Φάρμακα φαρμακοποιοί και φαρμακευτική πολιτική: αλήθειες, ψεύδη και διλήμματα

Φάρμακα φαρμακοποιοί και φαρμακευτική πολιτική: αλήθειες, ψεύδη και διλήμματα Γιάννης Κυριόπουλος, MD, MPH, MSc, PhD Τομέας Οικονομικών της Υγείας Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας ΚΗ Συνέδριο ΟΣΦΕ, Ιούνιος 2015 1

Περιεχόμενα Το μέγεθος της αγοράς Φαρμακευτική δαπάνη: η πραγματική εξίσωση Η ιδιοτυπία της αγοράς Συμβολή του φαρμάκου Πολιτική του φαρμάκου: εμπειρικά ευρήματα Επιπτώσεις στην πολιτική 2

Το μέγεθος της αγοράς Source: Matthias Buente, Stephan Danner, Susanne Weissbäcker, and Christoph Rammé, Pharma Emerging Markets 2.0: How Emerging Markets Are 3 Driving the Transformation of the Pharmaceutical Industry, Booz & Company, 2013.

Το μέγεθος της αγοράς Δαπάνη για Ε&Α φαρμάκων Πηγή: EFPIA (2014). The Pharmaceutical Industry in Figures: Key Data 4

Το μέγεθος της αγοράς Επένδυση για Ε&Α φαρμάκων ως μέρος του ΑΕΠ Πηγή: http://eeas.europa.eu/delegations/china/documents/eu_china/science_tech_environment/20131010_27-eu-11-horizon2020_presentation.pdf

Το μέγεθος της αγοράς http://www2.deloitte.com/content/dam/deloitte/global/documents/life-sciences-health-care/gx-lshc-2015-life-sciences-report.pdf 6

Το μέγεθος της αγοράς Εξέλιξη της φαρμακευτικής δαπάνης και της δαπάνης υγείας Πηγή: OECD Health Statistics 2014 http://www.compareyourcountry.org/health?cr=oecd&cr1=oecd&lg=en&page=3 7

Το μέγεθος της αγοράς OECD (2014), Health at a Glance: Europe 2014, OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/health_glance_eur-2014-en 8

Το μέγεθος της αγοράς OECD (2014), Health at a Glance: Europe 2014, OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/health_glance_eur-2014-en 9

Το μέγεθος της αγοράς Δημόσια φαρμακευτική δαπάνη (δις ) *Συνυπολογίζονται τα rebates Πηγή: ΙΟΒΕ, Υπουργείο Υγείας, Εκτιμήσεις ΕΟΠΥΥ (2012) 10

Το μέγεθος της αγοράς Φαρμακευτική πολιτική και φαρμακευτική δαπάνη 6,000 Δημόσια φαρμακευτική δαπάνη 5,000 2005: αλλαγή τιμολογιακής πολιτικής (εφαρμόστηκε το 2006) 1992: αλλαγή τιμολογιακής πολιτικής 2000: εισαγωγή ευρώ 4,000 3,000 1990: εισαγωγή συνπληρωμών 1996: αλλαγή τιμολογιακής πολιτικής (εφαρμόστηκε το 1997) 2010: αλλαγή τιμολογιακής πολιτικής και έλεγχος συνταγογράφησης 2,000 2006: κατάργηση λίστας φαρμάκων 1,000 0 1997: κατάργηση επιβαρύνσεων υπέρ τρίτων και εισαγωγή θετικής λίστας (εφαρμόστηκε το 1998) 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 11

Το μέγεθος της αγοράς Μεταβολή της δαπάνης υγείας 2009-2013 Νοσοκομειακή περίθαλψη (σύνολο) Δημόσια Ιδιωτική Πρωτοβάθμια περίθαλψη (σύνολο) Δημόσια Ιδιωτική Φαρμακευτική δαπάνη (σύνολο) Δημόσια Ιδιωτική Άλλες υπηρεσίες (σύνολο) Δημόσια Ιδιωτική Συνολική δαπάνη υγείας Δημόσια δαπάνη Ιδιωτική δαπάνη -57,5-50,0-46,2-38,5-33,8-37,5-38,5-33,3-29,3-30,4-26,8-14,3-8,2 15,4 20,0-70,0-60,0-50,0-40,0-30,0-20,0-10,0 0,0 10,0 20,0 30,0 12

