Καταγραφή αναγκών, απόψεων, γνώσεων και εμπειριών

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Καταγραφή αναγκών, απόψεων, γνώσεων και εμπειριών

ΕΚΘΕΣΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ Η συγγραφή της έκθεσης ετοιμάστηκε από τη Δρα Έφη Νησιφόρου (Ερευνήτρια ομάδας CARDET) Αύγουστος 2016 Λευκωσία, Κύπρος Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET 2/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

Περιεχόμενα 1 Εισαγωγή... 4 2 Εργαλεία έρευνας... 5 2.1 Δομή και περιεχόμενο ερωτηματολογίου... 6 2.2 Ανάλυση των δεδομένων... 7 3 Αποτελέσματα... 7 3.1 Ποσοτικά δεδομένα... 7 3.1.1 Ερωτηματολόγιο... 7 3.2 Ποιοτικά δεδομένα... 8 3.2.1 Ερωτηματολόγιο... 9 3.2.2 Ομάδα εστίασης... 39 4 Συζήτηση...44 5 Εισηγήσεις...46 6 Επίλογος...47 Βιβλιογραφία...48 Παράρτημα Ι...49 Παράρτημα ΙΙ...57 Παράρτημα ΙΙΙ...66 Παράρτημα ΙV...76 3/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

1. Εισαγωγή Η παρούσα έκθεση εκπονείται στα πλαίσια ανάπτυξης εθνικής στρατηγικής της Κυπριακής Δημοκρατίας για την ασφάλεια και αξιοποίηση του διαδικτύου για μαθητές, εκπαιδευτικούς και γονείς. Ανάμεσα στις ενέργειες για την ανάπτυξη της στρατηγικής περιλαμβάνεται και η διερεύνηση των αναγκών από διάφορες ομάδες πληθυσμού (εκπαιδευτικούς, γονείς και παιδιά), ούτως ώστε να καθοριστούν εισηγήσεις δράσεων. Για τον σκοπό αυτό έχει συσταθεί ομάδα εργασίας κάτω από το Συντονισμό του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού και το Γενικό Συντονισμό του Γραφείου Επιτρόπου Ρυθμίσεως Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών και Ταχυδρομείων (ΓΕΡΗΕΤ). Σκοπός της παρούσας διερεύνησης είναι να καταγραφούν οι απόψεις, οι γνώσεις, οι ανάγκες και οι εμπειρίες των τριών ομάδων πληθυσμού. Ως ανάδοχος της σύμβασης για την προετοιμασία των ερευνητικών εργαλείων, την ανάλυση των δεδομένων και την ετοιμασία έκθεσης των αποτελεσμάτων της διερεύνησης ορίστηκε το ερευνητικό κέντρο CARDET. Η υλοποίηση της σύμβασης έγινε σε συνεργασία με το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου. Η διερεύνηση πραγματοποιήθηκε μέσα από τη χρήση δύο εργαλείων συλλογής δεδομένων, (α) ερωτηματολογίου (ποσοτικά και ποιοτικά δεδομένα) και (β) ομάδων εστίασης (ποιοτικά δεδομένα). Για σκοπούς καλύτερης κατανόησης και προσέγγισης του θέματος «ασφάλεια στο διαδίκτυο», οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να απαντήσουν σε ερωτήσεις οι οποίες ήταν χωρισμένες σε τέσσερις θεματικές ενότητες, συμπεριλαμβανομένων των δημογραφικών στοιχείων. Το Σχήμα 1 απεικονίζει τους θεματικούς άξονες που αναπτύχθηκαν και περιλαμβάνει τη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών και διαδικτύου, τους κινδύνους του διαδικτύου, την ενημέρωση και προστασία, και τις εισηγήσεις των συμμετεχόντων στο θέμα. 4/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

Δημογραφικά στοιχεία Σχήμα 1. Θεματικοί άξονες ερωτηματολογίου για την ασφάλεια στο διαδίκτυο. Στην παρούσα έκθεση, παρουσιάζονται τα αποτελέσματα από την ανάλυση των δεδομένων. Τα ποσοτικά δεδομένα παρουσιάζονται ανά ομάδα συμμετεχόντων: εκπαιδευτικοί και γονείς. Τα δεδομένα αυτά περιγράφονται σε κείμενο και αναλύονται σε κυκλικά διαγράμματα και γραφικές παραστάσεις. Τα ποιοτικά δεδομένα που προκύπτουν από τις ανοικτού τύπου ερωτήσεις και τις ομάδες εστιάσεων αναλύονται σε κείμενο και παρουσιάζονται σχηματικά ανά ομάδα συμμετεχόντων: μαθητές, εκπαιδευτικοί και γονείς. 2. Εργαλεία έρευνας Η έρευνα αποσκοπούσε στη διερεύνηση και καταγραφή των απόψεων, γνώσεων αναγκών και εμπειριών των τριών ομάδων πληθυσμού με σκοπό να συνεισφέρει στην ανάπτυξη εθνικής στρατηγικής πολιτικής για την ασφάλεια το διαδίκτυο. Τα δεδομένα της έρευνας συλλέχθηκαν μέσω ηλεκτρονικής διαδικασίας με τη χρήση ερωτηματολογίων που αναρτήθηκαν στο διαδικτυακό λογισμικό Survey Monkey. 5/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

Το ερωτηματολόγιο που σχεδιάστηκε διανεμήθηκε μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου σε εκπαιδευτικούς και γονείς. Συγκεντρώθηκαν 1292 συμπληρωμένα ερωτηματολόγια από εκπαιδευτικούς και 613 από γονείς. Η έρευνα παρέμεινε ανοιχτή για τους εν λόγω συμμετέχοντες στο διαδίκτυο για περίπου 2 εβδομάδες κατά τον μήνα Ιούλιο 2016. Περαιτέρω πραγματοποιήθηκαν 3 ομάδες εστίασης (focus groups) με εκπαιδευτικούς, μαθητές και γονείς με συνολικό αριθμό συμμετεχόντων 29 άτομα. Συγκεκριμένα, η ομάδα των εκπαιδευτικών αποτελείτο από 9 άτομα εκ των οποίων οι 3 προέρχονταν από την Δευτεροβάθμια εκπαίδευση (1 άντρας και 2 γυναίκες) και οι 6 από την Πρωτοβάθμια εκπαίδευση (1 άντρας και 5 γυναίκες). Η ομάδα των γονιών αποτελείτο από 12 άτομα και συμπεριλάμβανε 3 άντρες και 9 γυναίκες. Τέλος, η ομάδα εστίασης των μαθητών περιλάμβανε 7 κορίτσια και 1 αγόρι. Όλοι οι συμμετέχοντες έλαβαν μέρος οικειοθελώς. 2.1 Δομή και περιεχόμενο ερωτηματολογίου και ομάδας εστίασης Το περιεχόμενο του ερωτηματολογίου προήλθε από τη σχετική ανασκόπηση της βιβλιογραφίας και σε συνεργασία με το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων και οι ερωτήσεις του κυρίου μέρους χωρίστηκαν σε 4 θεματικούς άξονες, που αφορούν: α) στοιχεία χρήσης των ψηφιακών τεχνολογιών και του διαδικτύου β) κίνδυνοι διαδικτύου, γ) ενημέρωση και προστασία και δ) εισηγήσεις. Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής ενώ το δεύτερο, τρίτο και τέταρτο μέρος αποτελείται από μια σειρά κλειστού τύπου ερωτήσεων οι οποίες αξιολογήθηκαν από ποικίλες κλίμακες Likert (3,4 και 5 βάθμιας κλίμακας) καθώς και δηλώσεις για επιλογή του βαθμού συμφωνίας ή διαφωνίας. Όσον αφορά το τμήμα (γ) και (δ), αυτά περιείχαν και ανοικτού τύπου ερωτήσεις για καταγραφή των απόψεων και εισηγήσεων των συμμετεχόντων. Για τον έλεγχο της αξιοπιστίας του ερωτηματολογίου υπολογίστηκε ο ευρέως χρησιμοποιούμενους δείκτης αξιοπιστίας Cronbach Alpha, του οποίου αποδεκτές θεωρούνται οι τιμές που είναι μεγαλύτερες του 0,7 (Bland & Altman, 1997). Όσο μεγαλύτερη είναι η τιμή του συντελεστή Cronbach s alpha τόσο μεγαλύτερη είναι η αξιοπιστία εσωτερικής συνοχής της δομής και της συσχέτισης των θεματικών ενοτήτων του εργαλείου. Στην παρούσα ερευνητική μελέτη η τιμή του 6/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

