ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ

ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΙΕ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΜΗΜΑ ΑΚΟΛΟΥΘΩΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: Οι σχέσεις της ΕΕ µε το Ισραήλ: παρελθόν, παρόν και προοπτικές για το µέλλον Επιβλέπων: Π. Λιαργκόβας Σπουδάστρια: Καµπερέα Σταυρούλα Αθήνα 2004

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ.. 1 Μεθοδολογία...2 Λέξεις-Κλειδιά..2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ.... 3 Πρόλογος.. 5 Ιστορικό πλαίσιο..6 Η ΕΥΡΩ-ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ 9 Στόχοι..13 Πυλώνες. 14 Ζώνη Ελευθέρων Συναλλαγών..17 Συµφωνίες Σύνδεσης..18 Χρηµατοδοτικό Πρόγραµµα MEDA 19 Αίτια των προβληµάτων της Μεσογείου-Ανασφάλεια για την ΕΕ.. 21 Άλλες πτυχές της ΕΜΣ.23 Αδύνατα σηµεία της ΕΜΣ.23 Προτάσεις-Λύσεις..25 Θετικά σηµεία-πλεονεκτήµατα της ΕΜΣ 27 Σύµφωνο Σταθερότητας για τη Μεσόγειο;.29 Αδυναµία της ΕΕ να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις.30 Η περίπτωση του Ισραήλ.31 ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ: ΕΕ-ΙΣΡΑΗΛ ΚΑΙ Η ΕΙΡΗΝΕΥΤΙΚΗ ΙΑ ΙΚΑΣΙΑ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ.34 Ιστορικό πλαίσιο 34 Θέσεις της ΕΕ µε βάση τις διεθνείς διακηρύξεις..36 ΕΜΣ: συµπληρώνει δεν αντικαθιστά τη ιαδικασία Ειρήνευσης στη Μέση Ανατολή 37 Ο ρόλος της ΕΕ στην ειρηνευτική διαδικασία σήµερα.38 Ο Ειδικός Απεσταλµένος.41 Η Αντιπροσωπεία..41 Απόψεις για το ρόλο της ΕΕ στη Μέση Ανατολή.43

ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΕ-ΙΣΡΑΗΛ..46 Χαρακτηριστικά της οικονοµίας του Ισραήλ..46 Οικονοµικές-εµπορικές σχέσεις ΕΕ-Ισραήλ..48 Ιστορικό πλαίσιο 49 Η Συµφωνία Σύνδεσης.52 Σηµείο αντιπαράθεσης.53 Άλλες µορφές συνεργασίας.55 ΑΙΤΙΕΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΙΣΡΑΗΛ ΜΕ ΤΗΝ ΕΕ.57 Το ζήτηµα των Κατεχοµένων Εδαφών..59 Προτάσεις...61 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΙΠΛΩΜΑΤΙΑ-παραδείγµατα...62 ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΙΣΡΑΗΛ-ΕΕ.67 Προτάσεις...67 Προοπτικές-Σενάρια.68 Αναβάθµιση της ΕΜΣ...68 Ένταξη στον Ευρωπαϊκό Οικονοµικό Χώρο.69 Άλλες πιθανές µορφές συνεργασίας..70 Ένταξη στην ΕΕ ως πλήρες µέλος.71 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 74 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.76

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα εργασία πραγµατεύεται τις σχέσεις ανάµεσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ισραήλ. Αρχικά σε πολυµερές, µέσα από το πρίσµα της Ευρω- Μεσογειακής Συνεργασίας (ΕΜΣ), και στη συνέχεια σε διµερές επίπεδο σκιαγραφείται το πλαίσιο συνεργασίας, διαλόγου και φιλίας ανάµεσα στους δύο παραδοσιακούς εταίρους. Οι πολιτικές και οι εµπορικές σχέσεις µελετώνται πιο επισταµένως. Από µια τέτοια έρευνα δε θα µπορούσε να λείπει και ο συσχετισµός των πολιτικών σχέσεων µε το Μεσανατολικό πρόβληµα και τη ιαδικασία Ειρήνευσης για τη Μέση Ανατολή καθώς και ο ρόλος και οι πρωτοβουλίες που αναλαµβάνει η ΕΕ στο συγκεκριµένο θέµα και η αντίστοιχη στάση του Ισραήλ. Το ουσιωδέστερο, ίσως, µέρος της µελέτης είναι η διερεύνηση των προοπτικών για το µέλλον του Ισραήλ, όσον αφορά τις σχέσεις και τη συνεργασία µε την Ένωση (αναβάθµιση της ΕΜΣ, ένταξη στον Ευρωπαϊκό Οικονοµικό Χώρο, ένταξη ως πλήρες µέλος στην ΕΕ). This paper deals with the Euro-Israeli relations. Cooperation, dialogue and friendship are studied primarily on a multilateral level under the Euro- Mediterranean Partnership (EMP) and then on a bilateral level. More specifically, political, economic and trade relations between the two traditional partners is the main issue addressed. As far as political relations is concerned, they are studied in relation with the Israeli-Palestinian conflict and the Middle East Peace Process, the EU s initiatives and stance on the issue and the subsequent Israeli position and reaction. Perhaps the most fundamental issue raised in this paper is about the future prospects of the Euro-Israeli cooperation. Would the most appropriate and suiting solution for Israel be an upgraded Euro-Med Partnership, integration to the European Economic Area or a potential membership in the EU?

Μεθοδολογία Η παρούσα εργασία είναι κατά κύριο λόγο αποτέλεσµα δευτερογενούς έρευνας η οποία συνίσταται στη µελέτη της υπάρχουσας βιβλιογραφίας (βιβλία, άρθρα, εργασίες, επιστηµονικά περιοδικά) και στην επεξεργασία δεδοµένων από το ιαδίκτυο. Λέξεις - Κλειδιά Ευρω-Μεσογειακή Συνεργασία, ιαδικασία της Βαρκελώνης, πυλώνες, πολιτικές σχέσεις, Μεσανατολικό πρόβληµα, ιαδικασία Ειρήνευσης, εµπορικές σχέσεις, Συµφωνία Συνεργασίας, Συµφωνία Σύνδεσης, εµπορικό έλλειµµα, µελλοντικές προοπτικές, Ευρωπαϊκός Οικονοµικός Χώρος, ένταξη

