Επιςσημονικό Στνέδπιο (6-7 Μαΐοτ 2011) Διδακσική σηρ Λογοσεφνίαρ ςση Μέςη Εκπαίδετςη: Ανσικπίζονσαρ σο νέο Αναλτσικό Ππόγπαμμα «Πεπιεφόμενο και καινοσόμα ςσοιφεία σοτ νέοτ Α.Π. Λογοσεφνίαρ ςση Μέςη Εκπαίδετςη σηρ Κύπποτ» Αυροδίτη Αθανασοπούλου
Σο νϋο Π..Λ. δεν ςυνιςτϊ μια επαναςτατικό ανατροπό όςων γνωρύζουμε, αλλϊ εξορθολογύζει και ςυςτηματοποιεύ τη διδακτικό του μαθόματοσ από την Προδημοτικό εκπαύδευςη μϋχρι και το Λύκειο, ϋτςι που: αυτό να ανταποκρύνεται ςτη φύςη του αντικειμϋνου τησ Λογοτεχνύασ να εύναι χρονικϊ εφικτό και αποτελεςματικό να υπϊρχει ιςορροπύα ςτα εύδη μϊθηςησ που προςφϋρει να καλλιεργούνται και να ανατροφοδοτούνται βαςικϋσ γνώςεισ, ςτϊςεισ και δεξιότητεσ να υπηρετεύ την αποςτολό τησ εκπαύδευςησ ςτον 21 ο αιώνα, διαμορφώνοντασ μορφωμϋνουσ ανθρώπουσ με τισ απαιτούμενεσ ικανότητεσ / δεξιότητεσ.
Οι μαθησέρ/σπιερ να αποκσήςοτν: Ένα ςτνεκσικό και επαπκέρ ςώμα γνώςεψν γύπψ από ση λογοσεφνική παπαγψγή, ανώντμη/«λαωκή» και επώντμη/«ένσεφνη», παλαιόσεπη και νεόσεπη, ελληνική και ξένη (από μεσάυπαςη), με ςκοπό: σην κασανόηςη σψν ιδιαίσεπψν σπόπψν με σοτρ οποίοτρ η λογοσεφνία επεξεπγάζεσαι, πποςομοιώνει, αποδομεί και αναδομεί σην ππαγμασικόσησα ση γλψςςική-αιςθησική και πολισιςμική αγψγή σοτρ, με έμυαςη ςσον «κπισικό λογοσεφνικό εγγπαμμασιςμό» ση ςτνειδησοποίηςη σηρ αναγκαιόσησαρ για «ολιςσική γνώςη», με γνώμονα ση ςτνάυεια και διάδπαςη σηρ λογοσεφνίαρ με άλλερ μοπυέρ σέφνηρ αλλά και σην «διαθεμασική» σηρ διαςσαύπψςη με άλλα γνψςσικά ανσικείμενα σην καλλιέπγεια εςψσεπικών κινήσπψν ποτ να ψθούν σοτρ μαθησέρ/-σπιερ ςε μια ςσαθεπόσεπη αναγνψςσική ςφέςη με ση Λογοσεφνία και εκσόρ ςφολικού πεπιβάλλονσορ (υιλαναγνψςία) ση διεύπτνςη σηρ μοπυψσικήρ σοτρ επάπκειαρ και ειδικόσεπα σην ενίςφτςη σηρ ανθπψπιςσικήρ διάςσαςηρ σηρ παιδείαρ σοτρ.
Διαμόπυψςη αξιών - ςσάςεψν - ςτμπεπιυοπών μέςα από σην επαυή με λογοσεφνικά κείμενα ποτ να τπηπεσούν: σην εταιςθησοποίηςή σοτρ απένανσι ςσην πολισιςμική σοτρ κληπονομιά ση ςυτπηλάσηςη θεμελιψδών αξιών και δικαιψμάσψν σοτ ανθπώποτ (όπψρ η ελετθεπία, η ιςόσησα, η δικαιοςύνη, η δημοκπασία, η αλληλεγγύη, ο ςεβαςμόρ σηρ εσεπόσησαρ, η κοινψνική τπετθτνόσησα κ.ά.) σην καλλιέπγεια σηρ εταιςθηςίαρ και σην εκλέπστνςη σοτ αιςθησικού σοτρ γούςσοτ σην ιςοπποπημένη χτφο-ςτναιςθημασική σοτρ ανάπστξη ππορ σην ενηλικίψςη σην εταιςθησοποίηςή σοτρ απένανσι ςσο οικοςύςσημα σην αξιοποίηςη σοτ ελεύθεποτ φπόνοτ σοτρ ςε δημιοτπγικέρ δπαςσηπιόσησερ (όπψρ η υιλαναγνψςία).
ανάλτςη και (ανα)ςφεδιαςμόρ δεδομένψν [=αναλτσική και ςτνθεσική ςκέχη] δημιοτπγική υανσαςία και «ενςτναιςθησική» ικανόσησα κπισική επίγνψςη και διαφείπιςη σηρ γνώςηρ αναγνώπιςη σηρ πολλαπλόσησαρ και αςτμμεσπίαρ σψν οπσικών γψνιών, επίγνψςη σηρ «τποκειμενικόσησαρ» και, άπα, διαμόπυψςη εγπήγοπηρ ςτνείδηςηρ γύπψ από ζησήμασα σατσόσησαρ και ατσοπποςδιοπιςμού ικανόσησα ςτλλογικήρ επγαςίαρ και διαπποςψπικήρ ανσαλλαγήρ πληπουοπιών, με ση λελογιςμένη ςτνδπομή και σψν Νέψν Τεφνολογιών δτνασόσησα ευαπμογήρ σψν παπαπάνψ ςσην καθημεπινή ζψή, μέςψ σηρ αναζήσηςηρ εναλλακσικών εκδοφών ςσα ςενάπια σηρ ζψήρ.
