κ. εκλερή η τιµή απόψε είναι πρωτίστως δική µας. Κυρίες και Κύριοι σας ευχαριστώ.

Οµιλία του Θ. Οικονόµου για το έργο του κ. Μιχαήλ εκλερή, κατά την τελετή της αναγόρευσής ως επιτίµου µέλους του ΕΕ, που έλαβε χώρα την 10 η εκεµβρίου 2004 στο PARK HOTEL. Ευχαριστώ θερµά τον Πρόεδρο και το ιοικητικό Συµβούλιο για την ιδιαίτερα τιµητική πρόσκληση να µιλήσω για το εξέχον πρόσωπο που ο σύλλογός µας τιµά σήµερα, τον κ. Μιχαήλ εκλερή. Αξιότιµοι κυρίες και κύριοι καθηγητές, αγαπητοί φίλοι και συνάδελφοι, µέλη του ιοικητικού Επιµελητηρίου, κυρίες και κύριοι. εν σας κρύβω ότι η πρόθυµη ανταπόκρισή µου στην πρόσκληση αυτή συνοδεύτηκε όχι µόνο από ιδιαίτερη χαρά, αλλά και δέος. Γιατί είναι πράγµατι δύσκολο να µιλήσω για έναν άνθρωπο που όχι µόνο επηρέασε βαθύτατα την επιστηµονική µου σκέψη, τη σκέψη µου γενικότερα, που όχι µόνο έχει αποτελέσει υπόδειγµα και ανθρώπινη αξία, αλλά και για έναν άνθρωπο που έχει προσφέρει µε το έργο του τόσο πολλά σε τόσους πολλούς. Ο Μιχαήλ εκλερής σπούδασε νοµικά και κοινωνικές επιστήµες στα Πανεπιστήµια Αθηνών, Λονδίνου και Yale των Η.Π.Α., στη νοµική σχολή του οποίου υπήρξε υπότροφος και διδάκτωρ. ιετέλεσε µέλος του Συµβουλίου της Επικρατείας από το 1958 έως το 1999, Αντιπρόεδρος αυτού και Πρόεδρος του Ε Τµήµατος κατά τη δεκαετία 1990-1999. Κατά το διάστηµα αυτό διαµόρφωσε την πρωτοποριακή και πλούσια νοµολογία του για την Προστασία του Περιβάλλοντος και τη Βιώσιµη Ανάπτυξη. Παράλληλα, και επί πολλά χρόνια, ασχολήθηκε µε την επιστήµη των συστηµάτων µεγάλης κλίµακος και δίδαξε σε Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύµατα στην Ελλάδα και το εξωτερικό, µεταξύ των οποίων και ως επισκέπτης Καθηγητής στο Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο ηµόσιας ιοίκησης στο Maastricht. Το 1980 ίδρυσε την Ελληνική Οµάδα Συστηµάτων, που σύντοµα έγινε µέλος της ιεθνούς Οµοσπονδίας Συστηµικής Ερεύνης, µε σκοπό τη µελέτη των πολύπλοκων συστηµάτων ιδίως δε των ανθρωπογενών. Μια Οµάδα απαρτιζόµενη από Έλληνες Επιστήµονες διεθνούς κύρους και µε έντονη παρουσία στα επιστηµονικά δρώµενα. Το 1984, µε πρωτοβουλία της Οµάδας αυτής ιδρύθηκε το Εθνικό Τµήµα της Εταιρείας Ερεύνης των Γενικών Συστηµάτων στην Ελλάδα. Παράλληλε δε και σε Ευρωπαϊκό επίπεδο ο Μιχαήλ εκλερής ίδρυσε την Ευρωπαϊκή Ένωση Συστηµάτων µε έδρα το Παρίσι, στην οποία συµµετείχαν οι Εθνικές Ευρωπαϊκές Οµάδες Συστηµάτων της Γαλλίας, της Ιταλίας, της Ισπανίας, της Βρετανίας, της Τσεχοσλοβακίας κ.