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα µελέτη ασχολείται µε τις σχέσεις ανάµεσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ισραήλ. Στο πρώτο µέρος εξετάζονται οι εν λόγω σχέσεις σε πολυµερές και διµερές επίπεδο µέσα από το πρίσµα της Ευρω-Μεσογειακής Συνεργασίας (ΕΜΣ) ή, όπως αλλιώς ονοµάζεται, της ιαδικασίας της Βαρκελώνης. Και τούτο διότι αποτέλεσε το πρώτο πλαίσιο ανάπτυξης των σχέσεων συνεργασίας και φιλίας ανάµεσα στους δύο εταίρους. Στην πρώτη ενότητα, γίνεται µια σύντοµη αναφορά στο ιστορικό πλαίσιο των σχέσεων ανάµεσα στο Ισραήλ και τις µεγάλες ευρωπαϊκές δυνάµεις Αγγλία, Γαλλία, Γερµανία, καθώς αντικείµενο της συγκεκριµένης έρευνας δεν είναι η λεπτοµερής περιγραφή των ιστορικών γεγονότων. Στη δεύτερη ενότητα, πραγµατοποιείται η σκιαγράφηση ων ιστορικών αναγκών που οδήγησαν στην πραγµατοποίηση της Ευρω-Μεσογειακής Συνεργασίας ως ένα µέσο πρωτίστως για την προώθηση του διαλόγου και της συνεργασίας µε απώτερο σκοπό την επίτευξη ασφάλειας, ειρήνης και ευηµερίας για την περιοχή της Μεσογείου. Καταγράφονται τα θετικά αλλά και τα αδύναµα σηµεία της, ενώ διατυπώνονται και προτάσεις, προκειµένου να ανταποκριθεί σε µεγαλύτερο βαθµό στις παρούσες ανάγκες και απαιτήσεις των µεσογειακών εταίρων. Το δεύτερο µέρος ασχολείται πιο συγκεκριµένα µε τις πολιτικές σχέσεις ανάµεσα στην ΕΕ και το Ισραήλ. Και πάλι, γίνεται µια σύντοµη αναφορά στην ιστορική διαδροµή των σχέσεών τους και υπό το πρίσµα των διεθνών διακηρύξεων. Παράλληλα, µελετώνται η στάση του Ισραήλ απέναντι στην ΕΕ και της ΕΕ απέναντι στο Ισραήλ κυρίως µέσω της αντιµετώπισης του Μεσανατολικού προβλήµατος και της ιαδικασίας για την Ειρήνευση στη Μέση Ανατολή και οι πρωτοβουλίες που έχει αναλάβει η ΕΕ για την προώθηση της ειρηνευτικής διαδικασίας µε την αποστολή του Ειδικού Απεσταλµένου (EU Special Envoy) και της Αντιπροσωπείας (Delegation). Πραγµατοποιείται, επίσης, ανάλυση του ρόλου της ΕΕ στον Μεσανατολικό χώρο και διατυπώνονται απόψεις από διάφορες πλευρές (αµερικανική, ρωσική, ευρωπαϊκή) σχετικά µε περιορισµό του ρόλου της σε απλό χρηµατοδοτικό φορέα χωρίς άλλη ουσιαστικότερη συµµετοχή (αµερικανική

άποψη) ή σε ανάληψη ενεργότερης δράσης, περισσότερων πρωτοβουλιών και πρωταγωνιστικού ρόλου στο πλευρό των ΗΠΑ (ρωσική, ευρωπαϊκή άποψη). Τονίζεται ιδιαίτερα το γεγονός ότι η ΕΜΣ δρα συµπληρωµατικά και όχι µε σκοπό να αντικαταστήσει τη ιαδικασία Ειρήνευσης στη Μέση Ανατολή. Στο τρίτο µέρος εξετάζονται οι εµπορικές σχέσεις ανάµεσα στους δύο εταίρους ιδίως µέσα από τη Συµφωνία Συνεργασίας που µετεξελίχθηκε σε Συµφωνία Σύνδεσης. Ταυτοχρόνως γίνεται αναφορά και στο ζήτηµα που προέκυψε µε την έκδοση πιστοποιητικών καταγωγής προϊόντων ότι προέρχονται από το Ισραήλ, τη στιγµή που ο τόπος προέλευσής τους ήταν τα Κατεχόµενα Εδάφη Παρακολουθείται η εξέλιξη του συγκεκριµένου περιστατικού, ενώ, παράλληλα, ερευνώνται τα αίτια του εµπορικού ελλείµµατος µε την ΕΕ, σηµαντικός παράγοντας δυσχερειών για την ισραηλινή οικονοµία. Περιγράφονται και άλλες µορφές συνεργασίας στους τοµείς των επιστηµών, των τεχνολογιών, του περιβάλλοντος, της εκπαίδευσης κτλ. Σηµαντικό εργαλείο στις σχέσεις µε το Ισραήλ αναδεικνύεται η επονοµαζόµενη οικονοµική διπλωµατία, µε πιέσεις, ανταλλάγµατα και συµφωνίες, προκειµένου να εφαρµοστούν οι επιταγές του διεθνούς δικαίου και τα συµπεφωνηµένα των διεθνών, διµερών και πολυµερών, συµφωνιών. Στο τρίτο και τελευταίο µέρος προβάλλονται οι προοπτικές για το µέλλον των σχέσεων του Ισραήλ µε την Ένωση µε όλα τα θετικά και τα αρνητικά επακόλουθα από την κάθε επιλογή. Πρόκειται για το σενάριο αναβάθµισης του ρόλου και της συµβολής της Ευρω-Μεσογειακής Συνεργασίας µέσα από την οποία θα µπορούσε να αναβαθµιστούν και οι σχέσεις µεταξύ των δύο εταίρων που όµως, όπως αποδεικνύεται, δεν ανταποκρίνεται και τόσο στις επιδιώξεις και τα συµφέροντα του Ισραήλ. Ένα δεύτερο σενάριο αναφέρεται στην ένταξη του Ισραήλ στον Ενιαίο Ευρωπαϊκό Χώρο µε όλα τα θετικά στοιχεία που απορρέουν από µια τέτοια συνεργασία, ενώ η τρίτη προοπτική αφορά την ένταξη του Ισραήλ στην ΕΕ ως πλήρες µέλος. Η τελευταία επιλογή αποδεικνύεται εξαιρετικά δεσµευτική για την περίπτωση του Ισραήλ µε τα συγκεκριµένα πολιτικά προβλήµατα, ενώ προκρίνεται η δεύτερη της ένταξης στον Ευρωπαϊκό Οικονοµικό Χώρο ως η πλέον ενδεδειγµένη για τη συγκεκριµένη χώρα.