συντελεστή Cronbach s alpha εκτιμήθηκε ως 0.726 και θεωρείται αποδεκτή και ικανοποιητική (Cronbach, 1977, Litwin, 1995). Το δεύτερο εργαλείο συλλογής δεδομένων αποτέλεσαν οι ομάδες εστίασης οι οποίες διεκπεραιώθηκαν με τη χρήση εγχειριδίων που περιλάμβαναν 10-12 ημι-δομημένες ερωτήσεις ανά ομάδα πληθυσμού ως προς τις 4 θεματικές ενότητες που αναπτύχθηκαν (βλ. Σχήμα 1). 2.2 Ανάλυση των δεδομένων Διενεργήθηκε περιγραφική, ποιοτική και ποσοτική ανάλυση των απαντήσεων των συμμετεχόντων στις ερωτήσεις του ερωτηματολογίου και των ομάδων εστίασης. Η ποιοτική ανάλυση αποσκοπούσε στην εις βάθος κατανόηση και διερεύνηση του υπό μελέτη θέματος αλλά και στην εύρεση αλληλοσυσχέτισης των δηλώσεων μεταξύ του ερωτηματολογίου και των ομάδων εστίασης (focus groups). 3. Αποτελέσματα 3.1 Ποσοτικά δεδομένα 3.1.1 Ερωτηματολόγιο Η παρουσίαση των αποτελεσμάτων περιγραφικής στατιστικής του ερωτηματολογίου ξεκινά με μια πλήρη εικόνα των ατομικών στοιχείων των ερωτώμενων. Οι μέσοι όροι και οι τυπικές αποκλίσεις των προσωπικών στοιχείων αλλά και όλων των απαντήσεων όπως αυτά πάρθηκαν μέσα από το διαδικτυακό λογισμικό SurveyMonkey, βρίσκονται στο Παράρτημα Ι και ΙΙ. Το πρώτο μέρος του ερωτηματολογίου περιλαμβάνει τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος. Προκειμένου να διαμορφωθεί μια πλήρης εικόνα του πληθυσμού των συμμετεχόντων πραγματοποιήθηκε μια σύντομη στατιστική ανάλυση των ατομικών τους στοιχείων ανά ομάδα πληθυσμού (εκπαιδευτικοί και γονείς). Από την περιγραφική στατιστική επεξεργασία των δεδομένων παρατηρείται ότι το γυναικείο φύλο υπερτερεί αριθμητικώς έναντι του αντρικού πληθυσμού και στις δύο ομάδες πληθυσμού (73% γυναίκες, 27% άντρες και 71% γυναίκες, 29% άντρες αντίστοιχα εκπαιδευτικοί και γονείς). Οι επόμενες ενότητες παρουσιάζουν τα δημογραφικά χαρακτηριστικά ανά ομάδα συμμετοχής ξεκινώντας με το δείγμα των 7/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

εκπαιδευτικών και μετέπειτα με το δείγμα των γονιών. Ακολούθως γίνεται παρουσίαση και ανάλυση των αποτελεσμάτων του δεύτερου, τρίτου και τέταρτου μέρους του ερωτηματολογίου, δηλαδή των 4 βασικών ενοτήτων. Αναλυτικότερα, γίνεται ποσοτική ανάλυση του ερωτηματολόγιου ανά ερώτηση όπου αποτυπώνονται οι συχνότητες και τα ποσοστά των μεταβλητών ανά κατηγορία απάντησης. Οι μέσοι όροι και οι τυπικές αποκλίσεις επισυνάπτονται στο Παράρτημα Ι και ΙΙ. 3.2 Ποιοτικά δεδομένα Οι ανοικτού τύπου ερωτήσεις του ερωτηματολογίου καθώς και η ανάλυση της απομαγνητοφώνησης των ομάδων εστίασης που αναπτύχθηκαν σκόπευαν να δημιουργήσουν χώρο συζήτησης, στηριζόμενο σε προσωπικές εμπειρίες, ανάγκες, απόψεις εκπαιδευτικών γονιών και μαθητών (ομάδα εστίασης), όσον αφορά στην ασφαλή χρήση του διαδικτύου. Για λόγους καλύτερης παρουσίασης των εισηγήσεων/ σχολίων και συζητήσεων που διατύπωσαν οι συμμετέχοντες, δημιουργήθηκαν διάγραμματα υπό μορφή συννεφόλεξων ( word clouds ) με τη χρήση των εργαλείων taxgedo και wordle στα οποία παρουσιάζονται οι κατηγορίες που αναδείχθηκαν μέσα από την ποιοτική ανάλυση των απαντήσεων και συζητήσεων. Σε γενικές γραμμές, οι συμμετέχοντες εξέφρασαν έντονα την αδήριτη ανάγκη για συστηματική ενημέρωση και πληροφόρηση, τη δημιουργία κέντρου ενημέρωσης κοινού, την ανάπτυξη βιωματικών εργαστηρίων και σεμιναρίων για μαθητές, εκπαιδευτικούς και γονείς, τη θεσμοθέτηση εθνικού σχεδίου δράσης σχετικά με το θέμα «ασφάλεια στο διαδίκτυο». Αναλυτική περιγραφή των ερωτήσεων του ερωτηματολογίου και των ομάδων εστίασης παρουσιάζεται στις επόμενες σελίδες της αξιολόγησης, ανά εργαλείο συλλογής δεδομένων και ανά ομάδα συμμετοχής ξεκινώντας με το ερωτηματολόγιο και το δείγμα των εκπαιδευτικών. 8/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

3.2.1 Ερωτηματολόγιο 6% 40% 30% 9% 21% 2% 1% Συνολικά, 1.292 εκπαιδευτικοί συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο για την ασφάλεια στο διαδίκτυο, εκ των οποίων οι 942 (73%) ήταν γυναίκες και οι 340 (27%) άντρες. 9/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

Αναλύοντας την κατηγορία χρήση ψηφιακών τεχνολογιών και διαδικτύου διαπιστώθηκε ότι σχεδόν όλοι οι συμμετέχοντες (1278 άτομα, ποσοστιαία ερμηνεία 99%) χρησιμοποιούν το διαδίκτυο καθημερινά (95%). 61% 54% 76% 63% 56% 39% 33% 48% 38% 32% Οι γενικότεροι τρόποι/ λόγοι χρήσης του διαδικτύου από τους εκπαιδευτικούς ποικίλουν με την επιλογή διερεύνηση πληροφοριών να βρίσκεται πρώτη στις προτιμήσεις τους (76%). Σε σχέση με τον βαθμό χρήσης «Πολύ συχνά» ακολουθούν οι ειδήσεις/ενημέρωση (63%), η αποστολή email (61%), η προετοιμασία μαθημάτων (56%), η κοινωνική δικτύωση (54%), η προσωπική επαγγελματική ανάπτυξη (48%) και η διαχείριση της τάξης (38%). Για σκοπούς αξιοποίησης του διαδικτύου στην τάξη με τους μαθητές και για επικοινωνία με συναδέλφους οι εκπαιδευτικοί δήλωσαν «συχνή» χρήση με ποσοστά που φτάνουν το 39% και 33% 10/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

αντίστοιχα. Τέλος, το 32% των συμμετεχόντων οδηγείται «Μερικές φορές» σε διαδικτυακές αγορές. Περαιτέρω, διερευνήθηκαν οι απόψεις των εκπαιδευτικών για τη χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών και του διαδικτύου από τους μαθητές τους. Συγκεκριμένα, το 38% των εκπαιδευτικών δήλωσαν πως η χρήση του διαδικτύου από τους μαθητές στα πλαίσια του μαθήματος πραγματοποιείται «Λιγότερο συχνά» (38%) ενώ το 30% ανάφεραν πως το χρησιμοποιούν 2-3 φορές την εβδομάδα (30%). Σε μικρότερα ποσοστά ακολουθούν οι συχνότητες μία φορά την εβδομάδα και καθημερινά σε ποσοστά που φτάνουν το 17% και 15%, αντίστοιχα. 11/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

Σε ερώτηση για τη χρήση του διαδικτύου από τους μαθητές εντός σχολείου, οι απαντήσεις των εκπαιδευτικών έδειξαν πως οι συχνότεροι λόγοι/τρόποι χρήσης είναι η επιλογή διερεύνηση πληροφοριών (στην πρώτη θέση με344 άτομα, 31%), η επιλογή ψυχαγωγία (24%) και η επιλογή ψηφιακά εκπαιδευτικά παιχνίδια (22%). Η επιλογή διερεύνηση πληροφοριών βρίσκεται σε συμφωνία με τους λόγους χρήσης του διαδικτύου από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς αφού σύμφωνα με τις απαντήσεις τους διαφάνηκε ως η πρώτη επιλογή λόγου χρήσης του διαδικτύου (βλέπε γενική ενότητα χρήσης ψηφιακών τεχνολογιών και διαδικτύου). Ωστόσο, αξιοσημείωτο παραμένει το αρκετά υψηλό ποσοστό εκπαιδευτικών που δήλωσε πως οι μαθητές δεν κάνουν «Καθόλου» χρήση του διαδικτύου για αρκετούς από τους τρόπους/λόγους χρήσης που δόθηκαν. Συγκεκριμένα, οι επιλογές σχεδιασμός ιστοσελίδων (801 12/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

άτομα, 71%), δημιουργία εκπαιδευτικού περιεχομένου (772 άτομα, 69%), κοινωνική δικτύωση (749 άτομα, 67%), διαδικτυακά περιβάλλοντα μάθησης (678 άτομα, 60%) και επικοινωνία (578 άτομα, 52%) έχουν τα πιο ψηλά ποσοστά για την «καθόλου» χρήση. Οι απόψεις των εκπαιδευτικών για τη χρήση του διαδικτύου από τους μαθητές εντός σχολείου πηγάζουν από τη δική τους πρωτοβουλία για σχετική ενσωμάτωση και αξιοποίησή τους στη διδασκαλία και μάθηση. Επιπλέον, μελετήθηκαν και οι απόψεις 13/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