Αναγνψςσική ππόςληχη λογοσεφνικών έπγψν Κασανόηςη ανάλτςη επμηνεία σψν λογοσεφνικών κειμένψν ςύμυψνα με σοτρ μεθοδολογικούρ, τυολογικούρ, ιςσοπικο-γπαμμασολογικούρ όποτρ ποτ θέσοτν Στνανάγνψςη ςύγκπιςη ανσιπαπαβολή με άλλα λογοσεφνικά έπγα καθώρ και με άλλα έπγα σέφνηρ (θεασπικά, εικαςσικά, κινημασογπαυικά κσλ.) Αποσίμηςη-αξιολόγηςη σοτ λογοσεφνικού έπγοτ/κειμένοτ με γνώμονα: (α) σην αιςθησική σοτ αξία, (β) σην ανθπψπογνψςσική σοτ αξία και (γ) σο ειδικό σοτ βάπορ μέςα ςσο γπαμμασειακό είδορ και ςση λογοσεφνική παπάδοςη όποτ ενσάςςεσαι, όπψρ επίςηρ, ςσο ςτνολικό έπγο σοτ δημιοτπγού.
Ανάπστξη σηρ δημιοτπγικόσησαρ σψν μαθησών μέςψ σηρ βαθμιαίαρ εξοικείψςήρ σοτρ με ςτγγπαυικέρ ππακσικέρ («δημιοτπγική γπαυή») Οικοδόμηςη σηρ σάξηρ ςε κοινόσησα «λογοσεφνικού εγγπαμμασιςμού», μέςα ςε ςτνθήκερ δημοκπασικού διαλόγοτ και ςτλλογικήρ μάθηςηρ κπισική επίγνψςη σηρ πολτυψνίαρ αλλά και σηρ αςτμμεσπίαρ σψν οπσικών γψνιών, σηρ ςφεσικόσησαρ αλλά όφι σηρ ατθαιπεςίαρ σψν απόχεψν και ιδεών
Ανάδειξη σοτ κπισικού γπαμμασιςμού μέςα από ση ςύγκπιςη σοτ γλψςςικού με σο λογοσεφνικό ςύςσημα («γπαμμασική» σηρ λογοσεφνικήρ γλώςςαρ) Έμυαςη ςση «διακειμενικόσησα»: ςφέςη σψν κειμένψν μεσαξύ σοτρ Ανάδειξη σψν ιδιαίσεπψν ςτμβάςεψν κάθε κειμενικού είδοτρ Σσόφετςη ςσην ανάδειξη σψν τπονοούμενψν πληπουοπιών κάθε κειμένοτ, λογοσεφνικού καθώρ και σηρ σπέφοτςαρ γλώςςαρ Σύνδεςη σψν κειμένψν με σο πεπιβάλλον και σην εποφή σοτρ («πολισιςμική εγγπαμμασοςύνη», ιςσοπικόσησα).
Η τποφπεψσική εκπαίδετςη νοείσαι ψρ ενιαίορ κοπμόρ, οπόσε η διδαςκαλία σοτ μαθήμασορ ςση Μ.Ε. αποσελεί ςτνέφεια και εμβάθτνςη εκείνηρ ςσο Δημοσικό (ςτνάυεια θεμασικών ενοσήσψν και λογοσεφνικού παιφνιδιού/γπαμμασιςμού) Αναδιοπγάνψςη σηρ κειμενικήρ ύληρ ςε ετάπιθμοτρ θεμασικούρ άξονερ Ιςόπποπη παποτςίαςη σοτ πεπιεφομένοτ μαζί με βαςικά ςσοιφεία σηρ λογοσεφνικήρ θεψπίαρ (λογοσεφνικόρ γπαμμασιςμόρ) Δημιοτπγική γπαυή: οπγανική σηρ ένσαξη ςσο μάθημα Δείκσερ επιστφίαρ ανά εκπαιδετσική βαθμίδα και επίπεδο σάξεψν Διδακσική μεθοδολογία ςτμβασή με ση νέα παιδαγψγική σηρ «κπισικήρ πολισιςμικήρ εγγπαμμασοςύνηρ» και εκςτγφπονιςμόρ σηρ διδακσικήρ σεφνολογίαρ (με λελογιςμένη φπήςη σψν Τ.Π.Ε.) Αξιολόγηςη κασά ςσάδια διαβαθμιζόμενηρ δτςκολίαρεμβάθτνςηρ
Αντύ για την πληθώρα των θεματικών κύκλων που παρουςιϊζουν τα υφιςτϊμενα ανθολόγια, η κειμενικό ύλη πλϋον οργανώνεται γύρω από 4 πϊγιουσ θεματικούσ ϊξονεσ, οι οπούοι αναπτύςςονται «βαθμιδωτϊ» και εξορθολο-γιςμϋνα ςε επιμϋρουσ θεματικϋσ ενότητεσ ανϊ επύπεδο τϊξεων. Αντύςτοιχουσ ϊξονεσ/ενότητεσ ςυναντϊμε και ςτο Γυμνϊςιο.