Πρόλογος Είναι κοινώς παραδεκτό ότι η λεκάνη της Μεσογείου αποτελεί περιοχή µεγίστης γεωστρατηγικής σηµασίας για την Ευρωπαϊκή Ένωση, τόσο από οικονοµικής όσο και από πολιτικής άποψης και ότι η διεθνής τάξη διαµορφώνεται σε συνάρτηση µε τη δυναµική της κάθε γεωγραφικής περιοχής, ώστε η συγκεκριµένη περιοχή να αναδεικνύεται σε µείζονα στρατηγικό εταίρο για µια υπερδύναµη, όπως αποδεικνύεται η ΕΕ στον 21 ο αιώνα. Ωστόσο, ξεχωριστή θέση κατέχει το Ισραήλ µε την αλµατώδη πρόοδο και εξέλιξη που έχει σηµειώσει από τη στιγµή της ίδρυσής του ως ανεξάρτητο κράτος αναγνωρισµένο από τη διεθνή κοινότητα το 1948. Η ΕΕ και το Ισραήλ έχουν να επιδείξουν κατά την πορεία της κοινής ιστορίας τους σχέσεις συνεργασίας και αλληλεξάρτησης, ίδιο σεβασµό για τις δηµοκρατικές αξίες και το κράτος δικαίου και την πίστη για ένα διεθνές οικονοµικό σύστηµα που θεµελιώνεται στις αρχές της αγοράς. Οι ισραηλινοί ταγοί όλων των τοµέων, της πολιτικής, της οικονοµίας και των επιστηµών, διατηρούν στενές σχέσεις και επαφές µε την Ένωση. Οι αµφίδροµες σχέσεις µεταξύ των δύο εταίρων έχουν σφυρηλατηθεί µέσα από εµπορικές συναλλαγές, πολιτικές συνεργασίες και πολιτιστικές ανταλλαγές, ενώ µια νέα προοπτική διαγράφεται για ακόµα στενότερη συνεργασία µε την Ευρωπαϊκή Ένωση µέσω της Πρωτοβουλίας για την Ευρύτερη Ευρώπη. Στην παρούσα εργασία θα σκιαγραφηθεί το φάσµα των σχέσεων ανάµεσα στην ΕΕ και το Ισραήλ σε διµερές επίπεδο αλλά και σε πολυµερές στα πλαίσια της Ευρω-Mεσογειακής Συνεργασίας. Σε µια αναλυτική περιγραφή της τελευταίας διερευνώνται τα προβλήµατα αλλά και τα πλεονεκτήµατα από µια τέτοια συνεργασία, όπως επίσης και οι προοπτικές που διαγράφονται για το µέλλον. Από µια τέτοια θεµατική δε θα µπορούσε να λείπει και η διερεύνηση του βαθµού και της έκτασης που επηρεάζονται οι σχέσεις των δυο χωρών από το Μεσανατολικό πρόβληµα, τα βήµατα στα οποία έχει προβεί η ΕΕ για την επίλυση του προβλήµατος και τον τρόπο µε τον οποίο αντιµετωπίζονται τέτοιου είδους πρωτοβουλίες από τους άµεσα ενδιαφερόµενους, κυρίως από το Ισραήλ που αποτελεί και κεντρικό άξονα της µελέτης. Τέλος, προβαίνουµε σε µια εκτίµηση για το µέλλον των Ευρω-

Ισραηλινών σχέσεων ακόµα και για τη δυνατότητα ένταξης του Ισραήλ στις δοµές της ΕΕ ως πλήρες µέλος. Ιστορικό πλαίσιο Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα, έχοντας συνειδητοποιήσει τη στρατηγική σηµασία της λεκάνης της Μεσόγειου, προχώρησε στην ανάπτυξη συµβατικών σχέσεων µε τις χώρες της από πολύ νωρίς µε την παρουσία των γαλλικών αποικιών στη Βόρειο Αφρική αλλά κυρίως από το 1962 µε τη συµµετοχή της στον πολιτικό διάλογο που διεξαγόταν στην περιοχή και µάλιστα από το 1975 και στα πλαίσια του Ευρω-Αραβικού διαλόγου. Έντονο ήταν το ενδιαφέρον κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 µε την ένταξη πλέον της Ελλάδας και των χωρών της Ιβηρικής χερσονήσου στις δοµές των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και φυσικά στις αρχές του 1990 κατά τον Πόλεµο του Κόλπου. Αντικειµενικός σκοπός, όπως καθίσταται κατανοητό, ήταν το άνοιγµα της ευρωπαϊκής αγοράς στις χώρες της Μεσογείου και η δηµιουργία των προϋποθέσεων εκείνων που θα επέτρεπαν και θα ευνοούσαν ακόµα και τη δυνατότητα ένταξής τους στις ευρωατλαντικές δοµές 1. Η ΕΕ είχε ήδη κατανοήσει τα οφέλη από µια στενότερη συνεργασία µε το Ισραήλ, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1960, προχωρώντας πρωτίστως προς την οικονοµική συνεργασία στο πλαίσιο της τότε Ευρωπαϊκής Κοινής Αγοράς. Η παροχή οικονοµικής βοήθειας και οι στρατηγικές και διπλωµατικές συνεργασίες προσδιορίζουν τις σχέσεις ανάµεσα στην ΕΕ και το Ισραήλ από τότε µέχρι σήµερα 2. Από ιστορικής, τώρα, άποψης οι σχέσεις του Ισραήλ µε τις τρεις µεγάλες ευρωπαϊκές δυνάµεις της εποχής διαµορφώνονταν ως εξής: η Γαλλία προσέφερε υποστήριξη κατά την περίοδο 1946-1958 µε την παροχή 1 Xenakis D.K., Order and Change in the Euro-Mediterranean System. Mediterranean Quarterly, Vol. 11, No. 1, Winter 2000, Published by Duke University Press under the editorial direction of Mediterranean Affairs, Inc., p.81. 2 Nisan M., Israel 1948-98: Purpose and Predicament in History. Israel Affairs, Vol. 8, No. 1&2, Autumn/Winter 2002, Special Issue: Israeli Politics and Society Since 1948, A Frank Cass Journal, Great Britain, 2002, p. 9.