Το μέγεθος της αγοράς

Το μέγεθος της αγοράς Εξέλιξη επιλεγμένων δεικτών τιμών στις υπηρεσίες υγείας 140,00 120,00 100,00 80,00 60,00 40,00 20,00 0,00 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Αυγ-14 0611 ΦAPMAKA 0613 ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΣΥΣΚΕΥΕΣ KAI ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ 0621 ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ 0622 ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ 0623 ΠΑΡΑΪΑΤΡΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ 063 NOΣΟΚΟΜΕΙΑΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ 06 ΥΓΕΙΑ 14

Φαρμακευτική δαπάνη: η πραγματική εξίσωση Το ύψος της φαρμακευτικής δαπάνης (Ε) είναι αποτέλεσμα του γινομένου της συνολικής ποσότητας των φαρμάκων (Q) (ή της ποσότητας επί του μεγέθους του πληθυσμού) που καταναλώνονται επί την τιμή τους (P). Ε = P Q = p q n Η αύξηση της φαρμακευτικής δαπάνης μπορεί να οφείλεται είτε στη μεταβολή των τιμών, είτε στη μεταβολή της ποσότητας, είτε σε συνδυασμό και των δύο σύμφωνα με την συμβατική και την παραδοσιακή προσέγγιση. 15

Φαρμακευτική δαπάνη: η πραγματική εξίσωση Πολιτικές συγκράτησης της δαπάνης Η προσέγγιση για μια αποτελεσματική πολιτική ελέγχου του κόστους και συγκράτησης της δαπάνης οφείλει να επικεντρώσει τις παρεμβάσεις στα κρίσιμα σημεία της τεχνολογικής καινοτομίας και τις επίδρασης της συνασφάλισης E = p ( q n) r 1 - c r = υπολλειματικός παράγων c = ποσοστό συνασφάλισης 16

Η ιδιοτυπία της αγοράς Ζήτηση Διανομή Προσφορά Συμμετοχή στο κόστος (0%-10%-25%) Ασθενής Διανομή Φαρμάκων Γιατρός Συνταγογράφηση Φαρμακοποιός Φαρμακευτικές βιομηχανίες Εισφορές-Φόροι Ασφάλιση υγείας Πληρωμή-Αποζημίωση Πηγή: Κυριόπουλος Γ., και συν (1999) 17

Η ιδιοτυπία της αγοράς Υποκατάσταση νοσοκομειακής περίθαλψης με φαρμακευτικά προϊόντα Έτος Πηγή: Boston Consulting Group(1993) The Contribution of Pharmaceutical Companies: What s at State for America, Boston Massachusets 18

Ιδιοτυπία της αγοράς Καμπύλη ζήτησης και προσφοράς και επιπτώσεις 19

Συμβολή του φαρμάκου 77,0 76,5 Mean age at death, Greece, 1995-2010 No pharma innovation (constant cum_nce3) Actual 76.7 76,0 75.8 75,5 75,0 74.7 74,5 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 Lichtenberg, F.R. The impact of pharmaceutical innovation on longevity and hospitalization in Greece, 1995-2010. Presentation at the 9th PanHellenic Congress on Management, Economics and Health Policy, Athens, Greece, 5-7 December 2013 20

Συμβολή του φαρμάκου Millions of hospital days in Greece, 2000-2008 18 17 16 16.5 15 14 13 14.0 13.9 no pharma innovation (constant cum_nce4) actual 12 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Lichtenberg, F.R. The impact of pharmaceutical innovation on longevity and hospitalization in Greece, 1995-2010. Presentation at the 9th PanHellenic Congress on Management, Economics and Health Policy, Athens, Greece, 5-7 December 2013 21

Συμβολή του φαρμάκου During the period 1990-2010, the average annual number of new chemical entities (drugs) launched in Greece was 21. Number of NCE launches in Greece, 1990-2010 35 30 25 20 15 21 17 19 20 14 12 28 28 23 30 18 25 28 24 22 14 29 25 14 16 16 10 5 0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Lichtenberg, F.R. The impact of pharmaceutical innovation on longevity and hospitalization in Greece, 1995-2010. Presentation at the 9 th PanHellenic 22 Congress on Management, Economics and Health Policy, Athens, Greece, 5-7 December 2013

Πολιτική του φαρμάκου: εμπειρικά ευρήματα Επισκέψεις σε ιδιωτικό φαρμακείο για αγορά φαρμάκων τον τελευταίο μήνα 90 80 79,9 84 70 60 50 40 30 20 10 0 20,1 16 65,2 34,8 2006 2011 2015 Έχει επισκεφθεί φαρμακείο έστω μία φορά Δεν επισκέφθηκε φαρμακείο καμία φορά ΕΣΔΥ- MSD- GPO, Πανελλαδική έρευνα κοινής γνώμης: «Διαχρονική ανάλυση της αυτοαναφερόμενης κατάστασης υγείας στην Ελλάδα: Διερεύνηση των επιπτώσεων των πολιτικών λιτότητας και της περιοριστικής πολιτικής στις συμπεριφορές υγείας», Αθήνα 2015 23