των εκπαιδευτικών για τους λόγους χρήσης του διαδικτύου εκτός μαθήματος. Συγκεκριμένα, η ανάλυση των αποτελεσμάτων αυτής της ερώτησης ανέδειξε πολύ ενδιαφέρουσες διαφορετικές απόψεις σε σχέση με την προηγούμενη ενότητα. Οι κοινές επιλογές επικοινωνία και κοινωνική δικτύωση ενώ είχαν αξιολογηθεί με τη βαθμολογία συχνότητας χρήσης εντός μαθήματος «Καθόλου», στην παρούσα ερώτηση, που αφορά χρήση εκτός μαθήματος, αξιολογήθηκαν με τον βαθμό συχνότητας χρήσης «Πάρα πολύ» μαζί με την ψυχαγωγία (55%) και τα ψηφιακά παιχνίδια (58%). Η επιλογή διερεύνηση πληροφοριών κυμαίνεται στα ίδια μεγέθη με την εντός μαθήματος χρήση σε ποσοστό που αγγίζει το 36% (377 άτομα). Με την ίδια βαθμολογία «Αρκετά» ακολουθεί η επιλογή σχολική εργασία. Η επιλογή διαδικτυακών αγορών αξιολογήθηκε και στις δυο συχνότητες χρήσης «Ελάχιστα» και «Καθόλου» με το ίδιο ποσοστό (30%, 294 άτομα), ενώ η επιλογή διατήρηση ιστοσελίδων βαθμολογήθηκε με 41% για τη μη χρήσης της. Αναφορικά με τους κινδύνους διαδικτύου, οι εκπαιδευτικοί ζητήθηκαν να επιλέξουν τους 5 πιο σημαντικούς για τους μαθητές τους μέσα από μια λίστα 20 κινδύνων. Ως τον πιο κρίσιμο κίνδυνο θεωρούν την ανάρτηση προσωπικών δεδομένων με ποσοστό που ξεπερνά 50% (590 άτομα). Ακολουθούν ο διαδικτυακός εκφοβισμός (47%, 523 άτομα), η αποξένωση μαζί με την έκθεση σε ακατάλληλο περιεχόμενο (45%, 496 άτομα) και τέλος η αποπλάνηση (39%, 431 άτομα). 14/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

Ανάρτηση προσωπικών δεδομένων Διαδικτυακός εκφοβισμός Αποξένωση Έκθεση σε ακατάλληλο περιεχόμενο Αποπλάνηση Βίαια παιχνίδια Υπερβολικός χρόνος σε παιχνίδια Σεξουαλική εκμετάλλευση και κακοποίηση παιδιών Παιδική πορνογραφία Υπερβολική χρήση κοινωνικών δικτύων Συνομιλίες με αγνώστους Ανεπιθύμητα μηνύματα Συναντήσεις με αγνώστους Επιβλαβείς συμπεριφορές Παραπληροφόρηση Παραποίηση γλώσσας Επιρροή από παραπλανητικές ιστοσελίδες Παραβίαση ιδιωτικότητας Ηλεκτρονικός τζόγος Υποκλοπή προσωπικών στοιχείων 15/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

75% 59% 57% 61% 48% 49% 3% 22% 29% 11% 24% 19% 24% 15% 3% Θα το μοιραστούν με φίλους Θα το μοιραστούν μαζί μου Θα το κρατήσουν μυστικό Θα το συζητήσουν με τους γονείς τους Θα το καταγγείλουν στην αστυνομία Οι συμμετέχοντες ερωτήθηκαν για τις ενέργειες που θα οδηγηθούν οι μαθητές σε περίπτωση που βρεθούν αντιμέτωποι με κάποιον κίνδυνο/ πρόβλημα ή/και ανησυχία στο διαδίκτυο. Δόθηκαν 5 ενέργειες και κλήθηκαν να εκφράσουν τις απόψεις τους δηλώνοντας «Ναι», «Όχι» και «Δεν ξέρω». Οι εκπαιδευτικοί πιστεύουν πως οι μαθητές τους θα το μοιραστούν με φίλους αφού η πλειοψηφία (799 άτομα, 75%) δήλωσε «Ναι». Ως δεύτερη επιλογή και σε ποσοστό που μειώνεται στο 29% κατατάσσουν την επιλογή να το μοιραστούν με του ίδιους τους εκπαιδευτικούς. Οι επιλογές να το κρατήσουν μυστικό και να το συζητήσουν με τους γονείς τους βρίσκονται στο ίδιο ποσοστό (24%). Επιπλέον, το ενδεχόμενο καταγγελίας του συμβάντος στην αστυνομία αποτελεί μακρινό σενάριο αφού μόλις το 3% των εκπαιδευτικών εξέφρασε τη θετική του άποψη, γεγονός που διαφαίνεται και από τα ποσοστά του «Όχι» (48%) και «Δεν ξέρω» (49%). 16/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

Όσον αφορά στις ενέργειες που προβαίνουν οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί ή/και η διεύθυνση του σχολείου στη χρήση του διαδικτύου από τους μαθητές, πρώτη στις δράσεις τους βρίσκεται η εγκατάσταση φίλτρου στο δίκτυο του σχολείου σε ποσοστό που φτάνει το 74% (788 άτομα). Οι επιλογές υιοθέτηση πολιτικής ορθής χρήσης διαδικτύου από παιδιά και η συμμετοχή σε προγράμματα για την ασφαλή του διαδικτύου κυμαίνονται στα ίδια μεγέθη (65%). Ακολουθούν, η διοργάνωση εργαστηρίων/ παρουσιάσεων για την ασφαλή χρήση του διαδικτύου σε παιδιά (61%), οι περιορισμοί πρόσβασης σε wifi (57%), η συνεργασία με σχετικούς με το θέμα φορείς (47%), και τέλος η διοργάνωση εργαστηρίων/ παρουσιάσεων για την ασφαλή χρήση του διαδικτύου σε εκπαιδευτικούς και γονείς (39% και 33% αντίστοιχα). Ως προς την επιλογή «άλλο» (4%) οι εκπαιδευτικοί ανέφεραν, την επίβλεψη από τον ίδιο τον εκπαιδευτικό, τη διοργάνωση ημερίδας και διαγωνισμού καθώς επίσης την εμπλοκή των γονιών. 17/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

Εγκατάσταση φίλτρου στο δίκτυο του σχολείου Υιοθέτηση πολιτικής ορθής χρήσης διαδικτύου από παιδιά Συμμετοχή σε προγράμματα για την ασφαλή χρήση του διαδικτύου Διοργάνωση εργαστηρίων / παρουσιάσεων για την ασφαλή χρήση του διαδικτύου σε παιδιά Περιορισμοί πρόσβασης σε wifi Συνεργασία με φορείς που ασχολούνται με την ασφαλή χρήση του διαδικτύου Διοργάνωση εργαστηρίων / παρουσιάσεων για την ασφαλή χρήση του διαδικτύου σε εκπ/κούς Διοργάνωση εργαστηρίων / παρουσιάσεων για την ασφαλή χρήση του διαδικτύου σε γονείς Άλλο 18/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

Σχετικά με τον βαθμό που πιστεύουν ότι είναι ικανοί να βοηθήσουν τους μαθητές τους να αντιμετωπίσουν κάποιον κίνδυνο/ πρόβλημα/ ή ανησυχία τους στο διαδίκτυο, η πλειοψηφία των εκπαιδευτικών δήλωσε «Αρκετά» (42%), «Πολύ» (24%), «Λίγο» (21%), «Πάρα πολύ» (12%) και «Καθόλου» ένα πολύ μικρό ποσοστό της τάξεως του 2%. 19/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

Αναφορικά με τον βαθμό ικανότητας των ίδιων των μαθητών να αντιμετωπίσουν κάποιον κίνδυνο/ πρόβλημα ή/και ανησυχία που διατρέχουν στο διαδίκτυο, οι εκπαιδευτικοί εξέφρασαν την πιθανή ανησυχία τους για την ανεπαρκή ικανότητα των μαθητών να αντιμετωπίσουν τέτοια θέματα. Αναλυτικότερα, το 55% δήλωσε «Λίγο» και μόλις το 4% και το 1% τους θεωρούν «Πολύ» και «Πάρα πολύ» ικανούς. Οι εκπαιδευτικοί πιστεύουν ότι οι μαθητές τους γνωρίζουν από λίγο έως αρκετά για το πού να απευθυνθούν σε περίπτωση που αντιμετωπίσουν κάποιον κίνδυνο/ πρόβλημα ή/και ανησυχία τους στο διαδίκτυο. Συγκεκριμένα, το 47% των συμμετεχόντων δήλωσε «Λίγο», ενώ το 34% «Αρκετά». Σε μικρότερα ποσοστά αξιολογήθηκαν οι επιλογές «Πολύ» 10%, «Καθόλου» (8%) και τέλος «Πάρα πολύ» (2%). 20/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

Σχολείο Εκπαιδευτικούς Φίλους Εμπλεκόμενους φορείς ΜΜΕ Αδέλφια Δεν ενημερώνονται Διαδίκτυο Πάροχοι υπηρεσιών διαδικτύου Άλλες πηγές Ως πηγή αναζήτησης πληροφοριών και ενημέρωσης για το διαδίκτυο από τους ίδιους τους μαθητές με σκοπό τη διαφύλαξη της ασφάλειάς τους, οι εκπαιδευτικοί πιστεύουν ότι απευθύνονται τόσο στο σχολείο όσο και στους ίδιους προσωπικά (82% και 72% αντίστοιχα). Ακολουθούν οι φίλοι (39%), οι εμπλεκόμενοι φορείς ((Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αστυνομία, ΑΤΗΚ, κ.ά.) (36%), τα ΜΜΕ και αδέλφια (29%). Με μικρότερα ποσοστά κατατάσσονται οι επιλογές δεν ενημερώνονται (16%), διαδίκτυο (13%), πάροχοι υπηρεσιών διαδικτύου (12%) και άλλες πηγές (5%) π.χ. γονείς. 21/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

71% 29% 1% 9% 1% 38% 51% Συνολικά, 613 γονείς συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο για την ασφάλεια στο διαδίκτυο εκ των οποίων οι 431 (71%) ήταν γυναίκες και οι 179 (29%) άντρες. Η πλειοψηφία ανήκει στην ηλικιακή ομάδα των 31 40 (51%) ενώ ακολουθεί με 38% η δεκαετία των 41 50. 99.5% 0.5% το χρησιμοποιεί κάθε μέρα 97% ή σχεδόν κάθε μέρα 22/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