στρατιωτικής τεχνολογίας για την εναέρια άµυνα και για το πυρηνικό πρόγραµµα, που τότε έκανε τα πρώτα του βήµατα, στο «µικρό» Ισραήλ, που αγωνιζόταν να αποκτήσει µια πατρίδα και ασφαλή σύνορα, µε στρατηγικά ανταλλάγµατα στην Αλγερία ήταν καθαρά θέµα επιβίωσης. Η υτική Γερµανία κατά την περίοδο 1949-1963 και υπό την ηγεσία του Καγκελάριου Αντενάουερ προσέφερε σηµαντική οικονοµική βοήθεια και στρατιωτικό εξοπλισµό υπό τις µνήµες της «επίδρασης» του Ναζισµού στο εβραϊκό έθνος, ενώ η Βρετανία διατηρούσε µια πιο συγκρατηµένη και αποστασιοποιηµένη στάση, εφόσον αποτελούσε στο παρελθόν την αποικιακή δύναµη που κατείχε την Παλαιστίνη και µεγάλο µέρος της Μέσης Ανατολής και διατηρούσε εγγενή συµφέροντα που θεµελιώνονταν στην ανεξαρτησία του Σουέζ και στην περιοχή του Κόλπου. Κατά την κρίση του Σουέζ το 1956, Γαλλία και Βρετανία συνεργάστηκαν στις στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον της Αιγύπτου, ενώ οι ΗΠΑ ήταν αντίθετες µε την ισραηλινή στάση και τάχθηκαν υπέρ της κυριαρχίας και ανεξαρτησίας της Αιγύπτου. Αποφασιστικής σηµασίας ήταν ο Πόλεµος των Έξη Ηµερών τον Ιούνιο του 1967, έχοντας ήδη προηγηθεί η άρνηση του ΝτεΓκωλ στο Ισραήλ για σύνδεση µε τη νεότευκτη τότε Κοινότητα, και η αναπάντεχη ισραηλινή νίκη, µε τη συνακόλουθη κατοχή της υτικής Όχθης, της Γάζας, των Υψιπέδων του Γκολάν και του Σινά, µετατρέποντάς το (το Ισραήλ), τουλάχιστον στα µάτια των Ευρωπαίων, σε µια επεκτατική δύναµη που συνέβαλλε στην ανατροπή των ευαίσθητων ισορροπιών στην περιοχή της Μέσης Ανατολής. Οι δύο σηµερινοί εταίροι ακολούθησαν τότε αντίθετες πορείες, µε εξαίρεση τις προσπάθειες προσέγγισης το 1991 µε τη ιάσκεψη της Μαδρίτης µέχρι το 1996 και την ανάδειξη του Νετανιάχου στο αξίωµα του Πρωθυπουργού της χώρας. Οι περιπτώσεις ψύχρανσης των σχέσεων περιλαµβάνουν την άρνηση της Ευρώπης για πέρασµα των αµερικανικών εναέριων δυνάµεων προς ενίσχυση του Ισραήλ κατά τον Πόλεµο του Yom Kippur τον Οκτώβριο του 1973, τον Πόλεµο εναντίον του Λιβάνου το 1982 και τις περιόδους κήρυξης της πρώτης intifada το 1987 και της δεύτερης το 2000 3. Πιο συγκεκριµένα, οι σχέσεις ανάµεσα στην ΕΕ και το Ισραήλ σήµερα χαρακτηρίζονται από την καχυποψία και επιφυλακτικότητα του δεύτερου ως 3 www.biu.ac.il/soc/besa/keridis.pdf

προς τα κίνητρα πίσω από τις δράσεις και πολιτικές της πρώτης. Οι Ισραηλινοί στην πλειοψηφία τους θεωρούν τους Ευρωπαίους υποκριτές, υποκινούµενους από αισθήµατα αντισηµιτισµού. ιατείνονται ότι οι Ευρωπαίοι µεροληπτούν υπέρ των Παλαιστινίων, ότι ασκούν έντονη και άδικη κριτική κατά των ισραηλινών πρακτικών ως προς τον τρόπο αντιµετώπισης του παλαιστινιακού πληθυσµού και ότι κατ επέκταση έχουν αναπτύξει αισθήµατα συµπόνιας και συµπαράστασης προς τους αναξιοπαθούντες Παλαιστίνιους και περιφρόνησης και αποτροπιασµού για τους «βάναυσους» Ισραηλινούς 4. Η Ευρώπη, από την πλευρά της, αντιµετωπίζει το Ισραήλ ως πολιτιστικά αποµακρυσµένο από τις δικές της συνήθειες, εξαιτίας του ετοιµοπόλεµου χαρακτήρα του, την άνοδο του θρησκευτικού εξτρεµισµού, τη µονοµέρεια στην αντιµετώπιση των διεθνών σχέσεων, την πλήρη περιφρόνηση για τα ψηφίσµατα των Ηνωµένων Εθνών και για τους Ευρωπαίους αξιωµατούχους και την αντιµετώπιση του φαινοµένου της τροµοκρατίας ως κάτι άσχετο και αποκοµµένο από τις πολιτικές και ιστορικές του ρίζες και καταβολές. Αντίθετα, η εµπειρία από τους δύο παγκόσµιους πολέµους οδήγησε την ΕΕ, ως ενότητα και ως κάθε ευρωπαϊκό κράτος χωριστά, σε µια πιο φιλελεύθερη αντιµετώπιση των πραγµάτων, όπου το εµπόριο, η απελευθέρωση των αγορών, η συνεργασία και η αλληλεξάρτηση, η χάραξη των κανόνων του διεθνούς δικαίου και η πιστή εφαρµογή τους, οι διεθνείς οργανισµοί και οι διαπραγµατεύσεις, πριν από τη λήψη οποιασδήποτε απόφασης, κατέχουν κεντρική θέση. Επιπλέον, θεωρείται παράλογη η αποκοπή της τροµοκρατίας από το πολιτικό και ιστορικό πλαίσιο δηµιουργίας της. Αντιµετωπίζοντάς την ως πολιτικό φαινόµενο, που πραγµατικά είναι στη συγκεκριµένη περίπτωση, απαιτεί λύσεις σε πολιτικό επίπεδο. Σύµφωνα µ αυτήν την άποψη και αντιµετώπιση της πολιτικής κατάστασης από τους Ευρωπαίους, θεωρείται απαράδεκτη η στάση του Ισραήλ µε την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία για τρία χρόνια για άντρες και γυναίκες, τη λογική της λήψης προληπτικών και όχι κατασταλτικών µέτρων και την παραχώρηση µεγάλου µέρους του κρατικού προϋπολογισµού στον τοµέα της άµυνας, συγκριτικά µε την Ένωση, όπου το µέρος του προϋπολογισµού σε όρους ΑΕΠ που απευθύνεται σ αυτόν τον τοµέα παραµένει κατά µέσο όρο χαµηλότερο. Επίσης, οι κατηγορίες περί 4 www.biu.ac.il/soc/besa/keridis.pdf