α. Σκοπός της Ένωσης ήταν η ανάδειξη, η προαγωγή και η διάδοση της συστηµικής σκέψης και επιστήµης, ως διεπιστηµονικής πειθαρχίας, κατάλληλης για την υπέρβαση των εµποδίων και δυσκολιών που η κλασσική αναλυτική µέθοδος έθετε στη µελέτη των πολύπλοκων συστηµάτων. Ως άνθρωπος αναγνωρισµένου κύρους, επιστηµονικής κατάρτισης υψηλοτάτου επιπέδου, ευρύτητας γνώσεων, δοκιµασµένης ευθυκρισίας και επιτρέψτε µου να πω- µνηµειώδους ήθους, ο Μιχαήλ εκλερής εξετέλεσε σηµαντικές κρατικές αποστολές ως εµπειρογνώµων στο Κυπριακό, στη ιεθνή ιάσκεψη του Ρίο για το περιβάλλον και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, για την προστασία των προσωπικών δεδοµένων, στο πλαίσιο της κατάρτισης της Σύµβασης του Schengen. ιετέλεσε επί πολλά χρόνια καθηγητής στην Εθνική Σχολή ηµόσιας ιοίκησης, της οποίας υπήρξε στηλοβάτης και ένθερµος υποστηρικτής. Εκεί τον γνώρισα ως καθηγητή µου, το 1988, όταν για πρώτη φορά και µέσα από αυτή τη Σχολή µου δινόταν η ευκαιρία 1

να έρθω σε επαφή µε νέα επιστηµονικά πεδία, έξω από το αντικείµενο των µαθηµατικών και την φυσικής, τα οποία είχα σπουδάσει στο πανεπιστήµιο. Πριν ακόµη τον γνωρίσω, µου είχε κάνει µεγάλη εντύπωση το γεγονός ότι ένας υψηλόβαθµος δικαστής διέθετε τον χρόνο του για να διδάξει σε µια σχολή στελεχών της δηµόσιας διοίκησης και µάλιστα όχι κάποιο νοµικό µάθηµα, αλλά, όπως έλεγε το πρόγραµµα των µαθηµάτων, Συστηµική Θεωρία, αρχές της Κυβερνητικής, Θεωρία Αποφάσεων και Θεωρία της Πληροφορίας, στο πλαίσιο ενός µαθήµατος κορµού, του οποίου το περιεχόµενο δεν µπορούσα τότε να φανταστώ: το µάθηµα της «Ανάλυσης και Σχεδιασµού ηµόσιας Πολιτικής». Η εντύπωση αυτή µετατράπηκε σε έκπληξη, όταν ήδη από τα πρώτα µαθήµατα διαπίστωσα ότι δεν επρόκειτο για µια νοµική προσέγγιση της έννοιας και του περιεχοµένου της δηµόσιας πολιτικής, ούτε καν για θεωρητικές περιγραφές των επιστηµονικών πεδίων που ανέφερα παραπάνω, αλλά για µια ολοκληρωµένη, εφαρµοσµένη και επιστηµονικά θεµελιωµένη µεθοδολογία δικής του εµπνεύσεως, που είχε ως αντικείµενο τον ορθολογικό σχεδιασµό έγκυρων αποφάσεων και πράξεων για την επίλυση δηµοσίων προβληµάτων. Μια µεθοδολογία που, υιοθετούµενη από τα αυριανά στελέχη της διοίκησης, θα επέτρεπε στην τελευταία να µεταβεί από το εµπειρικό επίπεδο στο επιστηµονικό και ορθολογικό, τουλάχιστον ως προς αυτό που ο Herbert Simon αναφέρει ως πεµπτουσία του διοικητικού φαινοµένου, δηλαδή τη λήψη των αποφάσεων. Και όχι µόνο αυτό, αλλά µιας εφαρµοσµένης µεθοδολογίας που οριοθετεί, στο πλαίσιο του πολιτικο-διοικητικού συστήµατος, τους ρόλους και τους τοµείς δράσης της πολιτικής και διοικητικής εξουσίας, διαχωρίζοντας την