III. Tercera declinación Esquema general de la tercera declinación: A) Temas en consonante: Labial (β, π, φ) En oclusiva Velar (γ, κ, χ) Dental (δ, τ, θ) En nasal (-ν) En -ντ En líquida ρ: - Sin síncopa - Con síncopa En silbante (-ς) Sustantivos neutros en -ος / -ες Sustantivos masc.y fem. y adjetivos en ες B) Temas en vocal: En -ι -υ no alternante En -ι alternante (-ι / -ει) En-υ alternante (-υ/ - ευ) C) Temas en diptongo En -ευ En οu y en -αυ 2. Desinencias de la tercera declinación: Singular Masc.-Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro Nom. -ς / Tema alargado Tema puro -ες -α Voc.: igual al Nom. o Tema puro Acus. -α / -ν -ας / -ς Gen. - ος -ων Dat. - ι -σι (ν)
3. Temas en consonante de la 3ª. Declinación: a. Temas en oclusivas: Está formado por sustantivos masculinos y femeninos (temas en labial, dental y gutural) y sustantivos masculinos, femeninos y neutros (temas en dental). Para declinar correctamente estos temas debes saber que: 1.- Las oclusivas en contacto con la -ς / -σ (nominativo y vocativo singular y dativo plural) sufren las siguientes modificaciones: Labiales (β, π, φ) + -ς / -σ > ψ Velares (γ, κ, χ) + -ς / -σ > ξ Dentales (δ, τ, θ) + -ς / -σ > -ς 2.- Todos los temas en oclusiva animados toman la ς, y los neutros (sólo los hay entre los temas acabados en dental) pierden la consonante, porque en griego no puede haber una dental que sea final de palabra. - Temas en labial. Modelo: φλέψ, φλεβός (ἡ), tema: φλεβ- Singular N V φλέψ (φλέβ ς) A φλέβα G φλεβός D φλεβί φλέβες φλέβας φλεβῶν φλεψί (< φλεβ σί) - Temas en velar. Modelo: (ὁ) φύλαξ, φύλακος tema: φυλακ- Singular N V φύλαξ (φύλακ ς) A φύλακα G φύλακος D φύλακι φύλακες φύλακας φυλάκων φύλαψι (< φύλακ σι) - Temas en dental ( Masculinas y femeninas). Modelo: λαμπάς, λαμπάδος (ἡ) Tema: λαμπαδ-
Singular Plurarl N V λαμπάς (< λαμπάδ ς) A λαμπάδα G λαμπάδος D λαμπάδι λαμπάδες λαμπάδας λαμπάδων λαμπάσι (< λαμπάδ - σι) - Temas en dental.( neutros o inanimados). Modelo: σῶμα, σώματος (τό) Tema: σωματ- Singular Plurarl N V A σῶμα (< σῶματ-) G σώματος D σώματι σώματα σωμάτων σώμασι (< σώματ σι) Nota: Los sustantivos en ις, υς de tema en dental toman en el acusativo singular una v, cuando la ι, υ no llevan acento en el nominativo: Ejemplo: χάρις, acusativo: χάριν (ις esta sin acentuar) pero πατρίς, acusativo:πατρίδα ( ίς está acentuado ). b. Temas en nasal: en los temas en nasal todos ellos en -ν,( pues no hay temas en -μ) hay que tener presentes las siguientes consideraciones: 1.-Está formado por sustantivos masculinos, femeninos y por adjetivos de dos y tres terminaciones. 2.- Las nasales seguidas de -ς desaparecen, sin dejar alargamiento compensatorio (dato a tener en cuenta para las desinencias que empiezan por -σ / -ς (nominativo singular y dativo plural). 3.