Αναλύοντας την κατηγορία χρήση ψηφιακών τεχνολογιών και διαδικτύου διαπιστώθηκε ότι σχεδόν όλοι οι συμμετέχοντες (607 άτομα, ποσοστιαία ερμηνεία 99,5%) χρησιμοποιούν το διαδίκτυο σε σχέση με τα 3 άτομα (0,5%) που δήλωσαν πως γενικότερα δεν χρησιμοποιούν το διαδίκτυο. Σε σχέση με τη συχνότητα χρήσης του διαδικτύου διαπιστώθηκε ότι σχεδόν όλοι οι συμμετέχοντες (585 άτομα, ποσοστιαία ερμηνεία (97%) χρησιμοποιούν το διαδίκτυο κάθε μέρα ή σχεδόν κάθε μέρα. Επικοινωνία 85% Ενημέρωση 98% Επαγγελματική εργασία Ψυχαγωγία 79% 79% Αγορές 70% Άλλο 1% Οι γενικότεροι τρόποι/ λόγοι χρήσης του διαδικτύου από τους γονείς ποικίλουν με την επιλογή ενημέρωση να βρίσκεται πρώτη στις προτιμήσεις τους (98%). Ακολουθούν η επικοινωνία (85%), η επαγγελματική εργασία και ψυχαγωγία με ποσοστό που φτάνει το 79% και οι αγορές (70%). Τέλος η επιλογή Άλλο φτάνει το 1% με πιο συγκεκριμένες χρήσεις όπως τραπεζικές συναλλαγές, εκπαίδευση (εξ αποστάσεως μάθηση) και μέσα κοινωνικής δικτύωσης. 23/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

10 % 7 % Μερικές φορές το μήνα 4 % 17 % 62 % Περαιτέρω, διερευνήθηκαν οι απόψεις των γονιών για τη χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών και του διαδικτύου από τα παιδιά τους. Συγκεκριμένα, το 67% των γονιών δήλωσαν πως η χρήση του διαδικτύου από τα παιδιά τους αποτελεί καθημερινό φαινόμενο (62%) ενώ το 17% ανάφεραν πως το χρησιμοποιούν 2-3 φορές την εβδομάδα. Σε μικρότερα ποσοστά ακολουθούν οι συχνότητες λιγότερο συχνά (10%), μερικές φορές το μήνα (7%) και μία φορά την εβδομάδα (4%). 24/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

Επικοινωνία Κοινωνικά δίκτυα Ενημέρωση Διερεύνηση πληροφοριών Σχολική εργασία Ψυχαγωγία Ψηφιακά παιχνίδια Αγορές Διατήρηση ιστοσελ/ίδων Όσον αφορά στην ερώτηση για τη χρήση του διαδικτύου από τα παιδιά εκτός σχολείου, οι γονείς δήλωσαν ότι τα παιδιά χρησιμοποιούν πάρα πολύ το διαδίκτυο για ψυχαγωγία (194 άτομα, 34%), ακολουθούν τα ψηφιακά παιχνίδια (28%) και η κοινωνική δικτύωση (25%). Με χαμηλότερα ποσοστά κατατάχθηκαν οι υπόλοιποι τρόποι χρήσης του διαδικτύου. Οι επιλογές ψυχαγωγία και ψηφιακά παιχνίδια εξακολουθούν να βρίσκονται πρώτες στις επιλογές των γονιών αφού συγκέντρωσαν τα υψηλότερα ποσοστά στη βαθμολογία συχνότητας χρήσης «Πολύ». Επιπλέον, διαφαίνεται πως για σκοπούς διεκπεραίωσης των σχολικών εργασιών των παιδιών τους οι γονείς δήλωσαν πως τα παιδιά τους χρησιμοποιούν το διαδίκτυο «Αρκετά» για σχολική εργασία (33%), διερεύνηση πληροφοριών και χρήση ψηφιακών παιχνιδιών (27%) και ψυχαγωγία (24%). Ωστόσο, σύμφωνα με τους γονείς, οι επιλογές διατήρηση ιστοσελίδων (80%), αγορές (75%), επικοινωνία (51%), κοινωνικά δίκτυα (45%) και ενημέρωση (42%) συγκέντρωσαν αρκετά υψηλό ποσοστό μη χρήσης του διαδικτύου από τα παιδιά. Ακολουθούν σε χαμηλότερα ποσοστά η διερεύνηση πληροφοριών (33%) και η σχολική εργασία (23%). 25/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

Αποπλάνηση Παιδική πορνογραφία Σεξουαλική εκμετάλλευση και κακοποίηση παιδιών Έκθεση σε ακατάλληλο Ανάρτηση προσωπικών δεδομένων Βίαια παιχνίδια Διαδικτυακός εκφοβισμός Αποξένωση Υπερβολικός χρόνος σε παιχνίδια Συνομιλίες με αγνώστους Συναντήσεις με αγνώστους Επιβλαβείς συμπεριφορές Ανεπιθύμητα Υπερβολική χρήση κοινωνικών δικτύων Υποκλοπή προσωπικών στοιχείων Παραβίαση ιδιωτικότητας Επιρροή από παραπλανητικές Παραπληροφόρηση Ηλεκτρονικός τζόγος Παραποίηση γλώσσας 26/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

Αναφορικά με τους κινδύνους διαδικτύου, οι γονείς ζητήθηκαν να επιλέξουν τους 5 πιο σημαντικούς για τα παιδιά τους μέσα από μια λίστα με 20 κινδύνους. Ως τον πιο κρίσιμο κίνδυνο θεωρούν την αποπλάνηση με ποσοστό που φτάνει το 51% (276 άτομα). Ακολουθούν η παιδική πορνογραφία (46%, 250 άτομα), η σεξουαλική εκμετάλλευση και κακοποίηση των παιδιών (44%, 236 άτομα), η έκθεση σε ακατάλληλο περιεχόμενο (42%, 226 άτομα) και τέλος η ανάρτηση προσωπικών πληροφοριών. Όσον αφορά στην τρίτη θεματική ενότητα «Ενημέρωση και Προστασία», η πλειονότητα των γονιών συμμετεχόντων (59%, 289 άτομα), δήλωσε πως δεν χρησιμοποιεί λογισμικά ή φίλτρα για την ασφαλή δικτύωση των παιδιών. Το αποτέλεσμα επιβεβαιώνει τις δηλώσεις των γονιών για περαιτέρω ενημέρωση και πληροφόρηση στο θέμα ασφάλεια στο διαδίκτυο. 39% 61% 27/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

Οι γονείς ανέφεραν τη θετική τους στάση σε σχέση με τον περιορισμό στο χρόνο που δικαιούνται να σερφάρουν τα παιδιά τους στο διαδίκτυο. Θα το μοιραστούν μαζί μου Θα το συζητήσουν με τον/την εκπαιδευτικό τους Θα το μοιραστούν με φίλους Θα το καταγγείλουν στην αστυνομία Θα το κρατήσουν μυστικό Οι συμμετέχοντες ερωτήθηκαν για τις ενέργειες στις οποίες πιθανόν να οδηγηθούν τα παιδιά σε περίπτωση που βρεθούν αντιμέτωποι με κάποιο κίνδυνο/ πρόβλημα ή/και ανησυχία τους στο διαδίκτυο. Δόθηκαν 5 ενέργειες και κλήθηκαν να εκφράσουν τις απόψεις τους δηλώνοντας «Ναι», «Όχι» και «Δεν ξέρω». Οι γονείς πιστεύουν πως τα παιδιά τους θα το μοιραστούν μαζί τους αφού η πλειοψηφία (390 άτομα, 79%) δήλωσε «Ναι». Ως δεύτερη επιλογή και σε ποσοστό που μειώνεται στο 62% κατατάσσουν το ενδεχόμενο να το μοιραστούν με φίλους. Η πιθανή ενέργεια των παιδιών να οδηγηθούν σε καταγγελία στην αστυνομία αποκλίνει από τις απόψεις των γονιών αφού το καταψήφισαν με ποσοστό που φτάνει το 61% (301 άτομα). Επιπλέον, ψηλά ποσοστά συγκέντρωσε η βαθμολογία «Δεν ξέρω» αναφορικά με το ενδεχόμενο να το συζητήσουν με τον/την εκπαιδευτικό τους και να το κρατήσουν μυστικό. 28/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

Ελέγχετε τις ιστοσελίδες που επισκέφθηκε το παιδί σας Ελέγχετε τα μηνύματα αποστολής ή/ και αποδοχής του παιδιού σας Ελέγχετε το λογαριασμό/ τη λίστα επαφών του παιδιού σας σε διάφορα μέσα κοινωνικής δικτύωσης 51% 28% 10% 11% 24% 20% 17% 38% 22% 22% 14% 42% Συζητάτε μαζί με το παιδί σας τις δραστηριότητές του στο διαδίκτυο 71% 19% 1% 9% Συζητάτε μαζί με το παιδί σας για θέματα που το ανησυχούν σχετικά με το διαδίκτυο 55% 24% 5% 15% Συζητάτε μαζί με το παιδί σας τρόπους καλής συμπεριφοράς απέναντι σε τρίτα πρόσωπα 86% 7% 7% Παρακολουθείτε τις ενέργειες του παιδιού σας καθώς χρησιμοποιεί το διαδίκτυο 66% 23% 6% 5% Ενθαρρύνετε το παιδί σας να ερευνήσει και να μάθει από μόνο του πράγματα από το διαδίκτυο 50% 31% 9% 10% Πραγματοποιείτε μαζί με το παιδί σας δραστηριότητες στο διαδίκτυο Εισηγείστε στο παιδί σας μεθόδους ασφαλούς χρήσης του διαδικτύου 46% 43% 8% 3% 55% 24% 7% 13% Οι γονείς κλήθηκαν να δηλώσουν τη συχνότητα εφαρμογής σειράς ενεργειών σε σχέση με τη χρήση του διαδικτύου από τα παιδιά τους στο σπίτι. Πρώτη στις συνήθεις πρακτικές τους βρίσκεται η συζήτηση τρόπων καλής συμπεριφοράς απέναντι σε τρίτα άτομα (86%), ενώ ακολουθεί η συζήτηση για τις δραστηριότητες που πραγματοποιεί το παιδί στο διαδίκτυο (71%). Με ποσοστό που φτάνει το 66% 29/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

