Mediterranean Fruit and Vegetable International Business Trade Fair, για την Ελλάδα, την Ιταλία και τη Γαλλία, οι εκτιμήσεις για τη συγκομιδή των ροδάκινων και των νεκταρινιών είναι κάτω του 2 με 6% σε σχέση με το έτος 2012. Για την Ισπανία, μετά το 2012, αν και η συγκομιδή παρουσίασε σημαντικό έλλειμμα, προβλέπεται αύξηση της παραγωγής κατά 20% το 2013. Τα συμπεράσματα και οι εκτιμήσεις της έκθεσης Euro Mediterranean Fruit and Vegetable International Business Trade Fair φαίνονται πιο αναλυτικά στον παρακάτω πίνακα. 30

Πίνακας 2.1: Παραγωγή ροδάκινων (ροδάκινα, νεκταρίνια, συμπύρηνα) στην Ε.Ε. (2012) Ροδάκινα, Νεκταρίνια, Συμπύρηνα (σε τόνους) 2012 2013 (Προβλέψεις) Μεταβολή 2012/2013 Ροδάκινα Νεκταρίνια Συμπύρηνα Ροδάκινα Νεκταρίνια Συμπύρηνα Ροδάκινα Νεκταρίνια Συμπύρηνα Ιταλία 658900 870900 94100 648000 850600 89100-2% -2% -5% Ελλάδα 230000 80200 395000 225000 76200 380000-2% -5% -4% Ισπανία 374583 420870 283067 439978 516148 302543 17% 23% 7% Γαλλία 137063 136916 5819 128066 128495 5000-7% -6% -14% Σύνολο Ε.Ε. 1400546 1508886 777986 1441044 1571443 776643 3% 4% 0% Πηγή: Medfel Europec 31

Στο διάγραμμα 2.1 φαίνεται ποιες χώρες παρήγαγαν τις περισσότερες ποσότητες ροδάκινων για το έτος 2012, δηλαδή της Κίνας, της Ιταλίας, των Η.Π.Α., της Ισπανίας και της Ελλάδας. Τα στοιχεία για τη ροδακινοκαλλιέργεια έτσι όπως τα δημοσίευσε ο FAO (Food and Agriculture Organization of the United Nations) στην ηλεκτρονική του διεύθυνση. Διάγραμμα 2.1.: Οι 5 πρώτες χώρες στην παραγωγή ροδάκινων για το 2012 Οι 5 πρώτες χώρες στην παραγωγή ροδάκινων για το 2012 Κίνα Ιταλία Η.Π.Α. Ελλάδα Ισπανία Πηγή: Faostat 2.3. Η παραγωγή ροδάκινων στην Ελλάδα Όπως προαναφέρθηκε, η καλλιέργεια της ροδακινιάς είναι μια από τις μεγαλύτερες στην Ελλάδα, με τα επιτραπέζια ροδάκινα να καλλιεργούνται σε ποσοστό 40% και τα βιομηχανικά ροδάκινα σε ποσοστό 60%. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΠΕΚΕΠΕ το 2011 καλλιεργήθηκαν περίπου 129.000 στρ., έκταση μειωμένη κατά 26,52% σε σχέση με την αντίστοιχη καλλιεργηθείσα έκταση του έτους 2010 που ήταν 175.000 στρ. περίπου. Οι εκριζώσεις έφτασαν το 25% περίπου της καλλιεργούμενης έκτασης του έτους 2010, με στροφή κυρίως στην καλλιέργεια του επιτραπέζιου ροδάκινου. Αντίστοιχη ήταν και η μείωση (κατά 9%) της παραγωγής η οποία ανήλθε σε 366.000 τόνους το 2011, ενώ το 2010 είχε φτάσει τους 400.000 τόνους. Αντίθετα, το 2012 η παραγωγή ροδάκινων ανήλθε στους 444.000 τόνους, ενώ για τη χρονιά 2013, προβλέπεται ότι η παραγωγή θα κυμανθεί 32