πολιτική απόφαση από την έγκυρη δηµόσια απόφαση του κράτους, δηλαδή τη βέλτιστη µε επιστηµονικά κριτήρια δηµόσια απόφαση, στο µέτρο που αυτά τα δύο δεν συµπίπτουν κατ ανάγκη, µιας και βασίζονται σε διαφορετικά κριτήρια, καταφέρνοντας έτσι (όχι βεβαίως σκόπιµα) ένα ακόµη ισχυρό πλήγµα στο θεωρητικό ρεύµα που έγινε γνωστό ως «εργαλειακή θεώρηση της διοίκησης». Μιας µεθοδολογίας που έρχεται να καλύψει το έλλειµµα που δηµιουργεί ο περιορισµένης κλίµακας εξορθολογιµός της διαδικασίας λήψης δηµοσίων αποφάσεων, που παρέχεται µέσω του συµπλέγµατος των κανόνων του δηµοσίου δικαίου, οι οποίοι διακρίνουν σαφώς µεταξύ νοµιµότητας και σκοπιµότητας της κρατικής δράσης, χωρίς να επεµβαίνουν καθόλου στην τελευταία, µε αποτέλεσµα η επιτυχία των δηµόσιων πολιτικών να επαφίεται στην εµπειρία ή τη διαίσθηση των εκάστοτε αποφασιζόντων. Μιας µεθοδολογίας, τέλος, θεµελιωµένης σε δυο, επίσης δικής του σύλληψης πρότυπα διεθνούς επιστηµονικού κύρους: Το «κοινωνικό σύµπλεγµα», δηλαδή το πρότυπο του κοινωνικού συστήµατος και το «πολιτικό σύστηµα», ένα πρότυπο του κράτους. Τα πρότυπα αυτά, που ακόµη ηχούν στα αυτιά όσων εξ ηµών είχαν την τύχη και την ευκαιρία να έχουν τον Μιχαήλ εκλερή καθηγητή στην Εθνική Σχολή ηµόσιας ιοίκησης, ήταν δύο πρότυπα συστηµικού τύπου που έγιναν γνωστά όχι µόνο γιατί προάγουν τη γνώση ως προς το ρόλο και τη λειτουργία των κοινωνικών θεσµών στις σύγχρονες συντεταγµένες πολιτείες, αλλά και γιατί αποτελούν το στέρεο επιστηµονικό υπόβαθρο της εφαρµοσµένης µεθοδολογίας που προανέφερα. Όχι µόνο επιτρέπουν την ανάπτυξη µεθόδων για τη µελέτη των διάφορων κατηγοριών συστηµάτων µε σκοπό τον καθορισµό των επιθυµητών χαρακτηριστικών τους, αλλά και µεθόδων για τη δόµηση διαφόρων τύπων συστηµικών προβληµάτων, µε σκοπό τον χειρισµό και την επίλυσή τους. Για τους παραπάνω λόγους, τα πρότυπα αυτά διδάσκονται σήµερα σε πολλά πανεπιστηµιακά ιδρύµατα στην Ελλάδα και το εξωτερικό, µεταξύ των οποίων και στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο της Αθήνας. Η Ανάλυση ηµόσιας Πολιτικής απετέλεσε κεντρικό µάθηµα στη Σχολή ηµόσιας ιοίκησης. Όµως το ενδιαφέρον του Μιχαήλ εκλερή για τη Σχολή δεν περιοριζόταν µόνο στην άρτια κατάρτιση των σπουδαστών στο µάθηµα αυτό. Είχε ο ίδιος προσωπικά άµεσο και έµπρακτο ενδιαφέρον στη διασφάλιση όλων εκείνων των όρων και 2