Πολιτική του φαρμάκου: εμπειρικά ευρήματα Επισκέψεις σε ιδιωτικό φαρμακείο για αγορά φαρμάκων τον τελευταίο μήνα (2015) 84 82 80 78 76 74 72 70 75,5 82,9 55-64 (ετών) 65+ (ετών) ΕΣΔΥ- MSD- GPO, Πανελλαδική έρευνα κοινής γνώμης: «Διαχρονική ανάλυση της αυτοαναφερόμενης κατάστασης υγείας στην Ελλάδα: Διερεύνηση των επιπτώσεων των πολιτικών λιτότητας και της περιοριστικής πολιτικής στις συμπεριφορές υγείας», Αθήνα 2015 24

Πολιτική του φαρμάκου: εμπειρικά ευρήματα Επισκέψεις σε ιδιωτικό φαρμακείο για αγορά φαρμάκων τον τελευταίο μήνα με χρόνιο πρόβλημα και παχυσαρκία (2015) 86 84 82 80 78 76 74 72 84,8 77,5 Χρόνιο πρόβλημα Παχύσαρκοι ΕΣΔΥ- MSD- GPO, Πανελλαδική έρευνα κοινής γνώμης: «Διαχρονική ανάλυση της αυτοαναφερόμενης κατάστασης υγείας στην Ελλάδα: Διερεύνηση των επιπτώσεων των πολιτικών λιτότητας και της περιοριστικής πολιτικής στις συμπεριφορές υγείας», Αθήνα 2015 25

Πολιτική του φαρμάκου: εμπειρικά ευρήματα Συχνότητα επισκέψεων σε ιδιωτικό φαρμακείο για αγορά φαρμάκων τον τελευταίο μήνα ΕΣΔΥ- MSD- GPO, Πανελλαδική έρευνα κοινής γνώμης: «Διαχρονική ανάλυση της αυτοαναφερόμενης κατάστασης υγείας στην Ελλάδα: Διερεύνηση των επιπτώσεων των πολιτικών λιτότητας και της περιοριστικής πολιτικής στις συμπεριφορές υγείας», Αθήνα 2015 26

Πολιτική του φαρμάκου: εμπειρικά ευρήματα Συχνότητα επισκέψεων σε ιδιωτικό φαρμακείο για άλλες υπηρεσίες σχετιζόμενες με την υγεία τον τελευταίο μήνα ΕΣΔΥ- MSD- GPO, Πανελλαδική έρευνα κοινής γνώμης: «Διαχρονική ανάλυση της αυτοαναφερόμενης κατάστασης υγείας στην Ελλάδα: Διερεύνηση των επιπτώσεων των πολιτικών λιτότητας και της περιοριστικής πολιτικής στις συμπεριφορές υγείας», Αθήνα 2015 27

Πολιτική του φαρμάκου: εμπειρικά ευρήματα Συχνότητα επισκέψεων σε ιδιωτικό φαρμακείο για άλλες υπηρεσίες σχετιζόμενες με την υγεία τον τελευταίο μήνα ΕΣΔΥ- MSD- GPO, Πανελλαδική έρευνα κοινής γνώμης: «Διαχρονική ανάλυση της αυτοαναφερόμενης κατάστασης υγείας στην Ελλάδα: Διερεύνηση των επιπτώσεων των πολιτικών λιτότητας και της περιοριστικής πολιτικής στις συμπεριφορές υγείας», Αθήνα 2015 28

Πολιτική του φαρμάκου: εμπειρικά ευρήματα Συχνότητα επισκέψεων σε κοινωνικό φαρμακείο για προμήθεια φαρμάκων τον τελευταίο μήνα ΕΣΔΥ- MSD- GPO, Πανελλαδική έρευνα κοινής γνώμης: «Διαχρονική ανάλυση της αυτοαναφερόμενης κατάστασης υγείας στην Ελλάδα: Διερεύνηση των επιπτώσεων των πολιτικών λιτότητας και της περιοριστικής πολιτικής στις συμπεριφορές υγείας», Αθήνα 2015 29

Πολιτική του φαρμάκου: εμπειρικά ευρήματα Συχνότητα επισκέψεων σε φαρμακείο του ΕΟΠΥΥ για προμήθεια φαρμάκων τον τελευταίο χρόνο ΕΣΔΥ- MSD- GPO, Πανελλαδική έρευνα κοινής γνώμης: «Διαχρονική ανάλυση της αυτοαναφερόμενης κατάστασης υγείας στην Ελλάδα: Διερεύνηση των επιπτώσεων των πολιτικών λιτότητας και της περιοριστικής πολιτικής στις συμπεριφορές υγείας», Αθήνα 2015 30