βρίσκεται η παρακολούθηση των ενεργειών των παιδιών τους καθώς χρησιμοποιούν το διαδίκτυο. Σε ισοψηφία (55%) βρίσκονται οι ενέργειες «Συζητάτε μαζί με το παιδί σας για θέματα που το ανησυχούν σχετικά με το διαδίκτυο» και «Εισηγείστε στο παιδί σας μεθόδους ασφαλούς χρήσης του διαδικτύου». Άλλες πρακτικές που συνηθίζονται από τους γονείς είναι ο έλεγχος των ιστοσελίδων που επισκέπτονται τα παιδιά (51%). Παρομοίως, οι γονείς δήλωσαν πως εφαρμόζουν «Συχνά» αλλά και «Πολύ λίγο» την ενέργεια «πραγματοποίηση διαφόρων δραστηριοτήτων μαζί με το παιδί σας στο διαδίκτυο» αφού τα ποσοστά των δύο συχνοτήτων (46% και 43% αντίστοιχα) δεν έχουν ιδιαίτερα μεγάλη απόκλιση μεταξύ τους. Σε αντίθεση με τη συχνή εφαρμογή των προαναφερθέντων ενεργειών, ο έλεγχος του λογαριασμού/της λίστας επαφών των παιδιών τους σε διάφορα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ο έλεγχος των μηνυμάτων αποστολής ή/ και αποδοχής των παιδιών καθώς δεν ισχύουν σε μεγάλο βαθμό όπως διαφάνηκε από τα ποσοστά (42% και 38% αντίστοιχα). 20% 1% 15% 26% 38% Σχετικά με τον βαθμό που πιστεύουν ότι είναι ικανοί να βοηθήσουν τα παιδιά τους να αντιμετωπίσουν κάποιον κίνδυνο/ πρόβλημα/ ή ανησυχία τους στο διαδίκτυο, η 30/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

πλειοψηφία των γονιών δήλωσε «Αρκετά» (38%, 189 άτομα), «Πολύ» (26%, 127 άτομα), «Πάρα πολύ» (20%, 97 άτομα) «Λίγο» (15%, 73 άτομα), και «Καθόλου» ένα πολύ μικρό ποσοστό της τάξεως του 1% (6 άτομα). 12% 12% 20% 15% 34% 35% Αναφορικά με το βαθμό ικανότητας των ίδιων των παιδιών να αντιμετωπίσουν κάποιον κίνδυνο/ πρόβλημα ή/και ανησυχία που διατρέχουν στο διαδίκτυο, οι γονείς εξέφρασαν την πιθανή ανησυχία τους για την ανεπαρκή ικανότητα των μαθητών να αντιμετωπίσουν τέτοια θέματα. Αναλυτικότερα, το 35% (173 άτομα) δήλωσε «Λίγο» και ένα ποσοστό της τάξεως του 12% και 20% τους θεωρούν «Πολύ» έως «Πάρα πολύ» ικανούς να αντιμετωπίσουν κινδύνους που ελλοχεύουν στο διαδίκτυο. 31/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

11% 11% 18% 25% 34% Οι γονείς πιστεύουν ότι τα παιδιά τους γνωρίζουν από λίγο έως αρκετά πού να απευθυνθούν σε περίπτωση που αντιμετωπίσουν κάποιον κίνδυνο/ πρόβλημα ή/και ανησυχία τους στο διαδίκτυο. Συγκεκριμένα, το 34% των συμμετεχόντων (169 άτομα) δήλωσε «Αρκετά», ενώ το 25% (125 άτομα) «Λίγο. Το ερώτημα βαθμολογήθηκε με χαμηλότερα ποσοστά ως προς τις κλίμακες «Πολύ» 18%, «Πάρα πολύ» (11%), και «Καθόλου» (8%). 32/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

Σχολείο Εκπαιδευτικούς Φίλους Αδέλφια ΜΜΕ Εμπλεκόμενους φορείς (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αστυνομία, ΑΤΗΚ, κ.ά.) Δεν ενημερώνονται Άλλες πηγές Διαδίκτυο Πάροχοι υπηρεσιών διαδίκτυο Ως πηγές αναζήτησης πληροφοριών και ενημέρωσης για το διαδίκτυο με σκοπό την διαφύλαξη της ασφάλειάς τους, οι γονείς πιστεύουν ότι τα ίδια τα παιδιά απευθύνονται τόσο στο σχολείο όσο και στους ίδιους προσωπικά (73% και 43% αντίστοιχα), ενώ ακολουθούν οι φίλοι (34%) και τα αδέλφια (24%). Με μικρότερα ποσοστά κατατάσσονται οι πηγές ΜΜΕ (20%), εμπλεκόμενοι φορείς (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αστυνομία, ΑΤΗΚ, κ.ά.) (18%), δεν ενημερώνονται (17%), άλλες πηγές (16%) (π.χ. από τους ίδιους τους γονείς και φροντιστήριο), διαδίκτυο (12%), και τέλος πάροχοι υπηρεσιών διαδικτύου (6%). 33/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

Κάτω των 3 ετών Άνω των 3 ετών Άνω των 6 ετών Άνω των 12 ετών Η πλειοψηφία των γονιών (305 άτομα, 64%) προτείνει την ηλικία άνω των 6 ετών ως την καταλληλότερη για τη συστηματική ενημέρωση και διαπαιδαγώγηση των παιδιών για την ασφαλή χρήση του διαδικτύου. Ακολουθούν οι ηλικίες άνω των 3 ετών (136 άτομα, 29%), και τέλος με μικρότερα ποσοστά ισοψηφούν οι επιλογές κάτω των 3 ετών και άνω των 12 (4%). Η ηλικία άνω των 17 ετών δεν συγκέντρωσε κανένα ποσοστό από τους συμμετέχοντες. 34/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

Γονείς Σχολείο / Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Πολιτεία Αστυνομία Πάροχοι υπηρεσιών διαδικτύου Διάφοροι φορείς και οργανώσεις Μαθητές Αναφορικά με το ερώτημα για το ποιος έχει την κύρια ευθύνη για την προστασία των παιδιών στο διαδίκτυο, οι γονείς ανέδειξαν τους ίδιους ως την πρώτη πιο κύρια πηγή υπευθυνότητας με ποσοστό που φτάνει το 95% (454 άτομα). Δεύτερη αρμόδια πηγή προστασίας των παιδιών στο διαδίκτυο σύμφωνα με τους γονείς βρίσκεται το σχολείο/ Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού (81%, 385 άτομα) και ακολούθως η πολιτεία (40%, 139 άτομα). Οι 3 επικρατέστερες πηγές βρίσκονται σε συμφωνία με το δείγμα των εκπαιδευτικών αφού ανέδειξαν τις ίδιες επιλογές στην ίδια σειρά κατάταξης. 35/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

Ακατάλληλο περιεχόμενο/ παραπληροφόρηση Παιδική πορνογραφία Εθισμός Διαδικτυακός εκφοβισμός Διασφάλιση προσωπικών στοιχείων Επικοινωνία με αγνώστους σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης Βίαια παιχνίδια Ασφαλή συμπεριφορά στο διαδίκτυο Αποξένωση Διαμόρφωση νομοθετικού πλαισίου πολιτικής ασφάλειας Ασφαλή χρήση συσκευών Δημιουργία εκπ/κού κέντρου ενημέρωσης του κοινού Ενημέρωση / Πληροφόρηση Ανεπιθύμητα μηνύματα Καλλιέργεια θετικής στάσης απέναντι στον ψηφιακό κόσμο από παιδική ηλικία Ηλεκτρονικός τζόγος Ψηφιακή ταυτότητα Επικοινωνία/ Κοινωνικά Παραποίηση γλώσσας Ψυχαγωγία Θέματα πνευματικών δικαιωμάτων Ηλεκτρονικό 36/48 εμπόριο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