ΛΟΓΟΣΕΦΝΙΑ ΚΑΙ ΥΤΗ Α και Β τϊξη: Γεω-φυςικό και Βιο-φυςικό περιβάλλον: θαλϊςςιο, πεδινό και ορεινό περιβϊλλον ζώα τησ «ϊγριασ φύςησ» και κατοικύδια Γ και Δ τϊξη: Ανθρωπο-γεωγραφία: παραδοςιακό και αςτικό περιβϊλλον ο ϊνθρωποσ «τησ υπαύθρου» και ο ϊνθρωποσ «τησ πόλησ» Ε και Σ τϊξη: Η ςχέςη μασ με τη Φύςη: «φυςικόσ» τρόποσ ζωόσ και αθλητικό ιδεώδεσ καταςτροφό και προςταςύα του περιβϊλλοντοσ ΛΟΓΟΣΕΦΝΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ / ΑΝΘΡΩΠΙΝΕ ΦΕΕΙ Α και Β τϊξη: Όλοι ύδιοι, όλοι διαφορετικού (με ϋμφαςη ςτη ςχολική ζωή) Γ και Δ τϊξη: Ε και Σ τϊξη: Όλοι ύδιοι, όλοι διαφορετικού (με ϋμφαςη ςτην οικογενειακή ζωή) Όλοι ύδιοι, όλοι διαφορετικού (ανθρώπινοι χαρακτήρεσ και ςύγχρονη κοινωνική ζωή)
ΛΟΓΟΣΕΦΝΙΑ ΚΑΙ ΙΣΟΡΙΑ / ΠΟΛΙΣΙΜΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΗ Α και Β τϊξη: Λαογραφικϊ ϋθιμα λαώκϋσ ιςτορικϋσ παραδόςεισ (θρύλοι) λαώκό θρηςκευτικό ζωό Γ και Δ τϊξη: Ε και Σ τϊξη: Η ιςτορύα μϋςα από τη λογοτεχνύα Εθνικϋσ (και θρηςκευτικϋσ) επϋτειοι Η ιςτορύα του τόπου μου μϋςα από τη λογοτεχνύα, λαώκό και ϋντεχνη ΛΟΓΟΣΕΦΝΙΑ ΚΑΙ ΥΑΝΣΑΙΑ (ο «κόςμοσ» τησ Λογοτεχνύασ) Α και Β τϊξη: Υανταςύα και χιούμορ Γ και Δ τϊξη: Ε και Σ τϊξη: Υανταςύα και περιπϋτεια Επιςτημονικό φανταςύα και «εικονικό» πραγματικότητα
Παιδικϊ χολικϊ χρόνια (η ςχολικό ζωό χτεσ και ςόμερα η «Εδϋμ» τησ παιδικόσ ηλικύασ) αντιςτούχιςη με θεματικό ϊξονα: ΛΟΓΟΣΕΦΝΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ /ΑΝΘΡΩΠΙΝΕ ΦΕΕΙ Λαώκό παρϊδοςη και λογοτεχνύα (θρύλοι/μύθοι/παραμύθια δημοτικό & λαώκό τραγούδι) αντιςτούχιςη με θεματικό ϊξονα: ΛΟΓΟΣΕΦΝΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΣΙΜΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΗ / ΙΣΟΡΙΑ Φιούμορ και Λογοτεχνύα αντιςτούχιςη με θεματικούσ ϊξονεσ: ΛΟΓΟΣΕΦΝΙΑ ΚΑΙ ΥΑΝΣΑΙΑ - ΣΟ ΛΟΓΟΣΕΦΝΙΚΟ ΠΑΙΦΝΙΔΙ -/- ΛΟΓΟΣΕΦΝΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
Λογοτεχνύα και Οικολογύα αντιςτούχιςη με θεματικό ϊξονα: ΛΟΓΟΣΕΦΝΙΑ ΚΑΙ ΥΤΗ Ο τόποσ μου και οι ϊνθρωποι αντιςτούχιςη με θεματικούσ ϊξονεσ: ΛΟΓΟΣΕΦΝΙΑ ΚΑΙ ΣΟΠΙΚΗ ΙΣΟΡΙΑ / ΚΟΙΝΩΝΙΑ / ΥΤΗ Ανθρώπινεσ ςχϋςεισ Ανθρώπινοι χαρακτόρεσ αντιςτούχιςη με θεματικό ϊξονα: ΛΟΓΟΣΕΦΝΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
Λογοτεχνύα και Εφηβεύα (η ςχϋςη με τον ϊλλο και με τον εαυτό) αντιςτούχιςη με θεματικό ϊξονα: ΛΟΓΟΣΕΦΝΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ /ΑΝΘΡΩΠΙΝΕ ΦΕΕΙ Οικουμενικϋσ αξύεσ και Λογοτεχνύα (ανθρώπινα δικαιώματα και αξύεσ του «ενεργού πολύτη») αντιςτούχιςη με θεματικό ϊξονα: ΛΟΓΟΣΕΦΝΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ /ΑΝΘΡΩΠΙΝΕ ΦΕΕΙ Σο ταξύδι ςτη Λογοτεχνύα (κυριολεκτικϊ & μεταφορικϊ) αντιςτούχιςη με θεματικούσ ϊξονεσ: ΛΟΓΟΣΕΦΝΙΑ ΚΑΙ ΥΤΗ /- ΥΑΝΣΑΙΑ /- ΚΟΙΝΩΝΙΑ - ΑΝΘΡΩΠΙΝΕ ΦΕΕΙ
Η αγϊπη Ο ϋρωτασ (η ςχϋςη με τον ϊλλο: ο ϊλλοσ ωσ εαυτόσ, «δικόσ μου» ϊνθρωποσ) αντιςτούχιςη με θεματικό ϊξονα: ΛΟΓΟΣΕΦΝΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ /ΑΝΘΡΩΠΙΝΕ ΦΕΕΙ Εγώ, ο Άλλοσ (η ςχϋςη με τον εαυτό υπό το πρύςμα του «ϊλλου») αντιςτούχιςη με θεματικό ϊξονα: ΛΟΓΟΣΕΦΝΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ /ΑΝΘΡΩΠΙΝΕ ΦΕΕΙ ϊτιρα και ςατιρικϊ κεύμενα αντιςτούχιςη με θεματικούσ ϊξονεσ: ΛΟΓΟΣΕΦΝΙΑ ΚΑΙ ΥΑΝΣΑΙΑ - ΣΟ ΛΟΓΟΣΕΦΝΙΚΟ ΠΑΙΦΝΙΔΙ -/- ΛΟΓΟΣΕΦΝΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
