Συνέντευξη με τον κύριο Γιαννουλάκη Κωστή Α. Πλευρά

Συνέντευξη με τον κύριο Γιαννουλάκη Κωστή 18-7-2000 Α. Πλευρά Κύριε Γιαννουλάκη θα θελα να μου πείτε καταρχήν αν στην οικογένειά σας κάποιος άλλος έπαιζε κάποιο όργανο; Κατάγεστε απ τα Χανιά; Ναι, κατάγομαι απ τα Χανιά, από ένα ορεινό χωριό του Αποκόρωνα. Λύρα έπαιζε ο πατέρας μου. Απ αυτόν πήρα τα πρώτα μαθήματα, τα πρώτα τραγούδια. Ο πατέρας μου είχε μάθει από κάποιον Καντεράκη Σταύρο, ο οποίος συγκαταλέγεται στους πρωτομάστορες της κρητικής μουσικής κι είχε πάρει κι αυτός από κει κάποια μαθήματα, έμαθε λύρα ο πατέρας μου, μετά κάποια στιγμή μου έδειξε κάποια πράγματα και συνέχισα εγώ. Εσείς στα Χανιά γεννηθήκατε; Γεννήθηκα στα Χανιά, μεγάλωσα στα Χανιά μέχρι δεκατριών χρονών. Στη Σούρη Αποκορώνου ή στα Χανιά στην πόλη; Στην πόλη των Χανίων, εκεί τελείωσα το δημοτικό, στην πόλη των Χανίων. Την πρώτη γυμνασίου την έκανα στην Ιεράπετρα και τη δευτέρα γυμνασίου έως τώρα που είμαι τριάντα έξι χρονών έχω μείνει στη Σητεία. Οπότε γνωρίζετε και από Χανιά και από Ιεράπετρα και από Σητεία. Ναι και από Σητεία. Και έχω κάνει σπουδές στο Ηράκλειο. Τι σπουδές, μουσικές; Έχω σπουδάσει μηχανολόγος στο Ηράκλειο και για ένα χρόνο φοιτούσα στη σχολή του Μουντάκη στο Ηράκλειο λύρα. Ο πατέρας σας έπαιζε επαγγελματικά; Ο πατέρας μου δεν έπαιζε επαγγελματικά, έπαιζε εντελώς ερασιτεχνικά σε παρέες. Οι σκοποί που ακούγατε ήταν συρτά περισσότερο; 1

Οι σκοποί που άκουγα ήταν περισσότερο συρτά. Δεν έπαιζε πάρα πολλά, έπαιζε μια δεκαριά, δεκαπέντε σκοπούς. Ήταν τα περισσότερα συρτά. Δεν έπαιζε καθόλου κοντυλιές. Πηδηχτό; Ούτε πηδηχτό. Έπαιζε ένα πεντοζάλη και έτσι μερικά συρτά και μερικά ριζίτικα. Λαούτο έπαιζε εκείνος; Όχι, έπαιζε μόνο λύρα και τραγουδούσε. Τραγουδούσε απλά και η λύρα του ήτανε απλή. Πάταγε το δοξάρι έντονα κι έβγαζε περισσότερο ήχο η λύρα. Εσείς ακούγατε τον πατέρα σας, πιάσατε τη λύρα από μικρός πώς ξεκινήσατε; Εγώ ξεκίνησα σε ηλικία, πήγαινα δευτέρα λυκείου συγκεκριμένα και ξαφνικά μου ήρθε το ερέθισμα, επειδή είχαμε λύρα στο σπίτι, η οποία ήταν στην ντουλάπα απάνω. Κάποια στιγμή μου ήρθε να πιάσω το όργανο αυτό και να μάθω ένα τραγούδι. Ήθελα συγκεκριμένα να μάθω το Πότε θα κάνει ξαστεριά. Αφού είχαμε λύρα, ο πατέρας μου έπαιζε λύρα και έπαιζε και το συγκεκριμένο τραγούδι, ήθελε λοιπόν να μάθω κι εγώ σαν Κρητικός. Αυτό είναι ριζίτικο έτσι δεν είναι; Ναι, αυτό είναι ριζίτικο και συγκεκριμένα στη δευτέρα λυκείου ήμουνα εδώ στη Σητεία. Ίσως η νοσταλγία για τα Χανιά, ίσως κάποια άλλα πράγματα, διότι μπορεί να ήμασταν εδώ πέρα, αλλά δεν γεννήθηκα εδώ πέρα κι οπωσδήποτε αισθανόμουν και λίγο ξένος σ αυτό τον τόπο. Είχα μια νοσταλγία να μάθω ένα τραγούδι στη λύρα και να λέω «παίζω λύρα και είμαι Κρητικός». Τη λύρα την παίζετε στη Σητεία; Ναι, εδώ έμαθα, εδώ ξεκίνησα. Πιο νωρίς; 2

