ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΝΕΩΝ ΠΟΙΚΙΛΙΩΝ ΣΤΟ ΤΦΟΔ ΝΑΟΥΣΑΣ: ΜΗΛΙΕΣ ΚΑΤΑ ΤΑ ΕΤΗ 2015 ΚΑΙ 2016 1 Θ. Σωτηρόπουλος Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων Τμήμα Φυλλοβόλων Οπωροφόρων Δένδρων (Τ.Φ.Ο.Δ.) Νάουσας T: +30 23320 41548, Web page: www.pomologyinstitute.gr, E-mail: thosotir@otenet.gr Εισαγωγή Υφιστάµενη κατάσταση Στη χώρα µας, οι καλλιεργούµενες εκτάσεις µε µηλιές παρουσίασαν σταδιακή µείωση κατά τα έτη 1985-1996, οπότε και άρχισαν να σταθεροποιούνται (Γράφηµα 1). Αντιθέτως, η παραγωγή δεν παρουσίασε παρόµοια τάση λόγω της βελτίωσης των τεχνικών καλλιέργειας (πυκνές φυτεύσεις, νέες ποικιλίες, ορθολογική λίπανση κ.ά.) (Γράφηµα 2). Γράφηµα 1. Μεταβολή των καλλιεργούµενων εκτάσεων µε µηλιές στην Ελλάδα κατά τα έτη 1985-2012. 25000 20000 Έ κ τ α σ η σ ε ε κ τ ά ρ ι α 15000 10000 5000 0 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Έτος (Πηγή: F.A.O.).
2 Γράφηµα 2. Μεταβολή της παραγωγής µήλων στην Ελλάδα κατά τα έτη 1985-2012. 450000 400000 Παραγωγήσε τόνους 350000 300000 250000 200000 150000 100000 50000 0 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Έτος (Πηγή: F.A.O.). Οι κυριότερες περιοχές µηλοκαλλιέργειας είναι οι παραδοσιακές ορεινές και ηµιορεινές περιοχές των Νοµών Ηµαθίας, Πέλλας, Καστοριάς, Μαγνησίας, Αρκαδίας και Λάρισας. Την τελευταία δεκαετία κυρίως, η καλλιέργεια της µηλιάς εξαπλώθηκε και σε άλλες περιοχές (Θράκη, Ανατολική Μακεδονία, Στερεά Ελλάδα κ.α.). Επειδή οι περισσότεροι µηλεώνες διατηρούνται για τουλάχιστον 20 χρόνια, η αντικατάσταση των ποικιλιών ετησίως είναι µικρή (3-5%) (Ο Rourke κ.ά., 2003). Σύµφωνα µε πρόσφατα στοιχεία σχεδόν το 56% της παραγωγής µήλων της χώρας µας προέρχεται από ερυθρές ποικιλίες (κυρίως οµάδας Red Delicious). Η Granny Smith ακολουθεί µε ποσοστό 16% ενώ η Golden Delicious µε 9% (Πίνακας 1). Κατά την περίοδο 2012/2013 η Ελλάδα εξήγαγε 46.656 τόνους µήλων. Οι εξαγωγές ήταν κυρίως στην Αίγυπτο (19.495), τη Βουλγαρία (7.956), την Αλβανία (4.934), την Τουρκία (3.378) και τη Ρωσία (3.017). Επίσης, κατά την ίδια χρονική περίοδο, η Ελλάδα εισήγαγε 10.803 τόνους, κυρίως από την Ιταλία (3.202), τη Γερµανία (1.807), τη Χιλή (1.803) και την Πολωνία (1.780).
3 Πίνακας1. Παραγωγή µήλων στην Ελλάδα κατά ποικιλία την τελευταία τριετία. Παραγωγή µήλων κατά ποικιλία (τόνοι) 2011/2012 2012/2013 2013/2014 (πρόβλεψη) Οµάδα Delicious 167.000 139.000 122.000 Granny Smith 54.000 37.000 34.000 Οµάδα Golden Delicious 26.000 22.000 20.000 Οµάδα Fuji 15.000 17.000 16.000 Οµάδα Jonagold 10.000 6.000 6.000 Οµάδα Gala 6.000 5.000 5.000 Άλλες 27.000 15.000 15.000 Σύνολο 305.000 242.000 217.000 Πηγή: U.S.D.A. Foreign Agricultural Service (2013). ιατροφική αξία και σηµασία των µήλων για την ανθρώπινη υγεία. Τα µήλα έχουν µεγάλη θρεπτική, βιολογική και φαρµακευτική αξία καθώς περιέχουν έναν εξαιρετικό συνδυασµό θρεπτικών συστατικών ο οποίος εξασφαλίζει σηµαντικά οφέλη για την υγεία. Ένα µήλο παρέχει στον οργανισµό σηµαντικές ποσότητες φυτικών ινών, βιταµίνης C, καλίου και φλαβονοειδών. Η χηµική σύσταση των νωπών µήλων (ανά 100 gr) δίνεται στον πίνακα 2 (Θεριός και ηµάσση-θεριού, 2013).