προϋποθέσεων που ανέδειξαν τη Σχολή και την καθιέρωσαν ως ένα σύγχρονο θεσµό του Ελληνικού κράτους, ως ένα αξιοκρατικό κέντρο επαγγελµατικής κατάρτισης στελεχών του δηµόσιου τοµέα ιδιαίτερα υψηλού επιστηµονικού επιπέδου. Έτσι, µετείχε ο ίδιος επί σειρά ετών στην Κεντρική Επιτροπή Εξετάσεων και διετέλεσε Πρόεδρος του Εκπαιδευτικού Συµβουλίου της Σχολής και Πρόεδρος της Επιτροπής Επιλογής Θεµάτων του εισαγωγικού της διαγωνισµού. Παράλληλα συνέβαλε ουσιαστικά και καθοριστικά στη διαµόρφωση ενός πρωτοποριακού προγράµµατος σπουδών, δοµηµένου πάνω στους άξονες της σχεδόν άγνωστης τότε (το 1987) στην Ελλάδα, «Επιστήµης των Συστηµάτων», καθώς και της «Θεωρίας των Αποφάσεων», της «Κυβερνητικής» και της «Θεωρίας της Πληροφορίας». Λίγο νωρίτερα (το 1985) είχε πράξει το ίδιο, συνεργαζόµενος µε τον νυν Πρόεδρό µας καθηγητή κ. Α. Μακρυδηµήτρη, τότε ιευθυντή του Ινστιτούτου Επιµόρφωσης του Εθνικού Κέντρου ηµόσιας ιοίκησης, για την κατάρτιση καινοτόµων και πρωτοποριακών προγραµµάτων εκπαίδευσης των ήδη υπηρετούντων στη δηµόσια διοίκηση υπαλλήλων, συµµεριζόµενος µε αυτόν την ίδια αγωνία και την ίδια επιθυµία, για βελτίωση, αναβάθµιση, εξέλιξη και εκσυγχρονισµό της Ελληνικής ιοίκησης. Επίσης ιδιαίτερα σηµαντική ήταν και η µε δική του πρωτοβουλία και υποστήριξη διοργάνωση του Ευρωπαϊκού Καλοκαιρινού Σχολείου στην Κρήτη και στη Σάµο, τα έτη 1990, 1991 και 1992 υπό την αιγίδα της UNESCO και του Ελληνικού Κράτους. Το Καλοκαιρινό Σχολείο ήταν ένα εντατικό, ταχύρρυθµο πρόγραµµα πρόσληψης θεωρητικής και εφαρµοσµένης συστηµικής παιδείας για στελέχη της διοίκησης, δικαστές και κρατικούς λειτουργούς. Στο πρόγραµµα αυτό συµµετείχαν κορυφαίοι Επιστήµονες από όλο τον κόσµο, εκπρόσωποι ευρωπαϊκών κρατών, δικαστές, και στελέχη της ιοίκησης (κυρίως της Ελληνικής). Επίσης δεν µπορώ να µην αναφερθώ στην καθοριστική του παρέµβαση για την αντιµετώπιση της κρίσης και την αποφυγή της κατάργησης της Εθνικής Σχολής ηµόσιας ιοίκησης, όταν κατά την περίοδο 1989 1990, είχε δηµιουργηθεί ένα κλίµα αµφισβήτησης της σκοπιµότητας ύπαρξης του θεσµού. Έτσι, µε αποτελεσµατικό δικαστικό χειρισµό, αλλά και µε έµπρακτη υποστήριξη σε επίπεδο καθηµερινής πρακτικής, είτε µε τη συνεχή παρουσία του στη Σχολή, είτε διατυµπανίζοντας προς πάσα κατεύθυνση ότι ο εκσυγχρονισµός της Ελληνικής ιοίκησης δεν είναι µόνον, όπως πιστεύεται από πολλούς, η εκλογίκευση της οργάνωσης και της λειτουργίας της, αλλά είναι σε µεγάλο βαθµό και η κατάρτιση σύγχρονων διοικητικών στελεχών, τελικώς το αρνητικό κλίµα ανεστράφη και ο κίνδυνος απεσοβήθη. Όµως η συµβολή του στη διαµόρφωση της σύγχρονης ελληνικής διοικητικής πραγµατικότητας δεν σταµατά εδώ. Το 1992, µε απόφαση του Υπουργού Προεδρίας της Κυβέρνησης, αναλαµβάνει ως επικεφαλής οµάδας διακεκριµένων επιστηµόνων