αντισηµιτισµού, που προσάπτουν στην Ευρώπη, είναι πλήρως ανυπόστατες, δεδοµένου ότι πρόκειται για ένα φαινόµενο που αντιµετωπίζεται ως απαράδεκτο και κατακριτέο στην Ένωση, εξού και οι µεµονωµένες τέτοιες πράξεις και δηλώσεις πολιτικών προσώπων του περιθωρίου (όχι µόνο στην Ευρώπη αλλά και στην Αµερική και αλλού) που σίγουρα αποτελούν τη θλιβερή µειοψηφία. Όµως, όπως θα καταδειχθεί και στη συνέχεια της παρούσας εργασία, η ΕΕ αποτελεί τον σηµαντικότερο, ίσως, εµπορικό εταίρο του Ισραήλ και µη στρατιωτικό δωρητή οικονοµικής βοήθειας στην περιοχή, κυρίως προς τους Παλαιστινίους που το έχουν και µεγαλύτερη ανάγκη. Τέλος, οι ΗΠΑ θα πρέπει να συνεργαστούν µε την ΕΕ στην προώθηση της εύρεσης ειρηνικών λύσεων για την αντιµετώπιση του προβλήµατος ασφάλειας και αστάθειας που αντιµετωπίζει η περιοχή, δεδοµένου του επιτυχηµένου πειράµατος της ΕΕ για τον εκδηµοκρατισµό της Νοτίου Ευρώπης τη δεκαετία του 1970 και πιο πρόσφατα της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης τη δεκαετία του 1990, εν συγκρίσει µε τις αµερικανικές προσπάθειες για «αλλαγή καθεστώτος» µε τα γνωστά αποσταθεροποιητικά αποτελέσµατα στην περιοχή του Ιράκ και αλλού στη Μέση Ανατολή 5. Καθίσταται, εν συντοµία, κατανοητό ότι υπάρχει διάσταση απόψεων ανάµεσα στην ΕΕ και το Ισραήλ όσον αφορά σηµαντικά πολιτικά προβλήµατα για την περιοχή. Ακόµα και οι πολιτισµικές διαφορές και τα διαφορετικά στοιχεία της ταυτότητας των δύο εταίρων, όπως αυτά διαµορφώνονται σήµερα µετά από διαφορετικές εµπειρίες και βιώµατα του καθενός συντείνουν προς αυτήν την διάσταση, η οποία δείχνει να υπερσκελίζεται υπό το βάρος άλλων παραγόντων, όπως οικονοµικών συµφωνιών, εµπορικών συναλλαγών και ανταλλαγών προσώπων, αγαθών και γνώσεων. Η Ευρω-Μεσογειακή Συνεργασία Εύκολα καταλήγει κανείς στο συµπέρασµα ότι η λεκάνη της Μεσογείου συνιστά µια περιοχή που χαρακτηρίζεται από θρησκευτική και πολιτισµική ποικιλοµορφία, γεγονός που συµβάλλει στην εκδήλωση συγκρούσεων και 5 www.biu.ac.il/soc/besa/keridis.pdf

εθνικών αντιπαραθέσεων, απειλώντας µε αποσταθεροποίηση όχι µόνο την ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου και της Ευρώπης αλλά και του διεθνούς συστήµατος στο σύνολό του. Η περιφερειακή συνεργασία, που θεωρείται σηµείο-κλειδί για την εξοµάλυνση των αντιθέσεων, συναντά τον πολιτισµικό κατατεµαχισµό ως ανυπέρβλητο εµπόδιο. Συνεπώς, η εξεύρεση αποτελεσµατικών λύσεων, κυρίως, στην οικονοµική κρίση και τη συνακόλουθη κοινωνική αναταραχή, που ταλανίζουν την περιοχή, και η ανάληψη πρωταγωνιστικού ρόλου στην προσπάθεια κατευνασµού των όποιων εθνικιστικών αντιθέσεων είναι σαφώς προς το συµφέρον της ΕΕ 6. Ας µη λησµονούµε το γεγονός ότι η ΕΕ αποτελεί σήµερα τον σηµαντικότερο εµπορικό εταίρο για τις χώρες στα νότια της Μεσογείου, και, παράλληλα, ότι στα πλαίσια της ανάπτυξης διµερών σχέσεων έχουν υπογραφεί Συµφωνίες Συνεργασίας και Σύνδεσης αφενός µε τις χώρες οι οποίες θεωρούνται ότι είναι δυνατόν και επιθυµητό να ενταχθούν στην ΕΕ, όπως η Κύπρος, η Μάλτα (που είναι ήδη µέλη της ΕΕ) και η Τουρκία (η δυνατότητα για υποψηφιότητα της οποίας είναι υπό µελέτη) και αφετέρου µε τις χώρες (Μαρόκο, Τυνησία, Ιορδανία, Αλγερία, Αίγυπτος Ισραήλ, Συρία, Λίβανος και Παλαιστινιακή Αρχή) η υποψηφιότητα για ένταξη των οποίων δεν εντάσσεται στις προοπτικές της πολιτικής της ΕΕ πέρα από τις επιφυλάξεις και των ίδιων των χωρών για µια τέτοια προοπτική (ήδη από µια επιφανειακή παρατήρηση καθίσταται εµφανής η διάκριση ανάµεσα στις πλούσιες χώρες του Βορρά και τις φτωχότερες του Νότου) 7. Ειδικά για την περίπτωση του Ισραήλ και της προοπτικές ένταξής του θα αναφερθούµε σε επόµενο κεφάλαιο της εργασίας. Έτσι ξεκίνησε, λοιπόν, η προσπάθεια, ως προοπτική για τη δηµιουργία µιας ιάσκεψης για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στη Μεσόγειο, ενός forum για την επίλυση των προβληµάτων ασφάλειας µέσω του διαλόγου µε τη συµµετοχή των χωρών της περιοχής αλλά και άλλων χωρών µε εγγενή σ αυτήν συµφέροντα 8, κατά το πρότυπο της ΑΣΕ ( ιάσκεψη για τη Συνεργασία 6 Xenakis, όπ.π., σελ. 76. 7 Xenakis, όπ.π., σελ. 77. 8 Βλ. Ντόκος Θ. Πιέρρος Φ., Η Μεσόγειος προς τον 21 ο αιώνα: Η θέση της Ελλάδας. Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 1996, σελ. 299.

και την Ασφάλεια στην Ευρώπη) και της Τελικής Πράξης του Ελσίνκι 9. Μετά από ανεπίσηµη ιταλική πρόταση το εκέµβριο του 1989 και στη συνέχεια επίσηµη παρουσίασή της το 1991 από την Ιταλία, την Ισπανία, την Πορτογαλία και τη Γαλλία, έγινε δεκτή και από το Ισραήλ, την Παλαιστινιακή Αρχή (εκπροσωπούµενη από την PLO), την Τουρκία, την Ιορδανία και τις χώρες της Βορείου Αφρικής η ιδέα για συνεργασία ανάµεσα στους λαούς της Μεσογείου και την ΕΕ σε θεσµικό επίπεδο. Αν και δεν πραγµατοποιήθηκαν σηµαντικά βήµατα προς τη δηµιουργία ενός τέτοιου σώµατος (µεσογειακή ΑΣΕ), εξαιτίας κατά κύριο λόγο της έλλειψης ενδιαφέροντος από την πλευρά των ΗΠΑ, έντονη ήταν η πίεση για έµπρακτη εκδήλωση του ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος και προς τις χώρες της Βορείου Αφρικής και προς εκείνες της Ανατολικής Μεσογείου, καθώς θεωρείτο ότι η προσοχή επικεντρωνόταν περισσότερο στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Υπό αυτές τις συνθήκες συγκλήθηκε διάσκεψη στην Βαρκελώνη το Νοέµβριο του 1995. Η προκύπτουσα ιακήρυξη της Βαρκελώνης αποτέλεσε το επιστέγασµα των µέχρι εκείνου του σηµείου προσπαθειών για προσέγγιση των χωρών της περιοχής (Τυνησία, Μαρόκο, Αίγυπτος, Αλγερία, Ιορδανία, Ισραήλ, αυτόνοµα Παλαιστινιακά εδάφη, Συρία, Λίβανος, Κύπρος, Μάλτα και Τουρκία) 10. Στα πλαίσια αυτής της προσπάθειας εντάσσεται η Ευρω-Μεσογειακή Συνεργασία (ΕΜΣ) ή όπως διαφορετικά καλείται ιαδικασία της Βαρκελώνης, όπως προέκυψε από τη ιακήρυξη της Βαρκελώνης το Νοέµβριο του 1995 ανάµεσα στις 15 χώρες µέλη της ΕΕ και τις κυβερνήσεις 12 χωρών της Βορείου Αφρικής και της Μέσης Ανατολής (αντικαθιστώντας τις προηγούµενες Μεσογειακές πολιτικές της Ένωσης). Οι Ευρωπαίοι εταίροι (Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερµανία, ανία, Ελλάδα, Ηνωµένο Βασίλειο, Ιρλανδία, Ισπανία, Ιταλία, Λουξεµβούργο, Ολλανδία, Πορτογαλία, Σουηδία, Φινλανδία) υπέγραψαν µε τους Μεσογειακούς εταίρους συµφωνίες που προέβλεπαν στα πλαίσια της ΕΜΣ δύο επίπεδα συνεργασίας, το διµερές και το περιφερειακό. 9 Colas A., The Limits of Mediterranean Partnership: Civil Society and the Barcelona Conference of 1995. Mediterranean Quarterly, Vol. 8, No. 4, Fall 1997, Published by Duke University Press under the editorial direction of Mediterranean Affairs, Inc., p. 67. 10 Hadar L., Meddling in the Middle East? Europe Challenges U.S. Hegemony in the Region. Mediterranean Quarterly, Vol. 7, No. 7, Fall 1996, Published by Duke University Press under the editorial direction of Mediterranean Affairs, Inc., p. 47-49.

