Δ ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ K ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΣΜΖΜΑ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΓΗΟΗΚΖΖ - ΓΗΟΗΚΖΖ ΟΡΓΑΝΗΜΧΝ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ Θέκα: «Ζ ΑΡΥΖ ΣΖ ΑΝΣΑΠΟΓΟΣΗΚΟΣΖΣΑ ΣΟ ΔΛΛΖΝΗΚΟ ΓΗΚΑΗΟ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΑΦΑΛΗΖ ΤΠΟ ΣΟ ΠΡΗΜΑ ΣΖ ΑΡΥΖ ΣΖ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΑΛΛΖΛΔΓΓΤΖ» Δπηβιέπσλ: ΠΔΣΡΟ ΣΑΝΣΗΛΑ ΓΡ. ΝΟΜΗΚΖ - ΓΗΚΖΓΟΡΟ πνπδάζηξηα: ΑΡΗΣΖ ΓΑΡΔΗΧΣΑΚΖ ΑΘΖΝΑ - 2010
ΠΔΡΗΛΖΦΖ Ζ παξνχζα εξγαζία αζρνιείηαη κε ηελ εμέηαζε ησλ αξρψλ ηεο αληαπνδνηηθφηεηαο θαη ηεο θνηλσληθήο αιιειεγγχεο, ηε ζρέζε πνπ αλαπηχζζεηαη κεηαμχ ηνπο θαη ηελ αιιειεπίδξαζή ηνπο εληφο ηνπ ειιεληθνχ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο αζθάιηζεο. Πην ζπγθεθξηκέλα εμεηάδνληαη ε πξνέιεπζε, ε ιεηηνπξγία θάζε αξρήο, ην πεξηερφκελφ ηνπο θαη παξνπζηάδνληαη θξίζηκα λνκνινγηαθά δεδνκέλα. Δπηπξφζζεηα γίλεηαη επηιεθηηθή παξνπζίαζε πεξηπηψζεσλ άκβιπλζεο ηεο αξρήο ηεο αληαπνδνηηθφηεηαο κέζσ ηεο εηζαγσγήο πξνλνηαθψλ παξνρψλ ζην ειιεληθφ ζχζηεκα θνηλσληθήο αζθάιηζεο θαη αλαθνξά ζην επίζεκν πφξηζκα ησλ εηδηθψλ γηα ην Αζθαιηζηηθφ χζηεκα ελφςεη ηεο επηθείκελεο κεηαξξχζκηζεο ηνπ ειιεληθνχ αζθαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο. Σα βαζηθά ζπκπεξάζκαηα πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ αλάιπζε εζηηάδνπλ ζηελ ηζνξξνπία ζηεξίρζεθαλ ζηε δηεξεχλεζε ηνπ πθηζηάκελνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ, ηελ επηζθφπεζε ηεο ζρεηηθήο βηβιηνγξαθίαο θαη λνκνινγίαο θαη ηελ παξάζεζε ηξερνπζψλ θνηλσληθνπνιηηηθψλ εμειίμεσλ. Λέμεηο θιεηδηά: κοινωνική αζθάλιζη, απχή ανηαποδοηικόηηηαρ, κοινωνική αλληλεγγύη, αναδιανομή ειζοδήμαηορ, βαζική ζύνηαξη. SUMMARY This study concerns the review of the contributory principal and the principal of social solidarity, the evolving relations between them, along with their interaction within the Greek social security system. More specifically it examines the origin, the function and the substance of both principals individually and presents critical jurisprudence on each one of the above. Furthermore, a selective presentation of case studies introducing the contributory principal through the launching of welfare-benefits is following, along with an overview of the Findings of the expert-team on the upcoming Social Security System recast. 2
The conclusions drawn by analysis are based upon the research of the regulatory framework in force, the review of relative bibliography and jurisprudence combined with quotation of current political developments. Keywords: social insurance, contributory principal, social solidarity, redistribution of income, national pension. 3
ΠΗΝΑΚΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΧΝ ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ 1 K ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ 1 ΣΜΖΜΑ 1 ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΓΗΟΗΚΖΖ - 1 ΓΗΟΗΚΖΖ ΟΡΓΑΝΗΜΧΝ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ 1 ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ 1 ΠΔΡΙΛΗΦΗ 2 SUMMARY 2 ΠΙΝΑΚΑ ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΧΝ 4 Ππόλογορ 6 ΔΙΑΓΧΓΗ 8 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1 Η ΑΡΥΗ ΣΗ ΑΝΣΑΠΟΓΟΣΙΚΟΣΗΣΑ 11 1.1. Αληαπνδνηηθόηεηα παξνρώλ θαη εηζθνξώλ. Δλλνηνινγηθέο δηαζαθελίζεηο θαη πεξηερόκελν ηεο αξρήο. 11 1.2. Ζ ζύλδεζε ηεο αληαπνδνηηθόηεηαο κε ην θεθαιαηνπνηεηηθό θαη ην αλαδηαλεκεηηθό ζύζηεκα ρξεκαηνδόηεζεο ησλ ζπληαμηνδνηηθώλ παξνρώλ 13 1.3. Δπηδξάζεηο ηεο αξρήο ηεο αληαπνδνηηθόηεηαο 14 1.4. Ννκνινγηαθή αληηκεηώπηζε ηεο αληαπνδνηηθόηεηαο 15 α) γεληθέο ηάζεηο θαη πεξηνξηζκνί 15 β) αλψηαηα φξηα ζηηο ακηγψο αληαπνδνηηθέο εηζθνξέο 18 γ) αλψηαηα φξηα ζηηο εθάπαμ εηζθνξέο 19 1.5. Ζ αληαπνδνηηθόηεηα ππό ην πξίζκα ηεο αξρήο ηεο ηζόηεηαο θαη ηεο θνηλσληθήο αιιειεγγύεο 19 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 2 Η ΑΡΥΗ ΣΗ ΚΟΙΝΧΝΙΚΗ ΑΛΛΗΛΔΓΓΤΗ 21 2.1. Δλλνηνινγηθόο πξνζδηνξηζκόο Ηζηνξηθέο θαηαβνιέο 21 2.2. πληαγκαηηθέο θαηαβνιέο 22 α) ζηελ αξρή ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο δηθαίνπ 22 β) ζηελ αξρή πξνζηαζίαο ηεο αμίαο ηνπ αλζξψπνπ. 24 γ) ζηελ αξρή ηεο ηζφηεηαο 24 2.3. Πεξηερόκελν ηεο αξρήο 25 2.4. Ννκνινγηαθή αληηκεηώπηζε ηεο αξρήο 28 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 3 ΣΑΔΙ ΜΔΣΑΥΗΜΑΣΙΜΟΤ ΣΗΝ ΔΞΔΛΙΞΗ ΣΗ ΥΔΗ ΜΔΣΑΞΤ ΣΧΝ ΓΤΟ ΑΡΥΧΝ 30 3.1. Καηώηαηα όξηα ζπληάμεσλ 30 3.2. Δπίδνκα Κνηλσληθήο Αιιειεγγύεο πληαμηνύρσλ (Δ.Κ.Α..) 34 3.3. Βαζηθή ζύληαμε 36 3.4. Κξηηηθή πξνζέγγηζε ηεο ζπδήηεζεο γηα ηε ιεηηνπξγία θαηώηαησλ νξίσλ, Δ.Κ.Α.. θαη βαζηθήο ζύληαμεο. 38 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 4 ΠΡΟ ΜΙΑ ΝΔΑ ΑΡΥΙΣΔΚΣΟΝΙΚΗ ΣΟΤ ΤΝΣΑΞΙΟΓΟΣΙΚΟΤ ΤΣΗΜΑΣΟ. Η ΑΠΟΑΦΗΝΙΗ ΣΧΝ ΡΟΛΧΝ ΣΗ ΑΦΑΛΙΗ ΚΑΙ ΣΗ ΑΛΛΗΛΔΓΓΤΗ 41 4
4.1. Σν πόξηζκα ηεο Δπηηξνπήο Δηδηθώλ γηα ην Αζθαιηζηηθό 41 4.2. Ζ βαζηθή ζύληαμε ζην πξνο ςήθηζε λνκνζρέδην πεξί ρξεκαηνδόηεζεο ηνπ πζηήκαηνο Κνηλσληθήο Αζθάιηζεο 44 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ 45 ΔΠΙΛΟΓΟ - Ο πόλορ ηηρ κοινωνικήρ αζθάλιζηρ ςπό ηο θωρ ηων δημοζιονομικών εξελίξεων 47 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 50 ΠΑΡΑΡΣΗΜΑΣΑ 53 1. 3101/2001 ΣΔ (ΟΛΟΜ) 53 2. 4837/1997 ΣΔ 53 9. ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ 1 54 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 2 63 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 3 69 ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ 4 72 ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ 5 78 ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ 6 86 ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ 7 90 ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ 8 93 5
Πξόινγνο Ζ ηδέα γηα ην ζέκα ηεο αλά ρείξαο εξγαζίαο παξνπζηάζηεθε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δηεμαγσγήο ηνπ ζεκηλαξίνπ εμεηδίθεπζεο «Θεζκηθέο θαη Οηθνλνκηθέο Γηαζηάζεηο Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο» ηνπ ηκήκαηνο Κνηλσληθήο Γηνίθεζεο ηεο Δζληθήο ρνιήο Γεκφζηαο Γηνίθεζεο, κε ζπληνληζηή θαζεγεηή ην Γηδάθηνξα Ννκηθήο, Γηθεγφξν θ. Πέηξν Σζαληίια. Οη ζεκαηηθέο ελφηεηεο πνπ αλαιχζεθαλ θαη νη θαηεπζπληήξηεο νδεγίεο πνπ δφζεθαλ γηα ηελ εθπφλεζε ησλ απαηηνχκελσλ ζπιινγηθψλ εξγαζηψλ, θαηέζηεζαλ θξίζηκε ηε ζπκβνιή ηνπ θαη απνηέιεζαλ ην έλαπζκα γηα ηελ πεξαηηέξσ δηεξεχλεζε θαη πξνζέγγηζε ηνπ ππφ εμέηαζε ζέκαηνο. Δηδηθή αλαθνξά πξέπεη λα γίλεη θαη ζην πξφζσπν ηνπ επηζηεκνληθνχ Τπεχζπλνπ ηνπ Σκήκαηνο Κνηλσληθήο Γηνίθεζεο, θ. Υξήζηνπ Μπνπξζαλίδε, ν νπνίνο πεξηέβαιε κε απνδνρή ην πξνηεηλφκελν ζέκα θαη πξνζέθεξε πνιχπιεπξα ζηελ φιε δηαδηθαζία. Ζ νπζηαζηηθή θαη αγαζηή ζπλεξγαζία κε ηνλ επηβιέπνληα θαζεγεηή ήηαλ εμαξρήο δεδνκέλε. Γένλ φκσο λα ηνληζηεί θαη ε πςειή επηζηεκνληθφηεηα ηεο ζπλνιηθήο δηδαζθαιίαο ηνπ, ε νπνία αλαπηχρζεθε πνιχπιεπξα, ζηε βάζε ηφζν ηεο κεηαιακπάδεπζεο ζεσξεηηθψλ γλψζεσλ φζν ηεο απνηχπσζεο θξίζηκσλ λνκνινγηαθψλ απνθάζεσλ επί ζεκάησλ ηνπ Γηθαίνπ Κνηλσληθήο Αζθάιηζεο. 6
«ἁπμονίη ἀθανὴρ θανεπῆρ κπείηηων» Ηπάκλειηορ, Πεπί Φύζεωρ, Απόζπ. 54 7