και εξεχόντων ανωτάτων στελεχών της διοίκησης, γνωστής και ως «Επιτροπής εκλερή», την εκπόνηση µελέτης για τον εκσυγχρονισµό της Ελληνικής ηµόσιας ιοίκησης. Η Επιτροπή µέσα σε συντοµότατο χρονικό διάστηµα καταρτίζει την επίτοµη «Έκθεση Επιτροπής εκλερή» που περιλαµβάνει το «Πρώτο Πρόγραµµα ιοικητικού Εκσυγχρονισµού 1992 1995». Το έργο αυτό αποτελεί την πρώτη ολοκληρωµένη συστηµική προσέγγιση του προβλήµατος του εκσυγχρονισµού της δηµόσιας διοίκησης, διαπνεόµενο από την αντίληψη ότι η διοικητική µεταρρύθµιση δέον όπως αντιµετωπίζεται όχι ως περιοδική θαυµατουργός θεραπεία, αλλά ως µεθοδικά σχεδιασµένη µακροχρόνια στρατηγική βελτιώσεως της διοικήσεως, ως µια διαδικασία αυξητικού τύπου. Ειδικότερα µε χρήση συστηµικής µεθόδου δόµησης σύνθετου προβλήµατος διαγιγνώσκει και αποτυπώνει τις ανάγκες και τις ελλείψεις της Ελληνικής δηµόσιας διοίκησης, αντλώντας έγκυρη 3

πληροφορία από οµάδες ειδικών και έµπειρα στελέχη της διοίκησης, υπό συνθήκες ελεγχόµενης επικοινωνίας. Στη συνέχεια από την επεξεργασία των στοιχείων αυτών καταρτίζει τα κύρια υποσυστήµατα του συστήµατος της δηµόσιας διοίκησης, προσδιορίζει τις µεταξύ αυτών διασυνδέσεις και τελικώς τα συνθέτει σε ένα συνολικό µεγασύστηµα παθογόνων αιτίων, αποτελούµενο από 117 στοιχεία. Για το έργο του Μιχαήλ εκλερή στο ΣτΕ δεν είµαι ο πιο κατάλληλος να οµιλήσω. Είναι όµως γνωστός σε όλους ο αγώνας του για την προστασία του περιβάλλοντος και την εν τοις πράγµασι κατοχύρωση και στην Ελλάδα της αρχής της βιώσιµης ανάπτυξης. Ποιος δεν γνωρίζει την πατρότητα της φράσης «Άπαξ δάσος, πάντα δάσος»; Ενός αγώνα όχι εύκολου, γιατί η προστασία του περιβάλλοντος µοιραία έρχεται σε σύγκρουση µε τις αποδεδειγµένα αποτυχηµένες πολιτικές της άκριτης οικονοµικής ανάπτυξης, που έχουν οδηγήσει τον πλανήτη στην περιβαλλοντική κρίση. Και στον αγώνα αυτό οι φυσικοί σύµµαχοι, που είναι το ίδιο το περιβάλλον και οι µελλοντικές γενιές, δεν έχουν φωνή. Έτσι µε αστείρευτο ψυχικό σθένος, άκαµπτη θέληση και επιµονή, συχνά γινόµενος δυσάρεστος σε οικονοµικά λόµπι, πολιτικούς και πολιτικές, δηµιούργησε νοµολογία που στόχο έχει την αποκατάσταση της ισορροπίας ανάµεσα στην υπέρµετρη και ανήθικη ανάπτυξη της αξίας της οικονοµικής ανάπτυξης εις βάρος άλλων, θεµελιωδών αξιών, όπως είναι το φυσικό περιβάλλον, η ηθική και η δικαιοσύνη. Μια νοµολογία που αποτελεί στιβαρή παρακαταθήκη όχι µόνο της παρούσας γενιάς, αλλά και των µελλοντικών. Γιατί όχι µόνον είναι νοµικά άρτια, όχι µόνο γιατί είναι θεµελιωµένη σε αρχές καθολικής ισχύος και αξίες παγκόσµιες, αλλά και