Σχέσεις εξάρτησης και συνεργασίας

ΜΙΚΡΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΡΑΠΕΖΕΣ: Σχέσεις εξάρτησης και συνεργασίας Ιωσήφ Χασσίδ Καθηγητή Πανεπιστηµίου Πειραιώς Με πολλούς τρόπους και σε διάφορες ευκαιρίες, έχει επαρκώς τεκµηριωθεί το γεγονός ότι οι µικρές επιχειρήσεις έχουν έναν κεντρικό ρόλο στις οικονοµίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και διεθνώς. Αριθµούν περίπου 25 εκατοµµύρια επιχειρήσεις που αποτελούν ποσοστό 99% του συνόλου, ενώ ταυτόχρονα απασχολούν 95 εκατοµµύρια άτοµα (55% του συνόλου των θέσεων εργασίας στον ιδιωτικό τοµέα της Ευρωπαϊκής οικονοµίας) 1. Τα παραπάνω ποσοστά, από µόνα τους, είναι εντυπωσιακά και αποδεικνύουν ότι, υπό ορισµένες συνθήκες, οι µικρές αυτές επιχειρήσεις µπορούν να συµβάλλουν ουσιαστικά στην τόνωση του δυναµισµού της Ευρωπαϊκής οικονοµίας (και κάθε κράτους-µέλους της χωριστά) και στην ικανότητά της για καινοτοµική δράση. Σε όρους οικονοµικής πολιτικής και επιδόσεων στον τοµέα της ανταγωνιστικότητας σε διεθνές επίπεδο, η συµβολή των µικρών επιχειρήσεων θεωρείται ότι είναι καταλυτικής σηµασίας για τη συνολική ανάπτυξη και την επίτευξη των στόχων της Λισσαβώνας, όπου οι ηγέτες των κρατών-µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ρητά έθεσαν ως στόχο την ανάδειξη της Ευρώπης ως της πλέον ανταγωνιστικής ένωσης κρατών, σε ανταγωνισµό πάντα µε τις άλλες αναπτυγµένες και ανταγωνιστικές οικονοµίες (ΗΠΑ, Ιαπωνία και άλλες). Προκειµένου µάλιστα να αξιοποιηθεί στο µεγαλύτερο δυνατό βαθµό η δυνατότητα των µικρών επιχειρήσεων να συµβάλλουν στην επίτευξη του γενικότερου στόχου, το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο ενέκρινε το 2000 την Χάρτα των Μικρών Επιχειρήσεων (Charter for Small Enterprises) και έκτοτε, µε ετήσιες Εκθέσεις που καταρτίζονται και δηµοσιοποιούνται (Annual 1 Η «Ευρωπαϊκή οικονοµία» ορίζεται ως το σύνολο των 25 κρατών-µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης συν τα τρία νέα υποψήφια κράτη-µέλη, συν την Ισλανδία, το Λιχνεσταϊν, τη Νορβηγία και την Ελβετία. Πηγή των σχετικών στοιχείων είναι το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο ΜΜΕ (2003). 1