4 Πίνακας 2. Η χηµική σύσταση των νωπών µήλων (ανά 100 g) Γενική σύσταση Υδατάνθρακες Νερό 85,3 g Γλυκόζη 2210 mg Πρωτεΐνες 0,3 g Φρουκτόζη 6040 mg Λίπη 0,4 g Σακχαρόζη 2470 mg Υδατάνθρακες 11,8 g Άµυλο 600 mg Οργανικά Οξέα 0,6 g Σορβιτόλη 510 mg Φυτικές ίνες 2,3 g Λιπαρά οξέα Ανόργανα θρεπτικά στοιχεία Παλµιτικό οξύ (κορεσµένο) 50 mg Na 3 mg Στεαρικό οξύ (κορεσµένο) 10 mg K 145 mg Ολεϊκό οξύ (µονοακόρεστο) 20 mg Mg 6 mg Λινολενικό οξύ (πολυακόρεστο) 100 mg Ca 7 mg Λινολεϊκό οξύ (πολυακόρεστο) 20 mg Mn 0,06 mg Fe 0,48mg Οργανικά Οξέα Zn 0,02 mg Μηλικό Οξύ 550 mg Κιτρικό Οξύ 16 mg Βιταµίνες Σαλικυλικό Οξύ 310 mg Βιταµίνη Ε 490 µg Βιταµίνη Κ 0-5 µg Αµινοξέα Βιταµίνη Β1 35 µg Αργινίνη 8 µg Βιταµίνη Β2 30 µg Ιστιδίνη 6 µg Νικατιναµίδη 300 µg Λευκίνη 16 mg Παντοθενικό οξύ 100 µg Λυσίνη 15 mg Βιταµίνη Β6 45 µg Μεθειονίνη 3 mg Βιοτίνη L 8 µg Φαινυλαλανίνη 9 mg Φολικό οξύ 7 µg Θρεονίνη 8 mg Βιταµίνη C 12 µg Ενέργεια 229 KJ (54 Kcal) Τα µήλα είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικές ενώσεις οι οποίες απενεργοποιούν τις ελεύθερες ρίζες οξυγόνου στον οργανισµό καθιστώντας τες αδρανείς και αβλαβείς. Πρόσφατη έρευνα στη χώρα µας έδειξε ότι οι ποικιλίες µηλιάς διαφέρουν ως προς την αντιοξειδωτική ικανότητά τους (γράφηµα 3) (Petridis κ.ά., 2010).
Γράφηµα 3. Η αντιοξειδωτική ικανότητα ορισµένων ποικιλιών µηλιάς. 5 Aντιοξειδωτική ικανότητα (µmol AAE g -1 νωπού βάρους) 35 30 25 20 15 10 5 0 Mutsu LSD 0.05 =1.95 Golden Smoothee Granny Smith Fuji kiku Jonagold Starking Delicious Gala Shniga Φιρίκι Red Chief Galaxy Gala Ποικιλίες
6 Μεθοδολογία Πειραµατικός οπωρώνας πειραµατικός 24 ποικιλιών εγκαταστάθηκε το έτος 2010 και από τότε κάθε χρόνο επεκτείνεται µε νέο αριθµό ποικιλιών που φυτεύονται µε τρείς επαναλήψεις των τριών δένδρων και σε αποστάσεις 1,5 x 3,5 m. Η διαµόρφωση της κόµης των δένδρων είναι σε σύστηµα παλµέττας. Εφαρµόστηκε λίπανση σε συνιστώµενες δόσεις και χρόνους και η φυτοπροστασία έγινε µε ελάχιστο αριθµό ψεκασµών ώστε να είναι δυνατό να αξιολογηθεί η ευπάθεια των ποικιλιών σε ασθένειες και εχθρούς και να µπορεί να γίνει γευσιγνωσία των καρπών. Παράµετροι που µετρήθηκαν ήταν: 1. Ελήφθησαν παρατηρήσεις ηµεροµηνιών άνθησης και ωρίµασης των ποικιλιών. 2. Καταγραφή φαινολογικών χαρακτηριστικών κατά τη βάση UPOV (πρόκειται για 38 χαρακτήρες που αφορούν χαρακτηριστικά του δένδρου και του καρπού). 3. Σε δείγµα 20 καρπών κάθε ποικιλίας έγιναν µετρήσεις αντίστασης στη πίεση, συνολικών διαλυτών στερεών (Σ Σ) και ογκοµετρούµενης οξύτητας (ΟΟ) και εκφράστηκαν σε ºBrix και mg ισοδύναµα µηλικού οξέος 100 ml-1 χυµού. 4. Έγιναν φωτογραφίσεις των καρπών. 5. Τέλος, καταγράφηκαν µετεωρολογικά δεδοµένα και υπολογίστηκαν οι ώρες ψύχους κατά τη χειµερινή περίοδο 2015-2016 σύµφωνα µε τα µοντέλα Dynamic, Utah και ώρες ψύχους µεταξύ 0 και 7,2 C (Richardson et al., 1974; Fishman et al.,1987).
7 Οι ποικιλίες εµβολιάστηκαν στο υποκείµενο Μ9 και ορισµένες στο Μ26 όπως και αναφέρονται στον Πίνακα 3. Πίνακας 3. α/α Ποικιλία Υποκείµενο 1 Gala Brookfield M9 2 Gala Buckeye M26 3 Gala Schniga Μ9 4 Ozark Gold Μ9 5 Golden Delicious Μ9 6 Lutz Golden Μ9 7 Golden Reinders Μ9 8 Red Chief M26 9 Super Chief M26 10 Jeromine M26 11 Scarlet spur M26 12 Red Cap M26 13 Mutsu Μ9 14 Florina Μ9 15 Jonagored Μ9 16 Jonaprince Μ9 17 Gold Chief M9 18 Forlady M9 19 Μυρτώ Μ9 20 Granny Smith Μ9 21 Fuji Aztec Μ9 22 Fuji kiku Μ9 23 Φιρίκι Μ9 24 Golden B M9
8 Ποικιλίες µηλιάς 1) Ποικιλίες πρώιµης εποχής ωρίµασης α) Gala Προέλευση: Προήλθε από τη διασταύρωση των ποικιλιών Kidd s Orange Red x Golden Delicious στη Νέα Ζηλανδία το 1934. Τύπος δένδρου: ζωηρό, µπαίνει νωρίς στην καρποφορία και είναι πολύ παραγωγικό. Χρειάζεται καλό αραίωµα για να επιτύχουµε καλό µέγεθος καρπού. Μέγεθος-χρωµατισµός καρπού: µεσαίο µε ερυθρό επίχρωµα. Η σάρκα του καρπού είναι κιτρινωπή-λευκή, χυµώδης, αρωµατική και πολύ εύγευστη. Gala Buckeye Gala Schniga Gala Brookfield
9 Παραγωγικότητα: υψηλή. Συντηρησιµότητα: καλή (έως και 6 µήνες). Επικονιαστές: Delicious, Granny Smith, Fuji. Αντοχή σε ασθένειες: πολύ ευπαθής στο φουζικλάδιο [Venturia inaequalis (Cke.) Wint.] και στο βακτηριακό κάψιµο (Erwinia amylovora). Μέτρια ευπαθής στο ωίδιο Podosphaera leucotricha (Ell. and Ev.) Salm. Κύρια χαρακτηριστικά: πρώιµη ποικιλία, µε εξαιρετική γεύση και άρωµα. Συνιστάται η διάδοσή της σε πεδινές περιοχές.