Στο µεν πρώτο (διµερές) υπάγονται οι Συµφωνίες Σύνδεσης, η προοπτική Ζώνης Ελευθέρων Συναλλαγών ως το 2010, ο διάλογος σε πολιτικό, οικονοµικό και πολιτιστικό επίπεδο και η δηµιουργία πρόσφορων συνθηκών για την πραγµατοποίηση Ξένων Άµεσων Επενδύσεων για την οικονοµική ανάπτυξη της περιοχής της Μεσογείου. Στο δε δεύτερο (πολυµερές) εντάσσονται τα προγράµµατα, τα δίκτυα και τα fora που προβλέπονται και στους τρεις πυλώνες συνεργασίας, επαφές ανάµεσα στα Κοινοβούλια, τους φορείς της Κοινωνίας των Πολιτών και του Οικονοµικού και Κοινωνικού Συµβουλίου, µε απώτερο σκοπό την εµφύσηση αισθηµάτων εµπιστοσύνης µέσω της διαρκούς συνεργασίας σε επιχειρηµατικό κυρίως, αλλά όχι µόνο, επίπεδο 11. Όπως θα καταδειχθεί και στη συνέχεια, η ιαδικασία της Βαρκελώνης αποσκοπεί στην κάλυψη των σηµαντικών σε δοµικό επίπεδο ανεπαρκειών των προηγούµενων ευρωπαϊκών πολιτικών, (πολιτικών) που απευθύνονται στη συγκεκριµένη περιοχή, τις ανάγκες και τα προβλήµατά της 12. Πρόκειται, συνεπώς, για διµερή και πολυµερή ή περιφερειακή συνεργασία η οποία είναι διακριτή αλλά και συµπληρωµατική της ιαδικασίας της Μαδρίτης (1991) ή αλλιώς της ιαδικασίας Ειρήνευσης στη Μέση Ανατολή. Αν και οι δράσεις της πραγµατοποιούνται σε πολυµερές επίπεδο, δε θίγονται σε καµία περίπτωση οι διµερείς σχέσεις ανάµεσα στην ΕΕ και τον κάθε µεσογειακό εταίρο. Όπως αναλύεται και στη συνέχεια, η Ευρω- Μεσογειακή Συνεργασία αποτελείται από τη ιακήρυξη και ένα Πρόγραµµα ράσης τριπλής συνεργασίας 13. Στόχος της είναι ουσιαστικά η αναβάθµιση των εξωτερικών σχέσεων της Ένωσης µε τις χώρες της περιοχής 14 αλλά και η προώθηση της συνεργασίας µεταξύ των δύο µερών. Θα µπορούσε να ειπωθεί 11 www.eu-del.org.il/english/content/eu_and_country/2.asp 12 Xenakis D., The Politics of Order-Building in Europe and the Mediterranean. Themata: Policy & Defence, Defence Analysis Institute, January, Athens 2004, p.120. 13 Λιάνου Ε., Η Ευρω Μεσογειακή Συνεργασία: Από τη ιαδικασία της Βαρκελώνης προς τη ηµιουργία Ζώνης Ελευθέρων Συναλλαγών. Ινστιτούτο Ευρωπαϊκού ικαίου, ΕΛΙΑΜΕΠ, 2003. 14 Βλ. Ξενάκης., Η Ευρω-Μεσογειακή Συνεργασία µετά την Κρίση. Ανασκόπηση 2002 Αµυντικής και Εξωτερικής Πολιτικής. Η Ελλάδα και ο Κόσµος 2001-2002, επιµέλεια: Θ. Κουλουµπή, Θ. Ντόκου, Α. Κιντή, Εκδόσεις Ι. Σιδέρη, Αθήνα 2002, σελ. 115.

ότι αυτό το µόρφωµα συνεργασίας εγκολπώνει τα διεθνή «καθεστώτα» της υτικής Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής και τις περιφερειακές υποοµάδες της Νότιας Ευρώπης (Πορτογαλία, Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Ελλάδα, Τουρκία, Κύπρος, Μάλτα), των χωρών Μασρέκ (Αίγυπτος Ιορδανία, Λίβανος, Ισραήλ, και Παλαιστινιακή Αρχή) και των χωρών Μαγκρέµπ (Αλγερία, Μαρόκο και Τυνησία) 15. Θεωρείται ως το πιο αποτελεσµατικό «πολυµερές σχήµα συνεργασίας των Ευρωπαϊκών κρατών και των κρατών του Μεσογειακού Νότου» 16. Στόχοι Σύµφωνα, λοιπόν, µε το επίσηµο κείµενο, αντικειµενικός και απώτερος στόχος είναι να µετατραπεί η Μεσόγειος σε µια «περιοχή ειρήνης, σταθερότητας και ευηµερίας» 17, σε έναν «κοινό χώρο διαλόγου και συνεργασίας, ειρήνης, σταθερότητας και ευηµερίας». Κάτι τέτοιο µπορεί να επιτευχθεί µόνο µέσω του «σεβασµού των δηµοκρατικών αρχών και των ανθρωπίνων δικαιωµάτων, µέσω κοινωνικής και οικονοµικής ανάπτυξης, µέσω της λήψης µέτρων για την αντιµετώπιση της φτώχειας και την προσπάθεια για µεγαλύτερη ανοχή και κατανόηση ανάµεσα στους διαφορετικούς πολιτισµούς» 18. Χρήσιµος είναι ο ακόλουθος σχηµατικός πίνακας που απεικονίζει τους σκοπούς και τα µέσα για την επίτευξή τους 15 Xenakis, όπ.π., σελ.77 16 Βλ. Ξενάκης., Ο Ευρω-Μεσογειακός χώρος: Πολυπλοκότητα, συνεργασία και προοπτική. Αγορά Χωρίς Σύνορα, Τόµος 6, Νο. 4, Ινστιτούτο ιεθνών Οικονοµικών Σχέσεων, Αθήνα 2001, σελ. 331. 17 Επίσηµο κείµενο στο Mediterranean Politics, Vol. 2, No. 1,Summer1997, p. 177-187 18 Zaafrane H. and Mahjoub A., The Euro-Mediterranean Free Trade Zone: Economic Challenges and Social Impacts on the Countries of the South and East Mediterranean. Mediterranean Politics, Issue 5, No. 1, Spring 2000, A Frank Cass Journal, p. 9.