Implementation Reports), παρακολουθεί την πρόοδο στα σχετικά θέµατα και αξιολογεί τις πρωτοβουλίες των κρατών-µελών για θεσµοθέτηση ειδικών πολιτικών και µέτρων που υποστηρίζουν τις µικρές επιχειρήσεις. Ταυτόχρονα, προβάλλοντας τις «καλές πρακτικές» που εντοπίζονται και ενθαρρύνοντας την υιοθέτησή τους και από άλλες χώρες, συµβάλλει στην πραγµατική σύγκλιση των όρων λειτουργίας των µικρών επιχειρήσεων στα κράτη-µέλη της Ένωσης. Είναι φυσικό, σε όλη αυτή τη δραστηριότητα, να αποδίδεται ιδιαίτερη σηµασία και βαρύτητα στους τοµείς όπου, κατά καιρούς, εντοπίζονται προβλήµατα. Προβλήµατα τα οποία, σωρευτικά, παρεµποδίζουν τις µικρές επιχειρήσεις να αναπτυχθούν, αλλά και άλλα που αποθαρρύνουν την ίδια την έναρξη επιχειρηµατικής δράσης. Επιλέξαµε να ασχοληθούµε στο άρθρο αυτό µε το θέµα των σχέσεων των µικρών επιχειρήσεων µε τις τράπεζες, τους φορείς δηλαδή από τους οποίους οι νέοι επιχειρηµατίες επιδιώκουν, κατά κύριο λόγο (όπως θα δείξουµε στη συνέχεια), να αντλήσουν τους απαραίτητους πόρους για δηµιουργία και ανάπτυξη µικρών επιχειρήσεων. Ο τοµέας των τραπεζικών εργασιών (και γενικά της προσφοράς χρηµατοπιστωτικών υπηρεσιών), εµφανίζει τα τελευταία χρόνια ιδιαίτερα θετικές επιδόσεις, από κάθε άποψη (η διαπίστωση ισχύει οπωσδήποτε για την Ελλάδα, αλλά αποτελεί ταυτόχρονα ευρύτερο φαινόµενο της Ευρωπαϊκής και της διεθνούς οικονοµίας). Οι σχέσεις των τραπεζών µε τους χρήστες των υπηρεσιών τους (επιχειρήσεις και οικονοµικοί οργανισµοί κάθε τύπου) αποδεικνύεται ότι είναι καταλυτικής σηµασίας για τη συνολική λειτουργία της οικονοµίας και για την επίτευξη των στόχων κάθε επιχείρησης µεµονωµένα. Παράλληλα, αναδεικνύονται σε πολύτιµους συνεργάτες των κυβερνήσεων στην άσκηση οικονοµικής και αναπτυξιακής πολιτικής, αναλαµβάνοντας ειδικές λειτουργίες εξυπηρέτησης και υποστήριξης οµάδων επιχειρήσεων, όπως π.χ. οι «µικρές επιχειρήσεις». Τέτοιου τύπου «συµπράξεις» µεταξύ τραπεζών και φορέων άσκησης κεντρικής οικονοµικής πολιτικής έχουν υπάρξει στην Ελλάδα αρκετές τα τελευταία χρόνια (εγγυήσεις δανείων, χορηγήσεις χρηµατοδοτήσεων µε «κεφάλαια υψηλού 2

επιχειρηµατικού κινδύνου» - venture capital, αξιολογήσεις επενδυτικών σχεδίων κ.ά.). Για τους λόγους αυτούς η έκταση και η ποιότητα των σχέσεων µεταξύ µικρών επιχειρήσεων και τραπεζικών ιδρυµάτων αναδεικνύεται σε σηµαντικό παράγοντα αποτελεσµατικότητας, όχι µόνο για τη λειτουργία των ίδιων των µικρών επιχειρήσεων και των τραπεζών, αλλά και συνολικά για την εθνική οικονοµία και την προσπάθεια αναστροφής της φθίνουσας πορείας ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονοµίας. Η διάρθρωση του άρθρου είναι η εξής: πρώτα, εξετάζουµε, σε συγκριτική βάση Ευρωπαϊκής Ένωσης / Ελλάδας, τα αποτελέσµατα δηµοσκοπήσεων που διεξάγονται τακτικά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τις τάσεις στη προδιάθεση για ανάληψη επιχειρηµατικής δραστηριότητας µε δηµιουργία νέας µικρής επιχείρησης (θεωρώντας ως εναλλακτική κατεύθυνση επαγγελµατικής αποκατάστασης την υπαλληλική σχέση στον ιδιωτικό ή το δηµόσιο τοµέα). Στη συνέχεια διερευνώνται, πάντα µε βάση αποτελέσµατα δηµοσκοπήσεων και συγκρίνοντας την κατάσταση Ευρωπαϊκής Ένωσης και Ελλάδας, οι παράγοντες που εµποδίζουν την ανάληψη επιχειρηµατικής δραστηριότητας και τη διαχρονική εξέλιξη των δυσκολιών στην εξασφάλιση χρηµατοδότησης για δηµιουργία νέας επιχείρησης. Στο τρίτο τµήµα του άρθρου εστιάζουµε στην εξέταση των ειδικών συνθηκών που χαρακτηρίζουν την άντληση τραπεζικής χρηµατοδότησης εκ µέρους µικρών επιχειρήσεων καθώς και τις τοποθετήσεις των τελευταίων για την ποιότητα των σχέσεων συνεργασίας τους µε τις τράπεζες. Το άρθρο καταλήγει µε συµπερασµατικά σχόλια και ορισµένες προτάσεις που θεωρείται ότι µπορούν να συµβάλλουν, όχι µόνο στην πληρέστερη κατανόηση των προβληµάτων των µικρών επιχειρήσεων, ιδίως στον κρίσιµο γι αυτές τοµέα της χρηµατοδότησης, αλλά και σε βελτίωση της ποιότητας της συνεργασίας τους µε τις τράπεζες. Αυτοαπασχόληση ή Υπαλληλική σχέση Στην πιο πρόσφατη έρευνα του Eurobarometer (Απρίλιος 2004), ετέθη, σε ένα δείγµα 12000 περίπου ατόµων από τα 15 κράτη-µέλη της Ευρωπαϊκής 3