ΔΗΑΓΧΓΖ Ζ εμέιημε ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο θαη ην δήηεκα ησλ ζπληαμηνδνηηθψλ παξνρψλ δε βξίζθνληαη ηπραία ζην επίθεληξν ηνπ πνιηηηθνχ θαη θνηλσληθνχ ελδηαθέξνληνο. Ζ κελ θνηλσληθή αζθάιηζε, ε νπνία θαιείηαη ηα ηειεπηαία ρξφληα λα δξάζεη ζηε βάζε λέσλ νηθνλνκηθψλ, δεκνζηνλνκηθψλ, θνηλσληθψλ θαη εξγαζηαθψλ δεδνκέλσλ, ιεηηνπξγεί σο ιπδία ιίζνο ησλ εθαξκνδφκελσλ πνιηηηθψλ επηινγψλ θαη λνκνζεηηθψλ ξπζκίζεσλ θαη απνηειεί δείθηε ηνπ «θνηλσληθνχ» ζην θξάηνο. Ζ δε ζπληαμηνδνηηθή πξνζηαζία, κε ην γήξαο λα απνηειεί ηνλ αζθαιηζηηθφ θίλδπλν κε ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ επαιήζεπζεο, απνηειεί ην κεγαιχηεξν θαη πην δαπαλεξφ ηεο θνκκάηη. ην λέν απηφ πεξηβάιινλ, πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ δπλάκεηο, νη νπνίεο άιινηε ιεηηνπξγνχλ ζπιινγηθά θαη άιινηε αληίξξνπα, ε θνηλσληθή αζθάιηζε έρεη ηελ ππνρξέσζε λα δηαζθαιίζεη ην πεξηερφκελν θαη λα επαλεθηηκήζεη ηνπο ζηφρνπο θαη ηηο επηδηψμεηο ησλ δχν ζπζηαηηθψλ ζηνηρείσλ ηεο, ηφζν ηνπ «θνηλσληθνχ», φπσο αληηθαηνπηξίδεηαη ζηελ αξρή ηεο θνηλσληθήο θαη αλαδηαλεκεηηθήο δηθαηνζχλεο, φζν θαη ηεο «αζθάιηζεο», ηεο αζθαιηζηηθήο ιεηηνπξγίαο πνπ παξαπέκπεη ζηελ εθαξκνγή αληαπνδνηηθήο δηθαηνζχλεο κε αλαινγία. Ζ δεηνχκελε πξνζαξκνγή ηνπ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο αζθάιηζεο ζηηο λέεο νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθέο ζπλζήθεο ζπλνςίδεηαη ζηε ζχλζεζε ησλ παξνρψλ κε κηα αληαπνδνηηθή δπλακηθή, ε νπνία ζα ιακβάλεη ππφςε ηελ εγγχεζε ελφο αμηνπξεπνχο επηπέδνπ δηαβίσζεο. Ζ δνζνινγία ηνπ θάζε ζπζηαηηθνχ ζε απηή ηε θφξκνπια απνηειεί δήηεκα πνιηηηθήο απφθαζεο ζηε βάζε ηεο επξχηεξεο δπλαηήο ζπλαίλεζεο θαη λνκηκνπνίεζεο εθ κέξνπο ηεο θνηλσλίαο. Πξάγκαηη, νη πνιηηηθέο επηινγέο πνπ ιακβάλνληαη, είλαη εθείλεο πνπ θαηαδεηθλχνπλ, αλ ε θνηλσληθή πνιηηηθή εκθνξείηαη απφ θαη απνζθνπεί ζε εμαζθάιηζε ελφο αμηνπξεπνχο επηπέδνπ δσήο γηα ηνπο πνιίηεο ή αλ απηφο ν ζθνπφο ππεξαθνληίδεηαη απφ δηαθνξεηηθνχ ηχπνπ πξνηεξαηφηεηεο ππαθνχνληαο ζε επηηαγέο άκβιπλζεο ή θαη απνδφκεζεο ηεο θνηλσληθήο δηάζηαζεο. Σν δήηεκα απηφ είλαη ζήκεξα πην επίθαηξν απφ πνηέ θαζψο ην ειιεληθφ θξάηνο θαιείηαη λα επαλαπξνζδηνξίζεη ην ζεζκηθφ πιαίζην ηνπ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο αζθάιηζεο πξνβαίλνληαο ζε δξαζηηθέο κεηαξξπζκίζεηο θαη επαλαμηνινγψληαο ην είδνο 8
αιιά θαη ηελ πνηφηεηα ησλ αζθαιηζηηθψλ παξνρψλ, ππφ ην βάξνο δεκνζηνλνκηθψλ πηέζεσλ θαη αλεηιεκκέλσλ ππνρξεψζεσλ έλαληη ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο θαη ηνπ Γηεζλνχο Ννκηζκαηηθνχ Σακείνπ γηα ηε ξηδηθή κεηαξξχζκηζε ησλ ζπληάμεσλ θαη ηε κείσζε ησλ βξαρππξφζεζκσλ θαη καθξνπξφζεζκσλ ειιεηκκάησλ. Τπφ ην πιαίζην ησλ ηξερνπζψλ ζπλζεθψλ κηα δξαζηηθή θαη ζηηβαξή κεηαξξχζκηζε, πνπ ζα απνζθνπεί ζηελ απνθαηάζηαζε φρη κφλν ηεο βησζηκφηεηαο αιιά θαη ηεο ηζφηεηαο κεηαμχ γελεψλ θαη κεηαμχ αζθαιηζκέλσλ απνηειεί ηε κεγάιε πξφθιεζε. ε απηή ηελ θξίζηκε ζηηγκή ε ζέζε, ε εζσηεξηθή ζρέζε θαη ε νξζή ρξήζε κηαο αξρήο θαη ελφο εξγαιείνπ ηνπ θνηλσληθναζθαιηζηηθνχ δηθαίνπ, ηεο αξρήο ηεο θνηλσληθήο αιιειεγγχεο θαη ηεο αληαπνδνηηθφηεηαο θαηέρεη ηελ θεληξηθή ζέζε ζηα πιαίζηα απηήο ηεο κεηαξξχζκηζεο ηνπ ειιεληθνχ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο αζθάιηζεο ζπληζηψληαο παξάιιεια θαη ην αληηθείκελν ηεο αλά ρείξαο εξγαζίαο. Ζ εξγαζία δηαξζξψλεηαη ζε ηέζζεξα δηαθξηηά θεθάιαηα - κέξε. ην πξψην κέξνο αλαιχεηαη ε αξρή ηεο αληαπνδνηηθφηεηαο, παξνπζηάδεηαη ην πεξηερφκελφ ηεο, επηρεηξείηαη ζχλδεζε κε ηηο κεζφδνπο ρξεκαηνδφηεζεο ησλ αζθαιηζηηθψλ ζπζηεκάησλ θαη παξνπζηάδεηαη ε λνκνινγηαθή αληηκεηψπηζε ηεο. ην δεχηεξν κέξνο παξνπζηάδεηαη ε αξρή ηεο θνηλσληθήο αιιειεγγχεο. Ζ λνεκαηηθή ηζνξξνπία ηνπ ζέκαηνο, ππαγνξεχεη κηα θνηλσληθνπνιηηηθή αλάιπζε ηεο αξρήο, θαζψο ηελ θαζηζηά κέζν θηιηξαξίζκαηνο ηεο αληαπνδνηηθφηεηαο, πξίζκα αλάινγα κε ηε δπλακηθή ηνπ νπνίνπ, ε αληαπνδνηηθφηεηα δηαζιάηαη ζην αληίζηνηρν πιήζνο θνηλσληθψλ «αληαπγεηψλ» εμσξαΐδνληαο ην ηνπίν ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο. Ζ αζθαιηζηηθή παιέηα εκπινπηίδεηαη ζην ηξίην κέξνο κε παξνπζίαζε θαη αμηνιφγεζε ησλ θπξηφηεξσλ απνηειεζκάησλ άκβιπλζήο ηεο αξρήο ηεο αληαπνδνηηθφηεηαο ζην ειιεληθφ ζχζηεκα θνηλσληθήο αζθάιηζεο, κε ηελ εηζαγσγή ησλ ζεζκψλ ησλ θαηψηαησλ ζπληάμεσλ, ηνπ επηδφκαηνο θνηλσληθήο αιιειεγγχεο αζθαιηζκέλσλ (Δ.Κ.Α..) θαη ηεο λενεηζεξρφκελεο ζηα ειιεληθά δεδνκέλα βαζηθήο ζχληαμεο. Αθνινπζεί κηα επηζθφπεζε ηνπ πνξίζκαηνο ηεο Δπηηξνπήο Δηδηθψλ γηα ην αζθαιηζηηθφ κε ηίηιν «θαηεπζπληήξηεο αξρέο θαη πξνηάζεηο γηα ηελ αλακφξθσζε ηνπ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο αζθάιηζεο», ζε φ,ηη αθνξά ην ππφ εμέηαζε δίπνιν αιιειεγγχεο - αληαπνδνηηθφηεηαο. Σν πφξηζκα παξαδφζεθε ζηνλ Τπνπξγφ Δξγαζίαο 9
θαη Κνηλσληθήο Αζθάιηζεο ην Μάξηην ηνπ 2010 θαη ζεκαηνδνηεί ηελ επηθείκελε αλακφξθσζε ηνπ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο αζθάιηζεο. Σέινο ζηνλ επίινγν επηρεηξείηαη κηα ηνπνζέηεζε ζε ζρέζε κε ην ξφιν ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο ππφ ην θσο ησλ ηξερνπζψλ δεκνζηνλνκηθψλ εμειίμεσλ θαη ηεο αληηκεηψπηζήο ηεο απφ ηνπο νηθνλνκνιφγνπο καθξννηθνλνκηθά κε φξνπο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο, επελδχζεσλ θαη απνηακίεπζεο. Ζ κεζνδνινγία, πνπ αθνινπζήζεθε, πεξηιακβάλεη αλαζθφπεζε ειιεληθήο θαη μελφγισζζεο βηβιηνγξαθίαο, ειιεληθήο αξζξνγξαθίαο ζε επηζηεκνληθά πεξηνδηθά θαη ζπιινγή ζηνηρείσλ απφ ηελ ειιεληθή λνκνζεζία θαη λνκνινγία θαζψο θαη απφ ειεθηξνληθέο πεγέο.. 10
ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 Ζ ΑΡΥΖ ΣΖ ΑΝΣΑΠΟΓΟΣΗΚΟΣΖΣΑ 1.1. Αληαπνδνηηθόηεηα παξνρώλ θαη εηζθνξώλ. Δλλνηνινγηθέο δηαζαθελίζεηο θαη πεξηερόκελν ηεο αξρήο. Αληαπνδνηηθφηεηα σο γεληθφο νξηζκφο, λνείηαη ε ζπλάξηεζε ηεο παξνρήο απφ ηελ πξνζπάζεηα ζπκβνιήο. ην ζχζηεκα θνηλσληθήο αζθάιηζεο γίλεηαη αληηιεπηή σο ζρέζε αληηζηνηρίαο κεηαμχ αζθαιηζηηθήο εηζθνξάο θαη παξνρήο, ε νπνία παξαπέκπεη ζε αλαινγία αλάκεζα ζηα δχν κεγέζε. Πξφθεηηαη γηα κηα γεληθή αξρή, ν γελεζηνπξγφο ιφγνο ηεο νπνίαο εληνπίδεηαη ζηελ γεληθφηεξε αλάγθε εμηζνξξφπεζεο εζφδσλ δαπαλψλ ηνπ ζπζηήκαηνο, ελψ εηδηθφηεξε έθθαλζή ηεο ζην ζχζηεκα ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο απνηειεί ν ηξφπνο, ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν ππνινγίδεηαη ε θαηαβνιή ησλ αζθαιηζηηθψλ παξνρψλ. Μέζσ ηεο ιεηηνπξγίαο αλαπιήξσζεο ηνπ επαγγεικαηηθνχ εηζνδήκαηνο, ε νπνία επηρεηξείηαη σο θαηά ην ήκηζπ 1 αληηζηάζκηζκα ηεο επέιεπζεο ηνπ αζθαιηζηηθνχ θηλδχλνπ ηνπ γήξαηνο, ηεο αλαπεξίαο ή ηνπ ζαλάηνπ, ε θνηλσληθή αζθάιηζε επηηξέπεη κε ηε ζπκβνιή ηεο αληαπνδνηηθήο αξρήο θαη ηεο πξνεγνχκελεο θαηαβνιήο εηζθνξψλ, ηε δηαηήξεζε ελφο επηπέδνπ δηαβίσζεο πνπ δελ απνθιίλεη ζεκαληηθά απφ εθείλν πνπ απνιάκβαλε ν ειηθησκέλνο πξηλ ηε ζπληαμηνδφηεζή ηνπ. Γηα απηφ ην ιφγν ζθνπήζεθε νη παξνρέο λα είλαη θαη αξρήλ αλάινγεο ηνπ εηζνδήκαηνο θαη φρη ησλ εηζθνξψλ ηνπ αζθαιηζκέλνπ. Θεσξήζεθε φκσο φηη γηα ηε δηθαηφηεξε θαηαλνκή ησλ παξνρψλ ζα πξέπεη επίζεο απηέο λα ζπλαξηψληαη θαη αλαινγία θαη πξνο ην χςνο ησλ θαηαβαιιφκελσλ εηζθνξψλ αιιά θαη πξνο ην δηάζηεκα θαηαβνιήο ηνπο. 2 Ο ηεξγίνπ αλαιχνληαο ηελ αξρή παξαηεξεί, φηη παξεμεγεκέλα έρεη αλαρζεί ζε βεβαηφηεηα, φηη νη εξγαδφκελνη θαηαβάιινληαο εηζθνξέο πνπ ππνινγίδνληαη αλαινγηθψο επί ησλ απνδνρψλ ηνπο, πξνζδνθνχλ λα ιάβνπλ ηνπιάρηζηνλ φηαλ εμέιζνπλ ηεο ππεξεζίαο, σο ζχληαμε, ην πνζφ εθείλν, πνπ αληηζηνηρεί ζηηο εηζθνξέο 1 Ζ δηηηή θχζε ηεο ζχληαμεο ιεηηνπξγεί φρη κφλν ζηε βάζε ηεο αληαπφδνζεο αιιά θαη ηεο εγγχεζε ελφο βαζηθνχ επηπέδνπ δηαβίσζεο. 2 Πεηξφγινπ Αλη., Ζ αξρή ηεο αλαινγίαο ησλ παξνρψλ πξνο ηαο εηζθνξάο θαη ηνλ ρξφλνλ αζθαιίζεσο, Δ.Γ.Κ.Α. Κ, ζει 672 επ. (672) 11
