ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΗΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΟΥ ΚΙΛΚΙΣ Χρυσουλίδου Σ. και Νικολάου Κ. Σχολή Θετικών Επιστηµών και Τεχνολογίας, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο, 26335 Πάτρα Email: kinikola@hol.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα εργασία φιλοδοξεί να µελετήσει την αποτελεσµατικότητα του συστήµατος προσωρινής αποθήκευσης και αποκοµιδής των αστικών στερεών αποβλήτων ενός µικρού σχετικά αστικού κέντρου της ελληνικής περιφέρειας, του ήµου Κιλκίς. Η αξιολόγηση του συστήµατος προσωρινής αποθήκευσης των αστικών στερεών απορριµµάτων του ήµου Κιλκίς πραγµατοποιήθηκε αξιοποιώντας δύο µεθόδους έρευνας, α) µε την επιτόπια καταγραφή του δικτύου των κάδων προσωρινής αποθήκευσης των αποβλήτων και β) µε τη χρήση ερωτηµατολογίου που διανεµήθηκε στους κατοίκους. Από την επιτόπια καταγραφή αξιολογήθηκε η αποτελεσµατικότητα του δικτύου προσωρινής αποθήκευσης και εντοπίστηκαν πιθανά προβλήµατα στη διάρθρωσή του και υποβλήθηκαν προτάσεις για τη βελτίωσή του. Με τη διανοµή ικανού αριθµού ερωτηµατολογίων στους κατοίκους της πόλης του Κιλκίς, καταγράφηκαν οι απόψεις των πολιτών για το συγκεκριµένο θέµα. Αξιολογώντας συνδυαστικά τα αποτελέσµατα των δύο επιµέρους τµηµάτων της έρευνας, βγήκαν συγκεκριµένα συµπεράσµατα προτάσεις προς το φορέα διαχείρισης των αστικών στερεών αποβλήτων του ήµου για τη βελτίωση του συστήµατος προσωρινής αποθήκευσης, αλλά και για την ενεργή εµπλοκή των πολιτών σε δράσεις φιλικές προς το περιβάλλον µε τελικό στόχο την ελαχιστοποίηση του όγκου των στερεών απορριµµάτων προς τελική διάθεση σε ΧΥΤΑ. INVESTIGATION OF THE POSSIBILITIES FOR THE WASTE RATIONAL MANAGEMENT IN KILKIS CITY Chrysoulidou S. and Νikolaou Κ. School of Sciences & Technology, Hellenic Open University, 26335 Patra, Greece E-mail: kinikola@hol.gr SUMMARY This paper aims to study the effectiveness of temporary storage and disposal of municipal solid waste on a small urban center in the Greek region of the Municipality of Kilkis. Evaluation of temporary storage building held two survey methods, a) the spot registration system of bins for temporary storage of waste and b) using a questionnaire distributed to residents. On the spot registration evaluated the effectiveness of network storage and identified potential problems in the structure and proposals for improvement. With a sufficient number of questionnaires distributed to residents of the town of Kilkis, recorded the views of citizens on this issue. In assessing the combined results of two separate sections of the survey, as part of, took concrete conclusions - proposals for the management of municipal solid waste in the municipality to improve the caching system, but also for the active involvement of citizens in friendly action to the environment with the ultimate aim of minimizing the volume of solid waste for disposal in landfills.