Ένωσης, το ερώτηµα:«αν υποθέσουµε ότι µπορείτε να επιλέξετε διάφορες µορφές απασχόλησης, ποια θα προτιµούσατε;». Οι συγκεκριµένες επιλογές που τέθηκαν (κατά τρόπο παρόµοιο µε άλλες αντίστοιχες δηµοσκοπήσεις που διεξάγονται σε ετήσια βάση από το 2000) ήταν: «υπάλληλος», «αυτοαπασχολούµενος» ή «καµιά από τις δύο». Στην έρευνα του 2004 το ποσοστό που δηλώνει προτίµηση αυτοαπασχόλησης βλ. Πίνακα 1 είναι, στη µεν Ε.Ε.-15 46%, ενώ στην Ελλάδα 52%. Τα αντίστοιχα ποσοστά προτίµησης υπαλληλικής σχέσης είναι 51% και 46%. Από τα στοιχεία αυτά προκύπτει µια ελαφρά εντονότερη προδιάθεση επιχειρηµατικότητας στην Ελλάδα (όπου το µέγεθος του δείγµατος είναι 1000 άτοµα). Περισσότερο όµως ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι, όπως φαίνεται επίσης στον Πίνακα 1, τόσο στην Ε.Ε.-15, όσο και ιδίως στην Ελλάδα, εµφανίζεται, µεταξύ 2000 και 2004, έντονη εξασθένηση της προδιάθεσης αυτής (και αντίστοιχα αύξηση της προδιάθεσης για ένταξη σε υπαλληλικές θέσεις). Η εξασθένηση της προδιάθεσης για επιχειρηµατικότητα είναι της τάξεως των 18 ποσοστιαίων µονάδων (ή 26% του ποσοστού του 2000) για την Ελλάδα και 6 µονάδων για ΕΕ-15 (ή 12% του ποσοστού για το 2000). Πίνακας 1 Προτίµηση για κατεύθυνση επαγγελµατικής αποκατάστασης Ε.Ε. 15 ΕΛΛΑ Α 2000 2001 2002 2003 2004 2000 2001 2002 2003 2004 Υπάλληλος 44% 48% 50% 49% 51% 24% 25% 45% 48% 46% Αυτοαπασχόληση 51% 48% 45% 47% 45% 70% 68% 48% 51% 52% Πηγή: Flash Eurobarometer 160, Ιούνιος 2004 Παράγοντες που δυσχεραίνουν την ίδρυση νέων επιχειρήσεων Σε συµπληρωµατική ερώτηση σχετικά µε τους παράγοντες που εµποδίζουν τη δηµιουργία µιας νέας επιχείρησης, προκύπτει ότι, περίπου µε την ίδια σειρά κατάταξης για ΕΕ-15 και για Ελλάδα, οι παράγοντες αυτοί είναι (βλ. Πίνακα 2): 4

οι ελλείψεις και η ανεπάρκεια χρηµατοδότησης, οι χρονοβόρες και δαπανηρές διαδικασίες, το γεγονός ότι το γενικό επιχειρηµατικό «κλίµα» δεν θεωρείται κατάλληλο, η αίσθηση ότι ο κίνδυνος αποτυχίας είναι υψηλός, η περιορισµένη πληροφόρηση που οι υποψήφιοι επιχειρηµατίες διαθέτουν. Πίνακας 2 Παράγοντες που εµποδίζουν την ανάληψη επιχειρηµατικής δραστηριότητας (ποσοστό ερωτηθέντων) Παράγοντες Ε.Ε.-15 ΕΛΛΑ Α Ελλείψεις Ανεπάρκεια χρηµατοδότησης 72% 89% ιαδικασίες Γραφειοκρατία 69% 74% Επιχειρηµατικό «κλίµα» 65% 81% Υψηλός κίνδυνος αποτυχίας 50% 43% Περιορισµένη πληροφόρηση 45% 61% Πηγή: Βλ. Πίνακα 1 Έχει και στη περίπτωση αυτή ενδιαφέρον να επισηµανθεί ότι τα ποσοστά των Ελλήνων επιχειρηµατιών οι οποίοι συµφωνούν ότι οι παραπάνω παράγοντες αποτελούν πράγµατι εµπόδια για την ανάληψη επιχειρηµατικής δραστηριότητας, είναι, σε όλες πλην µιας περιπτώσεως, υψηλότερα στην Ελλάδα. Το ποσοστό µάλιστα του 89% που καταγράφεται για την ανεπάρκεια χρηµατοδότησης είναι το υψηλότερο µεταξύ όλων των κρατών-µελών! Η µόνη εξαίρεση που εµφανίζεται αφορά τον «κίνδυνο αποτυχίας», τον οποίο οι Έλληνες επιχειρηµατίες χαρακτηρίζουν ως «εµπόδιο» σε ποσοστό µόνο 43% (σε αντίθεση µε το µέσο όρο ΕΕ-15 που είναι 50%). Το βασικό εποµένως εµπόδιο στην επιχειρηµατικότητα εµφανίζεται να είναι η εξασφάλιση χρηµατοδότησης, η οποία µάλιστα στην Ελλάδα εµφανίζεται (βλ. Πίνακα 3) να γίνεται προοδευτικά δυσχερέστερη (ποσοστό που αυξάνεται προοδευτικά από 86% το 2000 σε 89% το 2004, σε αντίθεση µε την τάση στην ΕΕ-15, όπου το ποσοστό έχει προοδευτικά µειωθεί από 80% το 2000 σε 72% το 2004). Συστηµατικά, εποµένως, οι δυσκολίες στο θέµα αυτό 5