- Sólo toman -ς como marca de nominativo singular aquellos temas a los que a la nasal precede una ι tipo: ῥίς, ῥινός o en los adjetivos de tres terminaciones tipo: μέλας-αινα αν. Todos los demás temas en ν tienen el nominativo alargado tipo :λιμήν, λιμένος (ὁ), o el adjetivo de dos terminaciones: σώφρων, σώφρον. - Temas en -ν (nom. con -ς): ῥίς, ῥινός (ὁ) Tema: ῥιν- Singular -N ῥί-ς (< ῥίν-ς) ῥῖνες A ῥῖνα ῥῖνας G ῥινός ῥινῶν D ῥινi ῥισι ( ῥιν- σι)
Adjetivo tipo :μέλας-αινα αν (tema μέλαν-) Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro N μέλας μέλαινα μέλαν μέλανες μέλαιναι μέλανα V μέλαν μέλαινα μέλαν μέλανες μέλαιναι μέλανα Ac.μέλανα μέλαιναν μέλαν μέλανας μελαίνας μέλανα G.μέλανος μελαίνης μέλανος μελάνων μελαινῶν μελάνων D.μέλανι μαλαίνῃ μέλανι μέλασι μελαίναις μέλασι - Temas en -ν (nom. alargado): Singular (tema λιμέν-) N λιμήν λιμένες V λιμήν A λιμένα λιμένας G λιμένος λιμένων D λιμένι λιμέσι (< λιμέν-σι) Adjetivo tipo: σώφρων -σώφρον (Tema σώφρον-) Sing Masc.Fem. Neutro Masc.Fem. Neutro N-σώφρων σώφρον σώφρονες σώφρονα V σώφρον σώφρον σώφρονες σώρονα A σώφρονα σώφρον σώφρονας σώφρονα G σώφρονος σωφρόνων D σώφρονι σώφροσι c. Temas en ντ Estos temas presentan la particularidad de que el sufijo -ντ- cae ante σ / -ς, produciendo como consecuencia un alargamiento compensatorio de la vocal anterior ( α + α = α, ε + ε ει, o + o = ou). También es importante en estos temas tener presente que una τ no puede ser final de palabra en griego. Estos temas son importantes en la declinación de adjetivos (y, sobre todo, en la del participio, véase el tema de los participios y los adjetivos ). o+ ντ: - Temas en -ντ con nom. alargado: γέρων, γέρωντος (ὁ), tema: γεροντ-. - Temas en -ντ (nom. con -ς): ὁδούς, ὁδόντος (ὁ), tema: ὁδοντ-
Singular Singular plural N γέρων (τ) γέροντες ὁδούς (ὁδοντ-ς) ὁδόντες V γέρoν (τ) A γέροντα γέροντας ὁδόντα ὁδόντας G γέροντος γερόντων ὁδόντος ὁδόντων D γέροντι γέρουσι (<γέροντ-σι) ὁδόντι ὁδοῦσι (<ὁδόντ-σι) Los adjetivos en-οντ, sirven para formar la mayoría de los participios de presente y futuro activo de los verbos ( tres terminaciones), tipo: λύων- λύουσα -λύον, participio de presente activo: Masculino Femenino Neutro Masculino Femenino Neutro N λύων λύουσα λύον λύοντες λύουσαι λύοντα V λύον λύουσα λύον λύοντες λύουσαι λύουσα A λύοντα λύουσαν λύον λύοντας λύουσας λύοντα G λύοντος λυούσης λύοντος λυόντων λυουσῶν λυόντων D λύοντι λυούσῃ λύοντι λύουσι λυούσαις λύουσι -α +ντ: En (α)ντ : sustantivos tipo: γίγας-αντος, tema: γιγαντ- o los adjetivos tipo: πᾶς, πᾶσα, πᾶν (tema: Παντ-) y la mayoría de los participios de aoristo activo Masculino Femenino Neutro Masculino Femenino Neutro N πᾶς πᾶσα πᾶν πάντες πᾶσαι πᾶντα V πᾶν πᾶσα πᾶν πάντες πᾶσαι πᾶντα A πάντα πᾶσαν πᾶν πάντας πάσας πᾶντα G παντός πάσης παντός παντῶν πασῶν παντῶν D παντί πάσῃ παντί πᾶσι πάσαις πᾶσι