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παραγωγή αποβλήτων είναι άµεσο επακόλουθο της δηµιουργίας και κατανάλωσης αγαθών. Η υπερµεγέθυνση των σύγχρονων αστικών κέντρων έχει ως αποτέλεσµα τη συσσώρευση αποβλήτων σε συγκεκριµένα σηµεία και η διαχείριση των αποβλήτων αυτών είναι ένα από τα πιο κρίσιµα κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήµατα µε σηµαντικές οικονοµικές προεκτάσεις. Βασικό στάδιο οποιουδήποτε συστήµατος διαχείρισης των στερεών αποβλήτων είναι η προσωρινή αποθήκευση τους και αποκοµιδή τους από τον φορέα διαχείρισης. Το υποσύστηµα της προσωρινής αποθήκευσης των αστικών απορριµµάτων, αν και δεν έχει µελετηθεί τόσο όσο τα υπόλοιπα υποσυστήµατα, είναι εξαιρετικά σηµαντικό για τους πολίτες καθώς είναι κρίσιµο στάδιο για την προστασία της δηµόσιας υγείας, αλλά και διότι είναι το στάδιο που είναι άµεσα αντιληπτό από τους πολίτες αφού οι εγκαταστάσεις τελικής διαχείρισης των αποβλήτων κατά κανόνα βρίσκονται εκτός των αστικού ιστού. Η παρούσα εργασία φιλοδοξεί να µελετήσει την αποτελεσµατικότητα του συστήµατος προσωρινής αποθήκευσης και αποκοµιδής των αστικών στερεών αποβλήτων ενός µικρού σχετικά αστικού κέντρου της ελληνικής περιφέρειας, του ήµου Κιλκίς. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ Η αξιολόγηση του συστήµατος προσωρινής αποθήκευσης των αστικών στερεών απορριµµάτων του ήµου Κιλκίς πραγµατοποιήθηκε αξιοποιώντας δύο µεθόδους έρευνας, α) µε την επιτόπια καταγραφή του δικτύου των κάδων προσωρινής αποθήκευσης των αποβλήτων και β) µε τη χρήση ερωτηµατολογίου που διανεµήθηκε στους κατοίκους. Από την επιτόπια καταγραφή αξιολογήθηκε η αποτελεσµατικότητα του δικτύου προσωρινής αποθήκευσης και εντοπίστηκαν πιθανά προβλήµατα στη διάρθρωσή του και υποβλήθηκαν προτάσεις για τη βελτίωσή του. Με τη διανοµή ικανού αριθµού ερωτηµατολογίων στους κατοίκους της πόλης του Κιλκίς, καταγράφηκαν οι απόψεις των πολιτών για το συγκεκριµένο θέµα. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ H επιτόπια καταγραφή των κάδων αποδείχθηκε µία επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία, αλλά εξαιρετική χρήσιµη για τις ανάγκες της εργασίας, και κατ επέκταση η πληροφορία αυτή µπορεί να αξιοποιηθεί από το φορέα διαχείρισης για τη βελτιστοποίηση του συστήµατος αποκοµιδής των απορριµµάτων από την πόλη. Συνολικά καταµετρήθηκαν 785 κάδοι προσωρινής αποθήκευσης αστικών αποβλήτων και 174 κάδοι αποθήκευσης ανακυκλώσιµων συσκευασιών στο σύνολο του αστικού δικτύου, σε 452 σηµεία της πόλης του Κιλκίς. Η συνολική χωρητικότητα των κάδων υπερκαλύπτει τις ανάγκες των κατοίκων. Η ηµερήσια παραγωγή απορριµµάτων είναι κατά µέσο όρο 30.000 κιλά, σύµφωνα µε τον πραγµατικό πληθυσµό του ήµου Κιλκίς. Θεωρώντας ότι τα απορρίµµατα έχουν µία µέση πυκνότητα 300 κιλών ανά κυβικό µέτρο (Μουσιόπουλος Ν., Καραγιαννίδης Αβ., 2002), οι θεωρητικές ηµερήσιες ανάγκες αποθηκευτικού όγκου είναι 300 κυβικά µέτρα. Το σύνολο των κάδων που είναι τοποθετηµένοι στην πόλη του Κιλκίς προσφέρουν έχουν συνολικό δυναµικό 700 κυβικών µέτρων. Η θέση των κάδων, σύµφωνα µε δήλωση του φορέα διαχείρισης, δεν έχει καθοριστεί µε συστηµατικό τρόπο, αλλά εκτιµήθηκαν κατά περιοχή σύµφωνα µε τις απαιτήσεις των περιοίκων. Οι προκαθορισµένες θέσεις για τους κάδους (αποτµήσεις επί του πεζοδροµίου) είναι ελάχιστες και υπάρχουν µόνο σε κεντρικά σηµεία της πόλης. Το αποτέλεσµα είναι οι κάδοι να µετακινούνται σε θέσεις που εκτιµούν οι πολίτες, µε αποτέλεσµα η τελική θέση πολλών