οξύνονται στην Ελλάδα, ενώ αµβλύνονται στις υπόλοιπες χώρες (κατά µέσον όρο). Πίνακας 3 Εξέλιξη της δυσκολίας εξασφάλισης χρηµατοδότησης για έναρξη επιχειρηµατικής δραστηριότητας ΕΤΟΣ Ε.Ε.-15 ΕΛΛΑ Α 2000 80% 86% 2001 75% 89% 2002 76% 89% 2003 77% 88% 2004 72% 89% Πηγή: Βλ. Πίνακα 1 Στο ιάγραµµα 1 παρουσιάζονται συνδυασµένες οι τάσεις επιχειρηµατικότητας και δυσκολιών στην εξασφάλιση χρηµατοδότησης για ίδρυση νέας επιχείρησης στην Ελλάδα και την Ε.Ε.-15. Μικρές επιχειρήσεις και Τράπεζες Εφόσον έχει τεκµηριωθεί η σηµαντικότητα της χρηµατοδότησης στην εξασφάλιση των προϋποθέσεων για εύκολη έναρξη επιχειρηµατικής δραστηριότητας, εξετάζεται στη συνέχεια, ποιες είναι οι πηγές δυνητικής χρηµατοδότησης στις οποίες οι µικρές επιχειρήσεις κυρίως απευθύνονται προκειµένου να εξασφαλίσουν χρηµατοδότηση 2. Τα ευρήµατα της έρευνας του Eurobarometer (βλ. Πίνακα 4) δείχνουν ότι η µεγαλύτερη συχνότητα επαφών των µικρών επιχειρήσεων, τόσο στην Ε.Ε.-15, όσο και στην Ελλάδα, για άντληση χρηµατοδότησης (όχι βέβαια µόνο για την έναρξη επιχείρησης, αλλά για κάθε άλλο τύπο ανάγκης τους), είναι οι Τράπεζες (79% των επιχειρήσεων που έλαβαν µέρος στη σχετική έρευνα στην Ε.Ε.-15 και 70% στην Ελλάδα απευθύνθηκαν σε τράπεζες για άντληση χρηµατοδότησης). Οι εταιρείες leasing στην Ε.Ε.-15 είναι επίσης, αλλά σε πολύ χαµηλότερο βαθµό, πηγές άντλησης χρηµατοδότησης, αλλά δεν 2 Τα στοιχεία προέρχονται από πρόσφατη δηµοσκόπηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε δείγµα 3000 περίπου µικρών επιχειρήσεων στα κράτη-µέλη Ε.Ε.-15. Εκατό από τις επιχειρήσεις αυτές είναι Ελληνικές (Flash Eurobarometer 174, Σεπτέµβριος 2005). 6