Με σον όπο «λογοσεφνικό παιφνίδι» νοείσαι ο ήπιορ και κλιμακψσόρ λογοσεφνικόρ γπαμμασιςμόρ σψν μαθησών & μαθησπιών σοτ Δημοσικού, ανά επίπεδο σάξεψν, ποτ έφει ψρ ςσόφοτρ σα ακόλοτθα: Σσαδιακή και παιγνιώδηρ μύηςή σοτρ ςσον κώδικα και ςσιρ ςτμβάςειρ σηρ σέφνηρ σοτ λόγοτ, ξεκινώνσαρ ςσιρ μικπόσεπερ σάξειρ από σο απλό ατθόπμησο παιφνίδι με σιρ λέξειρ, για να ειςαφθούν ςσιρ μεγαλύσεπερ ςσο γπαμμασικό ςύςσημα και ςε αναγκαία ςσοιφεία ιςσοπίαρ και θεψπίαρ σηρ Λογοσεφνίαρ μέςα από σα ίδια σα κείμενα Ανσίληχη σηρ διαλεκσικήρ ςφέςηρ ανάμεςα ςση λογοσεφνική γλώςςα και ςσον γλψςςικό κώδικα σηρ καθημεπινήρ επικοινψνίαρ, όσι δηλαδή η λογοσεφνία είναι έναρ σπόπορ να δημιοτπγεί κανείρ από ση γλώςςα μια νέα γλώςςα Ανσίληχη σηρ ςσενήρ ςφέςηρ μοπυήρ πεπιεφομένοτ ιδίψρ ςση λογοσεφνία Ανάπστξη σηρ δημιοτπγικόσησαρ, σηρ εταιςθηςίαρ και σηρ επινοησικήρ σοτρ ικανόσησαρ, μέςψ κασάλληλψν δπαςσηπιοσήσψν δημιοτπγικήρ γπαυήρ και ανάγνψςηρ Αιςθησική απόλατςη μέςα από ση ςσαδιακή ανακάλτχη σψν «κανόνψν» σοτ «λογοσεφνικού παιφνιδιού».
ΤΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ (ο «κώδικας» της Λογοτεχνίας στοιχεία λογοτεχνικού «γραμματισμού») ΣΟ ΛΟΓΟΣ. ΠΑΙΧΝΙΔΙ [λογοτεχν. γπαμματισμόρ] Α - Β τάξη ΓΝΩΣΙΚΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ (Σύστημα τηρ λογοτεχνικήρ γλώσσαρ / Θεωπία λογοτεχνίαρ) παίζονταρ με τιρ λέξειρ α. θωνολογικά παιτνίδια: παρητήζεις, ζσνητήζεις, ρίμες πρωηογενής αίζθηζη και εμπέδωζη ρσθμού: νανοσρίζμαηα, ηατηαρίζμαηα κ.λπ. β. μορθοζσνηακηικά παιτνίδια: γλωζζοδέηες, ακροζηιτίδες, κ.η.ό.
ΣΟ ΛΟΓΟΣ. ΠΑΙΧΝΙΔΙ [λογοτεχν. γπαμματισμόρ] ΓΝΩΣΙΚΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ (Σύστημα τηρ λογοτεχνικήρ γλώσσαρ / Θεωπία λογοτεχνίαρ) γ. λεξικοςημαςιολογικϊ παιχνύδια: λογοπαύγνια, διφορούμενα/ανϋκδοτα, αινύγματα κ.λπ. δ. το θεατρικό παιχνύδι: Καραγκιόζησ, κουκλοθϋατρο, παντομύμα, θεατρικϊ ςκετσ, κ.ϊ. Γ - Γ τάξη Πρωτοβϊθμια ςτοιχεύα θεωρύασ i. τα «γϋνη» τησ λογοτεχνύασ: πούηςη [= «αναδημιουργύα» του κόςμου] αφόγηςη [= «αφηγηματικό αναπαρϊςταςη» του κόςμου] το παραπληρωματικό γϋνοσ του θεϊτρου [= «δραματικό αναπαρϊςταςη» του κόςμου] ii. «πρωτογενό» κειμενικϊ εύδη: ποιόματα πεζογραφόματα θεατρικϊ ϋργα/δρώμενα: Φτυπητϋσ διαφορϋσ, ειδοποιϊ γνωρύςματα.
ΣΟ ΛΟΓΟΣ. ΠΑΙΧΝΙΔΙ [λογοτεχν. γπαμματισμόρ] ΓΝΩΣΙΚΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ (Σύστημα τηρ λογοτεχνικήρ γλώσσαρ / Θεωπία λογοτεχνίαρ) Ειςαγωγό ςτη «Γραμματικό» τησ λογοτ. γλώςςασ Δ - Στ τάξη α. ποιητικόσ λόγοσ μετρικό «ςυλλαβό», μετρικόσ «τόνοσ» ποιητικό «πρόταςη» & «ςτύξη» (ςτύχοσ, ημιςτύχιο, ςτροφό) φωνολογικϊ παιχνύδια & ρυθμοτονικϊ ςχόματα: παρηχόςεισ, ςυνηχόςεισ, τύποι ομοιοκαταληξύασ (ςυςτηματικότερη διδαςκαλύα) β. αφηγηματικόσ λόγοσ ςύςταςη αφηγηματικού «κόςμου»: διϊκριςη μεταξύ του ςυγγραφϋα (δημιουργού τησ ιςτορύασ) τησ αφηγηματικόσ «φωνόσ» των «ηρώων» τησ ιςτορύασ (πρωταγωνιςτϋσ & δευτερεύοντα πρόςωπα) γ. προαιρετικό αναφορϊ ςτισ ςυμβϊςεισ τησ θεατρικόσ παρϊςταςησ
ΣΟ ΛΟΓΟΣ. ΠΑΙΧΝΙΔΙ [λογοτεχν. γπαμματισμόρ] ΓΝΩΣΙΚΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ (Σύστημα τηρ λογοτεχνικήρ γλώσσαρ / Θεωπία λογοτεχνίαρ) Θεωρύα των λογοτεχνικών ειδών α. ποιητικϋσ μορφϋσ ϋμμετρη πούηςη πούηςη ςε ελεύθερο ςτύχο (γενικό αναφορϊ) Δ - Στ τάξη ποιόματα ςταθερόσ [μετρικόσ] μορφόσ ανώνυμη ποιητικό παρϊδοςη: δημοτικϊ τραγούδια, μαντινϊδεσ, τςιαττύςματα κ.ϊ. επώνυμη ποιητικό παρϊδοςη: ςονϋτα, οκτϊςτιχα, χαώκού, κ.ο.κ. το «παραλογοτεχνικό» εύδοσ τησ ςτιχουργύασ: ςτύχοι τραγουδιών, ςτιχϊκια ςτο ημερολόγιο κ.ϊ. (αντιδιαςτολό με την ϋντεχνη πούηςη) β. αφηγηματικϋσ μορφϋσ μυθιςτόρημα νουβϋλα διόγημα (βαςικϊ διακριτικϊ γνωρύςματα: ϋκταςη, θϋμα / πλοκό) παραπληρωματικϊ εύδη αφηγημϊτων: μύθοι / παραμύθια, χρονικϊ, απομνημονεύματα, [αυτο]βιογραφύεσ, ημερολόγια, μαρτυρύεσ, κ.λπ.