10 β) Ozark Gold Προέλευση: προήλθε από τη διασταύρωση των ποικιλιών Golden Delicious x (Conrad x Delicious). ένδρο: µέτριας ζωηρότητας, πλαγιόκλαδο. Καρπός: µεσαίου µεγέθους σφαιρικός-κωνικός, µοιάζει µε αυτόν της Golden Delicious. Επιδερµίδα κίτρινου χρώµατος µε ερυθρό επίχρωµα στα ηλιαζόµενα µέρη του καρπού. Εµφανίζει λιγότερη σκωρίαση στην επιφάνεια των καρπών σε σχέση µε την Golden Delicious. Επικονιαστές: Granny Smith, Delicious, Gala, Fuji. Αντοχή σε ασθένειες: στο φουζικλάδιο. αντέχει περισσότερο από την Golden Delicious στο ωίδιο και Παρά τα καλά ποιοτικά χαρακτηριστικά του καρπού, η διάδοσή της επιβραδύνθηκε σηµαντικά τα τελευταίαα χρόνια κυρίως λόγω της προτίµησης για την ποικιλία Gala που ωριµάζει την ίδια περίοδο.
11 2) Ποικιλίες µέσης εποχής ωρίµασης α) Delicious Προέλευση: εντοπίστηκε στην Iowa των ΗΠΑ το 1872 στον οπωρώνα του Jesse Hiatt. Υπάρχουν πάρα πολλοί κλώνοι της Delicious καθώς και ποικιλίες που προήλθαν από τη χρησιµοποίηση της Delicious ως γονέα σε προγράµµατα γενετικής βελτίωσης. ένδρο: µέσης ζωηρής ανάπτυξης, πλαγιόκλαδο, µπαίνει αργά στην καρποφορία όταν είναι εµβολιασµένο σε ζωηρά υποκείµενα (Sotiropoulos, 2008). Η τάση τα τελευταία χρόνια είναι να χρησιµοποιούνται κλώνοι τύπου spur (Red Chief, Super Red Chief, Scarlet Spur, Jeromine, Red Cap κ.α.) µε έντονο ερυθρό επίχρωµα σε όλη την επιφάνεια του καρπού. Οι κλώνοι αυτοί εισέρχονται νωρίς στην καρποφορία, καρποδένουν σε µεγάλα ποσοστά και χρειάζονται κατάλληλο αραίωµα για να επιτευχθεί καλό µέγεθος καρπού και για να αποφευχθεί το φαινόµενο της παρενιαυτοφορίας. Παρουσιάζει τάση προσυλλεκτικής καρπόπτωσης. Super Red Chief Scarlet Spur Red Chief Jeromine
12 Καρπός: µέσου µεγάλου µεγέθους, κωνικός επιµήκης µε πέντε χαρακτηριστικές µαστοειδείς αποφύσεις στην περιοχή του κάλυκα. Επίχρωµα ερυθρό σε όλη την επιφάνεια. Η σάρκα του καρπού είναι λευκοκίτρινη, γλυκιά, αρωµατική. Επικονιαστές: Golden Delicious, Granny Smith, Gala. Συντηρησιµότητα: πολύ καλή (10-11 µήνες σε συνθήκες ελεγχόµενης ατµόσφαιρας). Αντοχή σε ασθένειες: είναι ευπαθής στο φουζικλάδιο, σχετικά ανθεκτική στο ωίδιο και ανθεκτική στο βακτηριακό κάψιµο.
13 β) Golden Delicious Προέλευση: τυχαίο σπορόφυτο (Βιρτζίνια, Η.Π.Α., 1916). Είναι από τις πιο διαδεδοµένες ποικιλίες στον κόσµο. Golden Delicious Golden Reinders Golden B Lutz Golden ένδρο: ζωηρής ανάπτυξης, ηµιορθόκλαδο, πολύ παραγωγικό (Sotiropoulos, 2006). Το αραίωµα των καρπών είναι απαραίτητο για τη βελτίωση του µεγέθους των καρπών και για την αποφυγή της παρενιαυτοφορίας.