El participio de aoristo activo tipo: λύ-σα-ς, λύ-σα-σα, λῦ-σα-ν, se declina igual que πᾶςπᾶσα-πᾶν (véase en los participios) - (ε)ντ: se declinan adjetivos del tipo: χαρίεις, χαρίεσσα, χαρίεν y la mayoría de los participios de aoristo pasivo del tipo : λυ-θεῖ-ς, λυθεί-σα, λυ-θέ-ν: Masculino Femenino Neutro Masculino Femenino Neutro N χαρίεις χαρίεσσα χαρίεν χαρίεντες χαρίεσσαι χαρίεντα V χαρίεν χαρίεσσα χαρίεν A χαρίεντα χαρίεσσαν χαρίεν χαρίεσσαs χαρίεντας χαρίεντα G χαρίεντος χαριέσσης χαρίεντος χαριέντων χαριεσσῶν χαριέντων D χαρίεντι χαριέσσῃ χαρίεντι χαρίεισι χαριέσσαις χαρίεισι
Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro N.V.λυθείς λυθεῖσα λυθέν λυθέντες λυθεῖσαι λυθέντα Ac.λυθέντα λυθεῖσαν λυθέν λυθέντες λυθείσας λυθέντα G.λυθέντος λυθείσης λυθέντος λυθέντων λυθεισῶν λυθέντων D.λυθέντι λυθείσῃ λυθέντι λυθεῖσι λυθείσαις λυθεῖσι d. Temas en ρ: Con el tema acabado en -ρ existen tres modelos, dependiendo de si la palabra sufre síncopa o no, y en qué grado. La síncopa es un fenómeno fonético que consiste en la pérdida de la vocal ε en algunos casos (generalmente en los oblicuos, el genitivo y el dativo). Para declinar estos temas correctamente hay que tener en cuenta que: 1.- Los temas en -ρ no toman la -ς final como característica de nominativo singular animado, sino que alargan la vocal del tema ( alargan la ε en ἡ, ὁ en ω). 2.- Los temas con síncopa presentan una desinencia de dativo plural -ασι en lugar de σι. 3.- En los temas en síncopa más fuerte (tipo ἀνήρ, ἀνδρός), la sícopa se produce en todos los casos, excepto en nominativo y vocativo singulares. Además, para facilitar la pronunciación, surge una consonante llamada epentética, ajena originariamente al tema (ἀν-δ-ρός). En los demás temas con síncopa, esta solo tiene lugar en el genitivo singular, y en el dativo singular y plural, tipo:πατήρ, πατρός. - Temas en -ρ sin síncopa: ῥήτωρ - ῥήτορος (ὁ) Tema: ῥητορ singular plural N ῥήτωρ ῥήτορες V ῥήτορ A ῥήτορα ῥήτορας G ῥήτορος ῥητόρων D ῥήτορι ῥήτορσι b- Temas en -ρ con síncopa πατήρ, πατρός (ὁ) Tema: πατ(ε)ρsingular plural N πατήρ πατέρες V πατeρ A πατέρα πατέρας G πατρός πατέρων D πατρί πατράσι
b)- Temas en -ρ con síncopa :ἀνήρ, ἀνδρός (ὁ) Tema: ἀν(ε)ρ- N ἀνήρ ἄνδρες V ἄνερ A ἄνδρα ἄνδρας G ἀνδρός ἀνδρῶν D ἀνδρί ἀνδράσι e. Los temas en silbante: Ofrecen una importante peculiaridad: la sigma final del tema entre vocales desaparece y las vocales en contacto se contraen: ε (σ) α > η ε (σ) ο > ου ε (σ) ε > ει ε (σ) ω > ω ε (σ) ι > ει ε (σ) + vocal larga o diptongo > vocal larga o diptongo (la ε desaparece) Además, dos σσ se simplifican en una. Dentro de los temas en sigma, hay dos variantes fundamentales, los temas en ες variable (- ες/-ος), que son sustantivos neutros, y los temas en -ες invariable, en los que no se da esa alternancia vocálica