γιατί έχει παραχθεί µε συστηµική επιστηµονική µέθοδο, που εκτείνεται πολύ πέραν των ορίων της νοµικής επιστήµης, µη αφήνοντας περιθώρια αµφισβητήσεων ή διαφορετικών νοµικών ερµηνειών. Μιας µεθόδου που, κατά τη δική µου κρίση, ήταν αποτέλεσµα όχι µόνο ενός επιστηµονικά ανήσυχου πνεύµατος, µε ευρύτατες γνώσεις, εξαιρετική οξυδέρκεια, ευθυκρισία και συνθετική ικανότητα, αλλά και ενός βαθέως αισθήµατος ευθύνης απέναντι στο ρόλο του δικαστή, που έχει χρέος όχι µόνο να περιφρουρήσει την εφαρµογή της νοµοθεσίας, αλλά να αποδώσει δικαιοσύνη µε την ευρύτερη έννοια, δηλαδή µε τρόπο που να διασφαλίζει το κοινό συµφέρον, ακόµη και πέραν του θετικού δικαίου. Όµως, όπως προανέφερα δεν είµαι ο καταλληλότερος να οµιλήσω για το έργο και την επιρροή του Μιχαήλ εκλερή στο ΣτΕ. Όµως θυµάµαι τα όσα χαρακτηριστικά ανέφερε ο συνάδελφός του Σύµβουλος Επικρατείας κ. Αθ. Ράντος, στην τιµητική εκδήλωση, που διοργάνωσε η Ένωση Αποφοίτων ΕΣ το 1999 µια ακόµη από τις πολλές τιµητικές εκδηλώσεις για τον Μιχαήλ εκλερή. «Ο Μιχαήλ εκλερής όχι µόνο απλώς επηρέασε µιαν υπάρχουσα νοµολογία, αλλά διαµόρφωσε εξ υπαρχής µια νέα νοµολογία, εµπνευσµένη από αρχές που ο ίδιος υπαγόρευσε. Ήταν η Νοµολογία του ΣτΕ για την προστασία του περιβάλλοντος, που είχε και έχει βαθιά επίδραση στην επιστήµη και την κοινωνία». Και ο κ. Ράντος συµπληρώνει: «εν ήταν όµως µόνο αυτό. Σε εµάς τους ικαστές υπαγόρευσε ένα πνεύµα και υποθήκες δικαστικής ανεξαρτησίας, που πολλούς από µας έχουν σηµαδέψει». Ο Μιχαήλ εκλερής, πολυσχιδής, ακούραστος και δυναµικός, δίδαξε περιβαλλοντικά συστήµατα στην Πολυτεχνική Σχολή του ηµοκρίτειου Πανεπιστηµίου Θράκης, όπου και ανακηρύχθηκε επίτιµος διδάκτωρ για την προσφορά του στη Συστηµική και Περιβαλλοντική Επιστήµη. Τιµήθηκε µε βραβεία και διακρίσεις για το εθνικό του έργο στην προστασία του περιβάλλοντος, µεταξύ των οποίων και το Χρυσό Μετάλλιο του Πανεπιστηµίου Κρήτης. 4

Το 1999 ίδρυσε, ως επιστέγασµα των άοκνων αγώνων του για το περιβάλλον, το Επιµελητήριο Περιβάλλοντος και Βιωσιµότητας, του οποίου είναι Πρόεδρος. Το Επιµελητήριο Περιβάλλοντος και Βιωσιµότητος είναι µη κερδοσκοπικός οργανισµός κοινωφελούς χαρακτήρα. Αποτελεί επιστηµονικό κέντρο εφαρµοσµένης συστηµικής έρευνας για το περιβάλλον και τη βιώσιµη ανάπτυξη και έχει ως αποστολή την πραγµάτωση του οράµατος της Βιώσιµης Κοινωνίας. Εκπονεί µε τη µεθοδολογία των Συστηµάτων Μεγάλης Κλίµακας στρατηγικές µελέτης για την εφαρµογή των αρχών των ιακηρύξεων της Στοκχόλµης (1972), του Ρίο (1992), των οδηγιών της Agenda 21, καθώς επίσης και