ΛΟΓΟΣΕΦΝΙΚΟ ΓΡΑΜΜΑΣΙΜΟ (Μ.Ε.) Α + Β ΓΤΜΝΑΙΟΤ - Θεωρία των λογοτεχνικών ειδών - εύδη τησ λαώκόσ ςτιχουργικόσ παρϊδοςησ: το δημοτικό τραγούδι, η ποιητϊρικη παρϊδοςη, το ρεμπϋτικο τραγούδι, λαώκϊ ςτιχουργόματα ςόμερα εύδη τησ λαώκόσ αφηγηματικόσ παρϊδοςησ: θρύλοι / μύθοι / παραμύθια (παραδοςιακϊ νεωτερικϊ ςύγχρονα) Διδακτική μέθοδοσ τυπολογύα και αντιπαραβολό δημοτικών λαώκών τραγουδιών, για να φανούν οι ομοιότητεσ / διαφορϋσ ςτη θεματικό, ςτη μορφό, ςτουσ εκφραςτικούσ τρόπουσ, ςε ςυνϊρτηςη με το πολιτιςμικό περιβϊλλον παραγωγόσ τουσ ςύγκριςη μύθων και παραμυθιών από διϊφορεσ χώρεσ και από διϊφορεσ εποχϋσ για να καταδειχθεύ η διαχρονικό εξϋλιξη του εύδουσ και οι βαςικϋσ διαφορϋσ ανϊμεςα ςτα παραδοςιακϊ, τα «κλαςικϊ» και τα ςύγχρονα «ανατρεπτικϊ» ό «μοντϋρνα» παραμύθια
ΛΟΓΟΣΕΦΝΙΚΟ ΓΡΑΜΜΑΣΙΜΟ (Μ.Ε.) Γ ΓΤΜΝΑΙΟΤ + Α ΛΤΚΕΙΟΤ - Θεωρία των λογοτεχνικών ειδών - παραδοςιακό νεωτερικό πούηςη: βαςικϋσ διαφορϋσ ςε επύπεδο μορφόσ και περιεχομϋνου γραμματολογικϊ εύδη τησ αφηγηματικόσ πεζογραφύασ: μυθιςτόρημα / διόγημα «επιςτολικό», «ιςτορικό», «ηθογραφικό», «αυτοβιογραφικό», «νατουραλιςτικό», «κοινωνιςτικό» κ.ϊ. εύδη και τρόποι τησ παιγνιώδουσ λογοτεχνύασ (= κώδικεσ αμφιςημύασ/ανατροπόσ): παρωδύα, ςϊτιρα, ειρωνεύα
ΛΟΓΟΣΕΦΝΙΚΟ ΓΡΑΜΜΑΣΙΜΟ (Μ.Ε.) Α + Β ΓΤΜΝΑΙΟΤ - «Γραμματική» τησ λογοτεχνικήσ γλώςςασ - ποιητικόσ λόγοσ η ςύνταξη των ποιητικών «προτϊςεων»: ο κανόνασ τησ «ιςομετρύασ» (=ςυμμετρύασ) μορφόσ / περιεχομϋνου [π.χ. ςτο δημοτικό / λαώκό τραγούδι] αςύμμετρεσ ποιητικϋσ ςυντϊξεισ (υπερβατό, επύταξη επιθϋτου, διαςκελιςμόσ ) [ςε ποιητικϊ κεύμενα τησ επώνυμησ παρϊδοςησ] αφηγηματικόσ λόγοσ τα «δομικϊ» υλικϊ του αφηγηματικού κόςμου: ιςτορύα (story), πλοκό (plot), επειςόδια (τησ «δρϊςησ»), μοτύβα (leit-motivs) που χαρακτηρύζουν το ποιόν και τη δρϊςη των ηρώων τα «γραμματικϊ πρόςωπα» τησ αφηγηματικόσ γλώςςασ: το εγώ του αφηγητό, το εςύ του αποδϋκτη, το αυτόσ/-ό/-ό περύ ου ο λόγοσ
ΛΟΓΟΣΕΦΝΙΚΟ ΓΡΑΜΜΑΣΙΜΟ (Μ.Ε.) Γ ΓΤΜΝΑΙΟΤ + Α ΛΤΚΕΙΟΤ - «Γραμματική» τησ λογοτεχνικήσ γλώςςασ - ποιητικός λόγος ποιητικό «λϋξη», ποιητικό «λεξιλόγιο», ποιητικό «ςημαςύα»: το ποιητικό ςύμβολο ωσ «εμπλουτιςμϋνο γλωςςικό ςημεύο» η λογοτεχνικό μεταφορϊ και ςυναφό «ςχόματα λόγου» (π.χ. παρομούωςη, μετωνυμύα, ςυνεκδοχό, αλληγορύα κ.λπ.) το ποιητικό «νόημα»: ςυγκινηςιακό αλληλουχύα αυηγηματικός λόγος Το «αντικεύμενο» του αφηγεύςθαι: το πρόςωπο: αφόγηςη «πρώτου» ό «τρύτου» προςώπου (= αυτοδιηγητικό / ετεροδιηγητικό αφόγημα), και το πρϊγμα: αφόγηςη «γεγονότων»-«λϋξεων» αφόγηςη «ςκϋψεων, αιςθημϊτων» / ψυχαφόγηςη