πνπ θαηέβαιιαλ 3. Γηφηη κπνξεί κελ ε θαηαβνιή εηζθνξψλ λα ζεκειηψλεη πξνζδνθία δηθαηψκαηνο, ε νπνία ηειεί ππφ ηελ αλαβιεηηθή αίξεζε ηεο επέιεπζεο ηνπ αζθαιηζηηθνχ θηλδχλνπ, δελ ππάξρεη ππνρξέσζε φκσο πιήξνπο αληαπνδνηηθφηεηαο, πιήξνπο αληηζηνηρίαο ησλ θαηαβαιιφκελσλ εηζθνξψλ κε ηηο ιεθζεζφκελεο παξνρέο. Ζ ρξήζε ηνπ φξνπ αληαπνδνηηθφηεηα είλαη ζχκθσλα κε ηνλ ζπγγξαθέα ζπκβαηηθή ζηελ πξαγκαηηθφηεηα πξέπεη λα γίλεη αληηιεπηή σο αλαινγία θαη κάιηζηα φρη ζηελ απζηεξή ηεο πξφζιεςε. Ζ αξρή ηεο αλαινγίαο παξνρψλ πξνο ην εηζφδεκα πνπ ππφθεηηαη ζε εηζθνξέο αληρλεχεηαη ζηα θπξηφηεξα λνκνζεηήκαηα θνηλσληθψλ παξνρψλ, φπσο ην άξζξν 37 παξάγξαθνο 1 ηνπ Α.Ν. 1846/1951 «Πεξί Ηδξχκαηνο Κνηλσληθψλ Αζθαιίζεσλ»,ην νπνίν νξίδεη σο γεληθή αξρή, φηη ην χςνο ησλ ρξεκαηηθψλ παξνρψλ ηνπ ΗΚΑ εμαξηάηαη απφ ην κηζζφ, πνπ ππφθεηηαη ζε εηζθνξά βάζεη ησλ αζθαιηζηηθψλ θιάζεσλ θαη ηνπ ρξφλνπ αζθαιίζεσο ηνπ αζθαιηζκέλνπ, ή ην άξζξν 9 ηνπ Ν. 1854/1951 «πεξί απνλνκήο ησλ πνιηηηθψλ θαη ζηξαηησηηθψλ ζπληάμεσλ» θαζψο θαη ην άξζξν 6 ηνπ λ.δ. 95/1973 «πεξί ηξνπνπνηήζεσο ηεο θείκελεο λνκνζεζίαο πεξί ησλ Σακείσλ Αξσγήο Γεκνζίσλ Τπαιιήισλ». 4 Ζ αλαινγία απηή πξνβιέπεηαη ζηνλ ηξφπν πξνζδηνξηζκνχ ηεο αληαπνδνηηθήο ζχληαμεο, πνπ εηζάγεηαη θαη απφ ην λέν λνκνζρέδην γηα ηελ αλακφξθσζε ηνπ αζθαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο, ην νπνίν βαίλεη πξνο ςήθηζε: ζην άξζξν 3 παξ. 1 θαη 2 «αλαινγηθφ πνζφ ζχληαμεο αζθαιηζκέλσλ απφ 1.1.2013 θαη εθεμήο» νξίδεηαη φηη ε κεληαία ζχληαμε ππνινγίδεηαη ζηε βάζε πνζνζηψλ επί ησλ πξνβιεπφκελσλ ζπληάμηκσλ απνδνρψλ, φπσο απηέο πξνθχπηνπλ απφ ηε δηαίξεζε ηνπ ζπλφινπ ησλ κεληαίσλ απνδνρψλ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ εξγαζηαθνχ βίνπ ηνπ αζθαιηζκέλνπ δηά ηνπ αληίζηνηρνπ αξηζκνχ κελψλ απαζρφιεζεο πνπ έρεη εθείλνο δηαλχζεη. χκθσλα κε ηα σο άλσ, αληαπνδνηηθή ζεσξείηαη ε ζχληαμε πνπ αληηζηνηρεί ζηνλ αζθαιηζκέλν, αλάινγα κε ηηο αζθαιηζηηθέο εηζθνξέο, ηηο νπνίεο έρεη θαηαβάιιεη θαηά ηε δηάξθεηα φινπ (ή -γηα ηελ πξψηε εθαξκνγή ηνπ λφκνπ-, ελφο ηκήκαηνο) ηνπ εξγαζηαθνχ ηνπ βίνπ, κε ηελ ηξέρνπζα αμία ηνπο ζε ζπζρεηηζκφ κε ηελ ειηθία ζπληαμηνδφηεζήο ηνπ θαη αθνχ αθαηξεζνχλ ιεηηνπξγηθέο θαη άιιεο δαπάλεο ηνπ αζθαιηζηηθνχ νξγαληζκνχ. 3 ηεξγίνπ Αγγ. Σν δηθαίσκα ζηελ Κνηλσληθή Αζθάιηζε, Δ.Γ.Κ.Α. ΜΕ (2005) ζει. 161 4 Πεηξφγινπ Αλη., φ.π. ζει. 674 12
1.2. Ζ ζύλδεζε ηεο αληαπνδνηηθόηεηαο κε ην θεθαιαηνπνηεηηθό θαη ην αλαδηαλεκεηηθό ζύζηεκα ρξεκαηνδόηεζεο ησλ ζπληαμηνδνηηθώλ παξνρώλ Ζ ιεηηνπξγία ηεο αληαπφδνζεο αθνξά αληηπαξνρή πνπ ζπληζηά κεηαηξνπή ηεο αξρηθήο παξνρήο κε ηε κεζνιάβεζε κηαο δηαδηθαζίαο. Αλαινγηθά, ν φξνο «αληαπνδνηηθφηεηα» ζηελ ακηγή ηνπ κνξθή παξαπέκπεη ζε παξνρέο πνπ απνηεινχλ θαξπφ ζπζζψξεπζεο ησλ αζθαιηζηηθψλ εηζθνξψλ. Τπφ ηε κνξθή απηή ε ζπληάμηκε παξνρή απνηειεί ην πξντφλ ηεο απνηακίεπζεο θαη ηεο ππεξαμίαο πνπ ζα πξνθχςεη κέζσ ηεο επαγγεικαηηθήο δηαρείξηζεο ησλ θεθαιαίσλ ησλ εηζθνξψλ. Σν ζρήκα παξαπέκπεη ζε έλα θεθαιαηνπνηεηηθφ πεξηβάιινλ, φπνπ νη εηζθνξέο ηνπνζεηνχληαη ζηηο θεθαιαηαγνξέο θαη νη παξνρέο απνηεινχλ πξντφλ ξεπζηνπνίεζεο ηνπ θεθαιαίνπ θαη ησλ απνθνκηδνκέλσλ θεξδψλ, ππφ ηε κνξθή ρξνληθψλ πξνζφδσλ. Καζίζηαηαη πξφδειν φκσο, φηη ππφ ην ζρήκα απηφ δελ παξέρνληαη δεζκεχζεηο σο πξνο ην ηειηθφ πνζφ παξνρψλ, θαζψο νχηε νη απνδφζεηο ησλ επελδχζεσλ κπνξνχλ λα είλαη εγγπεκέλεο, νχηε κπνξεί λα πξνβιεθζεί κε αθξίβεηα ην χςνο ησλ επηηνθίσλ θαηά ηε ζπληαμηνδφηεζε 5. Γηα απηφ ηα θεθαιαηνπνηεηηθά ζπζηήκαηα, πνπ ιεηηνπξγνχλ έλαληη θαηαβνιήο αζθαιηζηηθψλ εηζθνξψλ αιιά γηα ηελ απφδνζή ηνπο ζηεξίδνληαη ζε κηα ζεηξά παξαγφλησλ, πνπ εθηείλνληαη πέξα απφ ηελ θεθαιαηαθή ζπζζψξεπζε, κε ζπλππνινγηζκφ παξακέηξσλ φπσο ηα επηηφθηα, ν πιεζσξηζκφο, ε πνξεία ησλ θεθαιαηαγνξψλ θαη ε γεληθφηεξε νηθνλνκηθή ζπγθπξία, απνθαινχληαη θαη ζπζηήκαηα «νξηζκέλσλ εηζθνξψλ». Ζ κνξθή ρξεκαηνδφηεζεο ηελ νπνία ιακβάλνπλ ηα ζπζηήκαηα θνηλσληθήο αζθάιηζεο ζηελ πιεηνςεθία ηνπο δελ είλαη θεθαιαηνπνηεηηθή. Δπηιέγεηαη ην αλαδηαλεκεηηθφ ζρήκα, ππφ ην νπνίν πξαγκαηνπνηείηαη κεηαθνξά πφξσλ θαζψο νη εηζθνξέο κηαο δεδνκέλεο πεξηφδνπ εθ κέξνπο ησλ ελεξγψλ αζθαιηζκέλσλ (εξγαδφκελνη) ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ θάιπςε δαπαλψλ ηεο ίδηαο πεξηφδνπ (ζπληαμηνδνηηθέο παξνρέο). Καη ζε απηή ηελ πεξίπησζε φκσο, ε αλαδηαλνκή ηελ νπνία ην ελ ιφγσ ζχζηεκα πξαγκαηνπνηεί, είλαη ζηε βάζε ηεο αληαπνδνηηθή, έρεη δειαδή σο ζηφρν λα αληηζηαζκίζεη ηηο δεκίεο απφ ηελ επέιεπζε αζθαιηζηηθψλ θηλδχλσλ. Τπάξρεη πξνζδνθία δηθαηψκαηνο απφ ηνπο ζεκεξηλνχο εξγαδνκέλνπο γηα ηελ απξηαλή ηνπο 5 Οη θίλδπλνη απηνί πάλησο είλαη δπλαηφλ λα ειαρηζηνπνηεζνχλ κε ηε ρξήζε εμεηδηθεπκέλσλ ρξεκαηννηθνλνκηθψλ εξγαιείσλ ζε ζπλδπαζκφ κε κηα ζπλεηή δηαρεηξηζηηθή πνιηηηθή. 13
ζχληαμε θαη είλαη αλάινγεο ησλ ζεκεξηλψλ ηνπο εηζθνξψλ πνπ θαιχπηνπλ ηηο ζπληάμεηο ησλ πξνεγνχκελσλ γελεψλ. Οη ζπληάμεηο ηνπ αχξην πιεξψλνληαη κε ηηο εηζθνξέο ηνπ αχξην θη νη παξνρέο ηνπ ζήκεξα κε ηηο εηζθνξέο ηνπ ζήκεξα. Άξα ζεκειηψλεηαη αμίσζε ζηελ απφιαπζε ελφο νκνίνπ επηπέδνπ κειινληηθψλ παξνρψλ γηα φκνηεο ζεκεξηλέο εηζθνξνδνηηθέο πξνζπάζεηεο. ε θάζε πεξίπησζε πάλησο θαζίζηαηαη ζαθέο, φηη ε χπαξμε αλαινγίαο δελ είλαη αζπκβίβαζηε κε κηα εζσηεξηθή αιιειεγγχε κεηαμχ ησλ αζθαιηζκέλσλ, θαζψο εμαθνινπζεί λα ηζρχεη ην πκβφιαην ησλ γελεψλ. Έηζη ε ιεηηνπξγία ηεο αληαπνδνηηθφηεηαο δελ πεξηνξίδεηαη νχηε ζπλδέεηαη ιεηηνπξγηθά κφλν κε ην θεθαιαηνπνηεηηθφ ζχζηεκα, αιιά αθνξά θαη ηηο δχν κνξθέο ρξεκαηνδφηεζεο θαζψο ακθφηεξεο εκπεξηέρνπλ ζηνηρεία απηήο. 1.3. Δπηδξάζεηο ηεο αξρήο ηεο αληαπνδνηηθόηεηαο Με ηελ έλλνηα ηεο αληαπνδνηηθφηεηαο ππεηζέξρεηαη έληνλα ε αληίιεςε ηεο αηνκηθήο επζχλεο ζηελ θνηλσληθή αζθάιηζε, λννχκελε θαη αξρήλ σο νηθνλνκηθή ειεπζεξία επηινγψλ. Δληζρχεηαη ε ζπλέπεηα αιιά θαη ε ππεπζπλφηεηα ησλ αζθαιηζκέλσλ απέλαληη ζηηο ζεκειηψδεηο επηινγέο, πνπ αθνξνχλ ηε ζπληαμηνδνηηθή ηνπο θάιπςε, κε αληακνηβή φζσλ έρνπλ ζπκβάιεη ζηε ρξεκαηνδφηεζε ηνπ ζπζηήκαηνο θαη αθξηβή αληηζηνηρία αιιά θαη κε δηαθάλεηα ζηελ εηζθνξνδνηηθή ηνπο πξνζπάζεηα, ελψ παξάιιεια ζηνλ θαζέλα παξέρεηαη ην πνζνζηφ αζθάιηζεο, ην νπνίν ν ίδηνο πξνηηκά, βάζεη ησλ επηινγψλ ηνπ σο πξνο ην δίπνιν εξγαζία - ζπληαμηνδφηεζε. Σαπηφρξνλα κε ηελ ελίζρπζε ηεο αζθαιηζηηθήο ζπλείδεζεο εληζρχεηαη θαη ε θνηλσληθή δηθαηνζχλε αίξνληαο ηελ ηάζε εμάξηεζεο ησλ αηφκσλ απφ ην θξάηνο πνπ απνηειεί παξάπιεπξε αλεπηζχκεηε ζπλέπεηα ησλ δεκφζησλ ζπληαμηνδνηηθψλ ζπζηεκάησλ. 6 Απφ ηελ άιιε πιεπξά ε αλαινγηθή - αληαπνδνηηθή ζχληαμε πξνζαλαηνιίδεηαη ζηελ ηάζε πεξηνξηζκνχ ηεο θνηλσληθναζθαιηζηηθήο πξνζηαζίαο ππφ ηελ έλλνηα ηεο κε εμαζθάιηζεο ελφο κίληκνπκ θνηλσληθήο παξνρήο. 7 Ζ ζπλεπαγφκελε απνδπλάκσζε ηεο αξρήο ηεο θνηλσληθήο αιιειεγγχεο δίδεη ρψξν δξάζεο ζε νηθνλνκηθνχο φξνπο κεηψλνληαο ηελ θνηλσληθή ζπλνρή. Ζ πξνζηαζία απφ ηνλ θίλδπλν ηνπ γήξαηνο ή ηεο αηθλίδηαο αδπλακίαο πξνο εξγαζία απεθδχεηαη ην θνηλσληθφ ηεο πξφζσπν θαη 6 ηεξγίνπ Αγγ. Ζ θξίζε ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο σο θξίζε ηνπ δεκφζηνπ ραξαθηήξα ηεο, Δ.Γ.Κ.Α. ΜΖ ζει. 721 επ. (724) 7 Γ. Βαθαιφπνπινο, Δμέιημε ηεο ζπληαμηνδνηηθήο πξνζηαζίαο ζηε κεηαπνιεκηθή Διιάδα, Δ.Γ.Κ.Α. ΛΔ (1993) ζει. 508 14