των αντίστοιχων προγραµµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παράγει έγκυρη γνώση και προβαίνει σε διεπιστηµονικές έρευνες για τα προβλήµατα της Παγκόσµιας Μεταβολής (Global Change). Είχα τη χαρά να παρευρεθώ στην τελετή των εγκαινίων του Επιµελητηρίου, όπου επίσης παρευρέθησαν και απηύθυναν χαιρετισµό, εκτός των εκπροσώπων της ακαδηµαϊκής κοινότητας και της πολιτείας, και οι Πρόεδροι και εκπρόσωποι όλων των Ελληνικών Οικολογικών Οργανώσεων, ο Πρόεδρος του Συλλόγου των Ελλήνων Αρχαιολόγων, η Πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης ασοπόνων, εκπρόσωπος του κόµµατος των Πρασίνων Κύπρου, καθώς και εκπρόσωπος του Οικουµενικού Πατριαρχείου, γεγονός που αποτελεί έµπρακτη αναγνώριση του έργου και των αγώνων του Μιχαήλ εκλερή για την προστασία του περιβάλλοντος και τη βιώσιµη ανάπτυξη. Ο Μιχαήλ εκλερής, ως Πρόεδρος του Επιµελητηρίου Περιβάλλοντος και Βιωσιµότητος συµµετέσχε το 2002 στη ιεθνή ιάσκεψη της Κόστα Ρίκα, στο Παγκόσµιο Συµπόσιο Ανωτάτων ικαστών για το Περιβάλλον στο Γιοχάνεσµπουργκ και στη Συµβουλευτική Επιτροπή Ανωτάτων ικαστών της UNEP στο Ναϊρόµπι, το 2003. Έγραψε βιβλία και άρθρα, µεταξύ των οποίων: The Process of Reaction to Crisis Situations, Εξέλιξη και Καταναγκασµός στο Σύγχρονο Κράτος, Συστηµική Θεωρία, ιοίκηση Συστηµάτων, Handbook of Systems Science, Towards Expert Government, Το ίκαιο Βιωσίµου Αναπτύξεως, ωδεκάδελτος του Περιβάλλοντος κ.α. Τον Μιχαήλ εκλερή είχα την χαρά και την τύχη να γνωρίσω και σε προσωπικό επίπεδο. Από τον πλούτο των γνώσεών του, την καλλιέργειά του και τον τρόπο σκέψης του κέρδισα πολλά. εν θα αναφερθώ στις πολλές και σπάνιες αρετές του χαρακτήρα. Θα πω όµως µόνο τούτο: εν γνωρίζω άλλον άνθρωπο που να µπορεί να συµπυκνώνει σε δύο φράσεις την ουσία της πιο δύσκολης θεωρίας, να διατυπώνει σε δυο γραµµές το πιο πολύπλοκο και σύνθετο πρόβληµα. Και αυτό κατά τη γνώµη µου δεν είναι αποτέλεσµα µόνο της βαθειάς γνώσης των πραγµάτων, ούτε µόνο του προσωπικού του ταλέντου. Είναι νοµίζω πάνω απ όλα και η βαθειά γνώση και εφαρµογή στην πράξη της συστηµικής σκέψης, την οποία µε το έργο και τη δράση του τόσο πολύ έχει προάγει και διαδώσει στην Ελλάδα. Τέλος, κλείνοντας αυτή τη σύντοµη οµιλία για τον Μιχαήλ εκλερή, θα ήθελα να προσθέσω ότι είναι βέβαιο ότι έχω παραλείψει πολλά και σηµαντικά πράγµατα, στα οποία θα έπρεπε να αναφερθώ, τα οποία όµως δεν έτυχε να γνωρίζω, αλλά και η µετριοφροσύνη του ιδίου δεν βοήθησαν να πληροφορηθώ. κ. εκλερή η τιµή απόψε είναι πρωτίστως δική µας. Κυρίες και Κύριοι σας ευχαριστώ. 5