στο 50% της αντίστοιχης περσινής γιατί προέκυψαν σημαντικές ζημιές εξαιτίας των κακών καιρικών συνθηκών, οι οποίες επηρέασαν το μεγαλύτερο τμήμα της συνολικής καλλιεργούμενης έκτασης. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται συνολικά η ελληνική παραγωγή ροδάκινων και οι καλλιεργούμενες εκτάσεις από το 2008 έως το 2013. Πίνακας 2.2.: Η συνολική ελληνική παραγωγή ροδάκινων από το 2008 έως το 2013 σε τόνους και εκτάρια (όλες οι ποικιλίες) Ροδάκινα Έτη Τόνοι Εκτάρια 2008-2009 400.000 22.300 2009-2010 420.000 21.200 2010-2011 400.000 19.500 2011-2012 366.000 17.200 2012-2013 (πρόβλεψη) 370.000 15.100 Πηγή: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων Διάγραμμα 2.2.: Η συνολική ελληνική παραγωγή ροδάκινων από το 2008 έως το 2013 σε τόνους Πηγή: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων 33

Διάγραμμα 2.3.: Η συνολική ελληνική παραγωγή ροδάκινων από το 2008 έως το 2013 σε εκτάρια (όλες οι ποικιλίες) Πηγή: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων 34

2.4. Εξαγωγές ροδάκινων Το διάγραμμα 2.2 παρουσιάζει τις παγκόσμιες εξαγωγές ροδάκινων την τελευταία δεκαετία. Διάγραμμα 2.4.: Παγκόσμιες εξαγωγές ροδάκινων τη δεκαετία 2004-2013. Αξία σε ευρώ 4500000 4000000 3500000 3000000 2500000 2000000 1500000 1000000 500000 0 Παγκόσμιες εξαγωγές ροδάκινων τη χρονική περίοδο 2004-2013 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Έτος Παγκόσμιες εξαγωγές ροδάκινων τη χρονική περίοδο 2004-2013 Πηγή: FAO Γενικά, μεγαλύτερες εξαγωγικές δυνάμεις θεωρούνται οι Η.Π.Α., η Ινδονησία, η Μαλαισία και η Βραζιλία. Οι χώρες που εισήγαγαν τις μεγαλύτερες ποσότητες ροδάκινων και νεκταρινιών για το έτος 2011 είναι: η Ρωσία, η Γερμανία, η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιταλία, η Πολωνία, η Ολλανδία, το Βέλγιο, ο Καναδάς, οι Η.Π.Α., η Ελβετία, το Μεξικό, η Λιθουανία, η Αυστρία, η Κίνα, η Τσεχία, η Πορτογαλία, η Βραζιλία, η Ουκρανία, το Καζακστάν. Οι χώρες που εξήγαγαν τις μεγαλύτερες ποσότητες ροδάκινων παγκοσμίως για το 2011 είναι: η Ισπανία, η Ιταλία, οι Η.Π.Α., η Χιλή, η Γαλλία, η Ελλάδα, η Ιορδανία, το Ουζμπεκιστάν, το Βέλγιο, η Λιθουανία, η Ολλανδία, η Κίνα, η Νότια Αφρική, η Γερμανία, η Τουρκία, το Ιράν, η Πολωνία, η Αίγυπτος, η Σερβία, η Αυστραλία (πηγή: FAO). Στο τομέα των ροδάκινων, ο μεγάλος κυρίαρχος τόσο στις εξαγωγές όσο και στις εισαγωγές είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση. Στην Ε.Ε. υπάρχουν οι 4 μεγαλύτερες εξαγωγικές χώρες, η Ιταλία, η Ισπανία, η Γαλλία και η Ελλάδα και αυτό της επιτρέπει να έχει θετικό εμπορικό ισοζύγιο στο εμπόριο ροδάκινων με τρίτες χώρες. Στον 35

παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται οι εξαγόμενες ποσότητες ροδάκινων των μεγαλύτερων εξαγωγικών χωρών της Ε.Ε. σε τόνους για τη δεκαετία 2002-2011 σύμφωνα με τον FAO. Πίνακας 2.3.: Οι εξαγόμενες ποσότητες ροδάκινων των μεγαλύτερων εξαγωγικών χωρών της Ε.Ε. σε τόνους ΕΤΗ ΙΤΑΛΙΑ ΙΣΠΑΝΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΕΛΛΑΔΑ 2002 394.409 342.909 91.977 99.997 2003 327.032 363.366 75.414 13.911 2004 406.044 259.874 65.542 97.946 2005 421.670 394.025 69.394 102.788 2006 357.146 529.577 71.060 80.829 2007 369.982 472.634 59.164 82.728 2008 326.760 546.978 51.539 102.300 2009 357.909 574.305 48.543 79.349 2010 359.598 585.292 48.358 110.576 2011 349.120 657.976 43.693 103.695 Πηγή: FAO Η Ισπανία, η μεγαλύτερη εξαγωγική χώρα ροδάκινων και νεκταρινιών, εξάγει το 50% από τις ποσότητές της παγκοσμίως, ενώ ακολουθεί η Ιταλία. Η Ελλάδα εξάγει τα ροδάκινά της στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, ωστόσο τα τελευταία χρόνια η μεγαλύτερη εξαγωγή γίνεται προς τη Ρωσία σε σημαντικά όμως χαμηλότερη τιμή. Τα μεταποιημένα ροδάκινα εξάγονται με επιτυχία μέχρι και τις Η.Π.Α. όπου η ελληνική κομπόστα ροδάκινου τείνει να εκτοπίσει από την εγχώρια αγορά την τοπική παραγωγή κομπόστας κυρίως λόγω της χαμηλότερης τιμής της. Πιο κάτω φαίνεται η διάρθρωση των εξαγωγών της Ελλάδας για το διάστημα 2002-2011. 36