Πολιτική του φαρμάκου: εμπειρικά ευρήματα Κατανομή ποσού εξόδων για αγορά φαρμάκων τον τελευταίο μήνα ΕΣΔΥ- MSD- GPO, Πανελλαδική έρευνα κοινής γνώμης: «Διαχρονική ανάλυση της αυτοαναφερόμενης κατάστασης υγείας στην Ελλάδα: Διερεύνηση των επιπτώσεων των πολιτικών λιτότητας και της περιοριστικής πολιτικής στις συμπεριφορές υγείας», Αθήνα 2015 31

Πολιτική του φαρμάκου: εμπειρικά ευρήματα Κατανομή ποσού εξόδων για αγορά φαρμάκων τον τελευταίο μήνα κατά φύλο ΕΣΔΥ- MSD- GPO, Πανελλαδική έρευνα κοινής γνώμης: «Διαχρονική ανάλυση της αυτοαναφερόμενης κατάστασης υγείας στην Ελλάδα: Διερεύνηση των επιπτώσεων των πολιτικών λιτότητας και της περιοριστικής πολιτικής στις συμπεριφορές υγείας», Αθήνα 2015 32

Πολιτική του φαρμάκου: εμπειρικά ευρήματα Κατανομή ποσού εξόδων για αγορά φαρμάκων τον τελευταίο μήνα κατά ηλικία ΕΣΔΥ- MSD- GPO, Πανελλαδική έρευνα κοινής γνώμης: «Διαχρονική ανάλυση της αυτοαναφερόμενης κατάστασης υγείας στην Ελλάδα: Διερεύνηση των επιπτώσεων των πολιτικών λιτότητας και της περιοριστικής πολιτικής στις συμπεριφορές υγείας», Αθήνα 2015 33

Πολιτική του φαρμάκου: εμπειρικά ευρήματα Κατανομή ποσού εξόδων για αγορά φαρμάκων τον τελευταίο μήνα κατά ηλικία ΕΣΔΥ- MSD- GPO, Πανελλαδική έρευνα κοινής γνώμης: «Διαχρονική ανάλυση της αυτοαναφερόμενης κατάστασης υγείας στην Ελλάδα: Διερεύνηση των επιπτώσεων των πολιτικών λιτότητας και της περιοριστικής πολιτικής στις συμπεριφορές υγείας», Αθήνα 2015 34

Πολιτική του φαρμάκου: εμπειρικά ευρήματα Εξέλιξη Συνολικών Πωλήσεων Φαρμάκων κατά Προέλευση 77,5% 79,7% 79,9% 80,1% 80,1% 67,3% 69,9% 73,3% 79,5% 61,8% 55,4% 50,8% 47,9% 46,1% 45,6% 48,2% 51,2% 53,4% 56,8% 42,2% 41,9% 30,9% 34,6% 37,1% 38,5% 40,1% 40,9% 37,9% 35,3% 33,9% 30,9% 27,4% 13,8% 14,6% 15,0% 15,5% 17,6% 17,2% 16,4% 16,5% 14,9% 15,3% 14,6% 24,2% 21,3% 19,5% 12,1% 17,6% 10,9% 10,1% 8,8% 18,4% 17,1% 17,1% 17,2% 17,6% 18,2% 4,1% 3,3% 3,0% 2,7% 2,3% 2,4% 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Εισαγόμενα Παραγόμενα Συσκευαζόμενα ΠΗΓΗ : ΙΦΕΤ & IMS 35

Γενόσημα Πολιτική του φαρμάκου: εμπειρικά ευρήματα Πρωτότυπα Σύνολο Γενόσημα Πρωτότυπα Σύνολο Γενόσημα Πρωτότυπα Σύνολο Γενόσημα Πρωτότυπα Σύνολο Γενόσημα Πρωτότυπα Σύνολο Γενόσημα Πρωτότυπα Σύνολο 2.500,0 2.000,0 Όγκος και αξία φαρμάκων ανά τιμολογιακή κατηγορία σε εκατομμύρια συσκευασιών και εκατομμύρια 1.500,0 1.000,0 500,0 0,0 Χ.Τ <10 10 < ΧΤ< 15 15 <ΧΤ<20 20 <ΧΤ<50 50 <ΧΤ<100 ΧΤ>100 Όγκος (εκατ. συσκευασίες) Αξία (εκατ. ) 36