συµβαίνει το ίδιο στην Ελλάδα. Προκύπτει επίσης ότι η τραπεζική χρηµατοδότηση αντλείται σχετικά εύκολα, ιδίως στην Ελλάδα (βλ. Πίνακα 5), όπου παράλληλα διαπιστώνουµε ότι, σε σύγκριση µε το πρόσφατο παρελθόν, οι όποιες δυσκολίες µειώνονται διαχρονικά σε αντίθεση µάλιστα µε την εµπειρία των µικρών επιχειρήσεων στην Ε.Ε.-15 (βλ. Πίνακα 6). Πάντως, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην Ε.Ε.-15, οι οποίες δυσκολίες αντιµετωπίζονται στην άντληση τραπεζικής χρηµατοδότησης, έχουν κυρίως σχέση µε την απαίτηση των τραπεζών για εκτεταµένη πληροφόρηση (την οποία οι µικρές επιχειρήσεις δεν διαθέτουν ή δεν επιθυµούν να προσφέρουν) (βλ. Πίνακα 7). Προβλήµατα δηµιουργούνται επίσης από τις καθυστερήσεις, είτε στην φάση προετοιµασίας του αιτήµατος δανειοδότησης, είτε στις διαδικασίες εξέτασης και έγκρισης των αιτηµάτων και στις δύο όµως αυτές περιπτώσεις τα προβλήµατα αυτού του είδους είναι, στην Ελλάδα, αµβλυµένα, σε σχέση µε την Ε.Ε.-15. Αντίθετα, στην Ελλάδα εµφανίζεται ένα υψηλό ποσοστό επιχειρήσεων που, ενώ αντιµετωπίζουν κάποιου τύπου δυσκολίες, δεν τα εξειδικεύουν! Τέλος, ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι και το εύρηµα ότι το ύψος των επιτοκίων δανεισµού δεν φαίνεται να αποτελούν, στην Ελλάδα, παράγοντα δυσκολίας, σε αντίθεση µε τις µικρές επιχειρήσεις στα υπόλοιπα κράτη-µέλη της Ε.Ε.-15. Γενικά, η εικόνα που σχηµατίζεται από τα παραπάνω ευρήµατα της έρευνας είναι ότι, σε σύγκριση µε τις συναδέλφους τους στην υπόλοιπη Ε.Ε.-15, η κατάσταση των σχέσεων των µικρών επιχειρήσεων µε τις τράπεζες είναι στην Ελλάδα, σαφώς πιο ευνοϊκή! Το ύψος των επιτοκίων δεν αποτελούν πρόβληµα, είναι αρκετά εύκολο ή και πολύ εύκολο να αντληθεί χρηµατοδότηση και, σε σχέση µε το πρόσφατο παρελθόν, η κατάσταση βελτιώνεται ακόµα περισσότερο! Παραµένει βέβαια το γεγονός ότι ένας σχετικά αυξηµένος αριθµός ελληνικών µικρών επιχειρήσεων αντιµετωπίζουν δυσκολίες τις οποίες δεν είναι σε θέση ή δεν επιθυµούν να προσδιορίσουν! 7

Πίνακας 4 Πηγές άντλησης χρηµατοδότησης Ε.Ε.-15 ΕΛΛΑ Α Τράπεζες 79% 70% Χρηµατοδοτική µίσθωση (leasing) και 24% 3% εταιρείες ενοικίασης παγίων Κρατικές πηγές ενίσχυσης επενδύσεων 11% 7% Ιδιώτες επενδυτές 7% 0% Ιδιωτικά χρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα (εκτός 4% 0% Τραπεζών) Venture capital 2% 0% Άλλες πηγές 2% 16% Πηγή: Flash Eurobarometer 174, Σεπτέµβριος 2005 Πίνακας 5 Βαθµός δυσκολίας εξασφάλισης τραπεζικής χρηµατοδότησης Βαθµός δυσκολίας Ε.Ε.-15 ΕΛΛΑ Α Πολύ εύκολο 10% 20% Αρκετά εύκολο 36% 45% Αρκετά δύσκολο 29% 31% Πολύ δύσκολο 17% 2% εν απάντησαν 7% 2% Πηγή: Βλ. Πίνακα 4 Πίνακας 6 Συγκριτικός βαθµός δυσκολίας εξασφάλισης τραπεζικής χρηµατοδότησης (σε σύγκριση µε πρόσφατο παρελθόν) υσκολία Ε.Ε.-15 ΕΛΛΑ Α Πιο εύκολο 33% 85% Πιο δύσκολο 42% 6% Το ίδιο εύκολο/δύσκολο 15% 8% εν απάντησαν 10% 2% Πηγή: Βλ. Πίνακα 4 8