Όσον αφορά τα 5 πιο σημαντικά θέματα για την λήψη αποφάσεων σχετικά με την ασφαλή χρήση του διαδικτύου, οι γονείς εξέφρασαν την άποψή τους κατατάσσοντας το ακατάλληλο περιεχόμενο/ παραπληροφόρηση πρώτο στις προτιμήσεις τους (60%, 285 άτομα). Ως δεύτερο σημαντικότερο θέμα θεωρούν την παιδική πορνογραφία (52%), και επόμενο σε σειρά τον διαδικτυακό εκφοβισμό με ποσοστό που φτάνει το 39%. Σε ισοψηφία ακολουθούν, η διασφάλιση προσωπικών στοιχείων (38%) και η επικοινωνία με αγνώστους σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης (38%). Προγράμματα εκπ/σης στα σχολεία Γραμμή βοήθειας Γραμμή καταγγελιών Ιστοσελίδες με πληροφορίες Σχετική νομοθεσία Στοχεύοντας στην ανάπτυξη εθνικής στρατηγικής πολιτικής για την ασφάλεια στο διαδίκτυο, κρίθηκε αναγκαίο να εντοπιστεί η επίγνωση των γονιών για την ύπαρξη ή μη σχετικών δράσεων ενημέρωσης για το θέμα «ασφάλεια στο διαδίκτυο» στην Κύπρο. Σε γενικές γραμμές οι γονείς δεν είναι ενήμεροι για τις δράσεις που πραγματοποιούνται γεγονός που επιβεβαιώνει και την ανάγκη για παροχή στήριξης, και συστηματικής ενημέρωσης και πληροφόρησης. Αναλυτικότερα, το 50% των γονιών γνωρίζει για τα προγράμματα εκπαίδευσης στα σχολεία και για τη ύπαρξη ιστοσελίδων πληροφόρησης (46%), αφού απάντησε καταφατικά, ενώ συγκέντρωσαν 37/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

επίσης και ψηλά ποσοστά στην επιλογή της συχνότητας «Δεν ξέρω». Σε αντίθεση με τις δυο αυτές δράσεις, τα ποσοστά συγκέντρωσης της αρνητικής απάντησης των δράσεων, γραμμή βοήθειας, γραμμή καταγγελιών και σχετική νομοθεσία, αναδεικνύουν την άγνοιά ενημέρωσης των γονιών για τις σχετικές δράσεις ενημέρωσης στο θέμα ασφάλεια στο διαδίκτυο. 3% 97% Αισιόδοξους μας βρίσκει η δήλωση των γονιών για απόκτηση περαιτέρω ενημέρωσης αφού το 97% των συμμετεχόντων δήλωσε θετικά ως προς την επιθυμία τους για συστηματική πληροφόρηση και ενημέρωση αναφορικά με το θέμα ασφάλεια στο διαδίκτυο. Μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείο (email) Μέσω αναρτήσεων Μέσω ενημερωτικής Άλλο σε κοινωνικά σελίδας στο (Παρακαλούμε δίκτυα 38/48 διαδίκτυο προσδιορίστε) Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

Η πλειοψηφία των γονιών φαίνεται να προτιμά να ενημερώνεται για το θέμα της ασφάλειας στο διαδίκτυο κυρίως μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (86%, 387 άτομα), ακολούθως μέσω ενημερωτικής σελίδα στο διαδίκτυο (portal) (47%, 212 άτομα) και μέσω αναρτήσεων σε κοινωνικά δίκτυα (43%, 191 άτομα). Στην επιλογή άλλο (6%, 29 άτομα), οι γονείς προσδιόρισαν την επιθυμία τους για ενημέρωση μέσω των ΜΜΕ, εργαστηριών/σεμιναρίων, σχολείο και τέλος μέσω του Υπουργείου Παιδείας σε συνεργασία με το Υπουργείο Δημόσιας τάξης. 3.2.2 Ομάδα εστίασης Στην παρούσα ενότητα παρουσιάζονται τα αποτελέσματα από την ανάλυση των συζητήσεων που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο υλοποίησης του δεύτερου εργαλείου συλλογής δεδομένων - ομάδων εστίασης (focus groups). Συνολικά 29 συμμετέχοντες συμμετείχαν οικειοθελώς στις ομάδες εστίασης και η συζήτηση καθοδηγήθηκε με τη χρήση οδηγών που περιλάμβαναν ημι-δομημένες ερωτήσεις γύρω από τις 4 θεματικές ενότητες που αναπτύχθηκαν (βλ. Σχήμα 1). Για σκοπούς υλοποίησης, δημιουργήθηκαν 3 ομάδες εστίασης, μία ανά ομάδα πληθυσμού (μία για τους εκπαιδευτικούς, μία για τους γονείς / κηδεμόνες και μία για τα παιδιά τους (μαθητών / μαθητριών). Οι συναντήσεις των ομάδων διεξήχθησαν στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου στα Λατσιά, την Παρασκευή 1/7/2016 και την Παρασκευή 8/7/2016, μεταξύ 10:00 11:30. Σχήμα 2. Ομάδες εστίασης με εκπαιδευτικούς, μαθητές και γονείς για το θέμα ασφάλεια στο διαδίκτυο. 39/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

Οι εισηγήσεις/ απόψεις των εκπαιδευτικών για την εφαρμογή εθνικής στρατηγικής πολιτικής για την ασφάλεια στο διαδίκτυο βρίσκονται σε συμφωνία με τα αποτελέσματα που προέκυψαν από την ανάλυση των ερωτηματολογίων. Η ανάλυση της συζήτησης που αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια πραγματοποίησης της ομάδας εστίασης με τους εκπαιδευτικούς, ανέδειξε την ανάγκη για ανάπτυξη εθνικής στρατηγικής πολιτικής στο θέμα ασφάλεια στο διαδίκτυο. Οι εκπαιδευτικοί ανέφεραν τη σημασία κατοχύρωσης νομοθετημάτων σε επίπεδο κοινοβουλίου. Προϋπόθεση αποτελεί η συμβολή και συνεργασία όλων των μερών που διαδραματίζουν ρόλο προς αυτήν την κατεύθυνση (π.χ. συνέργειες που να περιλαμβάνουν γονείς, εκπαιδευτικούς, μαθητές, Υπουργείο Παιδείας, Διευθύνσεις Δημοτικής και Μέσης εκπαίδευσης, ύλη μαθημάτων, Αναλυτικά Προγράμματα, εμπειρογνώμονες) ώστε να αντιλαμβάνονται τον εκπαιδευτικό και τεχνικό ρόλο αυτής της εθνικής πολιτικής. Απαραίτητη και σε σημαντική θέση κατατάσσουν την ενεργή εμπλοκή των γονιών στον ρόλο αυτό. Περαιτέρω, εισηγήθηκαν τη θεσμοθέτηση υπεύθυνου ατόμου με εξειδικευμένη γνώση σε θέματα ασφάλειας διαδικτύου, το οποίο θα καλύπτει μια σχολική και τοπική κοινότητα με σκοπό να προστατεύει και να επιμορφώνει όλη την εκπαιδευτική κοινότητα. Επιπλέον, οι εκπαιδευτικοί θεωρούν σημαντική την εξασφάλιση πόρων (κονδύλια για την ασφάλεια στο διαδίκτυο) καθώς και την περαιτέρω επιμόρφωση και εκπαίδευση μέσα από βιωματικά εργαστήρια. Αναφορικά με την καταλληλότερη ηλικία διαπαιδαγώγησης των παιδιών στο θέμα ασφάλεια στο διαδίκτυο, οι εκπαιδευτικοί θεωρούν πως αυτή πρέπει να ξεκινά από την Προδημοτική ηλικία και να επικεντρώνεται στην καλλιέργεια σωστής διαδικτυακής στάσης, στοχεύοντας στην αλλαγή νοοτροπίας και κουλτούρας. Αξίζει να αναφερθεί η εισήγηση ενός συμμετέχοντα ο οποίος έθιξε την ανάγκη για εμπλουτισμό δράσεων ενημέρωσης μέσω της προσέγγισης από κάτω προς τα πάνω αλλά και από πάνω προς τα κάτω (bottom-up/ top-down approach). Για παράδειγμα, ο μαθητής να ενημερώνει τον εκπαιδευτικό και τον γονέα και κατ επέκταση αυτοί να ενημερώνουν το σύστημα δίνοντας ανατροφοδότηση βάσει της οποίας το Υπουργείο Παιδείας να παίρνει αποφάσεις. Επιπρόσθετα, αναφέρουν πως η άγνοια του κοινού στο θέμα ασφάλεια στο διαδίκτυο θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί μέσω της συνεχούς ενημέρωσης και πληροφόρησης με κοινοποίηση σοβαρών περιστατικών. 40/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