Όχι, από ηλικία δεκατριών χρονών έφυγα από τα Χανιά και η επαφή μου ήταν ένα χρόνο μόνο Ιεράπετρα και μετά Σητεία έως αυτή τη στιγμή. Δηλαδή μένω στη Σητεία πάνω από είκοσι χρόνια. Στη δευτέρα λυκείου που πήγαινα εδώ στη Σητεία μου ήρθε αυτή η ανάγκη. Ο πατέρας μου με βοήθησε βέβαια. Δεν ήξερα ούτε να κουρδίσω τη λύρα, ούτε τίποτα. Οπότε μου έδειξε πώς να κρατάω το δοξάρι, μου είπε «έτσι θα παίξεις» και μου έκανε το πρώτο μάθημα πώς θα μάθω την ξαστεριά μ ένα σύστημα σημειογραφίας. Ο πατέρας σας; Ο πατέρας μου και με τη βοήθεια τη δική μου. Δηλαδή του έλεγα «ποιο δάχτυλο παίζεις πρώτα, αν παίζεις κάποια κενή χορδή» ή μου έλεγε «παίζω μια κενή χορδή και μετά χρησιμοποιώ αυτό το δάχτυλο». Αυτό το σημείωνα εγώ και είχα κάνει ένα χαρτί και αντί για νότες, πεντάγραμμο, χρησιμοποίησα ένα σύστημα σημειογραφίας δικό μου βλέποντάς τον. Στον Μουντάκη που πήγατε, πήγατε πριν απ τη Σητεία ή μετά; Μετά. Μιλάω τώρα για τα πρώτα μαθήματα, το πρώτο μάθημα. Μετά δηλαδή αφού γνωρίσατε κάπως το όργανο; Αφού γνώρισα το όργανο, δευτέρα λυκείου, συνέχισα πάλι στην τρίτη λυκείου παίζοντας μόνος μου πλέον με κασέτες και όταν στην τρίτη λυκείου πέρασα στα Τ.Ε.Ι. μηχανολόγος, συνέχισα μετά στο Μουντάκη για ένα χρόνο. Αλλά πλέον γνώριζα αρκετά καλά τη λύρα. Στο Μουντάκη κάθισα ένα χρόνο, έμαθα κάποια πράγματα, γνωρίστηκα και με άλλους φίλους εκεί πέρα. Κάποια στιγμή γνώρισα ένα παιδί, ο οποίος ήταν κι αυτός απ τη σχολή του Μουντάκη και κάναμε παρέα, οπότε με παρότρυνε «αντί να κάνουμε παρέα παίζοντας βιολί, πάρε ένα λαούτο να κάνουμε τουλάχιστον περισσότερη παρέα». Κι έτσι έγινε και μάθατε λαούτο; Κι έτσι έμαθα λαούτο. Παίζουν βιολιά, παίζουν και λύρες. Βιολιά παίζουν στην άκρη, δηλαδή στην Κίσσαμο. Λύρα παίζουν στον Αποκόρωνα. Ο 3