Πίνακας 7 Παράγοντες δυσκολίας στην εξασφάλιση τραπεζικής χρηµατοδότησης Παράγοντες Ε.Ε.-15 ΕΛΛΑ Α Υψηλά επιτόκια δανεισµού 32% 0% Υψηλές απαιτήσεις των τραπεζών για 72% 66% πληροφορίες Καθυστερήσεις στις διαδικασίες έγκρισης 46% 33% αιτήµατος δανειοδότησης Καθυστερήσεις στις διαδικασίες υποβολής 59% 37% αιτήµατος δανειοδότησης Άλλοι παράγοντες 8% 1% εν απάντησαν 3% 28% Πηγή: Βλ. Πίνακα 4 Οι σχέσεις πάντως µε τις τράπεζες δεν παύουν να περιέχουν ένα στοιχείο αντιπαλότητας και σύγκρουσης συµφερόντων, αφού, τόσο στην Ε.Ε.-15, όσο και στην Ελλάδα, η συντριπτική πλειοψηφία των µικρών επιχειρήσεων συµφωνούν (σε ποσοστό 71% και 89% αντίστοιχα) ότι οι τράπεζες είναι διστακτικές να αναλάβουν τους κινδύνους που συνδέονται µε δανειοδοτήσεις µικρών επιχειρήσεων (βλ. Πίνακα 8), ενώ παράλληλα τα προσφερόµενα προϊόντα δεν είναι πάντοτε προσαρµοσµένα στις ανάγκες των επιχειρήσεων. Χαµηλότερη, αλλά ωστόσο σηµαντική, είναι και η συχνότητα των τοποθετήσεων ότι οι τράπεζες δεν αντιλαµβάνονται τις ιδιαιτερότητες των συγκεκριµένων τοµέων δραστηριότητας των µικρών επιχειρήσεων και ότι, γενικά, δεν προσφέρεται επαρκής υποστήριξη. Πίνακας 8 Τοποθετήσεις µικρών επιχειρήσεων για την ποιότητα εξυπηρέτησής τους από τις τράπεζες Ε.Ε.-15 ΕΛΛΑ Α Οι όροι προσφοράς δανειοδότησης δεν είναι 41% 52% προσαρµοσµένοι στις ανάγκες της επιχείρησης Οι τράπεζες είναι διστακτικές να αναλάβουν 71% 89% τους κινδύνους της δανειοδότησης Οι τράπεζες δεν αντιλαµβάνονται τις 29% 29% ιδιαιτερότητες του τοµέα δραστηριότητας εν προσφέρεται επαρκής υποστήριξη 24% 23% Πηγή: Βλ. Πίνακα 4 9

Υποστήριξη, πληροφόρηση και συµβουλευτικές υπηρεσίες Το γεγονός ότι, όπως δείξαµε νωρίτερα, η κύρια πηγή χρηµατοδότησης των µικρών επιχειρήσεων είναι οι τράπεζες και µάλιστα στην Ελλάδα χωρίς εύρος άλλων σοβαρών επιλογών, θέτει τις δύο πλευρές σε ένα πλαίσιο όπου η µεταξύ τους συνεργασία, ιδίως για θέµατα χρηµατοδοτήσεων και χρηµατοοικονοµικής διαχείρισης, είναι φυσικό να είναι έντονη. Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στον Πίνακα 9 είναι χαρακτηριστικά. Ενώ η συχνότητα µε την οποία οι µικρές επιχειρήσεις στην Ε.Ε.-15 απευθύνονται στις τράπεζες για άντληση πληροφοριών και συµβουλών για τα θέµατα αυτά είναι 69%, στην Ελλάδα το αντίστοιχο ποσοστό είναι µόνο 39%. Αντίθετα, οι ελληνικές µικρές επιχειρήσεις εµπιστεύονται περισσότερο το λογιστή τους και κάποιον δικηγόρο, πιθανώς ως ένδειξη της βαρύτητας που αποδίδεται στους λογιστικούς και νοµικούς χειρισµούς για διεκπεραίωση των θεµάτων αυτών. Σχετικά υψηλή εµφανίζεται και η συχνότητα προσφυγής σε εξωτερικούς συµβούλους 20% στην Ε.Ε.-15 και 29% στην Ελλάδα αλλά βέβαια όχι απαραίτητα για άντληση συµβουλευτικών υπηρεσιών του ίδιου τύπου. Τέλος, ενδιαφέρον έχει και η διαπίστωση ότι λίγες µόνο ανάλογες υπηρεσίες αντλούνται από τις κλαδικές ενώσεις των µικρών επιχειρήσεων, ιδίως στην Ελλάδα. Πίνακας 9 Πηγές άντλησης πληροφόρησης και συµβουλευτικών υπηρεσιών για θέµατα χρηµατοδότησης Ε.Ε.-15 ΕΛΛΑ Α Τράπεζες 69% 39% Λογιστής 39% 51% Νοµικός σύµβουλος 14% 33% Επιχειρηµατικές επαφές 11% 12% Συγγενείς / Φίλοι 11% 4% Κλαδική οργάνωση 13% 8% Εξωτερικός σύµβουλος 20% 29% Εξειδικευµένα έντυπα 4% 5% Άλλες πηγές 3% 5% εν απάντησαν 3% 2% Πηγή: Βλ. Πίνακα 4 10