y son sustantivos masculinos y femeninos y adjetivos de dos terminaciones. - Temas en -ς invariables :(-ες): τριήρης, -ους (ὁ), tema: τριήρεσ-) plural N τριήρης (< τριήρες-) τριήρεις (< τριήρεσ-ες) V τριήρες (< τριήρες-) A τριήρη (< τριήρεσ-α) G τριήρους (< τριήρεσ-ος) τριηρῶν (< τριηρέσ-ων) D τριήρει (< τριήρεσ-ι) τριήρεσι (< τριήρεσ-σι) - Temas en -ς alternante o variables : (-ες / -ος) γένος, γένους (τό) Tema: γενος / -ες
N.V.AC. γένος (γένος) γένη (γένεσ α) G γένους (γένεσ ος) γενῶν (γένεσ ων) D γένει (γένεσ ι) γένεσι (γένεσ σι) Los adjetivos son de dos terminaciones en εσ-invariable tipo: ἀληθής- ἀληθές: N ἀληθής ἀληθές ἀληθεῖς ἀληθῆ V ἀληθές ἀληθές ἀληθεῖς ἀληθῆ A ἀληθῆ ἀληθές ἀληθεῖς ἀληθῆ G ἀληθοῦς ἀληθῶν D ἀληθεῖ ἀληθέσι Nota: Existen temas en silbantes en -ας (sustantivos neutros) poco frecuentes. (se estudiará en 2º de bachiller). B.- Temas en vocal: La principal particularidad que presentan estos temas es que existen temas que ofrecen una alternancia vocálica grado cero-grado pleno (-ι / -ει) (-υ / -ευ), y otros temas que presentan siempre un grado vocálico cero, sin alternancia (-ι, -υ). En los que presentan la alternancia, las dos vocales (-ι, -υ) tienden a desaparecer entre vocales, produciéndose alguna contracción vocálica (sobre todo en el nominativo, vocativo y acusativo plural, que tienen la misma terminación ); estos temas suelen tener el acusativo singular en v. a- Temas en vocal cerrada sin alternancia (-ι / -υ) Está formado por sustantivos masculinos y femeninos. Modelos: οἶς, οἰός (ἡ) (tema: οἰ-) / ἰχθύς, ἰχθύος (ὁ) (tema: ἰχθυ-) S P S P N οἶ-ς οἶες ἰχθύς ἰχθύες V οἶ ἰχθύ A οἶν οἶς ἰχθύν ἰχθύς G οἰός οἰῶν ἰχθυός ἰχθυῶν D οἰΐ οἰσί ἰχθυΐ ἰχθύσι Esta flexión no ofrece apenas ningún problema.
Más compleja (y mucho más numerosa, es la de los temas alternantes) b-temas en vocal cerrada alternantes (-ι, -ει) Estos temas solo tienen sustantivos masculinos y femeninos. Modelo πόλις, πόλεως (ἡ) Tema: πολι- / πολει- N πόλι-ς < πόλι-ς πόλεις < πόλε(ι)-ες V πόλι < πόλι A πόλιν < πόλι-ν G πόλεως < πόλε(ι)-ως πολέων < πόλε(ι)-ων D πόλει < πόλε(ι)-ΐ πόλε-σι (pérdida de la ι por analogía) c-tema en vocal u con alternancia. Estos temas tienen sustantivosy adjetivos masculinos, femeninos y neutros Modelos: πῆχυς, πήχεως (ὁ), tema: πηχυ- / πηχευ- // ἄστυ, ἄστεως (τό), tema: ἀστυ- / ἀστευ- N πῆχυς < πήχυ-ς V πῆχυ < πῆχυ- A πῆχυν < πῆχυ-ν G πήχεως < πήχε(υ)-ως D πήχει < πήχε(υ)ι πήχεις < πήχε(-ες πηχέων < πηχέ(υ)-ων πήχεσι < πήχε(υ) σι N.V.A. ἄστυ G ἄστεως < ἄστε(υ)ως D ἄστει < ἄστε(υ)ι ἄστη < ἄστε(υ)α ἄστεων < ἄστε(υ)ω ἄστεσι < ἄστε(υ)σι Los adjetivos son de la 3ª clase, de tres terminaciones. Modelo: -ευ: γλυκύς, γλυκεῖα, γλυκύ (gen. sing. γλυκέ-) N γλυκύς γλυκεῖα γλυκύ γλυκεῖς γλυκείαι γλυκέα V γλυκύ γλυκέα A γλυκύν γλυκεῖαν γλυκύ γλυκείας γλυκέα G γλυκέος γλυκείας γλυκέος γλυκέων γλυκειῶν γλυκέων D γλυκεῖ γλυκείᾳ γλυκεῖ γλυκέσι γλυκείαις γλυκέσι
