ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΚΑΙ ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΟΥ ΧΡΕΟΥΣ Νίκος Χριστοδουλάκης Συνέδριο ΕΛΙΑΜΕΠ Δεκέμβριος 2013
Η Προσαρμογή Όλα τα ελλείμματα καλύτερα και από πριν την κρίση Έλλειμμα Γεν. Κυβ. από -16% - 4.5% το 2013 Πρωτογενές από -10.5% +0.20% Εξωτερικό έλλειμμα από -15% 0% (εκτίμηση) 2 0-2 -4-6 -8-10 -12-14 -16 GG DEFICIT PRIMARY CAB 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014* Source: IMF Database, 2013
Η Ελλάδα δεν είναι πλέον η χώρα με τα μεγαλύτερα ελλείμματα στην Ευρωζώνη Greece Average EA 17 Worst-Ranking Gross Balance -4.57-3.41 5 Primary surplus 0.20-1.01 11 CA deficit -0.286 1.90 3 ούτε με το υψηλότερο ΣΥΝΟΛΙΚΟ χρέος (δημόσιο + ιδιωτικό) 440 340 240 188 140 Total Debt 2012, %GDP 268 246 250 253 212 221 231 286 280 284 290 339 348 386 423 40-60 DE FI AT FR BE SE IT UK ES DK GR NL LU PT CY IE Source: Eurostat, 13/11/2013
Ιαν-10 Φεβ-10 Μαρ-10 Απρ-10 Μαϊ-10 Ιουν-10 Ιουλ-10 Αυγ-10 Σεπ-10 Οκτ-10 Νοε-10 Δεκ-10 Ιαν-11 Φεβ-11 Μαρ-11 Απρ-11 Μαϊ-11 Ιουν-11 Ιουλ-11 Αυγ-11 Σεπ-11 Οκτ-11 Νοε-11 Δεκ-11 Ιαν-12 Φεβ-12 Μαρ-12 Απρ-12 Μαϊ-12 Ιουν-12 Ιουλ-12 Αυγ-12 Σεπ-12 Οκτ-12 Νοε-12 Δεκ-12 Ιαν-13 Φεβ-13 Μαρ-13 Απρ-13 Μαϊ-13 Ιουν-13 Ιουλ-13 Αυγ-13 Σεπ-13 Οκτ-13 240.000 220.000 200.000 180.000 Η φυγή καταθέσεων ανακόπηκε. Μικρή αντιστροφή Eκλογές 2012 160.000 140.000 Bank_Deposits, mio 120.000 Αποδόσεις δεκαετούς στο 8%, όπως το 2010 30 25 20 15 10 5 0 Referendum Nov, 2011 Riots PSI
Το Πρόβλημα (1): Υπερβολική ύφεση και ανεργία Όλες οι περιφερειακές οικονομίες σε ύφεση επί 5 έτη, αλλά η ελληνική σε μεγάλη κατάρρευση -23% 105 100 95 90 85 80 Greece Portugal Ireland Spain 77% 75 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Source: Ameco Database, 2013
Πρόβλημα (2): Ανεργία και Χρέος επιδεινώνονται ραγδαία 180 160 140 DEBT % GDP 35 30 25 20 120 100 80 UNEMPLOYMENT RATE % 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Ανεργία από 8.5% το 2009 στο 27% το 2013 Χρέος από 125% του ΑΕΠ το 2009, στο 179% το 2013 15 10 5 Source: Ameco Database, 2013
Τα κύρια λάθη του προγράμματος προσαρμογής και της δημοσιονομικής πολιτικής 1.Υπερφορολόγηση, κυρίως επί των ιδίων κόπωση 2.Οριζόντιες περικοπές στο δημόσιο αποδιοργάνωση 3.Ανακεφαλαιοποίηση τραπεζών Νέο δημόσιο χρέος 4.Η καθίζηση των αποκρατικοποιήσεων, (μέχρι τώρα) 5.Η μεγάλη ύφεση διαρκής αύξηση δημόσιου χρέους
INCOME TAX REVENUES Million EURO MONTHLY REVENUES, MIO EURO 16.000 14.631 2.000 1.800 12.000 11.683 9,238 est 2012 1.600 1.400 1.200 8.000 1.000 800 4.000 0 2013 600 400 200 0 Φορολογικά έσοδα σε διαρκή πτώση, παρά την αύξηση φόρων Το 2013, σχεδόν 1.5% ΑΕΠ κάτω του 2012 Source: Bank of Greece, Conjectural Indicators, Aug 2013