14 Καρπός: µεσαίου-µεγάλου µεγέθους, σφαιρικός - κωνικός µε κίτρινο χρώµα και εξαιρετικές οργανοληπτικές ιδιότητες (εύχυµος, τραγανός, γευστικός). Η επιδερµίδα είναι πολύ λεπτή και ευπαθής σε µωλωπισµούς κατά τη συγκοµιδή και τη συσκευασία. Επίσης, παρουσιάζει ευπάθεια στη σκωρίαση της επιδερµίδας όταν καλλιεργείται κυρίως σε υγρές - πεδινές περιοχές. Ο κλώνος Golden Reinders είναι λιγότερο ευπαθής στη σκωρίαση των καρπών και οι καρποί είναι λίγο πιο µεγαλόκαρποι σε σχέση µε την Golden Delicious. Άλλοι κλώνοι της Golden Delicious που είναι λιγότερο ευπαθείς στη σκωρίαση των καρπών είναι οι Golden B, Golden Smoothee και Lutz Golden. Συντηρησιµότητα: πολύ καλή (10-11 µήνες). Οι καρποί συντηρούνται σε πλαστικές σακούλες εντός των κιβωτίων για να αποφευχθεί η απώλεια υγρασίας και η συρρίκνωσή τους. Αντοχή σε ασθένειες: είναι λιγότερο ευπαθής στο φουζικλάδιο από την Delicious, πολύ ευπαθής στο ωίδιο και µέτρια ευπαθής στο βακτηριακό κάψιµο.
15 γ) Jonagold Προέλευση: προήλθε από τη διασταύρωση των ποικιλιών Jonathan x Delicious. Golden ένδρο: ζωηρό, ηµιορθόκλαδο, παραγωγικό, µπαίνει γρήγορα στην παραγωγή. Καρποδένει σε µεγάλα ποσοστά και απαιτείται προσεκτικό αραίωµ µα για τη βελτίωση της ποιότητας των καρπών και για αποφυγή της παρενιαυτοφορίας. Παρουσιάζει τάση προσυλλεκτικής καρπόπτωσης. Jonagored Red Jonaprince Καρπός: µεγάλου µεγέθους. Η σάρκα είναι κίτρινη, τραγανή, γλυκιά, υπόξινη, χυµώδης, πολύ εύγευστη και αρωµατική. Οι καρποί συχνά εµφανίζουν συµπτώµατα πικρής κηλίδωσης και γι αυτό απαιτείται προσοχή στην πρόληψή της (Σωτηρόπουλος κ.ά., 2009). Επικονιαστές: είναι τριπλοειδής ποικιλία. Συνιστάται η φύτευσή της µε µια ποικιλία της οµάδας Delicious και µε την Granny Smith ή Fuji. Συντηρησιµότητα: ατµόσφαιρας. πολύ καλή (έως και 10 µήνες) σε συνθήκες ελεγχόµενης Αντοχή σε ασθένειες: είναι ευπαθής στο φουζικλάδιο, στο ωίδιο και στο βακτηριακό κάψιµο. εν συνιστάται η φύτευσή της ποικιλίας αυτής σε πεδινές περιοχές.
16 δ) Florina Προέλευση: δηµιουργήθηκε στο Σταθµό ΙNRA της Γαλλίας από τη διασταύρωση 612-1 x Jonathan. ένδρο: ζωηρής βλάστησης, µπαίνει γρήγορα στην καρποφορία και είναι πολύ παραγωγικό. Καρπός: µετρίου µεγέθους, σφαιρικός-κωνικός. Επιδερµίδα κίτρινου βασικού χρώµατος µε 70-80% µωβ-ερυθρό επίχρωµα. Η σάρκα είναι λευκοκίτρινη πολύ τραγανή, γλυκιά µε ελαφρά υπόξινη γεύση. Συντηρησιµότητα: καλή (5-6 µήνες). Επικονιαστές: Gala, Fuji, Golden Delicious. Αντοχή στις ασθένειες: είναι πολύ ανθεκτική στο φουζικλάδιο και µετρίως ανθεκτική στο ωίδιο και στο βακτηριακό κάψιµο. Συνιστάται η καλλιέργεια της σε περιοχές µε πολλές βροχοπτώσεις και υψηλή σχετική υγρασία, όπου η καταπολέµηση της ασθένειας του φουζικλαδίου απαιτεί πολλούς ψεκασµούς.
17 ε) Mutsu (Crispin) Προέλευση: Προήλθε από διασταύρωση των ποικιλιών Golden Delicious και Indo. ένδρο: Πολύ ζωηρό, ηµιορθόκλαδο. Είναι τριπλοειδής ποικιλία και δεν σταυρογινιµοποιείται µε τη Golden Deliciοus. Εισέρχεται νωρίς στην καρποφορία όταν εµβολιάζεται σε νάνα υποκείµενα. Το δένδρο είναι παραγωγικό. Καρπός: Πολύ µεγάλος κυλινδροσφαιρικός. Η επιδερµίδα είναι στιλπνή υποπράσινη. Η σάρκα του καρπού είναι λευκοκίτρινη τραγανή, χυµώδης, υπόξινη. Λόγω του µεγάλου µεγέθους των καρπών παρατηρείται συχνά η ανωµαλία της φυσιολογίας των καρπών πικρή κηλίδωση. Γι αυτό το λόγο χρειάζονται αρκετοί ψεκασµοί µε σκευάσµατα ασβεστίου. Οι καρποί δεν παρουσιάζουν συµπτώµατα σκωρίασης στην επιφάνεια τους. Αντοχή στις ασθένειες: Είναι πιο ανθεκτική από την Golden Delicious στο φουζικλάδιο και στο ωίδιο.
18 στ) Gold Chief Gold Pink Προέλευση: ποικιλία που προήλθε από τη διασταύρωση των ποικιλιών Golden Delicious x Starkcrimson από το CMVF το 1981 στην Ιταλία. ένδρο: µέσης ζωηρότητας. Παραγωγικότητα: πολύ καλή, καρποί µεσαίου µεγέθους. Κίτρινη ποικιλία µε ελαφρά ερυθρό επίχρωµα στα ηλιαζόµενα µέρη του καρπού. εν εµφανίζει συµπτώµατα σκωρίασης στην επιδερµίδα. Συντηρησιµότητα: πολύ καλή.