πατέρας μου είναι απ τον Αποκόρωνα κι έμαθα λύρα, δεν έμαθα βιολί. Αν ήταν στην Κίσσαμο και μου ερχόταν η ανάγκη, θα μάθαινα βιολί, διότι υπάρχει περισσότερο το βιολί εκεί πέρα. Το βιολί τώρα στην Κρήτη είναι από την εποχή του Βυζαντίου. Και σύμφωνα με κάποιες ιστορικές πηγές, επί Νικηφόρου Φωκά ήρθε για πρώτη φορά το βιολί απ το Βυζάντιο. Η λύρα λέγεται ότι ήρθε πολύ μεταγενέστερα, αν κι εγώ πιστεύω ότι η λύρα είναι το παραδοσιακό όργανο της Κρήτης, γιατί καταρχήν βιολιά δεν φτιάχνανε εδώ στην Κρήτη, δηλαδή δεν υπάρχει ένα εργαστήριο να φτιάχνει βιολιά. Λύρες τώρα τι γινότανε. Κι ο πατέρας μου, όπως και όλοι οι άλλοι που γεννήθηκαν στην εποχή του Μεσοπολέμου, αλλά και παλιότερα, έπαιρναν ένα κομμάτι ξύλου, το άδειαζαν, το έσκαβαν κι έβαζαν πάνω ένα κομμάτι ξύλο. Το άδειασμα αυτό ήταν το ηχείο, έβαζαν λοιπόν ένα καπάκι, το οποίο ήταν η μεμβράνη, του βάζαν και χορδές κι έπαιζε. Ήταν πολύ πιο εύκολο να φτιάξουν, γι αυτό πιστεύω ότι το παραδοσιακό όργανο της Κρήτης είναι αυτό το λυράκι το μικρό, το οποίο συναντάμε πάνω στα χωριά. Για πείτε μου πώς και ξεκινήσατε να κατασκευάζετε λύρες; Από πότε και με ποιο ερέθισμα; Ας δούμε πρώτα τις διαφορές και θα σου πω στη συνέχεια. Οι διαφορές με τη Σητεία ότι η Σητεία, καταρχήν πάντα, επειδή έχω κάνει πάρα πολλές εκπομπές στη τηλεόραση... Σχετικά; Κάνω μια εκπομπή στην τηλεόραση, σε δεκαπενθήμερη βάση στο τοπικό κανάλι. Σε ποιο; Σητεία TV. Κάνω μια εκπομπή η οποία αναφέρεται σε παλιούς βιολατόρους και λυράρηδες της επαρχίας. Καλώ λοιπόν κάθε φορά ένα βιολάτορα, του παίρνω μια συνέντευξη, αλλά στον αέρα. Είναι ζωντανή εκπομπή. Βιολάτορα ή λυράρη; 4

Βιολάτορα ή λυράρη, όποιους βρω ή κάποιον άλλο ο οποίος παίζει κάποιο παραδοσιακό όργανο, αλλά μη επαγγελματία. Και πλέον έχω σπουδάσει την περιοχή αυτή. Θα σου πω το εξής για τις διαφορές που με ρώτησες. Ξεκινάμε απ την ιστορία και συγκεκριμένα για τη Σητεία. Η Σητεία είναι μια καινούργια πόλη. Όταν ήρθαν οι Τούρκοι το 1670, οι Ενετοί πήραν όλους τους Στειακούς κι απ τα περίχωρα, διότι δεν υπήρχε κάποιο κάστρο ώστε να τους προφυλάξει από τις επιθέσεις των Τούρκων και μετέφεραν όλο τον πληθυσμό της Σητείας στο Ηράκλειο. Αυτό είχε σαν συνέπεια να ερημώσει όλη η περιοχή εδώ πέρα και όταν έγινε η Άλωση του Ηρακλείου από τους Τούρκους, έφυγαν οι Ενετοί. Όλος αυτός ο πληθυσμός μετά από μακροχρόνια παραμονή μέσ στο κάστρο του Ηρακλείου άλλαξε, αλλοτριώθηκε, διαλύθηκε και ποτέ δεν επέστρεψε πίσω στο μέρος. Η Σητεία έμεινε ακατοίκητη για πάνω από διακόσια χρόνια. Δεν ήταν πόλη, ήταν μια έρημη πόλη. Το 1870 άρχισαν να δημιουργούνται οι πρώτοι οικισμοί, δηλαδή πριν από εκατόν τριάντα χρόνια άρχισαν να δημιουργούνται αυτοί οι οικισμοί. Άρχισαν να έρχονται δηλαδή απ το Ηράκλειο; Όχι. Από πού ήρθανε; Από τα διάφορα χωριά. Της επαρχίας Σητείας; Της επαρχίας Σητείας. Το 1870 η Σητεία ήταν ένα μικρό λιμανάκι που είχε δυο τρεις αποθήκες και πάρα πολλά καταστραμμένα κτίρια. Το λιμανάκι αυτό το χρησιμοποιούσαν διάφορα χωριά εδώ στην περιοχή και οι ψαράδες. Τι έγινε τώρα; Απ το 1870 πλέον αρχίζει να φτιάχνεται το λιμάνι και να έρχεται κόσμος απ τα χωριά να κατεβαίνει στη Σητεία. Απ όσο έχετε ακούσει ερχόντουσαν Καρπάθιοι ή Κασιώτες; Ναι. Ερχόντουσαν αλλά και πάρα πολλοί Σητειακοί πήγαινα στην Κάσο και στη Κάρπαθο. Τι έγινε τώρα σχετικά με τη μουσική. Μια καινούργια πόλη, η οποία αναπτύσσεται απ το 1870 και πέρα, απ ό,τι λένε οι 5