Διάγραμμα 2.5.: Οι εξαγόμενες ποσότητες ροδάκινων των μεγαλύτερων εξαγωγικών χωρών της Ε.Ε. σε τόνους Πηγή: FAO Διάγραμμα 2.6.: Η διάρθρωση των εξαγωγών των ελληνικών ροδάκινων τη χρονική περίοδο 2002-2013 Σύνολο 7% 27% 10% 11% 9% 36% Ρωσία Ουκρανία Βουλγαρία Γερμανία Ρουμανία Αλβανία Πηγή: Επεξεργασμένα στοιχεία από τον FAO 37

2.5. Εισαγωγές ροδάκινων Οι μεγαλύτερες εισαγωγικές δυνάμεις είναι η Κίνα και οι Η.Π.Α. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν τη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο. Εισάγουν καταναλωτικά αγαθά, κεφαλαιουχικά αγαθά, βιομηχανικές προμήθειες, πετρέλαιο, τρόφιμα και ποτά. Ακολουθεί η Κίνα με 18,7%, ο Καναδάς με 14,2%, το Μεξικό με 12,2%, η Ιαπωνία με 6,4 % και η Γερμανία με 4,8%. Ωστόσο, οι χώρες που εισάγουν τις μεγαλύτερες ποσότητες ροδάκινων είναι η Ρωσία, η Γερμανία, η Γαλλία, η Αγγλία, η Ιταλία, η Πολωνία, η Ολλανδία, το Βέλγιο, ο Καναδάς και οι Η.Π.Α. Οι Η.Π.Α. εισάγουν το 98% των ροδάκινων από τη Χιλή, το 1% από τον Καναδά και το υπόλοιπο 1% από την Κίνα, την Αργεντινή και το Μεξικό, ενώ η Κίνα εισάγει το 61% από τις Η.Π.Α., το 29% από τη Χιλή, ένα 7% από την Αυστραλία και 3% από τη Νότια Αφρική, την Ιαπωνία, το Περού (Πηγή: FAO). Ωστόσο, οι χώρες που εισάγουν τις περισσότερες ποσότητες ροδάκινων ετησίως είναι η Γαλλία και η Γερμανία. Η Ρωσία, επίσης, τα τελευταία χρόνια παρουσιάζει αύξηση στις εισαγωγές ροδάκινων, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι εισάγει το 50% των ροδάκινών της από την Ισπανία, το 16% από τη Ελλάδα και το 9% από τη Ιταλία (για το 2011), ενώ η Γερμανία το 49% των ροδάκινων το εισάγει από την Ισπανία, το 42% από την Ιταλία και μόλις το 5% από την Ελλάδα (για το 2011). Σε γενικές γραμμές, οι περισσότερες ποσότητες ροδάκινων εισέρχονται στη Γερμανία από την Ισπανία και την Ιταλία κάθε χρόνο. Η Ιταλία παρόλο που εξάγει μεγάλες ποσότητες ροδάκινων, καθώς είναι συνηθισμένη η ροδακινοκαλλιέργεια εκεί, εισάγει πολλούς τόνους ετησίως, τους επεξεργάζεται και στη συνέχεια τους εμπορεύεται στη χώρα της ή στο εξωτερικό, ως προϊόν ιταλικής καταγωγής. 38