19 3) Ποικιλίες όψιµης εποχής ωρίµασης. α) Fuji Προέλευση: προήλθε από τη διασταύρωση των ποικιλιών Ralls Janet x Delicious στην Ιαπωνία. Η Fuji είναι η κυριότερη ποικιλία στην Κίνα, στην Ιαπωνία, στη Βραζιλία, στην Αργεντινή, στην Αυστραλία καθώς και σε άλλες χώρες. Η ποικιλία Fuji σήµερα είναι προωθούµενη ιδιαίτερα σε πολλές Ασιατικές αλλά και σε Ευρωπαϊκές χώρες. ένδρο: µέτριας ανάπτυξης, πλαγιόκλαδο, πολύ παραγωγικό και δεν παρουσιάζει τάση προσυλλεκτικής καρπόπτωσης. Ορισµένοι αξιόλογοι κλώνοι της Fuji που καλλιεργούνται στη χώρα µας είναι οι εξής: Fuji Fujiko Fuji Kiku Fuji Ζhen Aztec
20 Καρπός: σφαιρικός, πεπλατυσµένος µε ευρεία κοιλότητα κάλυκα. Το ερυθρό επίχρωµα είναι είτε διάχυτο σε όλη την επιφάνεια (Aztec, Fujiko), είτε σε µορφή ραβδώσεων (Kiku 8). Ο καρπός είναι µέσου-µεγάλου µεγέθους, γλυκός, χυµώδης, τραγανός (Σωτηρόπουλος κ.ά., 2009, Sotiropoulos κ.ά., 2013). Επικονιαστές: Golden Delicious, Delicious, Granny Smith, Gala. Συντηρησιµότητα: πολύ καλή (έως και 12 µήνες). Αντοχή σε ασθένειες: είναι ευπαθής στο φουζικλάδιο και στο βακτηριακό κάψιµο και µέτρια ανθεκτική στο ωίδιο.
21 β) Granny Smith Προέλευση: σπορόφυτο που επισηµάνθηκε στην Αυστραλία. Στην Ελλάδα άρχισε να διαδίδεται στις αρχές της δεκαετίας του 1970. ένδρο: ζωηρό, ηµι-ορθόκλαδο. εν παρουσιάζει τάση προσυλλεκτικής καρπόπτωσης. Καρπός: µεσαίου-µεγάλου µεγέθους, σφαιρικός-κωνικός. Επιδερµίδα πράσινη κηρώδης µε χαρακτηριστικά λευκά φακίδια. Η σάρκα είναι λευκή, συνεκτική, χυµώδης, τραγανή. Σε δένδρα µε µικρή ανάπτυξη και όταν πριν από τη συγκοµιδή επικρατήσουν χαµηλές θερµοκρασίες, οι καρποί εµφανίζουν ερυθρό επίχρωµα µη επιθυµητό για την ποικιλία. Επίσης, αυτό παρατηρείται και στις ορεινές περιοχές όπου δεν ενδείκνυται η καλλιέργειά της. Εµβολιασµένη στα υποκείµενα Μ9 και Μ26 και όταν επικρατούν υψηλές θερµοκρασίες το θέρος, δίνει καρπούς οι οποίοι αποκτούν κίτρινο χρώµα που δεν είναι επιθυµητό. Επικονιαστές: Golden Delicious, Delicious, Gala, Fuji. Αντοχή σε ασθένειες: είναι ευπαθής στο φουζικλάδιο, στο ωίδιο και πολύ ευπαθής στο βακτηριακό κάψιµο. Συντηρησιµότητα: πολύ καλή (έως και 12 µήνες). Όταν οι καρποί συγκοµίζονται νωρίς εκδηλώνουν επιφανειακό καφέτιασµα. εν συνιστάται η φύτευσή της σε ορεινές περιοχές.
22 γ) Φιρίκι Προέλευση: σπορόφυτο που βρέθηκε στην περιοχή του Βόλου καθώς και σε άλλες περιοχές. Με την ονοµασία Φιρίκι υπάρχουν περισσότερες από µία ποικιλίες που διαφέρουν ως προς το µέγεθος, την ηµεροµηνία συγκοµιδής κ.ά. και συνήθως φέρουν το όνοµα του παραγωγού που τις εντόπισε ή της τοποθεσίας καλλιέργειας. Ο Οικονοµίδης (1950) περιγράφει τις εξής ποικιλίες Φιρικιού: πρώιµο, στρογγυλό, όψιµο και άσπερµο. Το Φιρίκι Πηλίου πρόσφατα κατοχυρώθηκε ως Προϊόν Ονοµασίας Προέλευσης (Π.Ο.Π.). ένδρο: ορθόκλαδο, ζωηρό, µπαίνει αργά στην καρποφορία. Χρειάζεται η χρησιµοποίηση νάνων υποκειµένων και λυγίσµατα των βραχιόνων για τη γρήγορη είσοδο στην καρποφορία. Παρουσιάζει έντονη τάση παρενιαυτοφορίας. Καρπός: µικρού-µεσαίου µεγέθους, κυλινδρικός-κωνικός, επιδερµίδα λεπτή (χρειάζεται προσοχή κατά τη συγκοµιδή για να µην εµφανιστούν µωλωπισµοί), πρασινοκίτρινη που καλύπτεται από ερυθρό επίχρωµα (σε ραβδώσεις ή διάχυτο). Η σάρκα είναι λευκή, αφράτη, µε γλυκιά γεύση και χαρακτηριστικό έντονο άρωµα. Αντοχή στις ασθένειες: είναι σχετικά ανθεκτική στο φουζικλάδιο και το ωίδιο και στην προσβολή από το έντοµο καρπόκαψα (Cydia pomonella L.).