ηθαλνπνηείηαη κε φξνπο αγνξάο. Ζ ζηελή ζρέζε αλάκεζα ζε εηζθνξέο θαη παξνρέο ζπλεπάγεηαη δηπιέο αξλεηηθέο ζπλέπεηεο: απφ ηε κηα πιεπξά ην χςνο ηεο εηζθνξάο πνπ πξέπεη λα πιεξψζεη θαλείο πξνθχπηεη απφ αλαινγηζηηθέο κειέηεο θαη πξνζδηνξίδεηαη αλάινγα κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ηδίνπ κε απνηέιεζκα λα δεκηνπξγνχληαη αλαπφθεπθηα δηαθξίζεηο, θαη απφ ηελ άιιε πιεπξά ν γεληθφηεξνο θίλδπλνο ηεο απφδνζεο επηηείλεη ηα αηζζήκαηα αλαζθάιεηαο ζηνπο εξγαδνκέλνπο. Ζ κεηαηφπηζε ηνπ βάξνπο απφ ην ζπιινγηθφ ηεο αιιειεγγχεο ζην αηνκηθφ ηεο αληαπφδνζεο πξννησλίδεηαη ππνρξέσζε ηνπ αηφκνπ λα επσκηζηεί ζεκαληηθφ κέξνο απφ ην βάξνο ησλ θνηλσληθψλ θηλδχλσλ, ζελάξην πνπ δεκηνπξγεί ηδηαίηεξν πξφβιεκα θπξίσο γηα ηα άηνκα πνπ είηε δε κπφξεζαλ λα έρνπλ πξφζβαζε ζην ζχζηεκα, είηε θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ επαγγεικαηηθνχ ηνπο βίνπ δε ζπζζψξεπζαλ αξθεηά δηθαηψκαηα θαη επαξθή ρξφλν αζθάιηζεο, ψζηε λα κεηέιζνπλ πιήξνπο αζθαιηζηηθήο θάιπςεο, λα ιάβνπλ κηα αμηνπξεπή ζχληαμε θαη ζπλεπψο λα πάςνπλ λα θηλδπλεχνπλ απφ ηε θηψρεηα. 1.4. Ννκνινγηαθή αληηκεηώπηζε ηεο αληαπνδνηηθόηεηαο α) γεληθέο ηάζεηο θαη πεξηνξηζκνί Ζ δηάηαμε ηνπ άξζξνπ 22 παξάγξαθνο 5 ηνπ πληάγκαηνο πνπ θαζηεξψλεη ηελ θνηλσληθή αζθάιηζε, εθηφο απφ ηελ παξνρή ζπληαγκαηηθήο εληνιήο θαηνρπξψλεη θαη ηελ πξνζηαζία ηεο σο ζεζκνχ. Σν Αλψηαην Αθπξσηηθφ Γηθαζηήξην, κε λνκνινγία πνπ έρεη παγησζεί, αλαγλσξίδνληαο ηε ζεζκηθή εγγχεζε δέρεηαη φηη «θαηνρπξνχηαη ν ζεζκφο ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο ελ ηε ελλνία φηη ζεζπίδεηαη κελ γηα ηνλ λνκνζέηε ππνρξέσζηο αζθαιηζηηθήο θαιχςεσο ηνπ εξγαδφκελνπ πιεζπζκνχ ηεο ρψξαο, πιελ θαηά ηα ινηπά ν λφκνο δχλαηαη λα δηακνξθψζεη ειεπζέξσο ηελ κνξθήλ θαη ηελ έθηαζηλ ηεο παξερφκελεο πξνζηαζίαο» 8. Ζ λνκνζεηηθή απηή επρέξεηα εμεηδηθεχεηαη πεξαηηέξσ ζηε λνκνινγία ηνπ.η.δ. ην νπνίν κε ζεηξά απνθάζεσλ εηζάγεη θξηηήξηα ζηελ επξεία λνκνζεηηθή ειεπζεξία θαζηεξψλνληαο κφλν δχν θξηηήξηα- πεξηνξηζκνχο, νξίδνληαο φηη «ε δηάηαμε ηνπ άξζξνπ 22 παξ. 5 δελ θαζνξίδεη επζέσο αμίσζε ησλ εξγαδνκέλσλ σο πξνο ην είδνο θαη ηελ 8.η.Δ. 2253/1976 ΝνΒ 1976 ζει. 605 επ..η.δ. 1044/1978, 1154/1983, 1479/1997 15
έθηαζε ηεο αζθαιηζηηθήο πξνζηαζίαο, αιιά δεκηνπξγεί ππνρξέσζε ηνπ θνηλνχ λνκνζέηε λα πξνβαίλεη ειεχζεξα ζηε ξχζκηζε ησλ ζεκάησλ απηψλ κε γλψκνλα ηελ πξνζηαζία ηνπ αζθαιηζηηθνχ θεθαιαίνπ θαη ηελ πξναγσγή ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο ησλ εξγαδνκέλσλ». 9 Ζ ζεσξία έρεη ηαρζεί ππέξ ηεο άπνςεο φηη ε αληαπνδνηηθή αξρή δελ ππάγεηαη ζην ζθιεξφ ππξήλα ησλ απξφζβιεησλ δηαηάμεσλ πνπ βξίζθνληαη ζηελ θαξδηά ηνπ ζεζκνχ ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο 10 θαη ε λνκνινγία ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο έρεη ζπληαρζεί θαηά πάγην ηξφπν λνκνινγηαθά. («Ζ αξρή ηεο αληαπνδνηηθφηεηαο εηζθνξψλ θαη παξνρψλ δελ θαηνρπξψλεηαη ζην άξζξν 22 παξάγξαθνο 5 ηνπ πληάγκαηνο πνπ θαζηεξψλεη ηελ θνηλσληθή αζθάιηζε θαη δε δεζκεχεη ην λνκνζέηε θαηά ηε ξχζκηζε ηνπ ηξφπνπ ππνινγηζκνχ ησλ αζθαιηζηηθψλ παξνρψλ. Γελ επηβάιιεηαη νη αζθαιηζηηθέο εηζθνξέο θαη νη παξνρέο λα θαζνξίδνληαη επί ηεο απηήο βάζεσο») 11. Έηζη ην χληαγκα δελ θαηνρπξψλεη ηελ πιήξε αληαπνδνηηθφηεηα αζθαιηζηηθψλ εηζθνξψλ ή ηελ αλαινγία ηνπο κε ηηο παξνρέο, νχηε απαηηείηαη λα θαζνξίδνληαη θαη ηα δχν απηά πνζά επί ηεο ίδηαο βάζεο. Χζηφζν ζε θάπνηεο απνθάζεηο ηνπ Αλψηαηνπ Αθπξσηηθνχ Γηθαζηεξίνπ ηνλίδεηαη φηη ε αξρή ηεο αληαπνδνηηθφηεηαο, λαη κελ δελ είλαη ζπληαγκαηηθά θαηνρπξσκέλε, απνηειεί φκσο γεληθή αξρή ηνπ δηθαίνπ ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο («νη αζθαιηζηηθέο παξνρέο είλαη θαηά θαλφλα αλάινγεο πξνο ηηο αζθαιηζηηθέο εηζθνξέο») 12. Καηά ηε γεληθή απηή αξρή πξέπεη θαηαξρήλ λα ππάξρεη θάπνηα αλαινγία εηζθνξψλ παξνρψλ, ε νπνία βέβαηα θάκπηεηαη ζε πεξίπησζε ξεηήο αληίζεηεο δηάηαμεο λφκνπ ρσξίο φκσο, φπσο ππνλννχλ απηέο νη απνθάζεηο, λα έρεη ηελ ειεπζεξία ν λνκνζέηεο λα εθκεδελίζεη ηελ αληαπνδνηηθφηεηα. 13 Ζ λνκνζεηηθή επρέξεηα πνπ αλαθχπηεη απφ ηε κε εθαξκνγή ηεο αξρήο ηεο αληαπνδνηηθφηεηαο αθνξά ηφζν ην δήηεκα ηνπ θαζνξηζκνχ ησλ πξνυπνζέζεσλ γηα ηελ 9.η.Δ. 244/2000 θαη 1337/2000 Σν 2000, ζει. 176 επ. θαη.η.δ. (Οι.) 3100/2001 ΝνΒ 2002 ζει. 235 επ. ΒΛ. ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 1. 10 Κνληηάδεο Ξ. Οη πληαγκαηηθέο δεζκεχζεηο ηεο αζθαιηζηηθήο κεηαξξχζκηζεο ζχκθσλα κε ην άξζξν 22.5. Δ.Γ.Κ.Α. ΜΓ 2002 ζει. 161επ. (168) 11.η.Δ. (Οι).2263/1982,.η.Δ. 824/1997,.η.Δ. 58/1999 12.η.Δ. 32/2004.η.Δ. 4837/1997 βι. ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 2 13 Μπξηφια Γ., Ζ θνηλσληθή αζθάιηζε θαη ε λνκνινγία ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο, Δ.Γ.Κ.Α. ΜΖ (2006) ζει. 926 επ. (928) 16
απνλνκή παξνρψλ 14, (πρ πξνυπνζέζεηο ρνξήγεζεο ζχληαμεο ιφγσ αλαπεξίαο) φζν θαη ην δήηεκα ηνπ ηξφπνπ ππνινγηζκνχ ησλ παξνρψλ πξνο αζθαιηζκέλνπο 15 (φπνπ επί παξαδείγκαηη ην Γηθαζηήξην έρεη δερζεί ραξαθηεξηζηηθά φηη ε παξνρή εξγαζίαο απνηειεί ζηνηρείν ην νπνίν ζεκηηψο ιακβάλεηαη ππφςε απφ ηνλ λνκνζέηε γηα ηελ αλαγλψξηζε ρξφλνπ αζθάιηζεο, δεδνκέλνπ φηη ε πξαγκαηηθή παξνρή εξγαζίαο ζπλεπάγεηαη ηελ επίθαηξε θαηαβνιή ησλ εηζθνξψλ). Ζ κε αληηζηνηρία παξνρψλ πξνο εηζθνξέο κπνξεί λα ζπλάδεη κε ην ραξαθηήξα ηνπ ζεζκνχ ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο, εληνχηνηο δελ εθαξκφδεηαη αλεμέιεγθηα. Ο ηεξγίνπ παξαηεξεί φηη ζα ήηαλ εμίζνπ αληηζπληαγκαηηθή ε θαηάιπζε θάζε αληηζηνηρίαο αλάκεζα ζε παξνρέο θαη εηζθνξέο, λννχκελε επί παξαδείγκαηη σο νκνηφκνξθε κεηαρείξηζε αζθαιηζκέλσλ πνπ ζπλέβαιαλ ζε δηαθνξεηηθφ βαζκφ ζηε ρξεκαηνδφηεζε ηνπ ηακείνπ ηνπο. 16 Έηζη ε απφθαζε.η.δ 4837/1997 17 νξίδεη φηη δελ επηηξέπεηαη θαηαξρήλ ζην λνκνζέηε λα πξνβιέςεη χςνο παξνρήο θαηά ηξφπν ψζηε νη πςειφκηζζνη αζθαιηζκέλνη πνπ ιφγσ χςνπο απνδνρψλ θαηέβαιαλ πεξηζζφηεξεο εηζθνξέο, λα ιάβνπλ ζε απφιπην κέγεζνο ρακειφηεξε παξνρή απφ εθείλνπο πνπ ιφγσ ρακειφηεξσλ απνδνρψλ θαηέβαιαλ ιηγφηεξεο εηζθνξέο 18 («λαη κελ ν λνκνζέηεο κπνξεί ρσξίο ηνχην λα αληίθεηηαη ζηελ ζπληαγκαηηθή δηάηαμε ηνπ άξζξνπ 22 παξ. 4 ή ζηελ αξρή ηεο ηζφηεηαο λα ζεζπίδεη γηα ιφγνπο θνηλσληθήο αιιειεγγχεο επκελέζηεξε κεηαρείξηζε ησλ νηθνλνκηθά αζζελεζηέξσλ αζθαιηζκέλσλ έλαληη ησλ νηθνλνκηθά ηζρπξνηέξσλ επηβαξχλνληαο ηνπο ηειεπηαίνπο κε κεγαιχηεξεο εηζθνξέο ή θαζηεξψλνληαο αλψηαην φξην ηνπ χςνπο ηεο παξνρήο πνπ ιακβάλνπλ, δελ είλαη φκσο ζπληαγκαηηθψο αλεθηφ ε ίδηα ρξεκαηηθή παξνρή ππφ ηηο απηέο πξνυπνζέζεηο λα είλαη κεγαιχηεξε θαηά πνζφλ γηα ηνπο αζθαιηζκέλνπο πνπ έιαβαλ θαηψηεξεο εηζθνξέο ζε ζρέζε κε εθείλνπο, νη νπνίνη θαηέβαιαλ εηζθνξέο γηα ηελ θάιπςε απφ ηνλ ίδην θνξέα ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ θηλδχλνπ»). 14.η.Δ. 4516/1997,.η.Δ. 3177/1998,.η.Δ. 4229/1998, 3010/1998, 2888/1999, 3127/2000 15.η.Δ. 5020/1997, 2745/1999, 3824/2000, 2149/2001 16 ηεξγίνπ Αγγ. Σν δηθαίσκα ζηελ θνηλσληθή αζθάιηζεο ΔΓΚΑ ΜΕ (2005) ζει. 173 17 ΒΛ. ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 2 18 Μπξηφιαο Γ. φ.π ζει.928 17