κάδων να µην πληρεί βασικές αρχές ασφάλειας κα υγιεινής. Σύµφωνα µε τις βασικές αρχές τοποθέτησης των κάδων, πρέπει να αποφεύγονται οι γωνίες των δρόµων, η τοποθέτησή τους κοντά σε σηµατοδότες, διαβάσεις πεζών και σε ράµπες για τη µετακίνηση ατόµων µε ειδικές ανάγκες, η τοποθέτησή τους κοντά σε σχολεία, εκκλησίες, παιδικές χαρές, αθλητικούς χώρους και στάσεις λεωφορείων. Επίσης λόγω της ανεξέλεγκτης µετακίνησης των κάδων παρουσιάζεται επίσης το φαινόµενο να συγκεντρώνονται πολλοί κάδοι σε ένα σηµείο δηµιουργώντας µία σοβαρή εστία µόλυνσης σε ένα σηµείο και παράλληλα µένει µία ολόκληρη περιοχή χωρίς κάδο. Ο συνολικός αριθµός των κάδων που είναι τοποθετηµένοι στο αστικό δίκτυο κρίνεται επαρκής για την κάλυψη των αναγκών της πόλης του Κιλκίς. Οι όποιες περιπτώσεις υπερπλήρωσης των κάδων οφείλονται στην ανυπαρξία δροµολογίων αποκοµιδής των απορριµµάτων τις ηµέρες των αργιών ή και της Κυριακής από τις περιοχές που έχουν οριοθετηθεί εκτός εµπορικού κέντρου της πόλης. Στον πίνακα 11 παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα της επιτόπιας καταγραφής Όπως προαναφέρθηκε οι κάδοι προσωρινής αποθήκευσης είναι τοποθετηµένοι σε συνολικά 452 θέσεις µέσα στον αστικό ιστό. Το µεγαλύτερο ποσοστό των κάδων κρίνεται ότι βρίσκονται σε σωστή θέση σύµφωνα µε τις προδιαγραφές. Συνολικά 327 θέσεις, δηλαδή το 72% του συνολικού αριθµού των θέσεων, είναι ικανοποιητικές. Στα επιµέρους τµήµατα που έχει διαχωριστεί ο αστικός ιστός προκειµένου να οργανωθεί η αποκοµιδή των αστικών απορριµµάτων φαίνεται ότι δεν υπάρχουν µεγάλες διαφορές από το µέσο όρο. Οι θέσεις των κάδων που προτείνεται να αλλάξουν έχουν χωριστεί σε δύο οµάδες, η πρώτη οµάδα αφορά τις θέσεις των κάδων που πιθανόν να δηµιουργήσουν πρόβληµα ως προς την ασφάλεια της ηµόσιας Υγείας διότι βρίσκονται πολύ κοντά σε σχολικές εγκαταστάσεις, εκκλησίες και ανοιχτούς υπαίθριους χώρους και η δεύτερη οµάδα οι θέσεις των κάδων που δηµιουργούν προβλήµατα οδικής ασφάλειας είτε των πεζών, είτε των οδηγών. Στο σύνολο του αστικού ιστού το 12% των θέσεων των κάδων δεν είναι καλή όσον αφορά τους δυνητικούς κινδύνους για τη ηµόσια Υγεία, συνολικά 54 κάδοι είναι κακώς τοποθετηµένοι και το ποσοστό των λάθος θέσεων είναι σχετικά οµοιόµορφο σε όλα τα τµήµατα της πόλης. Το γεγονός αυτό ισχύει και για τους κάδους που δηµιουργούν πρόβληµα στην οδική ασφάλεια, µε µία εξαίρεση στο 3ο τµήµα της πόλης, όπου ο αριθµός των θέσεων των κάδων µε πρόβληµα στην οδική ασφάλεια είναι το 22% (71 κάδοι) του συνολικού αριθµού των κάδων του τµήµατος αυτού. Συγκεντρωτικά προτείνεται η αλλαγή 125 θέσεων των κάδων, το 28% του συνολικού αριθµού των κάδων, στο σύνολο του αστικού ιστού. Επίσης προτείνεται να αυξηθούν οι θέσεις των κάδων σ ένα συγκεκριµένο σηµείο της πόλης, καθώς στο συγκεκριµένο σηµείο έχουν συγκεντρωθεί σχετικά υψηλός αριθµός κάδων (8 κάδοι), µε αποτέλεσµα η σηµαντική