PSI 2012: Έτσι όπως έγινε, είχε πολύ περιορισμένο τελικό όφελος στην μείωση του ελληνικού χρέους Ι. Ανακεφαλαιοποίηση ελληνικών τραπεζών έγινε με κεφάλαια της δανειακής βοήθειας ξανά χρέος ΙΙ. Το κούρεμα Ασφαλιστικών Ταμείων κανένα όφελος στο χρέος ΓΕΝΙΚΗΣ Κυβέρνησης (αφού είναι μέρος της) ΙΙΙ. Το κούρεμα ιδιωτών πλήγμα στον εσωτερικό δανεισμό ΙV. Ακόμα και για τις ξένες τράπεζες, η μείωση ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ Σε τιμές αγοράς, η αξία της ήταν πολύ μικρότερη
Η αυτοτροφοδοτούμενη έκρηξη του χρέους R : επιτόκια δανεισμού g : ονομαστική μεγέθυνση ΑΕΠ, % R - g Δ debt/gdp = debt/gdp[-1] + [primary_deficit ] 1 + g The snow-ball effect Σε περιόδους ύφεσης μεγέθυνση ΑΕΠ < κόστος δανεισμού ο λόγος χρέους/αεπ αυξάνεται ραγδαία
The snow-ball effect Μετά το 2008, η Ελλάδα «φορτώνεται» 5 έως 15% του ΑΕΠ στο χρέος κάθε χρόνο, λόγω της ύφεσης και μόνο
Πρόβλημα (3): Απο-επένδυση, πτώση - 50% Ραγδαία πτώση επενδύσεων από 26 σε 13 δισ. 220 210 200 190 180 170 160 150 140 GDP, bn, Lhs INVESTMENT, bn 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 30 25 20 15 10 5 1.Έλλειψη τραπεζικής ρευστότητας 2.Κατάρρευση εσωτερικής ζήτησης 3.Αδύναμη εξωτερική ζήτηση
ANNUAL NON-OIL EXPORTS, Million Euro MONTHLY, Million EURO Η εσωτερική υποτίμηση ΔΕΝ έφερε εξωστρεφή ανάπτυξη 16.000 14.000 14.043 14.594 2013 1.600 1.400 12.000 10.000 2012 1.200 1.000 8.000 800 6.000 600 4.000 400 2.000 0 Bank of Greece, Conjectural Indicators, Aug 2013 200 0 Εξαγωγές πλην καυσίμων το 2012 μόνο +3.90% vs. 2011 Παρά την μείωση ιδιωτικών μισθών -23%
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Euro billion Αποκρατικοποιήσεις, πολύ κάτω των αρχικών στόχων 7 5 3 1-1 historical planned revised -3-5 Banks early capitalization Μετά το φιάσκο των 50 δισ., συνεχείς αναθεωρήσεις
Το επίσημο δημοσιονομικό σενάριο (European Economy, 2012) 2012 2013 2014 2016 2017 2018 2019 2020 Real GDP growth (%) -4.70 0.00 2.50 3.00 2.80 2.60 2.50 2.30 Gross debt (% of GDP) 160 164 161 145 137 130 123 116 Primary surplus (%of GDP) -1.00 1.80 4.50 4.50 4.50 4.30 4.30 4.30 Όλα απέτυχαν!!! - 4.50% 179% 0.2% Μη-ρεαλιστικοί στόχοι!!! Το ΝΕΟ επίσημο σενάριο (European Economy, 2013, July, p13) 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Real GDP (growth rate) -7.1-6.4-4.2 0.6 2.9 3.7 GG primary surplus (% of GDP) -2.3-1.3 0.0 1.5 3.0 4.5 Ξανά Μη-ρεαλιστικοί στόχοι!!!