Πίνακας 2.4.: Οι εισαγωγές των μεγαλύτερων εισαγωγέων ροδάκινων από το 2002 έως το 2011 ΕΤΗ ΡΩΣΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΙΤΑΛΙΑ ΗΠΑ ΚΙΝΑ ΓΑΛΛΙΑ 2002 61685 285284 65683 57544 45928 92381 2003 52906 252846 89649 64844 38559 98150 2004 76788 262341 46145 74854 40263 87841 2005 100569 283573 59580 71606 39178 114841 2006 132299 272449 79734 60154 33344 139338 2007 133125 249024 55377 59987 32771 107392 2008 160279 262648 66605 67452 31507 130758 2009 163424 274863 78009 50540 24312 120433 2010 225653 275400 59484 49667 26628 115827 2011 250926 271080 74147 47007 21664 115641 Πηγή: FAO 39

Διάγραμμα 2.7.: Οι εισαγωγές των μεγαλύτερων εισαγωγέων ροδάκινων από το 2002 έως το 2011 Πηγή: FAO 40

2.6. Το διεθνές εμπόριο 2.6.1. Εισαγωγή Το διεθνές εμπόριο ιστορικά αποτέλεσε παράγοντα επικοινωνίας και συντέλεσε στην επίδραση και ανάπτυξη των πολιτισμών των λαών που είχαν μεταξύ τους εμπορικές σχέσεις. Στη σύγχρονη οικονομική επιστήμη μεγάλοι οικονομολόγοι υποστηρίζουν στις θεωρίες τους τα υπέρ ή τα κατά του εμπορίου των αγαθών. Ανάμεσα σε αυτούς αναφέρονται ο David Hume (1711-1776) ο οποίος πραγματεύτηκε την επίδραση του εμπορίου στις τιμές των αγαθών και οι κλασσικοί υπέρμαχοι του φιλελευθερισμού Adam Smith, ο D. Ricardo (1772-1823), ο Stuart Mill (1806-1873) και οι μαθητές τους οι οποίοι ανέπτυξαν τη θεωρία της εξειδίκευσης της παραγωγής. Η εξειδίκευση στην παραγωγή υποστηρίζουν ότι είναι η συνέπεια του απόλυτου και στη συνέχεια του συγκριτικού πλεονεκτήματος βάζοντας τα θεμέλια της θεωρίας του διεθνούς εμπορίου. Ο Frederic List (1879-1846) την ίδια εποχή υπεραμύνεται της πολιτικής των δασμών ως μέσου για την ανάπτυξη της οικονομίας μιας χώρας (Μαρματάκης Ν., 1978). 2.6.2. Απόλυτο πλεονέκτημα Ο Adam Smith ανέλυσε πρώτος, το 1876, τα πλεονεκτήματα που προκύπτουν από την εξειδίκευση της παραγωγής και τον καταμερισμό των έργων ως αποτέλεσμα του διεθνούς εμπορίου. Ο A. Smith υποστήριξε ότι τα οικονομικά φαινόμενα διέπει η νομοτέλεια και δεν απαιτείται ούτε στον ελάχιστο βαθμό η κρατική παρέμβαση, καθώς και ότι για την αύξηση της παραγωγής προϋπόθεση είναι η εξειδίκευση και ο καταμερισμός των έργων συνεπώς κρίνεται απαραίτητη η διεύρυνση τόσο της εγχώριας όσο και της διεθνούς αγοράς των αγαθών (Πουρναράκης Ε., Χασσίδ Ι., (1987). Η θεωρία αυτή του A. Smith είναι γνωστή και ως θεωρία του απόλυτου πλεονεκτήματος. Αποδεικνύει ότι το χαμηλότερο απόλυτο κόστος στην παραγωγή ενός αγαθού μιας χώρας, της δίνει το πλεονέκτημα να παράγει και να εξάγει το συγκεκριμένο αγαθό. 41