Σκοποί Αύξηση του ρυθµού βιώσιµης οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης Βελτίωση συνθηκών διαβίωσης, άνοδος του επιπέδου εργασίας και µείωση του αναπτυξιακού κενού στην Ευρω-Μεσογειακή περιοχή Προώθηση της περιφερειακής συνεργασίας και της περιφερειακής ολοκλήρωσης Πηγή: Zaafrane and Mahjoub, p.12 Μέσα Καθιέρωση Ζώνης Ελευθέρων Εµπορικών Συναλλαγών Προώθηση της οικονοµικής συνεργασίας και του διαλόγου στους αντίστοιχους τοµείς Σηµαντική αύξηση της παρεχόµενης από την ΕΕ οικονοµικής βοήθειας Πυλώνες Το Πρόγραµµα της Ευρω-Μεσογειακής Συνεργασίας στην οποία κατέληξαν οι εργασίες της ιάσκεψης στη Βαρκελώνη θεµελιώνεται στους τρεις πυλώνες δράσης/συνεργασίας: 1) οικονοµική και χρηµατοδοτική συνεργασία (η επίτευξη οικονοµικής ενοποίησης αναµένεται να συντελέσει στο να καταστεί η περιοχή της Μεσογείου περιοχή ευηµερίας και προόδου, προβλέπεται και συνεργασία σε θέµατα περιβάλλοντος, µεταφορών, ενέργειας, µεταφορών, επενδύσεων και κεφαλαίου), 2) πολιτική συνεργασία και συνεργασία ασφάλειας (προσπάθεια να µετατραπεί η Μεσόγειος σε περιοχή ειρήνης και σταθερότητας, προβλέπεται ανάπτυξη συνθηκών συνεργασίας και εµπιστοσύνης µέσω της προώθησης του πολιτικού διαλόγου, των δηµοκρατικών αρχών και των ανθρωπίνων δικαιωµάτων, τίθενται οι στόχοι για ένα µελλοντικό Ευρω-Μεσογειακό Σύµφωνο Σταθερότητας, προβλέπονται για το κάθε κράτος ή πολιτική οντότητα διεθνώς αναγνωρισµένη αρχές και κανόνες συµπεριφοράς γενικώς παραδεδεγµένων και αποδεκτών για τις σχέσεις στο εσωτερικό τους αλλά και µε τα υπόλοιπα κράτη, ακολουθείται το παράδειγµα του Ελσίνκι) και 3) κοινωνικο-πολιτιστική συνεργασία (πολιτισµική προσέγγιση των λαών της Μεσογείου µέσω της δράσης της Κοινωνίας των Πολιτών (ΚτΠ) και των Μη Κυβερνητικών Υποκειµένων, ανταλλαγές µεταξύ της ΚτΠ των συµβαλλόµενων µερών, προβλέπεται συνεργασία σε θέµατα µετανάστευσης, τροµοκρατίας και

αντιµετώπισης του διεθνούς εγκλήµατος) µε κεντρικό πάντα µέληµα να καταστεί η περιοχή µια περιοχή ειρήνης, ασφάλειας και σταθερότητας 19. Η συνεργασία χαρακτηρίζεται από διµερείς, πολυµερείς συµφωνίες αλλά και µονοµέρεια (στις εσωτερικές δοµές της ΕΕ). Οι διµερείς σχέσεις ΕΕ και Μεσογειακών εταίρων εστιάζονται στην υπογραφή Συµφωνιών Συνεργασίας που σταδιακά αναβαθµίζονται σε Ευρω-Μεσογειακές Συµφωνίες Σύνδεσης (ΕΜΣΣ) για τις χώρες εκείνες, όπου προς το παρόν τουλάχιστον, δεν υπάρχουν προοπτικές ένταξης στην ΕΕ (πλην της Κύπρου, της Μάλτας και της Τουρκίας) 20. Το εµπόριο, βασικό στοιχείο αυτών των συµφωνιών, αναγνωρίζεται ως ο κεντρικός παράγοντας για την επίτευξη οικονοµικής ευηµερίας και προόδου για την περιοχή. Οι εµπορικές συµφωνίες, που προβλέπονται από την ΕΜΣ, πραγµατοποιούνται τόσο ανάµεσα στην ΕΕ και τις χώρες της περιοχής («κάθετη» απελευθέρωση του εµπορίου σε διµερές επίπεδο) όσο και ανάµεσα στους ίδιους τους Μεσογειακούς εταίρους («οριζόντια» ή αλλιώς «ολοκλήρωση Νότου µε Νότο») και αποτελούν την απαραίτητη προϋπόθεση για την προώθηση της περιφερειακής συνεργασίας. Η κατάργηση των τελωνειακών δασµών απαιτεί σηµαντικές µεταρρυθµίσεις στους τοµείς της βιοµηχανίας, της οικονοµίας και των οικονοµικών, κατ επέκταση είναι αποφασιστικής σηµασίας προς αυτή την κατεύθυνση η συνεισφορά του χρηµατοδοτικού προγράµµατος MEDA όπως επίσης και για την πραγµατοποίηση των απαιτούµενων µεταρρυθµίσεων στο δηµόσιο αλλά και στον ιδιωτικό τοµέα 21. Βασική προτεραιότητα θεωρείται, συνεπώς, η απελευθέρωση της οικονοµίας, ο σεβασµός των ανθρωπίνων δικαιωµάτων, ο πολιτικός διάλογος, η παροχή οικονοµικής και τεχνικής βοήθειας στις χώρες της Μεσογείου αλλά και ο αφοπλισµός και η αντιµετώπιση της τροµοκρατίας και της παράνοµης µετανάστευσης, ως προσδιοριστικά στοιχεία της έννοιας της ασφάλειας για την ΕΕ. Κεντρικό σηµείο της όλης προσπάθειας είναι η σταδιακή δηµιουργία µιας Ευρω-Μεσογειακής Ζώνης Ελευθέρων Συναλλαγών 19 Licari J., The Euro-Mediterranean Partnership: Economic and Financial Aspects. Mediterranean Politics, Vol. 3, No. 3, Winter 1998, A Frank Cass Journal, p. 1-2. 20 Philippart E., The Euro-Mediterranean Partnership: A Critical Evaluation of an Ambitious Scheme. European Foreign Affairs Review, Vol. 8, Issue 2, Kluwer Law International, p. 203. 21 http://europa.eu.int/comm/external_relations/euromed/free_trade_area.htm