OECD, 2013 warns of serious downside risks 1. Primary surplus 4.5% too ambitious, unrealistic 2. Real Growth at 3.70% per year, too optimistic Debt likely around 157% of GDP in 2020 EE/IMF DSA OECD Average GDP growth % 2.9 2.1 Inflation rate (GDP deflator) 1.0-0.6 Nominal GDP growth % 4.0 1.5 Primary balance (% of GDP) 3.8 3.2 Maastricht Debt (% of GDP) 124 157
Εναλλακτικό σενάριο Λιγότερη (και πιο ρεαλιστική) δημοσιονομική πίεση Πιο φιλόδοξος στόχος ανάπτυξης Σταδιακή ελάφρυνση χρέους 1. Πρωτογενές πλεόνασμα στο 2.5% ετησίως αντί για 4.5% ενίσχυση ευπαθών ομάδων, μείωση υπερφορολόγησης, κλπ 2. Ανάπτυξη σταδιακά στο 3.5 % ετησίως Ενίσχυση έργων υποδομής, αποκρατικοποιήσεις, κλπ 3.Απομείωση επιτοκίου δανειακής βοήθειας κατά 1% Αποτέλεσμα: Η αντιστροφή του «λάθους» Ταχύτερη πτώση του χρέους, λόγω αρνητικού snow-ball
Σενάρια Χρέους 2020: Με ύφεση ή ανάπτυξη 180 % GDP 170 160 150 OECD ΕC_IMF 140 130 120 EC_2013 OECD_2013 Alternative Debt relief and growth 110 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Ανάπτυξη με επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις είναι το κλειδί στην βιωσιμότητα του χρέους
Το κόστος για την Ευρωπαϊκή Ένωση: 1.Απομείωση των επιτοκίων κατά 1% ετησίως. Εκτιμώμενο κόστος 1.8 δισ. Ευρώ ετησίως 2.Ενίσχυση της ανάπτυξης κατά 1.40% ετησίως Με πολλαπλασιαστές γύρω στο 1.30, Απαιτούνται νέοι πόροι 2.2 δισ. Ευρώ ετησίως Για την επταετή περίοδο 2014-2020 απαιτούνται ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΑΠΌ ΤΗΝ ΕΕ 28 ΔΙΣ ΕΥΡΩ (Υπό την αίρεση ανάπτυξης και μεταρρυθμίσεων)
Τι θα μπορούσε να γίνει: 1.Κατοχύρωση πρωτογενούς πλεονάσματος ως άγκυρα της δημοσιονομικής πολιτικής 2.Πραγματική ατζέντα μεταρρυθμίσεων με φορολογική σταθερότητα και αλλαγές στο Δημόσιο 3.Συμπαγές & ενισχυμένο πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων/έργων υποδομής/αποκρατικοποιήσεων 4.Ανα-κεφαλαιοποίηση τραπεζών από τον Μηχανισμό Επιπλέον μείωση χρέους σχεδόν 25-30% ΑΕΠ!!! 20
Παράρτημα: H νέα εκτίμηση των πολλαπλασιαστών στην Ευρωζώνη Δgrowth= const + ψ 1 [growth(-2)] + ψ 2 [fiscal(-1)] + controls Depended variable: Δgrowth Method I Method II constant 0.597** (1.98 ) 2.923*** (2.75 ) Growth(t-2) -0.156* (1.89 ) -0.211** (2.48 ) Primary surplus (t-1) -0.225** (2.94 ) -0.242*** (3.02 ) Crisis dummy_2009-5.541*** (6.88 ) -4.470*** ( 5.10) Banks dummy_2012-2.634*** (3.31 ) Uncertainty index -2.188** (2.48 ) R2bar 0.254 0.235 DW 2.64 2.54 Implied growth elasticity 1.440 1.146 avg = 1.30 Source: Christodoulakis (Economic Review, April 2013)