Πολιτική του φαρμάκου: εμπειρικά ευρήματα Αριθμός φαρμακείων ανά 100.000 κατοίκους Δανία 4,6 Σουηδία Ολλανδία Αυστρία Φινλανδία Ηνωμένο Βασίλειο Πορτογαλία Γερμανία Ιταλία 9,6 11,6 14,7 15,3 20,9 25,2 26,1 30 Ιρλανδία Γαλλία 35,1 38 Ισπανία Βέλγιο Ελλάδα 47,5 49 94,2 0 20 40 60 80 100 37

Πολιτική του φαρμάκου: εμπειρικά ευρήματα Μεικτό Περιθώριο Κέρδους Φαρμακείου Χώρα Κέρδος (%) φαρμακείων Ιταλία 24 Βέλγιο 29 Γερμάνια 24 Φινλανδία 24 Ισπανία 26 Ολλανδία 20 Ιρλανδία 25 Γαλλία 25 Ελβετία 25 Πορτογαλία 19 Ελλάδα 22 (18,5 20) Πηγή: European Federation of the Pharmaceutical Industries an Associations (2010) 38

Επιπτώσεις στην πολιτική Ανεργία Εξέλιξη του ΑΕΠ και της ανεργίας στην Ελλάδα, 1995-2014 250,00 30 200,00 25 20 150,00 15 100,00 10 ΑΕΠ (σε δις ευρώ) Ανεργία (%) 50,00 5 0,00 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 0 [1] Τα στοιχεία είναι διαθέσιμα στη βάση δεδομένων της ΕΛΣΤΑΤ www.statistics.gr και της Eurostat: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/search_database 39

Επιπτώσεις στην πολιτική 40

Επιπτώσεις στην πολιτική 41

Επιπτώσεις στην πολιτική Συχνότητα χρήσης Στροφή στην αποδοτικότητα Συνολική δαπάνη 42

Επιπτώσεις στην πολιτική Στροφή στην ισότητα Σοβαρότητα των προβλημάτων υγείας Ζήτηση Κατανάλωση Ανάγκες Κοινωνική θέση 43

Επιπτώσεις στην πολιτική Πηγή: OECD Health at a glance 2014: Europe. 44

Επιπτώσεις στην πολιτική 45

Επιπτώσεις στην πολιτική Πηγή: http://www.drugchannels.net/2013/09/the-outlook-for-pharmaceutical-spending.html 46

Επιπτώσεις στην πολιτική Πηγή: http://www.drugchannels.net/2013/09/the-outlook-for-pharmaceutical-spending.html 47

Επιπτώσεις στην πολιτική Πηγή: http://www.economist.com/node/9409230 48

Επιπτώσεις στην πολιτική The role of medical technological innovation in better and longer lives Advances in medicine. i.e. medical innovation has contributed substantially to an increased health status A large proportion of innovation is medicinal products Contribution of innovative medicines to increase in life expectancy (2004-2009) 77,0 76,5 76,0 75,5 75,0 74,5 74,0 73,5 73,0 72,5 72,0 27% 73% 2000 Other Contribution of Innovative Medicines 2009 From 2000 2009, an improvement in population weighted mean life expectancy at birth of 1.74 years was seen across 30 OECD countries. Innovative medicines are estimated to have contributed to 73% of this improvement once other factors are taken into account (e.g. income, education, immunization, reduction in risk factors, health system access). Source: Lichtenberg, F: Pharmaceutical innovation and longevity growth in 30 developing OECD and high-income countries, 2000-2009 (2012) 49

Επιπτώσεις στην πολιτική Making decisions based on cost per-qaly information Πηγή: http://www.slideshare.net/mobile/ohenews/using-stated-preferences-doh-shah-october-2014 50

Επιπτώσεις στην πολιτική 51

Επιπτώσεις στην πολιτική Αποτελέσματα της ανάλυσης κόστους- αποτελεσματικότητας σε προγράμματα πρόληψης University of Queensland, Australia, School of Population Health: The ACE-Prevention - Assessing Cost-Effectiveness in Prevention Report and Presentation, available at http://www.sph.uq.edu.au/bodce-ace-prevention

O μεταρρυθμιστής έχει εχθρούς όλους αυτούς που αποκομίζουν κέρδος από την παλαιά τάξη και μόνο χλιαρούς υπερασπιστές όλους εκείνους που κερδίζουν από τη νέα τάξη. Niccolo Machiavelli De Principatibus, 1513

Ευχαριστώ θερμά για την προσοχή σας! jkyriopoulos@esdy.edu.gr 54