β) αλώηαηα όξηα ζηηο ακηγώο αληαπνδνηηθέο εηζθνξέο χκθσλα κε λνκνινγία ηνπ Αλψηαηνπ Δηδηθνχ Γηθαζηεξίνπ (Α.Δ.Γ. 9/1980) 19 ε έλλνηα ηεο ακηγψο αληαπνδνηηθήο παξνρήο επηβάιιεη ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αξρή ηεο ηζφηεηαο ζηνλ θνηλφ λνκνζέηε ηε κε ζέζπηζε αλψηαησλ νξίσλ ζηηο αζθαιηζηηθέο παξνρέο. Ζ ζπληαγκαηηθφηεηα ηεο επηβνιήο κε λφκν αλψηαηνπ νξίνπ ζηα βνεζήκαηα πνπ παξέρνπλ νη αζθαιηζηηθνί θνξείο, ηειεί ππφ ηελ πξνυπφζεζε φηη ην ζπγθεθξηκέλν βνήζεκα δελ έρεη ακηγψο αληαπνδνηηθφ ραξαθηήξα. Με άιια ιφγηα δειαδή ε ζέζπηζε αλψηαησλ νξίσλ είλαη επηηξεπηή κφλν φπνπ ππνρσξεί ν αληαπνδνηηθφο ραξαθηήξαο ηεο παξνρήο. 20 Ζ εμεηδίθεπζε ησλ θξηηεξίσλ βάζεη ησλ νπνίσλ αίξεηαη ν αληαπνδνηηθφο ραξαθηήξαο ησλ αζθαιηζηηθψλ εηζθνξψλ έγηλε κε ηελ απφθαζε 9/1980 ηνπ Αλψηαηνπ Δηδηθνχ Γηθαζηεξίνπ. πγθεθξηκέλα νη αζθαιηζηηθέο εηζθνξέο ζηεξνχληαη ακηγψο αληαπνδνηηθνχ ραξαθηήξα φηαλ ε ρξεκαηνδφηεζή ηνπο πξνέξρεηαη εθηφο απφ εηζθνξέο αζθαιηζκέλσλ θαη απφ δηπιάζηεο απηψλ εξγνδνηηθέο εηζθνξέο ή πθίζηαηαη θνηλσληθφο πφξνο ή επηβαξχλνληαη ηξίηνη νπζησδψο ζε ζρέζε πξνο ηηο αζθαιηζηηθέο εηζθνξέο. 21 Αληίζεηα, αλ ην ρξεκαηηθφ βνήζεκα θαηαβάιιεηαη απφ αζθαιηζηηθφ θεθάιαην ζρεκαηηδφκελν απνθιεηζηηθά απφ θξαηήζεηο επί ησλ απνδνρψλ ησλ ππαιιήισλ πνπ ππεξεηνχλ ζην ζπγθεθξηκέλν πξφζσπν θαη φρη απφ άιινπο θνηλσληθνχο πφξνπο, ηφηε ην αλψηαην φξην δελ είλαη ζχκθσλν πξνο ηα άξζξα 22 παξάγξαθνο 5 θαη 4 ηνπ πληάγκαηνο. Ζ απφθαζε απηή πηνζεηήζεθε ηφζν απφ ηε λνκνινγία ηνπ Αξείνπ Πάγνπ 22 φζν θαη απφ ηελ Οινκέιεηα ηνπ.η.δ 23 αιιά ζα κπνξνχζε θαλείο λα δηαηππψζεη πνιχ ζνβαξέο επηθπιάμεηο γηα ηελ νξζφηεηα ηεο έλλνηαο ελφο ακηγψο αληαπνδνηηθνχ ζπζηήκαηνο, ηδίσο επεηδή ε ππνρξεσηηθή θνηλσληθή αζθάιηζε θπξηαξρείηαη απφ ηνλ αλαδηαλεκεηηθφ ραξαθηήξα ηνπ ζεζκνχ, έμσ απφ ακηγψο αληαπνδνηηθά ζρήκαηα θη επεηδή ζε θάζε πεξίπησζε, δελ απνθιείεηαη έλαο ππνινγηζκφο παξνρψλ κε γλψκνλα ηελ θνηλσληθή αιιειεγγχε αθφκα θαη αλ ε ρξεκαηνδφηεζε ελφο ζπζηήκαηνο γίλεηαη απζηεξά απφ εηζθνξέο ησλ αζθαιηζκέλσλ. 24 19 ΒΛ. ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 3 20 ηεξγίνπ Αγγ. Σν δηθαίσκα ζηελ Κνηλσληθή Αζθάιηζε ΜΕ (2005) ζει. 161 επ. (173) 21 Κνληηάδεο Ξ. νη πληαγκαηηθέο δεζκεχζεηο ηεο αζθαιηζηηθήο κεηαξξχζκηζεο ζχκθσλα κε ην άξζξν 22.5, Δ.Γ.Κ.Α. ΜΓ (2000), ζει 161 επ. (177) 22 Α.Π. 32/1995 (Οι.) 23.η.Δ. 540/1999 24 Μπξηφιαο Γ., φ.π, ζει 928, ηεξγίνπ Αγγ., φ.π. ζει. 174 18
γ) αλώηαηα όξηα ζηηο εθάπαμ εηζθνξέο Αληίζηνηρα ε ζέζπηζε αλψηαησλ νξίσλ ζηηο εθάπαμ παξνρέο δελ είλαη ζπληαγκαηηθψο αλεθηή παξά κφλν ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ ππνρσξεί ν αληαπνδνηηθφο ηεο ραξαθηήξαο. 25 Αληίζεηα δελ αληίθεηηαη πξνο ηα άξζξα 22 παξ. 5 θαη 4 πλη. ε επηβνιή αλψηαησλ νξίσλ ζηηο εθάπαμ παξνρέο ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ ν αληαπνδνηηθφο ραξαθηήξαο ηεο παξνρήο ππνρσξεί επεηδή ην θεθάιαην ηνπ νξγαληζκνχ δε ζρεκαηίδεηαη απνθιεηζηηθά απφ ηηο εηζθνξέο ησλ αζθαιηζκέλσλ αιιά θαη απφ θνηλσληθνχο πφξνπο, κείδνλεο εξγνδνηηθέο εηζθνξέο ή άιιεο πεγέο. Δπεηδή ε εθάπαμ παξνρή δελ έρεη ζηνηρεία θνηλσληθήο αιιειεγγχεο ε λνκνινγία επεμέηεηλε θαη ζε απηή ηελ πεξίπησζε ηελ έλλνηα ηεο ακηγψο αληαπνδνηηθήο παξνρήο. Όκσο δελ είλαη ζαθέο αλ νη παξνρέο απηέο βξίζθνληαη εληφο ηνπ πεδίνπ ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο ή φρη. Ο ηεξγίνπ, θιίλνληαο πξνο ηε δεχηεξε πεξίπησζε, επεηδή πξφθεηηαη γηα ηδηφξξπζκε παξνρή πνπ μεθίλεζε σο αληηζηαζκηζηηθφ ηεο απφηνκεο απνκάθξπλζεο απφ ηελ εξγαζία αιιά έραζε ην ραξαθηήξα ηνπ θαη ηηο θνηλσληθέο ηεο βιέςεηο, ζεσξεί κε δηθαηνινγεκέλε ηελ επηβνιή αλψηαησλ νξίσλ, εηζθέξνπζα δπζκελή ξχζκηζε εηο βάξνο εθείλσλ πνπ θαηέβαιαλ κεγαιχηεξεο εηζθνξέο ή γηα καθξχηεξν ρξνληθφ δηάζηεκα, θαη άξα αληίζεηε ζηελ αξρή ηεο ηζφηεηαο. 1.5. Ζ αληαπνδνηηθόηεηα ππό ην πξίζκα ηεο αξρήο ηεο ηζόηεηαο θαη ηεο θνηλσληθήο αιιειεγγύεο χκθσλα κε φζα εθηέζεθαλ, ε αξρή ηεο αληαπνδνηηθφηεηαο εηζάγεη σο θξηηήξην κεηαρείξηζεο ησλ αζθαιηζκέλσλ, ζε ζρέζε κε ηηο παξνρέο πνπ ζα ηνπο θαηαβιεζνχλ, εθείλν ηεο πξνζσπηθήο ζπκβνιήο θαζελφο ζην ζχζηεκα. Σίζεηαη ην εξψηεκα αλ ε εηζαγσγή ηνπ θξηηεξίνπ απηνχ εηζάγεη δήηεκα δηαθνξνπνηεκέλεο κεηαρείξηζεο ησλ αζθαιηζκέλσλ θαη πξνθαιεί ελδερφκελε αληίζεζε ζην λνεκαηηθφ πεξηερφκελν ηεο αξρήο ηεο ηζφηεηαο, φπσο θαζηεξψλεηαη ζην άξζξν 4 ηνπ πληάγκαηνο. Ζ αξρή ηεο ηζφηεηαο, θαηά ηελ έλλνηα ηνπ άξζξνπ 4 παξάγξαθνο 1 ηνπ πληάγκαηνο δελ λνείηαη επί ηεο πεξίπησζεο απηήο σο ηππηθή ή αξηζκεηηθή, δε 25.η.Δ. 3231/2008, 3555/2001 19
ζπλεπάγεηαη δειαδή ππνρξέσζε ηνπ λνκνζέηε λα ξπζκίδεη θαζ φκνην ηξφπν θαηαζηάζεηο αλφκνηεο κεηαμχ ηνπο, αιιά εθιακβάλεηαη κε ηελ νπζηαζηηθή αλαινγηθή έλλνηα, επηηάζζεη δειαδή φκνηα κεηαρείξηζε ησλ νκνίσλ θαη αλφκνηα ησλ αλνκνίσλ, ψζηε λα κελ εληζρχεηαη ε ήδε πθηζηάκελε θνηλσληθή αληζφηεηα αιιά λα ακβιχλεηαη δηνξζσηηθά. 26 Έηζη θαη ζην πεδίν ηεο Κνηλσληθήο Αζθάιηζεο, κνινλφηη επηβάιιεηαη ε επί ίζνηο φξνηο ζπκκεηνρή ησλ εξγαδνκέλσλ ζην ζχζηεκα παξνρψλ θαη αληηπαξνρψλ, δελ ππάξρεη αληίζεηε ζηηο θαηεγνξηνπνηήζεηο, αξθεί λα ζεκειηψλνληαη ζε αληηθεηκεληθά θξηηήξηα θαη φρη ζε πξνζσπηθέο ηδηφηεηεο ή ζε απζαίξεηεο, αλαηηηνιφγεηεο δηαθξίζεηο. 27 Δπνκέλσο ζην πλεχκα ηνπ πεδίνπ ηεο Κνηλσληθήο Αζθάιηζεο ε άληζε κεηαρείξηζε ησλ αζθαιηζκέλσλ, φζνλ αθνξά ην ζέκα ησλ παξνρψλ, βάζεη ηεο αληηθεηκεληθήο ζπκβνιήο ηνπ θαζελφο ζην ζχζηεκα, εθθξάδεη απηή ηε κνξθή ηεο αλαινγηθήο ηζφηεηαο. Ζ αληαπφδνζε είλαη έλα δηθαηνινγεκέλν θξηηήξην θαη επηηξέπεη παξνρέο αλάινγεο, αλ θαη φρη απζηεξά, ησλ εηζθνξψλ πνπ θαηαβιήζεθαλ. 28 Ο ηεξγίνπ αλαιχνληαο ηε ιεηηνπξγία ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο παξαηεξεί φηη ε επαλνξζσηηθή δξάζε ηεο δελ πεξηνξίδεηαη ζηνλ ελζηεξληζκφ ηεο δηαθνξνπνηεκέλεο ηζφηεηαο σο πξνο ηε ζπκβνιή ησλ αζθαιηζκέλσλ ζηα αζθαιηζηηθά βάξε αιιά πξνρσξεί έλα αθφκα βήκα πξνζπαζψληαο λα ιάβεη ππ φςηλ θαη ηνπο ιφγνπο πνπ δεκηνπξγνχλ εμαξρήο ηελ άληζε ζπκκεηνρή ζηελ αγνξά εξγαζίαο ηφζν απφ πιεπξάο πξφζβαζεο φζν θαη ακνηβήο. Έηζη γηα λα κεηψζεη ηηο θνηλσληθέο αληζφηεηεο αθνινπζεί κηα άληζε κεηαρείξηζε ππέξ εθείλσλ πνπ έρνπλ κεγαιχηεξε αλάγθε θαη εηο βάξνο φζσλ δηθαηνχληαη αλαινγηθά πεξηζζφηεξα. Γηθαηνινγεί δειαδή ηηο αληζφηεηεο πνπ δηαησλίδεη ε νηθνλνκία ηεο αγνξάο ζε βαζκφ πνπ απεηινχλ ηε δηαβίσζε ηνπ αηφκνπ, πιεξψληαο, παξάιιεια κε ηελ αληαπφδνζε κηα αλαδηαλεκεηηθή ιεηηνπξγία ειάρηζηεο ηζνθαηαλνκήο αγαζψλ κε βάζε ηηο αλάγθεο, δειαδή κηα δηνξζσηηθή επέκβαζε ηεο αξρηθήο θαηαλνκήο πνπ γίλεηαη κε θξηηήξην ηελ πξνζπάζεηα. Έηζη, ν ζεζκφο δελ επεκβαίλεη ζηελ εθθίλεζε γηα λα δηαζθαιίζεη ηζφηεηα επθαηξηψλ αιιά κεζνιαβεί κάιινλ ζηνλ ηεξκαηηζκφ έηζη ψζηε νη ρακέλνη απφ ην παηρλίδη ηεο αγνξάο λα κελ νδεγεζνχλ ζε εμαζιίσζε. 26 Υξπζφγνλνο Κ., Αηνκηθά θαη Κνηλσληθά Γηθαηψκαηα, ζει. 109 27. Μαληηάθεο Αλη, Ζ ζπληαγκαηηθή αξρή ηεο ηζφηεηαο θαη ε έλλνηα ηνπ γεληθνχ ζπκθέξνληνο, Σν 1978, ζει. 439επ. 28 Αγγ. ηεξγίνπ, Ζ ζπληαγκαηηθή θαηνρχξσζε ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο, ζει 275 επ. 20
ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 Ζ ΑΡΥΖ ΣΖ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΑΛΛΖΛΔΓΓΤΖ Ζ αιιειεγγχε ζηελ θνηλσληθή αζθάιηζε απνηειεί ην δίρηπ πνπ θξαηά ελσκέλε ηελ θνηλσλία. Με ηε γθάκα ησλ αζθαιηζηηθψλ θηλδχλσλ πνπ θαιχπηεη, δηαηεξεί ηε ζπλνρή αλάκεζα ζηα ηκήκαηα ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ησλ πιεηηφκελσλ απφ αζθαιηζηηθνχο θηλδχλνπο απνηξέπνληαο ηελ νηθνλνκηθή πεξηζσξηνπνίεζε ησλ ηειεπηαίσλ, ε νπνία νδεγεί ζηνλ θνηλσληθφ ηνπο απνθιεηζκφ. Ηδίσο ππφ ηηο ηξέρνπζεο ζπλζήθεο θαιπαζκνχ ηεο καθξνρξφληαο αλεξγίαο θαη θαζηέξσζεο λέσλ κνξθψλ επέιηθηεο εξγαζίαο, πνπ επλννχλ ηνλ αζπλερή ππνακεηβφκελν θαη αζηαζή εξγαζηαθφ βίν, ε αιιειεγγχε απνηειεί ηε ζπγθνιιεηηθή νπζία ηνπ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο αζθάιηζεο πνπ ελεξγνπνηεί ηελ θνηλσληθή ζπλνρή. 2.1. Δλλνηνινγηθόο πξνζδηνξηζκόο Ηζηνξηθέο θαηαβνιέο Ο γεληθφο φξνο αιιειεγγχε 29 θαη αξρήλ παξαπέκπεη ζην ζηελφ δεζκφ ζπκπαξάζηαζεο, πνπ ελψλεη ηα άηνκα ελφο ζπλφινπ κέζα απφ ηελ αλαγλψξηζε θαη ην ζεβαζκφ ακνηβαίσλ δηθαησκάησλ θαη ππνρξεψζεψλ ηνπο. 30 Ζ θνηλσληθή αιιειεγγχε εηδηθφηεξα αλάγεηαη ζηελ αλάιεςε ακνηβαίαο επζχλεο αλάκεζα ζηα κέιε επηκέξνπο θνηλσληθψλ νκάδσλ ή επξχηεξα ζην ζχλνιν ηεο θνηλσλίαο, πνπ ηα σζεί ζε ακνηβαία αξσγή. 31 Δδξάδεηαη ζηελ έλλνηα ηεο αιιειεμάξηεζεο 32 θαη αλαιχεηαη ζηε ζχλζεηε ελέξγεηα παξνρήο θαη απνδνρήο βνήζεηαο, ε νπνία ηειεί ππφ ηελ αξρή ηεο ακνηβαηφηεηαο, πξνυπνζέηεη δειαδή ηελ θαζηέξσζε ελαιιαζζφκελσλ ξφισλ κεηαμχ βνεζνχλησλ θαη βνεζνπκέλσλ θαη έρεη σο ζπλέπεηα ηε ζχζθημε ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο. Μέζσ ηεο ελαιιαγήο ξφισλ εθ κέξνπο ησλ αηφκσλ κηαο θνηλσλίαο πξαγκαηψλεηαη ε ζπιινγηθή ζπκκεηνρή ζε έλα ζεζκφ, ν νπνίνο σθειεί φινπο. Έηζη ε 29 Αιιειέγγπνο: αιιήισλ + έγγπνο (εγγπεκέλνο) 30 Σεγφπνπινο Φπηξάθεο, Διιεληθφ Λεμηθφ, 1999. 31 Κνληηάδε Ξ., Δηζαγσγή ζηελ Κνηλσληθή Γηνίθεζε θαη ζηνπο Θεζκνχο Κνηλσληθήο Αζθάιεηαο, 2008, ζει. 190 (Γισζζάξη φξσλ Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο, επηκ. Καιαηδή Ν.) 32 Ζ έλλνηα ηεο αιιειεγγχεο σο θνηλσληθήο αιιειεμάξηεζεο εηζήρζε ζηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα απφ ηνλ Γάιιν θνηλσληνιφγν Δ. Durkheim. 21
ηζνξξνπία κεηαμχ δηθαησκάησλ θαη ππνρξεψζεσλ παξαπέκπεη θαη αληηζηνηρεί ζηελ ηζνξξνπία αλάκεζα ζην αηνκηθφ θαη ζην ζπιινγηθφ 33. Ζ αξρή ηεο αιιειεγγχεο είλαη άκεζα ζπλδεδεκέλε ηζηνξηθά κε ην ζεζκφ ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο. Οη θνηλσληθέο αζθαιίζεηο ήξζαλ σο απάληεζε ζηελ αληηκεηψπηζε ηνπ θνηλσληθνχ πξνβιήκαηνο πνπ πξνθάιεζε ε εθβηνκεράληζε ηνπ ηέινπο ηνπ 19 νπ αηψλα. Ζ χπαξμε ηεο θηψρεηαο, σο ζπλέπεηα ηεο καδηθήο αζηηθνπνίεζεο θαη ηεο ζθιεξήο εθκεηάιιεπζεο ηεο εξγαηηθήο ηάμεο ήγεηξε καδηθά ην αίηεκα γηα εγθαζίδξπζε κηαο λέαο ηζνξξνπίαο αλάκεζα ζην θεθάιαην θαη ηελ εξγαζία πξνθεηκέλνπ λα βειηησζνχλ νη δπζβάζηαρηνη φξνη δσήο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ πνπ απεηινχζαλ αθφκε θαη απηή ηελ ίδηα ηελ αλζξψπηλε χπαξμε. Με απηφ ηνλ ηξφπν ε θνηλσληθή αζθάιηζε επέθεξε δηπιφ απνηέιεζκα: αθελφο κεηαηφπηζε ηεο αληηκεηψπηζεο ησλ αηθληδίσλ αλαηξνπψλ ζηνλ θχθιν ηεο δσήο θαη ηεο εξγαζίαο απφ ηε ζθαίξα επζχλεο ηνπ αηφκνπ ζε εθείλε ηνπ θξάηνπο, αθεηέξνπ θξίζηκε αλαδηαλεκεηηθή ιεηηνπξγία σο πξνο ηνλ παξαγφκελν πινχην, ζσξαθίδνληαο νηθνλνκηθά ηνπο αζθαιηζκέλνπο θαη δηαηεξψληαο ηα εηζνδήκαηά ηνπο ζε έλα αμηνπξεπέο θαη αλεθηφ επίπεδν επεκεξίαο λνεκαηνδνηψληαο ηελ έλλνηα ηεο θνηλσληθήο δηθαηνζχλεο. 2.2. πληαγκαηηθέο θαηαβνιέο Σν γεγνλφο φηη ε θνηλσληθή αζθάιηζε δηεπξχλεηαη πέξαλ ηεο αζθαιηζηηθήο αξρήο ελζσκαηψλνληαο θαη ηελ αξρή ηεο θνηλσληθήο αιιειεγγχεο πξνθεηκέλνπ λα εγγπεζεί έλα ειάρηζην φξην αγαζψλ ή πξνυπνζέζεσλ πνπ θξίλνληαη αλαγθαίεο γηα ηε δηαβίσζε ησλ αζθαιηζκέλσλ, νθείιεηαη ζηελ αλαγσγή ζηηο αθφινπζεο ζπληαγκαηηθέο αξρέο: α) ζηελ αξρή ηνπ θνηλσληθνύ θξάηνπο δηθαίνπ χκθσλα κε ηελ εξκελεία ηεο δηάηαμεο ηνπ άξζξνπ 25 παξάγξαθνο 1 ηνπ πληάγκαηνο, ε δηηηή ππφζηαζε ηεο αλζξψπηλεο πξνζσπηθφηεηαο, σο αηφκνπ αιιά θαη σο κέινπο ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ λνεκαηνδνηεί εθ λένπ ην δίπνιν ειεπζεξίαο ηζφηεηαο, ψζηε ζηα πιαίζηα ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο δηθαίνπ λα λνείηαη σο ίζε ειεπζεξία θαη σο ηζφηεηα ζηελ απφιαπζε ησλ δηθαησκάησλ ηεο θνηλσληθήο δσήο θαη 33 ηεξγίνπ Αγγ., Οη ζεκειηψδεηο αμίεο ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο, Δ.Γ.Κ.Α. ΜΖ ζει.896 επ. 22
σο ίζε θνηλσληθή αμία λα πξνζηαηεχεηαη απφ ην Κξάηνο. ε απηφ ην πιαίζην ε θνηλσληθή αιιειεγγχε απνηειεί ην ηδεψδεο πνπ αμηψλεη απφ ηα κέιε ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ λα δξνπλ, αλ φρη κε ζπκπφληα γηα ηνπο ζπλαλζξψπνπο ηνπο, ηνπιάρηζηνλ κε ζπλείδεζε ησλ πνηθίισλ δεζκψλ πνπ ηα ελψλνπλ κεηαμχ ηνπο θαη κε ζπλαίζζεζε ηεο αιιειεμάξηεζεο θαη ηεο επζχλεο ηνπο απέλαληη ζηνπο άιινπο θαη ζηελ θνηλσλία. 34 Σαπηφρξνλα ην ίδην ην άηνκν, σο κέινο ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ, δηεθδηθεί απφ ην Κξάηνο ππφ απηήλ αθξηβψο ηδηφηεηα ζην φλνκα ηεο θνηλσληθήο αιιειεγγχεο, κηα ζηνηρεηψδε θνηλσληθή θξνληίδα θαη πξφλνηα γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ θνηλσληθψλ θηλδχλσλ (αλεξγία, αζζέλεηα, αλαπεξία, γήξαο θιπ) θαη ηελ εμαζθάιηζε ελφο θαηψηαηνπ νξίνπ ζπλζεθψλ γηα ηελ επηβίσζε ησλ δεηλνπαζνχλησλ. 35 Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ε ζπλδπαζηηθή εξκελεία ηνπ άξζξνπ πνπ θαζηεξψλεη ηελ θνηλσληθή αζθάιηζε (άξζξν 22 παξάγξαθνο 5 πλη.) κε ηε ζπληαγκαηηθή επηηαγή γηα πξαγκαηνπνίεζε ηεο θνηλσληθήο πξνφδνπ κέζα ζε δηθαηνζχλε (άξζξν 25 παξάγξαθνο 2 πλη.) νδεγεί ζηελ αλάδπζε ηεο αξρήο ηεο θνηλσληθήο αιιειεγγχεο, σο ξσγκή ζηελ αξρή ηεο αληαπνδνηηθφηεηαο πνπ ραξαθηεξίδεη ηελ αζθαιηζηηθή ηερληθή. Ζ ηειεπηαία, ππφ απηή ηελ επίδξαζε, δελ επηηξέπεηαη λα αληηκεησπηζηεί κε εξγαιεηαθή ινγηθή αιιά κε ιεηηνπξγηθφ πξννξηζκφ. Ο πξννξηζκφο απηφο ηρλειαηείηαη ζηελ άκβιπλζε ησλ νπζηαζηηθψλ αληζνηήησλ ζην εζσηεξηθφ ηεο αζθαιηζηηθήο θνηλφηεηαο κε ηελ εμαζζέλεζε ηεο απζηεξήο αληηζηνηρίαο εηζθνξψλ παξνρψλ ή ησλ ηειεπηαίσλ απφ ηηο πηζαλφηεηεο επέιεπζεο ηνπ θηλδχλνπ, ηελ αλαδηαλνκή εηζνδεκάησλ θαη πινχηνπ πξνο ην ζθνπφ ηεο δηεχξπλζεο ηνπ θάζκαηνο ησλ δπλαηνηήησλ γηα ηνπο ιηγφηεξν επλνεκέλνπο ηεο αγνξάο θαη ηεο εμαζθάιηζεο ελφο ειάρηζηνπ επηπέδνπ δηαβίσζεο γηα φινπο 36. Ο ηεξγίνπ παξαηεξεί φηη ε θνηλσληθή δηθαηνζχλε δχζθνια δηαθξίλεηαη απφ ηελ αιιειεγγχε θαζψο ε αλαδηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο, ησλ πφξσλ θαη ηνπ παξαγφκελνπ πινχηνπ κηαο θνηλσλίαο είλαη ν θνηλφο ηξφπνο πξαγκάησζεο ησλ δχν αμηψλ. Άιισζηε ακθφηεξεο εδξάδνληαη ζην εθάζηνηε θνηλσληθφ ζπκβφιαην πνπ έρεη ζπλαθζεί. 37 34 Μαληηάθε Αλη., Κξάηνο Γηθαίνπ θαη Γηθαζηηθφο Έιεγρνο ηεο πληαγκαηηθφηεηαο, Θεζζαινλίθε, 1994, ζει. 166 35 Ibidem, ζει 402 επ. 36 John Rawls, Θεσξία ηεο Γηθαηνζχλεο, Αζήλα 2001, ζει. 92 37 ηεξγίνπ Α. Οη ζεκειηψδεηο αμίεο ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο, φ. π., ζει. 908 επ. 23