Συµπεράσµατα και προτάσεις Από τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν στο άρθρο αυτό, τα οποία, όπως αναφέρθηκε, βασίζονται στα ευρήµατα δηµοσκοπήσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, προκύπτουν τα εξής βασικά συµπεράσµατα: Πρώτο: κάτω από την επίδραση διαφόρων παραγόντων που έχουν σχέση είτε µε το εξωτερικό περιβάλλον των οικονοµιών µέσα στις οποίες οι µικρές επιχειρήσεις λειτουργούν, είτε µε δυσκολίες που εντοπίζονται στην ίδρυση νέων επιχειρήσεων, η προδιάθεση για αυτοαπασχόληση έχει, τα τελευταία χρόνια, εξασθενίσει. Αυτό ισχύει, κατά µέσον όρο, για όλες τις χώρες της Ε.Ε.-15, αλλά είναι ιδιαίτερα έντονο στην Ελλάδα. εύτερο: η ανεπάρκεια χρηµατοδότησης αποτελεί κρίσιµης σηµασίας στοιχείο που δυσχεραίνει την ανάληψη επιχειρηµατικής δραστηριότητας. Η βαρύτητά της στην Ελλάδα είναι σηµαντικά υψηλότερη του µέσου όρου της Ε.Ε.-15. Άλλοι σηµαντικοί παράγοντες που προκαλούν δυσκολίες είναι η γραφειοκρατία και, ειδικά στην περίπτωση της Ελλάδας, η «ακαταλληλότητα» αυτού που οι µικρές επιχειρήσεις αντιλαµβάνονται ως «επιχειρηµατικό κλίµα». Τρίτο: σε αντίθεση µε τα ευρήµατα για την Ε.Ε.-15, οι δυσκολίες εξασφάλισης χρηµατοδότησης για έναρξη επιχειρηµατικής δραστηριότητας στην Ελλάδα, δεν φαίνεται να βελτιώνονται. Τέταρτο: για αντιµετώπιση των αναγκών που προκύπτουν κατά την ίδρυση, αλλά και στη συνέχεια στη λειτουργία των µικρών τους επιχειρήσεων, οι επιχειρηµατίες απευθύνονται σε διάφορες πηγές χρηµατοδότησης. Οι Τράπεζες αποτελούν στη περίπτωση αυτή τον κύριο χώρο επαφών, σε όλη την Ε.Ε.-15, αλλά και στην Ελλάδα. Στην χώρα µας εµφανίζεται µικρότερο εύρος επιλογών, αφού δεν αναφέρονται επαφές µε ορισµένες πηγές χρηµατοδότησης (όπως 11

π.χ. εταιρείες leasing, ιδιωτικά χρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα πλην τραπεζών ή οι εταιρείες venture capital). Πέµπτο: λαµβάνοντας πάντως υπ όψη τις δυσκολίες κατά την έναρξη επιχειρηµατικής δραστηριότητας, αλλά και στη συνέχεια της λειτουργίας των µικρών επιχειρήσεων, η εξασφάλιση τραπεζικής χρηµατοδότησης έχει, τα τελευταία χρόνια γίνει πιο εύκολη στην Ελλάδα, ενώ στην Ε.Ε.-15 η κατάσταση µάλλον επιδεινώνεται. Τα προβλήµατα που διατηρούνται αναφέρονται κυρίως στην αδυναµία (ή την απροθυµία) των µικρών επιχειρήσεων να καλύψουν τις απαιτήσεις των τραπεζών για πληροφορίες που αφορούν τις επιχειρήσεις και τις δραστηριότητές τους (οι οποίες προφανώς αναφέρονται και στην υποβολή συγκεκριµένων και µεθοδικά προετοιµασµένων επιχειρηµατικών σχεδίων). Έκτο: οι σχέσεις µικρών επιχειρήσεων και τραπεζών διαθέτουν, υπό προϋποθέσεις, σηµαντικά περιθώρια βελτίωσης. Θα πρέπει να διερευνηθούν τρόποι καλύτερης προσαρµογής των τραπεζικών προϊόντων στις ανάγκες των µικρών επιχειρήσεων και, κυρίως, να αµβλυνθεί η διστακτικότητα για ανάληψη κινδύνων, που οι µικρές επιχειρήσεις καταλογίζουν στις τράπεζες. Έβδοµο: σε µερική αντίθεση µε όσα συµβαίνουν στην Ε.Ε.-15, οι ελληνικές µικρές επιχειρήσεις δεν προσβλέπουν στις τράπεζες ως τον «φυσικό» τους σύµβουλο για θέµατα χρηµατοδοτήσεων και χρηµατοοικονοµικής διαχείρισης. Ο λογιστής και ο δικηγόρος τους είναι συνήθως οι πηγές συµβουλευτικών υπηρεσιών. Τα παραπάνω συµπεράσµατα οδηγούν και σε µια σειρά από προτάσεις. Κατά πρώτον, πρέπει να παρατηρήσουµε ότι οι συγκεκριµένες δηµοσκοπήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (των οποίων µέρος µόνο των ευρηµάτων αξιοποιήθηκαν για τους σκοπούς του άρθρου αυτού), προσφέρουν σηµαντικής αξίας βάση δεδοµένων για κατανόηση των τάσεων, των προβληµάτων και των προοπτικών, τόσο σε γενικό θέµα της επιχειρηµατικότητας, όσο και στο ειδικό της χρηµατοδότησης και των σχέσεων των µικρών επιχειρήσεων µε τους 12