αισθητικά υποβάθµιση του συγκεκριµένου σηµείου και η δηµιουργία προβλήµατος προστασίας της ηµόσιας Υγείας και της Οδικής Ασφάλειας. Για το συγκεκριµένο σηµείο προτείνεται η κατανοµή των κάδων σε έξι (6) διαφορετικές θέσεις. Σε όλο το αστικό δίκτυο υπάρχουν κάδοι για ανακυκλώσιµα υλικά, οι µπλε κάδοι της Ε.Ε.Α.Α., οι οποίοι είναι οµοιόµορφα κατανεµηµένοι στο αστικό δίκτυο. Όπως αποδείχθηκε από την επιτόπια καταγραφή σπάνια οι θέσεις τους δεν είναι καλές, καθώς οι κάτοικοι δεν τους µετακινούν στο βαθµό που µετακινούν τους κάδους για την προσωρινή αποθήκευση όλων των απορριµµάτων. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Η παραγωγή αστικών στερεών απορριµµάτων αποτελεί στις σύγχρονες κοινωνίες αναπόφευκτο επακόλουθο της παραγωγικής διαδικασίας και της κατανάλωσης. Η συσσώρευση των αποβλήτων αυτών είναι σοβαρό περιβαλλοντικό πρόβληµα για όλα τα αστικά κέντρα µικρότερα ή µεγαλύτερα. Μακροπρόθεσµα το πρόβληµα αυτό αντιµετωπίζεται µόνο µέσα από δράσεις µε στόχο τη µείωση της παραγόµενης ποσότητας αποβλήτων. Η µείωση των παραγόµενων αποβλήτων µπορεί να επιτευχθεί είτε µε µείωση της παραγόµενης ποσότητας στην πηγή (παραγωγή και καταναλωτές) είτε µε ανακύκλωση και ανάκτηση υλικών. Οι πρωτοβουλίες αυτές για να έχουν επιτυχηµένο αποτέλεσµα προϋποθέτουν την ενεργό και ενσυνείδητη συµµετοχή του πολίτη. Βασικό συµπέρασµα που προκύπτει από την εργασία αυτή είναι η κοινή συνείδηση που έχει διαµορφωθεί πλέον µεταξύ των πολιτών ότι η διαχείριση των αστικών στερεών αποβλήτων είναι ένα µείζον περιβαλλοντικό πρόβληµα. Για την ολοκληρωµένη και αποτελεσµατική αντιµετώπιση του προβλήµατος αυτού απαιτείται η ενεργός συµµετοχή των πολιτών και των αρµόδιων φορέων Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Τα συµπεράσµατα και οι προτάσεις αφορούν και την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τους πολίτες και όλοι τελικά είναι κρίκοι της ίδιας αλυσίδας. Όπως όλα τα περιβαλλοντικά προβλήµατα δεν µπορεί η διαχείριση των αστικών απορριµµάτων να αντιµετωπιστεί µε µονόπλευρες προσπάθειες. Η νοµοθεσία, όσο καλά µελετηµένη και αν είναι δεν θα φέρει τα αναµενόµενα αποτελέσµατα χωρίς κοινωνική συναίνεση. Αντίστοιχα η καλή πρόθεση και θέληση των πολιτών να συµµετέχουν σε δράσεις αειφορικής διαχείρισης των αστικών αποβλήτων θα αξιοποιηθεί µόνο µέσα από καλά οργανωµένες συλλογικές δράσεις. Η οργάνωση της αποκοµιδής των απορριµµάτων από τις θέσεις προσωρινής αποθήκευσης έχει περιθώρια βελτίωσης, αν και κατά γενική οµολογία λειτουργεί σε ικανοποιητικό επίπεδο. Υπάρχει όµως η δυνατότητα περιορισµού ή και εξάλειψης του φαινόµενου των υπερπληρωµένων κάδων και της ύπαρξης απορριµµάτων γύρω από τις θέσεις των κάδων. Η αποτύπωση των θέσεων των κάδων έδειξε ότι η συνολική χωρητικότητα των κάδων είναι ικανή για να καλύψει τις ηµερήσιες ανάγκες της πόλης για προσωρινή αποθήκευση, αλλά η κατανοµή τους στο χώρο δεν είναι καλή και για το λόγο αυτό δηµιουργούνται σηµαντικά