β) ζηελ αξρή πξνζηαζίαο ηεο αμίαο ηνπ αλζξώπνπ. Σν πεξηερφκελν ησλ παξακέηξσλ πνπ ζπγθξνηνχλ ηελ έλλνηα ηεο αμίαο ηνπ αλζξψπνπ, φπσο παξνπζηάδεηαη ζηε δηάηαμε ηνπ άξζξνπ 2 παξάγξαθνο 1 ηνπ πληάγκαηνο ζπγθξνηεί κηα πιαηθφξκα πνπ πεξηιακβάλεηαη ηε θπζηθή, εζηθή θαη θνηλσληθή ππφζηαζε θάζε πξνζψπνπ. 38 Ο ζεζκφο ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο (άξζξν 22 παξάγξαθνο 5 πλη.) πξνζηαηεχεη ηελ εξγαηηθή δχλακε ηνπ αλζξψπνπ, ε νπνία κέζσ ηνπ εηζνδήκαηνο ηνπ παξέρεη ηα πξνο ην δελ, θάζε θνξά πνπ εθείλε ηίζεηαη ζε δηαθηλδχλεπζε ιφγσ επέιεπζεο αζθαιηζηηθψλ θηλδχλσλ. Άξα ε θνηλσληθή αζθάιηζε ζπληζηά ηελ θνηλσληθή επέκβαζε ηνπ Κξάηνπο πνπ δηαζθαιίδεη ηηο πιηθέο πξνυπνζέζεηο ηεο αλζξψπηλεο αμηνπξέπεηαο 39 ζε νξηζκέλν επίπεδν πνιηηηζκνχ. 40 Ζ λνεκαηηθή ζχλδεζε ησλ δχν ελλνηψλ γίλεηαη αληηιεπηή ζην βαζκφ πνπ ε ιήςε ζεηηθψλ κέηξσλ ελεξγεηηθήο πξνζηαζίαο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη απηψλ πνπ θαηαηείλνπλ ζηελ άκβιπλζε ησλ αληζνηήησλ θαη ζηελ εγγχεζε ησλ κέζσλ κηαο αμηνπξεπνχο δηαβίσζεο γηα ηελ απνηξνπή αλάπηπμεο ελφο πεξηβάιινληνο θνηλσληθήο αλαζθάιεηαο (εκπέδσζε αιιειεγγχεο) ζπληειεί ζηελ επφδσζε ηεο αλζξψπηλεο αμηνπξέπεηαο, απειεπζεξψλεη ην άηνκν απφ ην θφβν γηα ην κέιινλ θαη ηνπ επηηξέπεη λα ππάξμεη ειεχζεξα ζηελ ηδησηηθή θαη δεκφζηα δσή. γ) ζηελ αξρή ηεο ηζόηεηαο Ζ ζχλδεζε ηεο αξρήο ηεο θνηλσληθήο αιιειεγγχεο κε ηελ αξρή ηεο ηζφηεηαο (άξζξν 4 παξάγξαθνο 1 πλη.) πξαγκαηνπνηείηαη κέζα απφ ηελ νπζηαζηηθή ή αλαινγηθή έλλνηα ηεο ηειεπηαίαο, ε νπνία επηηάζζεη φκνηα κεηαρείξηζε ησλ νκνίσλ θαη αλφκνηα ησλ αλνκνίσλ, ελ πξνθεηκέλσ επλντθφηεξεο ξπζκίζεηο ππέξ θαηεγνξηψλ πξνζψπσλ άμησλ ηδηαίηεξεο πξνζηαζίαο. 41 πγθεθξηκέλα ε αξρή ηεο ηζφηεηαο, κε ην βιέκκα ζηξακκέλν ζηελ αξρή ηεο θνηλσληθήο αιιειεγγχεο, επηηξέπεη ηελ θάκςε ηεο απζηεξήο αλαινγίαο ησλ ιακβαλνκέλσλ παξνρψλ πξνο ηηο εηζθνξέο πνπ θαηεβιήζεζαλ, δηακνξθψλνληαο ζεηηθή δηάθξηζε ππέξ ησλ ρακειφκηζζσλ, πξνθεηκέλνπ λα έρνπλ πξφζβαζε ζε κηα ειάρηζηε 38 Ibidem, ζει. 907 39 Βεληδέινο Δπ. Σν Αλαζεσξεηηθφ Κεθηεκέλν, Αζήλα 2002, ζει. 123 επ. 40 ηεξγίνπ Α. Οη ζεκειηψδεηο αμίεο ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο, φ. π., ζει.925 41 Υξπζφγνλνπ Κ. Αηνκηθά θαη Κνηλσληθά Γηθαηψκαηα, Θεζζαινλίθε, 1998, ζει. 110. 24
πξνζηαζία. Ζ δηαθνξνπνηεηηθή ξχζκηζε δελ είλαη απζαίξεηε, νχηε βαζίδεηαη ζε πξνζσπνπαγείο ηδηφηεηεο αιιά ζηεξίδεηαη ζε αληηθεηκεληθά θξηηήξηα (αζθαιηζηέα εηζνδήκαηα) 42 θαη ζε θάζε πεξίπησζε δελ επηηξέπεη ε δπζκελήο δηάθξηζε εηο βάξνο ησλ πςειφκηζζσλ λα ππεξβαίλεη θάπνηα φξηα. Έηζη ε δηαθνξνπνίεζε ησλ αζθαιηζκέλσλ ηνπ ίδηνπ θνξέα σο πξνο ηηο ιακβαλφκελεο παξνρέο είλαη αλεθηή ελ φςεη ηεο δηαζθάιηζεο κηαο ειάρηζηεο αζθαιηζηηθήο πξνζηαζίαο, ηελ νπνία πξεζβεχεη ε αξρή ηεο θνηλσληθήο αιιειεγγχεο 2.3. Πεξηερόκελν ηεο αξρήο Όπσο ζεκεηψλεη ν Κπξηαθνπιάθνο 43 ε Κνηλσληθή Αζθάιηζε απνηειεί βαζηθφ κέζν γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ «θνηλσληθνχ πξνβιήκαηνο», ηνπ νπνίνπ ηα ραξαθηεξηζηηθά κπνξνχλ λα ζπλνςηζζνχλ ζηε δπζθνιία πνπ αληηκεησπίδνπλ ηα άηνκα γηα λα ηθαλνπνηήζνπλ αληηθεηκεληθέο αλάγθεο ηνπο θαη ζηελ πηθξία πνπ πξνέξρεηαη απφ ηελ αδηθαηνιφγεηε θαηαλνκή ηνπ πινχηνπ. Ζ πξνβιεκαηηθή απηή αληαλαθιά αθελφο ηελ νηθνλνκηθή αθεηέξνπ ηελ θνηλσληθή δηάζηαζε ηνπ δεηήκαηνο, νη νπνίεο ζε καθξνεπίπεδν αληηζηνηρνχλ ζηελ αχμεζε ηνπ εζληθνχ πινχηνπ θαη ηελ ηζνθαηαλνκή ηνπ εζληθνχ εηζνδήκαηνο θαηά θεθαιήλ θαη αθνξνχλ ηνπο αζθαιηζκέλνπο εμίζνπ γηαηί ην ελδηαθέξνλ δελ επηθεληξψλεηαη κφλν ζην πφζα παξάγνληαη αιιά θαη ζην ηη απφ απηά κπνξνχλ λα απνιαχζνπλ. Ζ αξρή ηεο θνηλσληθήο αιιειεγγχεο ππφ ηελ αλαδηαλεκεηηθή ηεο ιεηηνπξγία θαιείηαη λα ακβιχλεη θαη ηα δχν απηά ζηνηρεία. Χο πξνο ην δήηεκα ηεο νηθνλνκηθήο δηάζηαζεο ε αιιειεγγχε παξεκβαίλεη δηνξζσηηθά ζε επίπεδν θαηαβνιήο εηζθνξψλ εηζάγνληαο ηελ ηξηκεξή ρξεκαηνδφηεζε: νη εηζθνξέο δελ θαζίζηαληαη απνθιεηζηηθή επζχλε ησλ εξγαδνκέλσλ αιιά ζε απηέο ζπκκεηέρνπλ θαη νη εξγνδφηεο κε απνηέιεζκα ηελ ελεξγνπνίεζε αλαδηαλεκεηηθήο ιεηηνπξγίαο ησλ πφξσλ ηνπο αιιά θαη ην θξάηνο ππφ ηνλ εγγπεηηθφ ηνπ ξφιν, 42 ηεξγίνπ Αγγ., Ζ ζπληαγκαηηθή θαηνρχξσζε ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο, Θεζζαινλίθε, 1994, ζει. 280 43 Κπξηαθνπιάθνο Π., Ο αλαδηαλεκεηηθφο ξφινο ηεο Κνηλσληθήο Αζθάιηζεο, Δ.Γ.Κ.Α. ΛΣ ζει. 384 επ. 25
δηαζθαιίδνληαο εθηφο ηελ παξνρή ελφο ειάρηζηνπ θνηλνχ επηπέδνπ εζφδσλ θαη θαη επέθηαζε ηελ αμηνπξεπή θαη επαξθή δηαβίσζε ησλ αζθαιηζκέλσλ. Αιιά θαη ζην δήηεκα ηνπ ππνινγηζκνχ ησλ παξνρψλ, είλαη ε αξρή ηεο θνηλσληθήο αιιειεγγχεο πνπ επεκβαίλεη γηα λα κελ γίλεηαη ζχλδεζή ηνπο κε ηα πξνζσπηθά ραξαθηεξηζηηθά, θαζ νκνίσζε κε ηελ ηδησηηθή αζθάιηζε, ζηε βάζε δειαδή ηεο επηινγήο θηλδχλσλ. Οπζηαζηηθά, απηή είλαη θαη ε δηαθνξνπνίεζε ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο απφ ηελ ηδησηηθή, ν επηηπρήο ζπγθεξαζκφο ηεο αζθαιηζηηθήο αξρήο κε ηελ αξρή ηεο θνηλσληθήο αιιειεγγχεο πξνθεηκέλνπ ν ζεζκφο, δηαηεξψληαο ηα αζθαιηζηηθά ηνπ ραξαθηεξηζηηθά λα εληαρζεί ζηνπο θνηλσληθνχο ζθνπνχο ηνπ θξάηνπο πξνθεηκέλνπ λα ακβιχλεη ηηο θνηλσληθέο αληηζέζεηο ζην εζσηεξηθφ ηεο αζθαιηζηηθήο θνηλφηεηαο. 44 Ζ αλαδηαλεκεηηθή ιεηηνπξγία ζην ζχζηεκα θνηλσληθήο αζθάιηζεο, σο απφξξνηα ηεο αξρήο ηεο θνηλσληθήο αιιειεγγχεο αλαιχεηαη, ζχκθσλα κε ην ηεξγίνπ 45, ζε δχν ζθέιε. Πξνεγεζείζεο ηεο εμαζζέλεζεο ηεο ζηελήο αλαινγίαο εηζθνξψλ παξνρψλ, αθελφο απνδεζκεχεηαη ην χςνο ηεο εηζθνξάο απφ ηηο πηζαλφηεηεο επέιεπζεο ηνπ θηλδχλνπ θαη ζπλδέεηαη κε ηελ εηζθνξνδνηηθή ηθαλφηεηα ηνπ αζθαιηζκέλνπ, αθεηέξνπ απνδεζκεχεηαη ην χςνο ησλ παξνρψλ απφ ηε ζπκβνιή ηνπ αζθαιηζκέλνπ θαη δηακνξθψλεηαη κε βάζε ηελ ηθαλνπνίεζε ελφο ειάρηζηνπ νξίνπ δηαβίσζεο. Έηζη κε ηελ αλαινγηθά κεγαιχηεξε επηβάξπλζε ησλ πςειφκηζζσλ επηηπγράλεηαη ε αλαδηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο κεηαμχ ησλ αζθαιηζκέλσλ, ελψ κε ηε ζπκκεηνρή ησλ εξγνδνηψλ θαη ηνπ θξάηνπο επηρεηξείηαη ε δηεχξπλζε ηεο αλαδηαλνκήο απηήο. Πεξαηηέξσ, δηαθξίλνληαη δχν ηξφπνη νξγάλσζεο ηεο θνηλσληθήο αιιειεγγχεο ζηελ θνηλσληθή αζθάιηζε. Με ηελ νξηδφληηα νξγάλσζε θαιχπηνληαη κε ακνηβαία ππνζηήξημε ησλ κειψλ ηεο θνηλφηεηαο ηα βάξε πνπ επηθέξεη ε επέιεπζε ησλ θνηλσληθψλ θηλδχλσλ. Ζ θνηλσληθή αζθάιηζε δε λνείηαη σο απιφ αληίδνην θαηά ηεο έιιεηςεο αηνκηθήο πξφλνηαο. πγρξφλσο είλαη θαη ε πξνζηαζία ηνπ «άιινπ». Ο ελ ιφγσ ζεζκφο πξνζηαηεχεη ηα άηνκα απφ ηνλ θαθφ ηνπο εαπηφ κε ηελ έλλνηα ηεο απξνλνεζίαο- θαη ζπγρξφλσο ηα εμαλαγθάδεη λα πξνζηαηεχζνπλ θαη ηνπο άιινπο. Ζ 44 ηεξγίνπ Αγγ., Ζ ζπληαγκαηηθή θαηνρχξσζε ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο, ζει. 340 45 ηεξγίνπ Αγγ., φ.π, ζει. 341 26