23 δ) Forlady Προέλευση: ποικιλία που προήλθε από τη διασταύρωση των ποικιλιών Forum x Lady Williams στο Istituto Sperimentale per la Frutticoltura - sezione di Forl, Ιταλία. Τύπος δένδρου: ζωηρό. Παραγωγικότητα: πολύ µεγάλη. Μέγεθος: µεσαίο. Χρωµατισµός: ερυθρός. Συντηρησιµότητα: πολύ καλή (πάνω από 8 µήνες).
24 ε) Μυρτώ Προέλευση: δηµιουργήθηκε στο Ινστιτούτο Φυλλοβόλων ένδρων από τον κ. Γ. Συργιαννίδη και είναι διασταύρωση των ποικιλιών Golden Delicious και Granny Smith (Συργιαννίδης, 2004). ένδρο: η ποικιλία εµβολιασµένη σε υποκείµενα µέτριας ικανοποιητική και σταθερή παραγωγή. ζωηρότητας δίνει Καρπός: µεγάλου µεγέθους, σχήµατος σφαιρικού - κωνικού. Η επιδερµίδα είναι λεία, κηρώδης και έχει ανοιχτό πράσινο χρώµα. Η σάρκα είναι χρώµατος λευκοκρέµ, χυµώδης και τραγανή (Sotiropoulos κ.ά., 2009, Militaru κ.ά., 2013). Αντοχή σε ασθένειες: δεν έδειξε ιδιαίτερη ευπάθεια στο φουζικλάδιο και το ωίδιο. Ορισµένα έτη παρουσίασε κάποια ευπάθεια στην κηλίδωση επί των δένδρων η οποία εκδηλώνεται 3-4 εβδοµάδες πριν από τη συγκοµιδή. Με βάση τα στοιχεία αξιολόγησής της επί πολλά έτη, προκύπτει ότι είναι αξιόλογη ποικιλία λόγω του µεγάλου και εύγευστου καρπού της, ο οποίος συνδυάζει τα καλά γευστικά χαρακτηριστικά των ποικιλιών Golden Delicious και Granny Smith. ίνει ικανοποιητική και σταθερή παραγωγή από έτος σε έτος εµβολιασµένη σε υποκείµενα µέτριας ζωηρότητας. Σοβαρά πλεονεκτήµατά της είναι ότι δεν παρουσιάζει τάση καρπόπτωσης πριν από τη συγκοµιδή και ότι µπορεί να διατηρείται για µεγάλο χρονικό διάστηµα στο ψυγείο (10-11 µήνες σε συνθήκες ελεγχόµενης ατµόσφαιρας).
25 Παρατηρήσεις επί της ανθοφορίας ωρίµασης των καρπών των εξεταζόµενων ποικιλιών. Αναφορικά µε την ανθοφορία των δένδρων, ως πρωιµανθείς βρέθηκαν οι ποικιλίες Jonagored και Jonaprince, ενώ οψιµανθείς οι Golden B, Granny Smith, Lutz Golden, Μυρτώ, Golden Reinders και Golden Delicious (Γραφήµατα 4,5). H ανθοφορία των δένδρων κατά το έτος 2016 εξελίχθηκε γρήγορα λόγω των καιρικών συνθηκών και διήρκησε λιγότερο σε σχέση µε το 2015. Επίσης παρατηρήθηκαν και διαφοροποιήσεις σχετικά µε την περίοδο ανθοφορίας των διαφόρων ποικιλιών (Γραφήµατα 4,5). Η περίοδος ωρίµασης των διαφόρων ποικιλιών παρουσιάζεται στα γραφήµατα 6 και 7. Λόγω των καιρικών συνθηκών κατά το έτος 2016 παρατηρήθηκε πρωίµηση της ωρίµασης κατά 3 έως 5 ηµέρες ανάλογα µε την ποικιλία (Πίνακας 4). Ποικιλίες πρώιµης εποχής ωρίµασης (Αύγουστος) είναι οι: Gala Buckeye, Gala Shniga, Gala Brookfield και Ozark Gold. Όψιµης εποχής (Οκτώβριος µε αρχές Νοεµβρίου) είναι οι: Forlady, Φιρίκι, Fuji kiku, Fuji Aztec, Granny Smith και Μυρτώ. Οι υπόλοιπες θεωρούνται µέσης εποχής ωρίµασης (Σεπτέµβριος) (γραφήµατα 6 και 7).