ΛΟΓΟΣΕΦΝΙΚΟ ΓΡΑΜΜΑΣΙΜΟ (Μ.Ε.) Γ ΓΤΜΝΑΙΟΤ + Α ΛΤΚΕΙΟΤ - «Γραμματική» τησ λογοτεχνικήσ γλώςςασ - αυηγηματικός λόγος (σσνέτ.) Αφηγηματικϋσ λειτουργύεσ και τεχνικϋσ: οι λειτουργύεσ του «βλϋπειν» και του «λϋγειν» (περιγραφό, αφηγηματικό αναπαρϊςταςη του λόγου), ςε ςύγκριςη/αντιδιαςτολό με τη γλωςςικόεπικοινωνιακό τουσ χρόςη χρόνοσ τησ «αφόγηςησ» και χρόνοσ τησ «δρϊςησ» αφηγηματικϋσ τεχνικϋσ που ςχετύζονται με τον χρόνο: αναχρονιςμού, προοικονομύα, επιτϊχυνςη, επιβρϊδυνςη, επαναληπτικότητα κτλ.
υνεργατικϋσ και βιωματικϋσ μορφϋσ μϊθηςησ: μαθητοκεντρικό μοντϋλο διδαςκαλύασ, ομαδοςυνεργατικό μϊθηςη, αρχό του «εποικοδομιςμού», πρακτικό τησ «ενςυναύςθηςησ», τϊξη-«εργαςτόριο», εκπαιδευτικό διαδικαςύα ωσ εμπειρύα «ϋρευνασ / γνώςησ [δυνϊμει και δρϊςησ]» διαρκώσ ανατροφοδοτούμενη. Φρόςη τησ διδακτικόσ «τεχνολογύασ»: εκςυγχρονιςμϋνα διδακτικϊ μϋςα, λειτουργικό ϋνταξη των Σ.Π.Ε. ςτη ςχολικό τϊξη και ζωό και ειδικότερα ςτο μϊθημα τησ Λογοτεχνύασ, ςτοχευμϋνα και με μϋτρο. «Ολιςτικό» γνώςη και «διαθεματικότητα»: ςυνϋργιεσ και ωςμώςεισ μεταξύ των διαφόρων γνωςτικών αντικειμϋνων (π.χ. τησ Λογοτεχνύασ με τη Γλώςςα, την Ιςτορύα, την Αγωγό του Πολύτη, την Αιςθητικό Αγωγό κ.ϊ.), καθώσ επύςησ με ϊλλεσ μορφϋσ τϋχνησ/δημιουργικόσ ϋκφραςησ (μουςικό, θϋατρο, κιν/φοσ, κόμικσ κ.λπ.) Αρχό τησ «παιδαγωγικόσ διαφοροπούηςησ»: διδαςκαλύα προςανατολιςμϋνη [= ευαιςθητοποιημϋνη] ςτο επύπεδο ετοιμότητασ κϊθε παιδιού για την πρόληψη και όχι την εκ των υςτϋρων αντιμετώπιςη- τησ ςχολικόσ αποτυχύασ.
Διδακσική μεθοδολογία (2) Ειδικόσεπερ επιςημάνςειρ Κατϊ τη διδαςκαλύα του μαθόματοσ δύνεται ϋμφαςη: ςτη ςύγκριςη των κειμϋνων με γνώμονα το ςχόμα «παλαιό /ςύγχρονο», ώςτε να καταδειχθεύ η ιςτορικότητα και η διαχρονικό εξϋλιξη των θεμϊτων («τόπων») και τρόπων τησ λογοτεχνικόσ δημιουργύασ, αλλϊ και η διαλογικό ςχϋςη που αναπτύςςουν τα κεύμενα γύρω από τον ύδιο θεματικό ϊξονα ό «ςύνδεςμο» ςτο ϊνοιγμα τησ διδαςκαλύασ ςε κεύμενα που ανόκουν όχι ςτενϊ ςτην ελληνικό παρϊδοςη αλλϊ ςτην ευρύτερη πνευματικό παρϊδοςη τησ οπούασ η ελληνικό αποτελεύ αναπόςπαςτο μϋλοσ (την όμορη: τησ Μεςογεύου και των Βαλκανύων, αλλϊ και τη ςυνολικότερη ευρωπαώκό και την παγκόςμια), καθώσ και ςε διαθεματικϋσ ςυναρτόςεισ με ϊλλα γνωςτικϊ αντικεύμενα ό και με ϊλλεσ μορφϋσ τϋχνησ, όπου κρύνεται απαραύτητο για την επύτευξη των διδακτικών ςτόχων που ϋχουν τεθεύ ςτην επικαιροπούηςη των θεμϊτων: η ςκοπιϊ που επιλϋγεται, για την εκκύνηςη και την κατϊληξη του προβληματιςμού, εύναι αυτό τησ ςύγχρονησ εποχόσ, γιατύ εύναι η πιο οικεύα και ενδιαφϋρει πιο ϊμεςα τουσ μαθητϋσ.