2.6.3. Συγκριτικό πλεονέκτημα Η θεωρία του απόλυτου πλεονεκτήματος του Adam Smith για το διεθνές εμπόριο συμπληρώθηκε από τον David Ricardo με τη θεωρία του συγκριτικού πλεονεκτήματος. Τα επιχειρήματα του D. Ricardo δικαιολογούν την ύπαρξη εμπορίου μεταξύ των χωρών στην περίπτωση που το απόλυτο πλεονέκτημα στην παραγωγή περισσότερων του ενός προϊόντος βρίσκεται στην ίδια χώρα. Ακόμη και στην περίπτωση αυτή υπάρχει λόγος εξειδίκευσης στην παραγωγή και δημιουργίας εμπορίου μεταξύ των χωρών. Για την παρουσίαση του συγκριτικού πλεονεκτήματος ακολουθούμε το απλοποιημένο παράδειγμα των δύο χωρών Α και Β, στις οποίες παράγονται δύο προϊόντα α και β χρησιμοποιώντας ένα και μόνο παραγωγικό συντελεστή, π.χ. την εργασία. Η χώρα Α παράγει και τα δύο παραπάνω προϊόντα α και β με το χαμηλότερο κόστος παραγωγής, άρα έχει το απόλυτο πλεονέκτημα στην παραγωγή των προϊόντων αυτών. Το φαινόμενο αυτό είναι πραγματικό για χώρες οι οποίες έχουν μεγάλη τεχνολογική ανάπτυξη και αυξημένη παραγωγικότητα της εργασίας σε διάφορους τομείς της οικονομικής τους δραστηριότητας (π.χ. Η.Π.Α., Ιαπωνία). Στην περίπτωση αυτή η χώρα Α εξειδικεύεται στην παραγωγή εκείνου του προϊόντος όπου έχει συγκριτικά το μικρότερο κόστος και το εξάγει σε διεθνείς αγορές προκειμένου να εισάγει το άλλο προϊόν όπου έχει αντίστοιχα το συγκριτικό μειονέκτημα. Σύμφωνα, λοιπόν, με το νόμο του συγκριτικού πλεονεκτήματος όταν κάθε χώρα εξειδικεύεται στην παραγωγή εκείνου του προϊόντος στο οποίο έχει το συγκριτικό πλεονέκτημα, η συνολική παγκόσμια παραγωγή των προϊόντων αυξάνεται με αποτέλεσμα να βελτιώνεται η ευημερία των χωρών. 2.6.4. Σκοποί εμπορίου αγροτικών προϊόντων Το εμπόριο αγροτικών προϊόντων έχει πολλούς και διαφορετικούς σκοπούς, οι οποίοι αντανακλούν τους σκοπούς των διαφόρων φορέων (παραγωγοί, φορείς εμπορίας, καταναλωτές, κράτος) που συμμετέχουν στην όλη αλυσίδα από την παραγωγή ως την κατανάλωση. Οι γενικοί σκοποί του εμπορίου είναι: 42

Η ασφαλής διακίνηση των αγροτικών προϊόντων Η μείωση του κόστους εμπορίας Η διακίνηση τυποποιημένων προϊόντων Η συνεχής, έγκαιρη, πλήρης και ορθή πληροφόρηση εμπορίου Οι σκοποί του εμπορίου για τους παραγωγούς είναι: Η βέβαιη διάθεση των προϊόντων τους Η πώληση των προϊόντων τους σε υψηλές τιμές Η άμεση διάθεση και η πληρωμή τους Οι σκοποί του εμπορίου για τους καταναλωτές είναι: Η συνεχής ροή των ζητούμενων προϊόντων Η διάθεση των αγαθών σε χαμηλές λιανικές τιμές Η προσφορά ανόθευτων προϊόντων Οι σκοποί του εμπορίου για τους φορείς εμπορίου είναι: Η μεγιστοποίηση της ποιότητας πώλησης των αγαθών Η αύξηση των συνολικών καθαρών κερδών Η αύξηση του μεριδίου αγοράς Και τέλος, οι σκοποί του εμπορίου για το κράτος είναι: Η προώθηση της απασχόλησης Η ορθολογικότερη χρησιμοποίηση των γεωργικών πόρων Η αύξηση των εξαγωγών 2.6.5. Εισαγωγές εξαγωγές σε διεθνές επίπεδο Τα προϊόντα που διακινήθηκαν περισσότερο σε όλο τον κόσμο για το έτος 2011 είναι τα εξής όπως φαίνονται στα παρακάτω διαγράμματα, σύμφωνα με τον οργανισμό FAO (Food And Agriculture Organization of the United Nations). 43

Διάγραμμα 2.6.: Κορυφαίες εισαγωγές αγροτικών προϊόντων σε παγκόσμιο επίπεδο για το 2011. 200000000 150000000 100000000 50000000 0 Value (1000$) Quantity (tonnes) Πηγή: FAO Διάγραμμα 2.7.: Κορυφαίες εξαγωγές αγροτικών προϊόντων σε παγκόσμιο επίπεδο για το 2011. 200000000 180000000 160000000 140000000 120000000 100000000 80000000 60000000 40000000 20000000 0 Value (1000 $) Quantity (tonnes) Πηγή: FAO Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι το 2011 οι περισσότερες εισαγωγές που έγιναν αφορούσαν τα φασόλια σόγιας και οι περισσότερες εξαγωγές αφορούσαν το σιτάρι. 44