αιιειεγγχε εθδειψλεηαη κε βάζε θξηηήξηα, πνπ αθνξνχλ γεγνλφηα ελφο θχθινπ δσήο. Οη αζθαιηζκέλνη κε ηελ ππνρξεσηηθή θαηαβνιή εηζθνξψλ κεξηκλνχλ γηα ηελ πξνζηαζία ηνπο απφ ηα γεξαηεηά, ηελ αλαπεξία,, ην ζάλαην θαη ζπγρξφλσο ζηεξίδνπλ νιφθιεξν ην ζεζκφ θαη ζπκβάιινπλ ζηελ θνηλσληθή αιιειεγγχε πνπ πξαγκαηψλεηαη κέζσ απηνχ. Έηζη, ζηελ πξννπηηθή απηή θάζε πξφζσπν ζπκβάιιεη ζηε ρξεκαηνδφηεζε απηψλ ησλ παξνρψλ θαη ζπγρξφλσο επσθειείηαη απηψλ. 46 Απφ ηελ άιιε πιεπξά, κε ηελ θάζεηε αιιειεγγχε (αλαδηαλνκή) ε θνηλσληθή αζθάιηζε δελ πεξηνξίδεηαη κφλν ζηελ αιιεινβνήζεηα αιιά ελζσκαηψλεη θαη ηελ ππνζηήξημε ησλ αζζελεζηέξσλ απφ ηνπο ηζρπξφηεξνπο. Πξφθεηηαη γηα θάζεηε επζχλε ηνπ Κξάηνπο απέλαληη ζηνπο πνιίηεο. Έηζη δηνξζψλνληαη νη νηθνλνκηθέο αληζφηεηεο, πνπ παξάγεη ε αγνξά θαη δε δηνξζψλεη ε νξηδφληηα αιιειεγγχε. Έηζη ζηελ εμέιημή ηεο ε θνηλσληθή αζθάιηζε έρεη παχζεη λα εγγπάηαη κφλν ηελ αλαπιήξσζε ησλ επαγγεικαηηθψλ εηζνδεκάησλ θαη δηαζθαιίδεη έλα ειάρηζην φξην δηαβίσζεο. 47 Δηδηθφηεξα ζηελ Διιάδα ε εηζνδεκαηηθή θάιπςε φζσλ δε δηαζέηνπλ επαξθείο πφξνπο ζπληήξεζεο έρεη αλαρζεί ζε έλα απφ ηα θχξηα θαζήθνληα ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο 48. Απηφ παξαπέκπεη ζηελ άκβιπλζε ηεο αλαζθάιεηαο θαη ζπλδέεηαη κε ηε κνξθή θάζεηεο αιιειεγγχεο θαη ην ξφιν ηνπ Κξάηνπο έλαληη ησλ πιεηηφκελσλ νκάδσλ ηνπ πιεζπζκνχ. Όπσο πξναλαθέξζεθε 49, θάζε αζθαιηζηηθφ ζχζηεκα είλαη αλαδηαλεκεηηθφ. Αιιά ε αλαδηαλνκή ηελ νπνία πξαγκαηνπνηεί είλαη αληαπνδνηηθή, έρεη δειαδή σο ζηφρν λα αληηζηαζκίζεη ηηο δεκίεο. Τπφ απηή ηελ έλλνηα απνηειεί νξηδφληηα αλαδηαλνκή. Όκσο παξάιιεια ζην εζσηεξηθφ ησλ ζπζηεκάησλ θνηλσληθήο αζθάιηζεο αλαπηχζζνληαη κεραληζκνί θάζεηεο αλαδηαλνκήο, κεηαμχ εηζνδεκαηηθψλ θαηεγνξηψλ θαη είλαη απηνί πνπ έρνπλ ζαθέζηεξν ραξαθηήξα αιιειεγγχεο. 50 46 P. Tsantilas, Les modes de financement de la securite sociale,athenes, 2004, ζει 172. 47 ηεξγίνπ Αγγ., Ζ ζπληαγκαηηθή θαηνρχξσζε ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο, φ.π., ζει 337 επ. 48 Γ. Ακίηζε, Ζ ζεζκηθή θαηνρχξσζε ησλ ειάρηζησλ νξίσλ δηαβίσζεο ζηελ ειιεληθή θαη δηεζλή έλλνκε ηάμε, Αζήλα, 2001, ζει 120 επ. 49 Τπφ 1.2. 50 Ρνδαλβαιφλ Π., Σν λέν θνηλσληθφ δήηεκα, ζει. 51 27
2.4. Ννκνινγηαθή αληηκεηώπηζε ηεο αξρήο Ζ λνκνινγηαθή έξεπλα θαηαδεηθλχεη φηη ζε θακία απφθαζε ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο δε γίλεηαη επζεία αλαθνξά ζηελ θνηλσληθή αιιειεγγχε σο ζπζηαηηθφ ηνπ ζεζκνχ ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο. Ζ αιιειεγγχε δηαγξάθεηαη θπξίσο a contrario σο απνδνρή ηεο κε αληαπνδνηηθφηεηαο ησλ παξνρψλ (παξνρέο ρσξίο εηζθνξέο, ή παξνρέο πνπ δελ είλαη αλάινγεο ησλ εηζθνξψλ) 51. Έηζη ε θνηλσληθή αιιειεγγχε αλαγλσξίδεηαη θαηά ηξφπν έκκεζν, σο θάκςε ηεο απζηεξήο αληαπνδνηηθφηεηαο (ακηγψο αληαπνδνηηθφο ραξαθηήξαο) πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί ε αλαθαηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο απφ ηνπο πιένλ εχπνξνπο αζθαιηζκέλνπο πξνο ηνπο αζζελείο. πγθεθξηκέλα έρεη θξηζεί φηη ν θαζνξηζκφο απφ ην λνκνζέηε ηνπ χςνπο ηεο εηζθνξάο πνπ θαηαβάιιεηαη απφ ηνπο εξγαδφκελνπο πξνο ζρεκαηηζκφ ηνπ αζθαιηζηηθνχ θεθαιαίνπ, δελ ζπλαξηάηαη αλαγθαίσο πξνο ηε δπλαηφηεηα απνιαχζεσο αζθαιηζηηθήο παξνρήο αληίζηνηρεο πξνο ην χςνο ηεο εηζθνξάο, κηα θαη πξφθεηηαη γηα αζθαιηζηηθέο παξνρέο πνπ θαηαβάιινληαη πεξηνδηθψο, ν λνκνζέηεο κπνξεί κε γλψκνλα ηελ εμππεξέηεζε ηνπ γεληθφηεξνπ θνηλσληθνχ ζπκθέξνληνο λα θαζνξίδεη ην χςνο ηεο θαηαβαιιφκελεο εηζθνξάο θαηά ηέηνην ηξφπν ψζηε λα βαξχλνληαη πεξηζζφηεξν νη εηζνδεκαηηθψο ηζρπξφηεξνη έλαληη ησλ νηθνλνκηθψο αζζελέζηεξσλ. Ζ πξναλαθεξφκελε απφθαζε αθελφο δελ αληίθεηηαη ζηε ζπληαγκαηηθή αξρή ηεο ηζφηεηαο, αθεηέξνπ πξνσζεί επθξηλψο ηελ ηδέα ηεο θνηλσληθήο αιιειεγγχεο 52. Δπηπιένλ, επεηδή ην χληαγκα δελ θαηνρπξψλεη ηελ πιήξε αληαπνδνηηθφηεηα αζθαιηζηηθψλ εηζθνξψλ θαη παξνρψλ, ζηελ θαηεχζπλζε ηεο εθαξκνγήο ηεο εζσηεξηθήο αιιειεγγχεο, ε επηζηξνθή ησλ αζθαιηζηηθψλ εηζθνξψλ ζε πεξίπησζε καηαηψζεσο ηνπ αζθαιηζηηθνχ θηλδχλνπ δελ είλαη ππνρξεσηηθή γηα ην λνκνζέηε, δεδνκέλνπ φηη νη αζθαιηζηηθνί νξγαληζκνί αλαδέρνληαη ηνλ θίλδπλν θαηά ηε δηάξθεηα ηεο αζθαιηζηηθήο ζρέζεο, θαη ζπλεπψο δχλαηαη ν λνκνζέηεο ζεκηηψο θαηά ην χληαγκα λα κελ επηηξέπεη θαζφινπ ηελ επηζηξνθή ησλ εηζθνξψλ ζε πεξίπησζε καηαηψζεσο ηνπ 51 ηεξγίνπ Α., Σν δηθαίσκα ζηελ Κνηλσληθή Αζθάιηζε, φ. π., ζει. 172 52 Γηνηθ. Δθ.Αζ. 5057/2001, Δ.Γ.Κ.Α. ΜΓ (2002) ζει. 934 ΒΛ. ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 4 28
θηλδχλνπ ή λα πξνβιέπεη ηελ επηζηξνθή απηψλ ελ φισ ή ελ κέξεη, αζπλδέησο πξνο ην χςνο ηεο παξνρήο πνπ ζα θαηεβάιιεην αλ είρε επέιζεη ν αζθαιηζηηθφο θίλδπλνο. 53 Χο γεληθή ηάζε, ν θαζνξηζκφο ησλ απνδνρψλ πνπ ιακβάλνληαη θάζε θνξά ππφςε γηα ηνλ ππνινγηζκφ ηεο ζχληαμεο, επαθίεηαη ζηελ θξίζε ηνπ λνκνζέηε, ν νπνίνο δε δεζκεχεηαη απφ ηελ αξρή ηεο αληαπνδνηηθφηεηαο 54. πλήζσο ε ιήςε ησλ απνδνρψλ ησλ ηειεπηαίσλ εηψλ δηεπξχλεη ηα αλαδηαλεκεηηθά απνηειέζκαηα ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο. 53.η.Δ. 3251/1996, Δ.Γ.Κ.Α. ΛΘ (1997) ζει. 143επ ΒΛ. ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 5 54 Γηνηθ. Πξση. Αζ. 7384/1998 ΒΛ. ΠΑΡΑΡΣΖΜ 6 29
ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 ΣΑΔΗ ΜΔΣΑΥΖΜΑΣΗΜΟΤ ΣΖΝ ΔΞΔΛΗΞΖ ΣΖ ΥΔΖ ΜΔΣΑΞΤ ΣΧΝ ΓΤΟ ΑΡΥΧΝ Ζ ζρέζε αλάκεζα ζηελ αληαπνδνηηθφηεηα θαη ζηελ αιιειεγγχε απνηειεί ζεκείν δηαξθνχο εμέιημεο ζην δίθαην θνηλσληθήο αζθάιηζεο. Ζ δηακφξθσζε ησλ ηζνξξνπηψλ αλάκεζα ζηηο δχν αξρέο αλάγεηαη ζην επξχηεξν δήηεκα άζθεζεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο κέζσ ησλ πνιηηηθψλ απνθάζεσλ πνπ ιακβάλνληαη γηα ηε ιεηηνπξγία ηνπ ζεζκνχ. Πέξα απφ ηελ θνηλσληθνπνιηηηθή δηάζηαζε φκσο, φπσο εχζηνρα ζεκεηψλεη ν ηεξγίνπ, εληφο ηεο ζρέζεο ππνιαλζάλεη θαη έλα βαζχηεξν θηινζνθηθφ δίιεκκα: δίθαηε αληακνηβή, φπνπ ν θαζέλαο ιακβάλεη ην ηζνδχλακν ηεο ζπλεηζθνξάο ηνπ ή δηαλεκεηηθή δηθαηνζχλε, κε ζηφρν ηελ νπζηαζηηθή ηζφηεηα; 55 Ο εληνπηζκφο θαη ε παξάζεζε πεξηπηψζεσλ παξνρψλ, πνπ είηε ζεσξνχληαη αζθαιηζηηθέο εηζθνξέο θαη δηέπνληαη απφ ηελ αξρή ηεο αληαπνδνηηθφηεηαο ηελ νπνία φκσο ακβιχλνπλ είηε εθιακβάλνληαη σο πξνλνηαθά ζηνηρεία θαη άξα πξνθξίλνπλ ηελ αξρή ηεο θνηλσληθήο αιιειεγγχεο, απνηππψλεη ηηο επηινγέο πξνο ηε κία ή ηελ άιιε θαηεχζπλζε θαη ην κεξίδην ηνπ ξφινπ πνπ θάζε κία δηεθδηθεί. 3.1. Καηώηαηα όξηα ζπληάμεσλ Σα θαηψηαηα φξηα ζπληάμεσλ ζεζπίζηεθαλ πξνθεηκέλνπ λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο πεξηπηψζεηο έιιεηςεο επαξθψλ κέζσλ πνπ απεηινχλ ηε δηαβίσζε ησλ αζθαιηζκέλσλ. Πξφθεηηαη γηα έλα εληαίν πνζφ, πνπ πεξηιακβάλεη ηφζν ηελ νξγαληθή - αλαινγηθή ζχληαμε γηα ηελ νπνία έρνπλ θαηαβιεζεί εηζθνξέο 56, φζν θαη ην πέξαλ απηήο πνζφ, ην νπνίν δε ζηεξίδεηαη ζε κηα αλαινγία παξνρψλ πξνο εηζθνξέο. Γηαζθαιίδνπλ έηζη έλα ειάρηζην φξην παξνρψλ ζηελ πεξίπησζε πνπ ε νξγαληθή ζχληαμε δελ αληηζηνηρεί ζε πνζφ πνπ λα εμαζθαιίδεη ζηνλ αζθαιηζκέλν έλα αμηνπξεπέο επίπεδν δηαβίσζεο. 57 55 Αγγ. ηεξγίνπ, Οη ζεκειηψδεηο αμίεο ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο,, Δ.Γ.Κ.Α. ΜΖ ζει.913 56 Πξφθεηηαη γηα ηε ζχληαμε πνπ πξνθχπηεη ζχκθσλα κε ηηο δηαηάμεηο ησλ θαηαζηαηηθψλ ησλ αζθαιηζηηθψλ νξγαληζκψλ θαη κε βάζε ηηο εηζθνξέο πνπ έρνπλ θαηαβιεζεί θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ρξφλνπ αζθάιηζεο, θαζψο θαη γηα ηελ αλαγλψξηζε ηπρφλ πιαζκαηηθνχ ρξφλνπ αζθάιηζεο 57 Παπαξξεγνπνχινπ- Περιηβαλίδε Π., Ζ εμέιημε ζην Γίθαην ηεο Κνηλσληθήο Αζθάιηζεο, ζει. 219 30