Δημιουργικό γραφό Η δεξιότητα αυτό, ςτο μϊθημα τησ Λογοτεχνύασ, απαιτεύται να εύναι καθοδηγούμενη από τον διδϊςκοντα, αντύ να αναπτύςςεται αςύδοτα, και οφεύλει να εύναι προαιρετικό υπό δύο ϋννοιεσ: να μη λειτουργεύ ςτην εκπαιδευτικό διαδικαςύα καταναγκαςτικϊ για τουσ μαθητϋσ (οι οπούοι μπορεύ να μην επιθυμούν να γρϊψουν κϊτι) να μην καταπιϋζεται, από την ϊλλη, αλλϊ να ενιςχύεται από τον/την εκπαιδευτικό, ςτον βαθμό που οι ύδιοι οι μαθητϋσ/τριεσ αιςθϊνονται την ανϊγκη να εκφραςτούν δημιουργικϊ. Στάδια μεθοδευμένησ ανάπτυξησ τησ δημιουργικήσ γραφήσ επιλογό λογοτεχνικού γϋνουσ & εύδουσ και διδαςκαλύα διακριτικών γνωριςμϊτων του κατανόηςη / ςχεδιαςμόσ του αντικειμϋνου με αςκόςεισ «δημιουργικόσ γραφόσ» ςε ςυνεργαςύα μαθητών διδϊςκοντα μϋςα ςτην τϊξη-εργαςτόρι παραγωγό κειμϋνου δημιουργικόσ γραφόσ από τουσ ενδιαφερόμενουσ μαθητϋσ/-τριεσ (κατϊ μόνασ ό ςε ομϊδεσ, μϋςα ό ϋξω από την τϊξη, προαιρετικό δυνατότητα καλλιτεχνικόσ ϋκφραςησ και με ϊλλα μϋςα: μουςικό, ζωγραφικό, θεατρικό δρώμενο κτλ.) αξιολόγηςη του αποτελϋςματοσ, υπό τη μορφό αυτο- και ετεροαξιολόγηςησ ςτο πλαύςιο τησ ομϊδασ / τϊξησ, με κριτόρια αφενόσ την ανταπόκριςη του κειμϋνου ςτισ ςυμβϊςεισ του εύδουσ (αντιςτοιχύα με το λογοτεχνικό «πρότυπο») και αφετϋρου την πρωτοτυπύα του.
ΓΕΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ το Π..Λ. προςδιορύζεται επακριβώσ τι αναμϋνεται να γνωρύζουν οι μαθητϋσ/-τριεσ ολοκληρώνοντασ τη μαθητεύα τουσ ανϊ επύπεδο τϊξεων και ςυνολικϊ για κϊθε εκπαιδευτικό βαθμύδα τησ ςχολικόσ τουσ εκπαύδευςησ (προδημοτικό, δημοτικό, γυμναςιακό, λυκειακό). Οι δεύκτεσ επιτυχύασ βρύςκονται ςε απόλυτη αντιςτοιχύα με τουσ τρεισ βαςικούσ πυλώνεσ του Προγρϊμματοσ πουδών (γνωςτικό αξιακό περιεχόμενο και δεξιότητεσ κριτικού εγγραμματιςμού), με τουσ διδακτικούσ ςτόχουσ των επιμϋρουσ θεματικών ενοτότων όςο και με εκεύνουσ τουσ ειδικότερουσ του λογοτεχνικού παιχνιδιού/γραμματιςμού.
Αξιολόγηςη (1) i. το επύπεδο τησ πρωτοβϊθμιασ επεξεργαςύασ του λογοτεχνικού κειμϋνου (κατϊ βϊςη ςτην τϊξη): Αποφεύγονται οι ρητορικϋσ ερωτόςεισ «κλειςτού τύπου» ωσ απλουςτευτικϋσ και ενιςχύονται οι περιϋργειεσ. Κύριο ζητούμενο εδώ εύναι να ελεγχθούν οι βαςικϋσ δεξιότητεσ των μαθητών/-τριών ωσ προσ την πρόςληψη/κατανόηςη/ςύγκριςη των κειμϋνων που μελετώνται. Ελϋγχεται, επύςησ, ο βαθμόσ τησ γνωςτικόσ ανταπόκριςησ των μαθητών ςε ερεθύςματα διαθεματικών αντιςτοιχιών με ϊλλα γνωςτικϊ αντικεύμενα (των ανθρωπιςτικών και κοινωνικών επιςτημών), ό και με ϊλλεσ μορφϋσ καλλιτεχνικόσ δημιουργύασ.
Αξιολόγηςη (2) ii. Με την ολοκλόρωςη μιασ διδακτικόσ ενότητασ, αφού ϋχουν αναγνωςτεύ και ςυνεξεταςτεύ κεύμενα τα οπούα ςυναρθρώνονται γύρω από κοινό θεματικό «ςύνδεςμο» και κοινούσ διδακτικούσ ςτόχουσ: Προτεύνονται ομαδοςυνεργατικϋσ δραςτηριότητεσ ςτην τϊξη, καθώσ και αςκόςεισ δημιουργικόσ γραφόσ, ό και ϊλλησ δημιουργικόσ ϋκφραςησ (ςε μεθοδευμϋνα ςτϊδια). Κύριο ζητούμενο ςτο επύπεδο αυτό εύναι η καλλιϋργεια και ο ϋλεγχοσ πιο ςύνθετων δεξιοτότων από πλευρϊσ του μαθητικού πληθυςμού, όχι μόνο αναφορικϊ με την πρόςληψη-ανϊλυςη των κειμϋνων αλλϊ και ωσ προσ τη δυνατότητα να ςυνεργϊζονται ςε ομαδικϋσ εργαςύεσ, να αξιοποιούν ςτοχευμϋνα τισ νϋεσ τεχνολογύεσ για τισ ανϊγκεσ του μαθόματοσ κ.ο.κ.