C.- Temas diptongo (ευ): Está formada por sustantivos masculinos y femeninos. En los temas en diptongo, la contracción vocálica sólo se da en el nominativo y vocativo plural (ε-(υ-)ε > ει) Εl genitivo presenta una desinencia -ως, en lugar de -ος. a.-tema en diptongo -ευ :βασιλεύς, -ως (ὁ) (Tema: βασιλευ-) N βασιλεύ-ς < βασιλεύ-ς βασιλεῖς < βασιλε(ύ)-ες V βασιλεῦ < βασιλεῦ- A βασιλέα < βασιλέ(υ)-α βασιλέας < βασιλε(ύ)-ας G βασιλέως < βασιλέ(υ)-ως βασιλέων < βασιλε(ύ)-ων D βασιλεῖ < βασιλε(ύ)-ι βασιλεῦσι < βασιλεῦ-σι b.-temas en (αυ, ου) S P N γραῦς < γραῦ-ς γρᾶες < γρα(ῦ)-ες V γραῦ < γραῦ- A γραῦν < γραῦ-ν γραῦς < γραῦ-ς G γραός < γρα(υ)-ός γραῶν < γρα(υ)-ῶν D γραΐ < γρα(υ)-ί γραυσί < γραυ-σί N βοῦς < βοῦ-ς A βοῦν < βοῦ-ν G βοός < βο(υ)-ός D βοΐ < βο(ῦ)-ι Plur. βόες < βό(ῦ)-ες βοῦς < βοῦ-ς βοῶν < βο(υ)-ῶν βουσί < βου-σί Principales sustantivos irregulares: Son palabras que,o bien tienen dos temas, o temas con alargamiento, o algún caso es irregular. Los más importantes son: τὸ κέρας-ατος : cuerno (dos temas y toman sigma en el N.. V. Ac. neutro: κέρας, resto: κέρατ-) τὸ γóνυ ατος : rodilla (dos temas: N.V.AC. γóνυ, resto: γóνατ-) τὸ δóρυ -ατος :lanza (dos temas) κύων- κυνóς: perro (dos temas, a partir de acusativo con la raíz: κυν-) γυνή γυναικóς : mujer(dos temas: N.V. γυν-, resto: γυναικ-) ναῦς νεώς: nave (ver declinación)
οὒς οτος : oído (sos temas N.V. οὒς, resto: οτ-) χείρ-ρóς: mano (solo el dativo plural: χέρσι Ζεύς Διóς: Zeus (ver declinación) Ζεύς Διóς Casos Nominativo Vocativo Acusativo Genitivo Dativo Singular Ζεύς Ζεῦ Διí Δíα Διóς Διí ναῦς νεώς Casos Singular Nominativo ναῦς νῆες Vocativo ναῦ νῆες Acusativo ναῦν ναῦς Genitivo νεώς νεῶν Dativo νηἷ ναυσí Nota: ναῦς:también puede haber otros casos que se estudiarán según vayan saliendo.
Resumen de todos los temas de la 3º declinación A) Temas en consonante Labial (β, π, φ): φλέψ,φλεβός En oclusiva, sustantivos Velar (γ, κ, χ): φύλαξ, φύλακος Dental (δ, τ, θ): σῶμα, σώματος, λαμπάς, λαμπάδος En nasal (-ν) sustantivos: ιν: ῥίς, ῥινός oν: ἀγών εν : λιμήν adjetivos oν: σώφρων -σώφρον αν: μέλας-αινα, αν En ντ sustantivos oντ: γέρων, γέρωντος αντ: γίγας-αντος adjetivos oντ: λύων, λύουσα, λύον εντ: χαρίεις, χαρίεσσα, χαρίεν αντ: πᾶς, πᾶσα, πᾶν En líquida ρ: sustantivos sin síncopa: ῥήτωρ Con síncopa: πατήρ En silbante (-ς) sustantivos neutros en -ος / -ες: γένος sustantivos masc.y fem. ες: τριήρης adjetivos en ες: ἀληθής- ἀληθές B) Temas en vocal: sustantivo en -ι -υ no alternante: οἶς sustantivos en -ι alternante (-ι / -ει) : πόλις sustantivos en-υ alternante (-υ/ - ευ): πῆχυς, ἄστυ adjetivos en υ alternante (-υ/ - ευ): γλυκύς, γλυκεῖα, γλυκύ C) Temas en diptongo : sustantivos en ευ : βασιλεύς οu : βοῦς -αυ: γραῦς