Χρήσιμη εισήγηση αποτέλεσε η εισήγηση για αναθεώρηση των Αναλυτικών Προγραμμάτων, τόσο σε συγκεκριμένα μαθήματα όσο και διαθεματικά από την πλειοψηφία των εκπαιδευτικών. Για παράδειγμα ένας εκπαιδευτικός ανέφερε πως στη Δημοτική εκπαίδευση πρέπει να συμπεριληφθεί το θέμα «Ασφάλεια στο διαδίκτυο» στο μάθημα «Αγωγής ζωής» και να αποτελεί μέρος της ενότητας «Φροντίζω την υγεία, την ψυχή και το σώμα μου» ή ακόμη και σαν ξεχωριστή ενότητα. Επίσης, θα μπορούσε να συμπεριληφθεί στον κώδικα συμπεριφοράς που αναπτύσσεται κάθε χρόνο σε κάθε τάξη για τη δημιουργία του κώδικα του σχολείου (κανόνων) και σύνδεσή του με αντίστοιχες συνέπειες. Προκειμένου να αντιμετωπιστεί το θέμα με σοβαρότητα και να κατοχυρωθεί επίσημα είναι σημαντικό να υπάρχει αξιολόγηση των υπεύθυνων ατόμων ως προς τις γνώσεις που κατέχουν αλλά και πιστοποίηση καταλληλόλητας ενασχόλησής τους με το θέμα. Η ανάπτυξη σχεδίων δράσης διαδικτυακής ασφάλειας (διάγνωση αναγκών και αδυναμιών, καθορισμός στόχων και πορείας) καθώς επίσης και η σύνδεση με κίνητρα για αποτελεσματική συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων φορέων (γονείς, εκπαιδευτικοί, μαθητές, διεύθυνση σχολείου, κοινωνία, Υπουργείο Παιδείας) αποτέλεσαν εισηγήσεις οι οποίες βρίσκονταν σε συμφωνία από την πλειοψηφία των συμμετεχόντων. Ως προς την ομάδα εστίασης που πραγματοποιήθηκε με τους μαθητές, τα κυριότερα σημεία που εντοπίστηκαν από την ανάλυση περιεχομένου της συζήτησης παρουσιάζονται στην ενότητα που ακολουθεί. Γενικότερα, οι μαθητές αποδίδουν άγνοια τόσο στο σχολείο όσο και στην οικογένεια αναφορικά με το ποια είναι τα κατάλληλα μέτρα προστασίας διαδικτύου. Οι μαθητές δήλωσαν ότι δεν είναι ενήμεροι για την ύπαρξη σχετικού εκπαιδευτικού υλικού ως προς την ασφάλεια στο διαδίκτυο και σε περίπτωση που αντιμετωπίσουν κάποιο πρόβλημα/κίνδυνο στο διαδίκτυο δεν γνωρίζουν πού να απευθυνθούν για παροχή βοήθειας. Αξίζει να σημειωθεί, ότι τα παιδιά κατατάσσουν τους γονείς ως την πιο σημαντική πηγή πληροφόρησης και ενημέρωσης για παροχή συμβουλών και μέτρων προστασίας στο διαδίκτυο. Μια μαθήτρια αναφέρει χαρακτηριστικά πως βασική ομάδα στόχος των αρμοδίων που ασχολούνται με το θέμα για την ασφάλεια στο διαδίκτυο πρέπει να είναι ο γονιός αφού αυτός είναι που θα παρέχει πρώτος τις σωστές συμβουλές στο παιδί του. Τα παιδιά έθιξαν το θέμα του χάσματος μεταξύ γενεών και ανέφεραν πως 41/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

πρέπει κάθε ηλικιακή ομάδα να ενημερώνεται με διαφορετικό τρόπο προσέγγισης. Για παράδειγμα, μια μαθήτρια αναφέρει πως «η ενημέρωση για την ασφάλεια στο διαδίκτυο είναι σημαντικό να μην γίνεται σε μεγάλη ηλικία που ήδη οι μαθητές απόκτησαν δική τους άποψη αλλά αυτό να γίνεται σε μικρότερη ηλικία (π.χ. νηπιαγωγείο, πρώτες τάξεις δημοτικού) που ακόμη τα παιδιά δεν γνωρίζουν αρκετά για το θέμα». Σχετικά με το πότε θεωρούν ότι πρέπει να ξεκινά η διαπαιδαγώγηση στο θέμα ασφάλειας στο διαδίκτυο, οι μαθητές ομόφωνα δήλωσαν ότι αυτή πρέπει να ξεκινά από μικρή ηλικία, νηπιαγωγείο και πρώτες τάξεις δημοτικού. Οι μαθητές εισηγήθηκαν διάφορες ενέργειες για την ασφαλή πλοήγηση εκ των οποίων η απόκτηση κατάλληλων δεξιοτήτων και γνώσεων ασφαλούς πλοήγησης να αποτελεί σημαντική προϋπόθεση για την προστασία τους. Επιπρόσθετη εισήγηση αποτελεί η ανάπτυξη εφαρμογών για την προστασία τους στο διαδίκτυο. Συγκεκριμένα μια μαθήτρια αναφέρθηκε στην ανάπτυξη αλγορίθμου αναγνώρισης της ηλικίας του ατόμου πλοήγησης μέσα από αυτόματο φιλτράρισμα με βάση λέξεις κλειδιά και τον εντοπισμό συμπεριφοράς πλοήγησης του χρήστη. Επιπρόσθετα, οι μαθητές πρότειναν την ανάπτυξη προώθησης σχετικών διαφημίσεων για το θέμα ασφάλειας διαδικτύου, μέσω της εμφάνισής τους στις διάφορες εφαρμογές (π..χ. you tube κ.ά) και τις οποίες να μην μπορείς να αγνοήσεις ή να προσπεράσεις. Επίσης, θεωρούν σημαντικό πως η ενημέρωση και η πληροφόρηση των ατόμων (εκπαιδευτικοί, γονείς, μαθητές) στο θέμα της ασφάλειας στο διαδίκτυο πρέπει να στοχεύει στην απόκτηση ικανότητας αναγνώρισης των κατάλληλων ιστοσελίδων, εφαρμογών, ψηφιακών εργαλείων, παιχνιδιών κ.ά προκειμένου να προστατευτούν κατάλληλα. Θίγοντας την ανάγκη για συστηματική ενημέρωση, οι μαθητές έδωσαν εισηγήσεις σχετικές με τη σχολική δραστηριότητα. Συγκεκριμένα, ανέφεραν πως στα σχολεία πρέπει να προσφέρονται διαλέξεις και εργαστήρια με παραδείγματα περιστατικών και πρακτικής εξάσκησης από ειδικούς. Επιπλέον, θεωρούν σημαντικό να παρουσιαστούν περιστατικά από άτομα της ίδιας ηλικίας, ούτως ώστε να δίνεται και διαφορετική προσέγγιση στο θέμα π.χ. διαδικτυακός εκφοβισμός, σεξουαλική παρενόχληση, διαφύλαξη προσωπικών στοιχείων. Σε συμφωνία με το δείγμα των 42/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

εκπαιδευτικών, οι μαθητές προτείνουν την ύπαρξη σχετικού μαθήματος που να αφορά την ασφάλεια στο διαδίκτυο με συχνότητα διδασκαλίας μία φορά την εβδομάδα για παροχή πρακτικών σωστής χρήσης του διαδικτύου και συμβουλών πλοήγησης. Επιπρόσθετα, τα παιδιά εισηγήθηκαν να γίνεται ενημέρωση μέσω ιστοσελίδας στο facebook, να στέλνεται ενημερωτικό φυλλάδιο μέσω email και να προωθούνται διαδικτυακές διαφημίσεις. Τέλος, οι μαθητές πιστεύουν ότι η δημιουργία ενός εκπαιδευτικού κέντρου μάθησης θα ήταν πολύ καλή ευκαιρία ενημέρωσης για το θέμα αφού μέσω της ανάπτυξης διαδραστικών παιχνιδιών με επίπεδα δυσκολίας θα παρέχει την δυνατότητα στους μαθητές να αντιμετωπίσουν και αποφύγουν διάφορους κινδύνους του διαδικτύου με αντίστοιχες εισηγήσεις τρόπων προστασίας. Η συζήτηση που αναπτύχθηκε από την ομάδα εστίασης με τους γονείς ανέδειξε τις σημαντικότερες εισηγήσεις για την ανάπτυξη εθνικής στρατηγικής πολιτικής για την ασφάλεια στο διαδίκτυο και αυτές παρουσιάζονται πιο κάτω. Οι γονείς εξέφρασαν τις ανησυχίες τους σε θέματα αξιοπιστίας του διαδικτυακού περιεχομένου και πρότειναν τρόπους προστασίας για διαφύλαξη της ασφάλειας των παιδιών. Αναφέρθηκαν στη σημαντικότητα που φέρει η σχέση τους με τα παιδιά και συγκεκριμένα η συζήτηση που πρέπει να αναπτύσσεται μεταξύ τους για την παροχή συμβουλών σε θέματα ασφάλειας στο διαδίκτυο. Επιπλέον, αναφέρθηκαν στη σημασία που έχει η χρήση φίλτρων π.χ. φίλτρα για θέαση (λέξη κλειδί «μπάλα») για παιδιά κάτω των 14 χρονών (ranking), η ελεγχόμενη ζώνη πλοήγησης των παιδιών στο σπίτι του χώρου που βρίσκονται οι συσκευές, η ύπαρξη μέτρων πρόσβασης ανά ηλικία από τους παρόχους διαδικτύου π.χ. το rating ταινιών για το κοινό (ελεύθερες διαφημίσεις) ακόμα και από συσκευές πρέπει να είναι δεδομένο το λογισμικό στην ελληνική, λεξιλόγια ενσωματωμένα (π.χ. να δοθούν λέξεις κλειδιά στους παρόχους από εκπαιδευτικούς και γονείς). Σημαντική θέση στη συζήτηση των γονιών πήρε ο ρόλος της εκπαίδευσης προπαίδειας για την παροχή κατάλληλων πρακτικών ασφαλούς πλοήγησης οι οποίες πρέπει να ξεκινούν από την Προδημοτική / Δημοτική εκπαίδευση. Η πλειοψηφία των γονιών προτείνει την ένταξη του θέματος ασφάλειας στο διαδίκτυο μέσα στα πλαίσια π.χ. της αειφόρου ανάπτυξης εισήγηση η οποία βρίσκεται σε συμφωνία τόσο με το δείγμα των εκπαιδευτικών όσο και των παιδιών που θεωρούν απαραίτητη την ένταξη 43/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