Αξιολόγηςη (3) iii. το τϋλοσ κϊθε διδακτικού «κύκλου» (τετρϊμηνο), και φυςικϊ ςτο τϋλοσ του ςχολικού ϋτουσ: Η τϊξη μπορεύ να λειτουργόςει και να αξιολογηθεύ ωσ «λϋςχη ανϊγνωςησ»: κϊθε μαθητόσ, ό κϊθε μικρό επιμϋρουσ ομϊδα μαθητών θα ϋχει διαβϊςει ϋνα τουλϊχιςτον βιβλύο ολόκληρο, το οπούο θα παρουςιϊςει ευςύνοπτα ςτην τϊξη ςε ειδικό ώρα (διδακτικό περύοδο), αφιερωμϋνη ςτην «ελεύθερη ανϊγνωςη». ΠΡΟΟΦΗ! Ο διδϊςκων οφεύλει να ελϋγχει την πορεύα τησ ανϊγνωςησ των μαθητών μϋςα ςτο τετρϊμηνο, ενώ και η «ελεύθερη ανϊγνωςη» δεν θα εύναι αυθαύρετη, εφόςον αφορϊ ςε λογοτεχνικϊ βιβλύα ςχετικϊ με το περιεχόμενο του μαθόματοσ ςτο ςυγκεκριμϋνο διϊςτημα. Εναλλακτικϊ, η αξιολόγηςη μπορεύ να βαςιςτεύ ςτην εκπόνηςη ομαδικών ερευνητικών εργαςιών μεγαλύτερησ ϋκταςησ, δηλαδό εμβϊθυνςησ, ςτα ζητόματα που τϋθηκαν κατϊ τη διϊρκεια του ςυγκεκριμϋνου διδακτικού κύκλου. Ο διδϊςκων μπορεύ να προςφύγει και ςτον ςυνόθη τρόπο ατομικόσ αξιολόγηςησ, κϊνοντασ χρόςη «εξεταςτικού δοκιμύου» υπό την προώπόθεςη ότι οφεύλει να αξιοποιόςει και ϊγνωςτα (αδύδακτα) κεύμενα.
Σο εξεταςτικό δοκύμιο περιλαμβϊνει ερωτόςεισ διαβαθμιςμϋνησ δυςκολύασ, δηλαδό: ερωτόςεισ ςύντομησ απϊντηςησ για την αξιολόγηςη βαςικών πυρηνικών γνώςεων γύρω από τα κεύμενα (π.χ. για τον ςυγγραφϋα, τον τύτλο, το εύδοσ, το ιςτορικό ερϋθιςμα ςυγγραφόσ του κ.τ.ό.) Προφανώσ, οι ερωτόςεισ αυτϋσ αφορούν κϊθε κεύμενο ξεχωριςτϊ πιο σύνθετες ερωτήσεις πος πποϋποθέηοςν ζύγκπιζη/ανηιπαπαβολή μεηαξύ ηων λογοηεσνικών κειμένων, ώζηε ο μαθηηήρ να είναι ςποσπεωμένορ να σσστετίσει δεδομένα για να ερμηνεύσει ηιρ ζσέζειρ ανηιθέζειρ αναλογίερ διαθοπέρ μεηαξύ ηων κειμένων (σπηζιμοποιώνηαρ ενδεσομένωρ και άλλερ γνώζειρ ή ηην εν γένει αιζθηηική ηος καλλιέπγεια και εςαιζθηζία), πποκειμένος να απανηήζει κριτικά ζηα επωηήμαηα αςηά. Εύναι ευνόητο ότι ςτο εξεταςτικό δοκύμιο θα πρϋπει να δύνονται όλα τα γλωςςικϊ ό πραγματολογικϊ ςτοιχεύα που εύναι αναγκαύα για την κατανόηςη των κειμϋνων, εφόςον μϊλιςτα αυτό προβλϋπεται να περιλαμβϊνει και ϊγνωςτο (αδύδακτο) κεύμενο. Εννοεύται, επύςησ, ότι οι ερωτόςεισ θα πρϋπει να ςυναρτώνται με τουσ δεύκτεσ επιτυχύασ που ϋχουν οριςτεύ ςτο Π..Λ. για κϊθε βαθμύδα και επύπεδο τϊξεων.
Αξιολόγηςη (4) iv. Για τισ ανοιχτϋσ μορφϋσ επαφόσ των μαθητών με τη λογοτεχνύα, όπωσ η δημιουργικό ανϊγνωςη ενόσ ολόκληρου βιβλύου ό η δημιουργικό γραφό: Η δημιουργικό επύδοςη ενόσ μαθητό εύτε ωσ «επαρκούσ» αναγνώςτη ενόσ λογοτεχνικού ϋργου εύτε ωσ «δημιουργού» πρϋπει να ςυνυπολογύζεται ςτη γενικό βαθμολογύα του και να ενιςχύεται με ποικύλεσ εκδηλώςεισ δημόςιασ επιβρϊβευςησ ςτο περιβϊλλον τησ ςχολικόσ κοινότητασ (ό και τησ τοπικόσ κοινωνύασ), δηλαδό: τα καλϊ μαθητικϊ κεύμενα ανθολογούνται ςτη ςχολικό εφημερύδα ό ςε τοπικϊ περιοδικϊ, ςυγκεντρώνονται και εκδύδονται ςε ειδικό τόμο, μελοποιούνται επιτυχημϋνοι ςτύχοι από την ορχόςτρα του ςχολεύου, γύνονται διαγωνιςμού και θεςπύζονται βραβεύα ςε ςχολικό ό και ςε διαςχολικό επύπεδο κ.ϊ. Με τϋτοια, εςωτερικϊ κύνητρα αναπτύςςεται και ο ζόλοσ τησ φιλαναγνωςύασ, ώςτε να τρωθεύ εκ των ϋςω η βαθμοθηρικό αντύληψη για τη «ςχολικό επύδοςη/αποτυχύα».