26 Γράφημα 4. Περίοδος άνθισης των εξεταζόμενων ποικιλιών μηλιάς κατά το 2015, στο κεντρικό αγρόκτημα Νάουσας του Τ.Φ.Ο.Δ. Jonaprince Jonagored Fuji kiku Fuji Aztec Gala Brookfield Forlady Mutsu Ozark Gold Gala Schniga Gala Buckeye Scarlet spur Φιρίκι Florina Red Cap Jeromine Super Chief Red Chief Gold Chief Golden B Granny Smith Lutz Golden Μυρτώ Golden Reinders Golden Delicious 31/3 1/4 2/4 3/4 4/4 5/4 6/4 7/4 8/4 9/4 10/4 11/4 12/4 13/4 14/4 15/4 16/4 17/4 18/4 19/4 20/4 21/4 22/4
27 Γράφημα 5. Περίοδος άνθισης των εξεταζόμενων ποικιλιών μηλιάς κατά το 2016, στο κεντρικό αγρόκτημα Νάουσας του Τ.Φ.Ο.Δ. Jonaprince Jonagored Gala Brookfield Mutsu Gala Schniga Gala Buckeye Granny Smith Μυρτώ Fuji kiku Fuji Aztec Forlady Φιρίκι Florina Ozark Gold Scarlet spur Red Cap Jeromine Super Chief Red Chief Golden B Golden Reinders Lutz Golden Golden Delicious Gold Chief 25/3 26/3 27/3 28/3 29/3 30/3 31/3 1/4 2/4 3/4 4/4 5/4 6/4 7/4 8/4 9/4 10/4 11/4
28 Γράφημα 6. Περίοδος ωρίμασης των εξεταζόμενων ποικιλιών μηλιάς κατά το 2015, στο κεντρικό αγρόκτημα Νάουσας του Τ.Φ.Ο.Δ. Gala Schniga Gala Brookfield Gala Buckeye Ozark Gold Scarlet spur Golden B Red Cap Jeromine Super Chief Red Chief Golden Reinders Lutz Golden Golden Delicious Mutsu Gold Chief Jonaprince Jonagored Florina Forlady Φιρίκι Fuji kiku Fuji Aztec Μυρτώ Granny Smith 9/8 11/8 13/8 15/8 17/8 19/8 21/8 23/8 25/8 27/8 29/8 31/8 2/9 4/9 6/9 8/9 10/9 12/9 14/9 16/9 18/9 20/9 22/9 24/9 26/9 28/9 30/9 2/10 4/10 6/10 8/10 10/10 12/10 14/10 16/10 18/10 20/10 22/10 24/10 26/10 28/10 30/10 1/11 3/11 5/11 7/11 9/11 11/11 13/11
29 Γράφημα 7. Περίοδος ωρίμασης των εξεταζόμενων ποικιλιών μηλιάς κατά το 2016, στο κεντρικό αγρόκτημα Νάουσας του Τ.Φ.Ο.Δ. Gala Schniga Gala Brookfield Gala Buckeye Ozark Gold Scarlet spur Red Cap Jeromine Super Chief Red Chief Golden B Golden Reinders Lutz Golden Golden Delicious Gold Chief Mutsu Jonaprince Jonagored Florina Φιρίκι Forlady Fuji kiku Fuji Aztec Μυρτώ Granny Smith 6/8 8/8 10/8 12/8 14/8 16/8 18/8 20/8 22/8 24/8 26/8 28/8 30/8 1/9 3/9 5/9 7/9 9/9 11/9 13/9 15/9 17/9 19/9 21/9 23/9 25/9 27/9 29/9 1/10 3/10 5/10 7/10 9/10 11/10 13/10 15/10 17/10 19/10 21/10 23/10 25/10 27/10 29/10 31/10 2/11 4/11 6/11 8/11
30 Πίνακας 4. Χαρακτηριστικά ωρίμασης των εξεταζόμενων ποικιλιών μηλιάς στο κεντρικό αγρόκτημα Νάουσας του Τ.Φ.Ο.Δ. κατά το 2016 και σύγκριση με το 2015. Ποικιλία Έναρξη ωρίµασης (2016) Πέρας ωρίµασης (2016) Έναρξη ωρίµασης 2016-2015 Έναρξη ωρίµασης ± Golden Delicious (2016) Gala Brookfield 7/8 20/8-3 -23 Gala Buckeye 7/8 20/8-3 -23 Gala Schniga 7/8 20/8-3 -23 Ozark Gold 10/8 22/8-3 -20 Golden Delicious 30/8 15/9-6 0 Lutz Golden 30/8 15/9-6 0 Golden Reinders 30/8 15/9-6 0 Red Chief 30/8 13/9-6 0 Super Chief 30/8 13/9-6 0 Jeromine 30/8 13/9-6 0 Scarlet spur 23/8 8/9-4 -7 Red Cap 30/8 13/9-6 0 Mutsu 6/9 18/9-4 +7 Florina 15/9 27/9-3 +16 Jonagored 10/9 25/9-4 +11 Jonaprince 10/9 25/9-4 +11 Gold Chief 5/9 15/9-5 +6 Forlady 9/10 25/10-4 +10 Μυρτώ 18/10 3/11-4 +49 Granny Smith 23/10 7/11-4 +54 Fuji Aztec 10/10 26/10-5 +41 Fuji kiku 10/10 26/10-5 +41 Φιρίκι 8/10 19/10-6 +39 Golden B 30/8 15/9-5 0
Πίνακας 5. Ποιοτικά χαρακτηριστικά καρπών των εξεταζόµενων ποικιλιών µηλιάς στο κεντρικό αγρόκτηµα Νάουσας του Τ.Φ.Ο... Παρουσιάζονται µέση όροι παρατηρήσεων που έγιναν τα έτη 2015 και 2016. Ποικιλία Βάρος καρπού (g) Αντίσταση της σάρκας στην πίεση (kg/cm 2 ) 1 ιαλυτά στερεά ( 0 Brix) 2 Ογκοµετρούµενη οξύτητα (g µηλικού οξέος 100 ml -1 χυµού). ΣΣ 1 ΟΟ 2 ΣΣ/ΟΟ Gala Brookfield 165 7,68 13,78 0,35 39,37 Gala Buckeye 168 7,98 13,48 0,44 30,64 Gala Schniga 162 7,21 12,89 0,43 29,98 Ozark Gold 182 7,54 12,99 0,43 30,21 Golden Delicious 223 7,75 12,75 0,45 28,33 Lutz Golden 225 7,80 12,87 0,44 29,25 Golden Reinders 228 7,75 13,25 0,40 33,13 Golden B 217 7,69 11,86 0,36 32,94 Red Chief 229 7,53 11,90 0,39 30,51 Super Chief 225 6,90 11,30 0,27 41,85 Jeromine 228 7,51 11,25 0,31 36,29 Scarlet spur 230 7,11 12,89 0,24 53,71 Red Cap 229 6,64 11,22 0,31 36,19 Mutsu 297 7,99 11,31 0,58 19,50 Florina 204 6,97 13,01 0,34 38,26 Jonagored 258 6,68 13,98 0,59 23,69 Jonaprince 255 6,70 14,04 0,54 26,00 Gold Chief 205 8,72 14,85 0,44 33,75 Forlady 201 8,21 13,65 0,46 29,67 Μυρτώ 231 7,90 12,02 0,50 24,04 Granny Smith 220 7,20 11,4 0,57 20,00 Fuji Aztec 234 8,54 15,99 0,44 36,34 Fuji kiku 238 8,59 15,87 0,47 33,76 Φιρίκι 125 7,11 13,99 0,22 63,59 31