του θέματος στα Αναλυτικά Προγράμματα (ΑΠ). Επιπλέον, σχολίασαν τη σύσταση συμβουλίου στρατηγικής ή αλλιώς εθνικής επιτροπής προστασίας του παιδιού που να συγκροτείται από γονείς, εκπαιδευτικούς, παρόχους διαδικτύου και άλλους σχετικούς φορείς στο θέμα της ασφάλειας στο διαδίκτυο. Μεταξύ των εισηγήσεών τους ήταν και η ανάγκη για ενδυνάμωση ενσυναίσθησης και κριτικής σκέψης των παιδιών, η νομοθέτηση και η κατοχύρωση κώδικα ηθικής συμπεριφοράς με αρχές (αλλιώς υπεύθυνης συμπεριφοράς) και με αντίστοιχες κυρώσεις σε περιπτώσεις μη τήρησης/ παραβίασής τους. Όσο αφορά τον κώδικα ηθικής συμπεριφοράς μερικοί γονείς πρόσθεσαν πως πρέπει να κωδικοποιηθούν κάποιοι κανόνες που να αφορούν το διαδίκτυο από το σχολείο και από τους γονείς και η πρόληψη να αποτελέσει μέρος της πολιτικής της οικογένειας και του σχολείου π.χ. πώς διαχειρίζομαι το bullying αφού το υποστώ, δεν βρίζω σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης κ.ά. Αξίζει να αναφερθεί η ανάγκη για συστηματική ενημέρωση και εκπαίδευση γονιών και παιδιών μέσω της δημιουργίας ομάδας υποστήριξης για τους γονείς και την παροχή δωρεάν δημόσιας εκπαίδευσης γονιού και παιδιού. Αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσα από την εγκαθίδρυση σχολής γονέων (υποχρεωτική ή μη). Ένας γονιός ανέφερε πως καλό θα ήταν η θεσμοθέτηση της σχολής γονέων να παρέχει κάποια κίνητρα για ανάδειξη της χρησιμότητας παρακολούθησης π.χ tablet, επιδότηση κ.ά. Μεταξύ των χρήσιμων εισηγήσεων που εισακούστηκαν είναι και η δημιουργία ιστοσελίδας για παροχή ενημέρωσης και πληροφόρησης με διαθέσιμες εκπαιδευτικές πύλες σε συγκεκριμένες ώρες και ημέρες π.χ μεταξύ των ωρών 17.00 21.00 για αναζήτηση εκπαιδευτικού υλικού τόσο από τα παιδιά όσο από τους ίδιους τους γονείς. Τέλος, οι εκπαιδευτικοί θεωρούν πως σημαντική προϋπόθεση για την ανάπτυξη της εθνικής πολιτικής στρατηγικής για την ασφάλεια στο διαδίκτυο είναι η εμπλοκή του σχολείου σε συνεργασία με την σχολή γονέων για προαγωγή δικτύων αριστείας και όχι μονάδων αριστείας. Άλλωστε αναφέρουν, πως στόχος πρέπει να είναι η αλλαγή κουλτούρας που αποτελεί παράγωγο όλων των θεμάτων γύρω από την ασφάλεια στο διαδίκτυο. 4. Συζήτηση Η παρούσα έκθεση εκπονείται στα πλαίσια ανάπτυξης εθνικής στρατηγικής της Κυπριακής Δημοκρατίας για την ασφάλεια και αξιοποίηση του διαδικτύου για 44/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

μαθητές, εκπαιδευτικούς και γονείς. Ανάμεσα στις ενέργειες για την ανάπτυξη της στρατηγικής περιλαμβάνεται και η διερεύνηση των αναγκών από διάφορες ομάδες πληθυσμού (εκπαιδευτικούς, γονείς και παιδιά), ούτως ώστε να καθοριστούν εισηγήσεις δράσεων. Η ανάλυση των δεδομένων από τη χρήση του ερωτηματολογίου και των ομάδων εστίασης ανέδειξε πως η χρήση του διαδικτύου από τους γονείς, εκπαιδευτικούς και μαθητές είναι πολύ συχνή και αποτελεί μέρος της καθημερινότητάς τους. Τα αποτελέσματα της διερεύνησης φαίνεται να συντείνουν μεταξύ των ομάδων πληθυσμού γεγονός που αφήνει περιθώρια για ανάπτυξη κοινών δράσεων. Συγκεκριμένα, η χρήση του διαδικτύου τόσο από τους εκπαιδευτικούς όσο και από τους γονιούς γίνεται κυρίως για διερεύνηση πληροφοριών, ενημέρωση και επικοινωνία. Σε συμφωνία βρίσκονται οι απόψεις τους για τη χρήση του διαδικτύου από τους μαθητές εκτός σχολείου με τρεις κυριότερους λόγους χρήσης να βρίσκονται πρώτοι στις επιλογές τους, την κοινωνική δικτύωση, ψυχαγωγία και τα ψηφιακά παιχνίδια. Παράλληλα, οι εκπαιδευτικοί συμμετέχοντες δήλωσαν πως η χρήση του διαδικτύου ως μέρος του μαθήματος από τους μαθητές συμβαίνει λιγότερο συχνά ή 2-3 φορές την εβδομάδα. Επιπλέον, διαφάνηκε πως οι συμμετέχοντες είναι αρκετά ενήμεροι ως προς τους κινδύνους του διαδικτύου. Συγκεκριμένα φαίνεται να πιστεύουν ότι η ανάρτηση προσωπικών δεδομένων, η αποπλάνηση, η αποξένωση, η έκθεση σε ακατάλληλο περιεχόμενο, ο διαδικτυακός εκφοβισμός, η παιδική πορνογραφία και η σεξουαλική εκμετάλλευση είναι οι πιο σημαντικοί κίνδυνοι. Αναφορικά με τις ενέργειες στις οποίες θα οδηγηθούν τα παιδιά σε περίπτωση που αντιμετωπίσουν κάποιον κίνδυνο/ πρόβλημα ή/και ανησυχία στο διαδίκτυο, οι συμμετέχοντες (εκπαιδευτικοί και γονείς) θεωρούν ότι τα παιδιά θα το μοιραστούν με φίλους, γονείς και εκπαιδευτικούς ωστόσο το ενδεχόμενο να το καταγγείλουν στην αστυνομία φαίνεται μακρινό. Παράλληλα, οι εκπαιδευτικοί φαίνεται να αναγνωρίζουν πρακτικές για την ασφαλή πλοήγηση των παιδιών με την εφαρμογή φίλτρων, πολιτικής ορθής χρήσης και ανάπτυξης προγραμμάτων /σεμιναρίων ως τις τρεις πιο σημαντικές ενέργειες που ακολουθούν. Σε αντίθεση με τους εκπαιδευτικούς, η πλειοψηφία των γονιών φαίνεται να μην χρησιμοποιεί φίλτρα ενώ ακολουθεί την τακτική εφαρμογής περιορισμένου χρόνου ενασχόλησης των παιδιών με το διαδίκτυο, καθώς επίσης και τη συζήτηση και εισηγήσεις γύρω από θέματα που αφορούν στη γενικότερη διαδικτυακή συμπεριφορά των παιδιών τους. Σε σχέση με την ικανότητα παροχής βοήθειας για ασφαλή δικτύωση στα παιδιά, τόσο το δείγμα των εκπαιδευτικών όσο και των γονέων θεωρούν τους εαυτούς τους αρκετά ικανούς για 45/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET

παροχή βοήθειας στα παιδιά σε αντίθεση με τα ίδια τα παιδιά που δηλώνουν ότι θεωρούν τους γονείς τους λιγότερο ικανούς στο θέμα αυτό. Παράλληλα, οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς θεωρούν ότι ο βαθμός ικανότητας αναζήτησης βοήθειας για θέματα που αφορούν στην ασφάλεια στο διαδίκτυο από τα παιδιά είναι πολύ χαμηλός αφού δεν γνωρίζουν πού να απευθυνθούν σε περίπτωση που χρειαστούν βοήθεια. Ως κύριες πηγές ενημέρωσης οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς κατατάσσουν το σχολείο και τους εκπαιδευτικούς, ενώ ως πιο σημαντική ηλικία για να ξεκινήσει η διαπαιδαγώγηση των παιδιών για την ασφάλεια στο διαδίκτυο θεωρούν την ηλικία των 6 ετών. Περαιτέρω, οι απόψεις των συμμετεχόντων (εκπαιδευτικοί και γονείς) για τα υπεύθυνα άτομα παροχής προστασίας των παιδιών στο διαδίκτυο συντείνουν, αφού ανέφεραν το σχολείο, τους γονιούς και την πολιτεία ως τους τρείς σημαντικότερους φορείς. Μέσα από την παρούσα μελέτη διαπιστώθηκε έντονα η ανάγκη για συστηματική ενημέρωση και πληροφόρηση για το θέμα της ασφαλούς χρήσης του διαδικτύου αφού σε αντίθεση με τους εκπαιδευτικούς, το δείγμα των γονιών δήλωσε πως δεν γνωρίζει για την ύπαρξη των σχετικών δράσεων που παρέχονται από αρμόδιους φορείς (π.χ Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, Αστυνομία, Πάροχοι υπηρεσιών διαδικτύου κ.ά.) διαφάνηκε επίσης ότι μερική άγνοια υπάρχει και εκ μέρους των εκπαιδευτικών. Επιπρόσθετα, διαπιστώθηκε η ανάγκη για υποστήριξη αλλά και επέκταση εκπαιδευτικών δράσεων για το θέμα, τόσο μέσα στο εκπαιδευτικό σύστημα όσο και εκτός, με την πολιτεία να παίρνει ρόλο ενισχυτικό. Αυτό διαφάνηκε και κατ επέκταση επιβεβαιώνεται από τα αποτελέσματα μέσω της ανάλυσης του ερωτηματολογίου των γονιών όπου το 40% του δείγματος ανέδειξε την πολιτεία ως την τρίτη πιο κύρια πηγή ευθύνης για την προστασία των παιδιών στο διαδίκτυο μετά τους γονείς (95%) και το σχολείο/ Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού (81%). 5. Εισηγήσεις Σε γενικές γραμμές οι συμμετέχοντες εξέφρασαν έντονα την αδήριτη ανάγκη για συστηματική ενημέρωση και πληροφόρηση, παρουσίαση σχετικών προγραμμάτων 46/48 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, CARDET