προβλήµατα, όπως είναι η τακτική υπερπλήρωση κάδων σε ορισµένα σηµεία. Το θέµα είναι σηµαντικό και είναι απαραίτητο να αντιµετωπισθεί από την Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι η σωστή τοποθέτηση των κάδων µέσα στον αστικό ιστό. Παρουσιάστηκε το υφιστάµενο δίκτυο των σηµείων προσωρινής αποθήκευσης των αστικών απορριµµάτων και προτείνονται θέσεις για τους κάδους προσωρινής αποθήκευσης, µε σκοπό την οµοιόµορφη κατανοµή των κάδων στον αστικό ιστό, έτσι ώστε να µην επιβαρύνονται ιδιαίτερα ορισµένα σηµεία, να προστατεύεται η ασφάλεια των πολιτών και να διευκολύνονται στην κίνησή τους ειδικές οµάδες πολιτών όπως άτοµα κινητικές δυσκολίες, µητέρες µε παιδικά καροτσάκια κλπ. Επίσης µε τη σωστή κατανοµή των κάδων στο χώρο θα αντιµετωπιστούν τα προβλήµατα υπερπλήρωσης των κάδων καθώς δεν θα υποχρεώνεται ο πολίτης σε αρκετές περιπτώσεις να διανύσει µεγάλη σχετικά απόσταση για να εντοπίσει άδειο κάδο και δεν θα µένουν
απορρίµµατα εκτός κάδων που όπως φαίνεται είναι τακτική αρκετών πολιτών. Το ίδιο πρέπει να γίνει και για τους κάδους της ανακύκλωσης συσκευασιών και για ένα πρόσθετο λόγο, ότι ο γεµάτος µε συσκευασίες κάδος προκαλεί αισθήµατα απογοήτευσης και δυσπιστίας απέναντι στο σύστηµα ανακύκλωσης. Οι πολίτες από την άλλη πλευρά είναι φανερό ότι σε µεγάλο βαθµό συµµετέχουν ενεργά στις δράσεις που υλοποιούνται για τη διαχείριση των αστικών αποβλήτων σύµφωνα µε τις αρχές της αειφορικής ανάπτυξης. Είναι ευαισθητοποιηµένοι στο θέµα της ανακύκλωσης και συµµετέχουν σε µεγάλο ποσοστό. Το γεγονός όµως αυτό σε καµία περίπτωση δεν πρέπει να εφησυχάζει τους φορείς διαχείρισης των απορριµµάτων. Ο φορέας πρέπει να σχεδιάζει συνεχώς νέες δράσεις και να επανατροφοδοτεί µε πληροφορία και εµπειρία το υφιστάµενο σύστηµα και να βελτιώνει τη λειτουργία του. Συγκεκριµένα είναι απαραίτητο να ενηµερώνονται οι πολίτες για τη σωστή λειτουργία των συστηµάτων ανακύκλωσης, όπως για παράδειγµα το «άνοιγµα» των χάρτινων κιβωτίων προτού τοποθετηθούν στους κάδους προς ανακύκλωση ή συµπίεση των πλαστικών φιαλών νερού. Έτσι και περισσότερα υλικά ανά µονάδα όγκου θα οδηγούνται για ανακύκλωση και δεν δηµιουργείται ο φαύλος κύκλος αµφισβήτησης της λειτουργίας του συστήµατος και απαξίωσης του από τους πολίτες. Συµπερασµατικά η ορθολογική διαχείριση των αστικών στερεών αποβλήτων είναι διαδικασία που προϋποθέτει την ενεργό συµµετοχή του πολίτη και όλων των εµπλεκοµένων φορέων. Όµως η ενεργός εµπλοκή των πολιτών µπορεί να εξασφαλιστεί µόνο µέσα από µια συνεχή, ουσιαστική και υπεύθυνη ενηµέρωση από τους φορείς διαχείρισης. Από τα ερωτηµατολόγια έγινε φανερό ότι οι πολίτες θέλουν και µπορούν να συµµετέχουν σε προγράµµατα ανακύκλωσης και µάλιστα είναι εντυπωσιακό ότι πολύ µικρό ποσοστό των πολιτών ενηµερώθηκαν από τους αρµόδιους φορείς, αλλά έλαβαν πληροφόρηση από τα Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης και από το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον τους. Επίσης το γεγονός ότι δείχνουν ενδιαφέρον να συµµετέχουν σε πιο εξειδικευµένα συστήµατα ανακύκλωσης αναδεικνύει