32 Συγκέντρωση διαλυτών στερεών συστατικών (Σ Σ) και ογκοµετρούµενη οξύτητα (ΟΟ): Η Σ Σ κυµαίνονταν από 11,22 ( Red Cap ) µέχρι 15,99 ( Fuji Aztec ) ºBrix (Πίνακας 2). Ποικιλίες µε την µεγαλύτερη Σ Σ ήταν οι Fuji Aztec, Fuji kiku και Gold Chief, ενώ χαµηλές τιµές βρέθηκαν στις ποικιλίες Red Cap, Jeromine, Super Chief, Mutsu και Granny Smith. Οι υπόλοιπες ποικιλίες είχαν ενδιάµεσες τιµές (Πίνακας 5). Η Ο.Ο. κυµαίνονταν από 0,22-0,59 g µηλικού οξέος 100 ml -1 χυµού. Ποικιλίες µε την µεγαλύτερη οξύτητα χυµού ήταν οι Jonagored, Mutsu, Granny Smith, Jonaprince και Μυρτώ, ενώ χαµηλές τιµές βρέθηκαν στις ποικιλίες Φιρίκι, Scarlet spur, Super Chief, Jeromine και Red Cap. Οι υπόλοιπες ποικιλίες είχαν ενδιάµεσες τιµές (Πίνακας 5). Ο λόγος Σ Σ/ΟΟ κυµάνθηκε από 19,50 µέχρι 63,59. Υψηλότερες τιµές λόγου Σ Σ/ΟΟ είχαν οι ποικιλίες Φιρίκι, Scarlet spur, Super Chief, Gala Brookfield και Florina, ενώ χαµηλές τιµές βρέθηκαν στις ποικιλίες Mutsu, Granny Smith, Jonagored, Μυρτώ και Jonaprince. Οι υπόλοιπες ποικιλίες είχαν ενδιάµεσες τιµές (Πίνακας 5).
33 Βιβλιογραφία Θεόφραστος. (1998). Φυτολογικό λεξικό κατά Θεόφραστο. Εκδόσεις Κάκτος, σελίδες 317, Αθήνα. Θεριός Ι. και Κ. ηµάση-θεριού. (2013). Ειδική ενδροκοµία. Εκδόσεις Γαρταγάνη, σελίδες 844, Θεσσαλονίκη. Λέτσας Α. (1957). Μυθολογία της Γεωργίας. Τόµος ΙΙΙ, σελίδες 349. Θεσσαλονίκη. Οικονοµίδης Λ. (1950). Τα οπωροφόρα δένδρα της Ελλάδος. Υπουργείο Γεωργίας. Γενική /νση Γεωργίας, σελ. 485, Αθήνα. Οµήρου Οδύσσεια. (2004). Εκδόσεις Ζήτρος, σελίδες 649, Αθήνα. Σπάρτσης, Ν. (2014). Παραδοσιακή γεωργία και η εξέλιξή της στη Νάουσα, σελίδες 136. Συργιαννίδης, Γ. (2004). ύο νέες ενδιαφέρουσες ποικιλίες µηλιάς. Γεωργίακτηνοτροφία. 3: 30-32. Σωτηρόπουλος, Θ., Μ. Κουκουρίκου-Πετρίδου, Α. Πετρίδης,. Αλµαλιώτης, Ν. Κουτίνας, Ι. Θεριός. (2009). Συγκριτική µελέτη µεταξύ των ποικιλιών Fuji kiku 8 και Red Jonaprince ως προς τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των καρπών και τη θρεπτική κατάσταση. 24ο Πανελλήνιο Συνέδριο της Ελληνικής Εταιρίας της Επιστήµης των Οπωροκηπευτικών, Βέροια. σελ. 307-311. F.A.O. http://www.fao.org Ferree, D.C. and I.J. Warrington. (2003). Apples. Botany, production and uses. CAB International, p. 660, Cambridge, UK. Militaru M., Braniste N., Butac M., Sestraş A., Sotiropoulos Τ., Lukić M., Ambrožič Turk B., Zhuvinov, V. (2013). Review of pome fruit breeding in Balkan. Acta Horticulturae. 981: 177-184. Ο Rourke D., Janick J., S. Sansavini. (2003). World apple cultivar dynamics. Chronica Horticulturae 43:10-13. Petridis A., Koukourikou M., Sotiropoulos T., D. Stylianidis. (2010). Antioxidant activity of fruits produced in northern Greece. HortScience 45(9): 1341-1344. Pittenger, D.R. (2002). California Master Gardener handbook. Oakland: University of California Agriculture and Natural Resources, Publication 3382. Sotiropoulos, Τ. (2006). Performance of the apple cultivar Golden Delicious grafted on five rootstocks in northern Greece. Archives of Agronomy and Soil Science 52(3): 347-352.
34 Sotiropoulos, Τ. (2008). Performance of the apple cultivar Imperial Double Red Delicious grafted on five rootstocks. HortScience (Prague) 35: 7-11. Sotiropoulos, Τ., Syrgianidis, G., N. Koutinas. (2009). Myrto apple. HortScience 44(5):1452-1453. Sotiropoulos, Τ., M. Koukourikou Petridou, A. Petridis, D. Almaliotis, N. Koutinas, I. Therios. (2013). Assessment of quality attributes of the apple cultivar Fuji Kiku 8 grown in northern Greece. Acta Horticulturae. 981: 671-674. U.S.D.A. Foreign Agricultural Service. (2013). Greece. Fresh deciduous fruit annual.