χρηµατοδοτικούς φορείς και ιδίως τις τράπεζες. Οι έρευνες αυτού του τύπου θα πρέπει να αποτελέσουν αντικείµενο µεθοδικής µελέτης και, εφόσον κάτι τέτοιο είναι εφικτό, να εξειδικεύονται στο επίπεδο της συγκεκριµένης χώρας. Οι τράπεζες αποτελούν τον «φυσικό φορέα» για εξασφάλιση χρηµατοδοτήσεων προς µικρές επιχειρήσεις, τόσο κατά την ίδρυσή τους, όσο και στη διάρκεια της λειτουργίας τους. Οι δυσκολίες συνεργασίας που εµφανίζονται πρέπει και αυτές να αντιµετωπιστούν, µε εστιασµό της προσπάθειας των τραπεζών στην «εκπαίδευση» των µικρών επιχειρηµατιώνπελατών τους στην κατανόηση των διεργασιών που αφορούν στην αξιολόγηση αιτηµάτων δανειοδότησης. Να τους εξηγηθεί δηλαδή η σκοπιµότητα τήρησης συγκεκριµένων προδιαγραφών χρηµατοοικονοµικής διαχείρισης και να τους τονιστεί ότι, προασπίζοντας την αποτελεσµατικότητα στη διαχείριση χρηµατικών πόρων, προστατεύουν, στην ουσία, τον ίδιο τους τον εαυτό και τις αναπτυξιακές προοπτικές της επιχείρησής τους. Να απλοποιηθούν οι διαδικασίες, να εκπαιδευτούν οι επιχειρηµατίες στην κατανόηση και την τήρησή τους. Μέσω παρόµοιων πρωτοβουλιών η δυσπιστία, η οποία, όπως φάνηκε και από τα συµπεράσµατα που παρουσιάστηκαν, υπάρχει µεταξύ τους θα αµβλυνθεί. Οι τράπεζες πρέπει να «κερδίσουν» τους µικρούς επιχειρηµατίες και να τους προσελκύσουν για άντληση άµεσα αξιοποιήσιµων συµβουλευτικών υπηρεσιών. Με τον τρόπο αυτό, ο «άξονας» µικρές επιχειρήσεις τράπεζες, ο οποίος υπάρχει και λειτουργεί, θα βελτιώσει την αποτελεσµατικότητά του, προς όφελος όλων όσων, άµεσα ή έµµεσα, εµπλέκονται. 13

ιάγραµµα 1 Εξέλιξη προδιάθεσης για επιχειρηµατικότητα και δυσκολίες στην εξασφάλιση τραπεζικής χρηµατοδότησης (α) Ελλάδα 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2000 2001 2002 2003 2004 Χρηµατοδότηση Επιχειρηµατικότητα (β) E.E. - 15 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2000 2001 2002 2003 2004 Χρηµατοδότηση Επιχειρηµατικότητα Πηγή: Πίνακες 1 και 3 14

ιάγραµµα 2 Παράγοντες δυσκολίας στην εξασφάλιση τραπεζικής χρηµατοδότησης 50 40 30 20 10 0 Υψηλά επιτόκια δανεισµού Υψηλές απαιτήσεις των τραπεζών για πληροφορίες Καθυστερήσεις στις διαδικασίες έγκρισης αιτήµατος δανειοδότησης Καθυστερήσεις στις διαδικασίες υποβολής αιτήµατος δανειοδότησης Άλλοι παράγοντες εν απάντησαν E.E.-15 ΕΛΛΑ Α Πηγή: Πίνακας 7 ιάγραµµα 3 Πηγές άντλησης πληροφόρησης και συµβουλευτικών υπηρεσιών για θέµατα χρηµατοδότησης (α) Ε.Ε.-15 24% 37% 11% 7% 21% Τράπεζες Λογιστής Νοµικός σύµβουλος Εξωτερικός σύµβουλος Άλλοι 15

(β) Ελλάδα 19% 20% 16% 18% 27% Τράπεζες Λογιστής Νοµικός σύµβουλος Εξωτερικός σύµβουλος Άλλοι Πηγή: Πίνακας 9 Τα στοιχεία έχουν αναχθεί σε εκατοστιαία σύνθεση. 16