την επιθυµία και την περιβαλλοντική συνείδηση που διαµορφώνεται πλέον και στην ελληνική κοινωνία. Το σύστηµα της ανακύκλωσης ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών παρόλο το µικρό χρονικό διάστηµα που λειτουργεί, ήδη αξιοποιήθηκε από ένα σηµαντικό ποσοστό καταναλωτών και µε την καλύτερη οργάνωση από την τοπική Αυτοδιοίκηση µπορεί να τύχει της αποδοχής που έτυχε και το πρόγραµµα της ανακύκλωσης των συσκευασιών. Αυτό ακριβώς είναι το στοίχηµα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και όλων των εµπλεκοµένων φορέων, όπως µη Κυβερνητικές Οργανώσεις κλπ, να αξιοποιήσουν τη σύγχρονη τεχνολογία κατάλληλα προσαρµοσµένη στις τοπικές συνθήκες και µέσα από συνεχώς βελτιωµένες δράσεις να ενεργοποιήσουν αν όχι το σύνολο των πολιτών, τη µεγαλύτερη δυνατή πλειοψηφία. Συνοψίζοντας όλα τα παραπάνω µπορεί να πει κανείς ότι οι πολίτες έχουν πρόθεση και πρέπει να συµµετέχουν ενεργά στην ορθολογική διαχείριση των αποβλήτων και η Τοπική Αυτοδιοίκηση µπορεί και πρέπει να αναλάβει περισσότερες δράσεις γνωρίζοντας ότι θα χαίρουν ευρείας κοινωνικής αποδοχής. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Ανδρεαδάκης Α., Παρπαϊρης Α., Σουφλής Ι., Σουφλής Κ., ιαχείριση Στερεών Αποβλήτων, Ειδικά Εργα, Ασφάλεια, 2000, ΕΑΠ. 2. Bilitewski B., Hardtle G., Marek K., Weissbach A., Boeddcker H., Waste Management, 1994, Springer, Berlin. 3. Γιαννάκου Αθηνά, οµάδα µελετητών & συνεργατών, Γενικό Πολεοδοµικό Σχέδιο ήµου Κιλκίς, Φάση Α, 2004.
4. Θεοχάρη Χριστίνα και Οµάδα Εργασίας, ιαχείριση Στερεών Αποβλήτων στην Ελλάδα. Η περίπτωση της Αθήνας, Τ.Ε.Ε., 2006, Αθήνα. 5. Καλούση Ευαγ. & άλλοι, 2002, Μελέτη Ορθολογικής ιαχείρισης Υδάτινων Πόρων Ν. Κιλκίς, ΙΓΜΕ. 6. Κόλλιας Π., Απορρίµµατα, 1993, Αθήνα 7. Kleis H., Dalager S. 100 years of waste incineration in Denmark, 2004, P.E. Offset Design ApS. 8. Κυρίτσης Σ., Ο χειρισµός των αστικών στερεών αποβλήτων (ΑΣΑ), Τριπτόλεµος, τ.15, 2002. 9. Marchettini N., Ridolfi R., Rustici M., An environmental analysis for waste management options and strategies, 18/04/2006, Science Direct. 10. Magrinho Al., Didelet F., Semiao V., Municipal solid waste disposal in Portugal, vol. 26, 2006, Waste management 11. Μουσιόπουλος Ν., Καραγιαννίδης Αβ., ιαχείριση Απορριµµάτων, Θεσσαλονίκη, 2002, Α.Π.Θ. 12. Παναγιωτακόπουλος., Τσιλέµου Κ., Σχεδιασµός και Βελτιστοποίηση Συστηµάτων ιαχείρισης Αστικών Αποβλήτων, 2005,.Π.Θ. 13. Παπαδοπούλου Αφροδ., Ενεργειακή Αξιοποίηση βιοµάζας και απορριµµάτων, Πρακτικά Ηµερίδας «ιαχείριση και Τεχνολογίες Αξιοποίησης Βιοµάζας και Απορριµµάτων», Βιβλιοθήκη Τ.Ε.Ε. Θεσσαλονίκης. 14. Σκορδίλης Αδ., Μπούσιου Ευαγ., Εναλλακτική ιαχείριση Συσκευασιών, 2002, ΙΩΝ. 15. Tchobanoglous G., Thiesen Hilary, Samuel Vigil, Integrated solid waste management, 1993, McGraw-Hill international editions 16. Φραντζής Ι. & Συνεργάτες Ε.Π.Ε., Μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων µονάδας επεξεργασίας απορριµµάτων Β ιαχειριστικής Αρχής Ν. Κιλκίς, 2001. 17. Williams P., Waste Treatment and Disposal, 1998, John Wiley & Sons ltd.