(ΖΕΣ) µέχρι το 2010 22 (ως ΖΕΣ ορίζεται το σύνολο των τελωνειακών περιοχών µεταξύ των οποίων έχουν καταργηθεί οι δασµοί σε όλες τις εµπορικές συναλλαγές και για τα αγαθά που προέρχονται από αυτές τις περιοχές 23 -πρόκειται για Εµπορικές Προτιµησιακές ιευθετήσεις που µπορούν να θεωρηθούν και περιφερειακές. Περιλαµβάνουν προτιµησιακή πρόσβαση στην Ευρωπαϊκή Κοινή Αγορά, την προοπτική για τη δηµιουργία ζώνης ελευθέρου εµπορίου, χρηµατοδοτική, οικονοµική και τεχνική βοήθεια και συνεργασία αλλά και τη δυνατότητα για ορισµένες από τις συνδεδεµένες χώρες να γίνουν πλήρη µέλη της ΕΕ 24. Η ΖΕΣ πραγµατοποιείται µέσω των Ευρω-Μεσογειακών Συµφωνιών και των Συµφωνιών Ελεύθερης Εµπορικής Ζώνης οι οποίες είναι πάντα συµβατές µε τις δεσµεύσεις των κρατών µελών µε τον ΠΟΕ 25. Απαιτείται η εφαρµογή των αρχών της οικονοµίας της ελεύθερης αγοράς, η εφαρµογή οικονοµικών µεταρρυθµίσεων, όπως η αναβάθµιση του ιδιωτικού τοµέα και του τοµέα παραγωγής, ο εκσυγχρονισµός των οικονοµικών και κοινωνικών δοµών και η λήψη µέτρων για την αντιµετώπιση της φτώχειας και της ανέχειας, ενώ η σπουδαιότερη ίσως προϋπόθεση είναι η δηµιουργία θεσµικών µηχανισµών για την τήρηση και εφαρµογή των κανόνων της ελεύθερης αγοράς 26. Προϋποτίθεται απελευθέρωση της γεωργικής παραγωγής µέσω προτιµησιακής και αµοιβαίας πρόσβασης, ελευθερία στην εγκατάσταση εταιρειών, στη µεταφορά βιοµηχανικών προϊόντων και στην κίνηση κεφαλαίων σύµφωνα µε την GATS (Γενική Συµφωνία Εµπορίου Υπηρεσιών που προβλέπεται από τον Γύρο της Ουρουγουάης του 1994). Η προώθηση της συνεργασίας πραγµατοποιείται σε επίπεδο όχι µόνο µεταξύ της ΕΕ και των κρατών της περιοχής αλλά και σε επίπεδο µεταξύ των ίδιων των κρατών. Προβλέπεται συνεργασία και στους τοµείς των µεταφορών, των επιχειρήσεων, των επενδύσεων, της αλιείας, της 22 Colas, όπ. π., σελ. 65. 23 Licari, όπ. π., σελ. 7 (Article XXIV, par. 8 (b) of the GATT). 24 Λιάνου, όπ. π. 25 Λιάνου, όπ. π. 26 Zaafrane, όπ. π., σελ. 12.

γεωργίας, της ενέργειας, της έρευνας και ανάπτυξης, της πληροφόρησης και των τηλεπικοινωνιών 27. Ζώνη Ελευθέρων Συναλλαγών Μέσω της ΕΜΣ υπάρχει η δέσµευση για δηµιουργία Ζώνης Ελευθέρου Εµπορίου (ΖΕΕ) µεταξύ των ίδιων των εταίρων, όπως ήδη αναφέρθηκε, τη στιγµή που το διαπεριφερειακό εµπόριο φτάνει µόλις το 5%. Πρόκειται για µια πρωτοβουλία περιφερειακής ολοκλήρωσης που ανέλαβε το Μαρόκο, η Τυνησία, η Αίγυπτος και η Ιορδανία κατά την επονοµαζόµενη «ιαδικασία Agadir» από την πόλη όπου ανακοινώθηκε στις 8 Μαΐου 2001 η συγκεκριµένη συνεργασία, αποτελώντας σηµαντικό βήµα δηµιουργίας ισχυρών δεσµών µεταξύ των χωρών Μασρέκ και των χωρών Μαγκρέµπ. Ύστερα από τη συγκεκριµένη κίνηση συνεργασίας, προέκυψε και η Συµφωνία Ζώνης Ελευθέρων Συναλλαγών στις 11 Ιανουαρίου 2003 στο Αµάν της Ιορδανίας ανάµεσα στις προαναφερθείσες χώρες 28. Βέβαια, η τελική αποτελεσµατική και επιτυχής λειτουργία της ΖΕΣ συνίσταται στην ταυτόχρονη εισροή ξένων επενδυτικών κεφαλαίων αλλά και στην ύπαρξη κοινών πολιτικών και θεσµικών δοµών και µηχανισµών, ανεξάρτητων δικαστικών αρχών, οικονοµικής και πολιτικής διαφάνειας και κράτους δικαίου ανάµεσα στους εταίρους, ώστε να διασφαλίζεται η εφαρµογή των συµπεφωνηµένων 29. Ας αναφερθεί ότι εκτός από την ελεύθερη µεταφορά αγαθών δεν υπάρχει πρόβλεψη για ελεύθερη µεταφορά και εγκατάσταση προσώπων, εφόσον πέραν ορισµένων εξαιρέσεων (Κύπρος, Μάλτα, Τουρκία) καµία από τις Μεσογειακές χώρες-εταίρους δεν έχει τη δυνατότητα να υποβάλλει αίτηµα για ένταξη στην ΕΕ 30. 27 Λιαργκόβας Π., Η Οικονοµική ιάσταση της Ευρω-Μεσογειακής Συνεργασίας. Κείµενα Έρευνας και Τεκµηρίωσης, Αρ. 36, Οι νέες προοπτικές της Ευρωµεσογειακής συνεργασίας, Ελληνικό Κέντρο Ευρωπαϊκών Μελετών, Οκτώβριος 1995, σελ. 35-37. 28 Λιάνου, όπ. π. 29 Zaafrane, όπ. π., σελ. 15. 30 Licari, όπ. π., σελ. 13.