ιστορικές πηγές, με αποτέλεσμα δημιουργείται το εξής. Η μουσική άρχισε σιγά-σιγά να φτιάχνεται. Καταρχήν δημιουργείται ένα λιμάνι μετά το 1870. Αυτό το λιμάνι ήταν εμπορικό λιμάνι, γινόντουσαν όλες οι εμπορικές συναλλαγές απ το λιμάνι, διότι δεν υπήρχε καλό οδικό δίκτυο. Κι απ ό,τι γνωρίζετε κι εσείς, για να πάει κάποιος στο Ηράκλειο είναι πολύ δύσκολο και αν σκεφτούμε ότι η Σητεία είναι μια ορεινή περιοχή και δύσβατη. Αυτό το βλέπουμε κι απ το σημερινό υπάρχοντα δρόμο. Οπότε απ το λιμάνι αυτό γινόντουσαν όλες οι συναλλαγές με το εξής αποτέλεσμα: υπήρξαν πάρα πολλά καινούργια στοιχεία, δηλαδή η εισροή καινούργιων στοιχείων απ το λιμάνι. Κι ήταν ένα εμπορικό λιμάνι το οποίο είχε συναλλαγές με όλα τα νησιά στα οποία παιζόταν το βιολί. Όπως; Όπως Κυκλάδες, Δωδεκάνησα, Ρόδο, Κάσο, Κάρπαθο, βέβαια εκεί πέρα είχανε τη λύρα. Αλλά απ όλα αυτά τα νησιά είχαμε εμπορικές συναλλαγές. Οπότε σιγά-σιγά το βιολί άρχισε να περνάει. Γνωρίζω πάρα πολλούς νησιώτες από Αστυπάλαια, από Κω, οι οποίοι ήρθαν εδώ στη Σητεία. Δηλαδή λέτε ότι το βιολί ήρθε από τους Δωδεκανήσιους; Προσωπική μου άποψη ότι το βιολί ήρθε από μία εισροή στον τόπο... έγινε μια πολιτιστική εισβολή από άλλα μέρη. Αυτή είναι η άποψή μου κι αυτό πιστεύω για το βιολί. Γιατί εδώ έχουμε το εξής, ότι στα παράλια, στο λιμάνι, στην πόλη της Σητείας παιζόταν το βιολί και στα χωριά πάνω, στο Οροπέδιο και σε όλα τα γύρω χωριά παιζόταν λύρα παλιά, πριν από εκατό χρόνια μιλάμε. Και από κάποιες καταγραφές που έχω κάνει κι εγώ, έχω βγάλει αυτό το συμπέρασμα. Ότι παιζόταν δηλαδή στο Οροπέδιο η λύρα; Στα ορεινά γενικά παιζόταν η λύρα και στα πεδινά, στην πόλη της Σητείας και στα γύρω χωριά παιζόταν βιολί. 6

Παίζει, ας πούμε, ένας Ιεραπετρίτης παίζει κοντυλιές του σολ ή παίζει πηδηχτό. Βλέπετε διαφορές στον τρόπο του παιξίματος από τη Σητεία στην Ιεράπετρα; Ναι, βλέπω κάποιες διαφορές και οι διαφορές οφείλονται στο εξής. Στη Σητεία πριν από αρκετά χρόνια, πριν από σαράντα, πενήντα χρόνια υπήρχε ο Στρατής Καλογερίδης, ο οποίος είχε κάνει κάποιες καταγραφές κι αυτός την εποχή εκείνη. Αυτός είχε κάνει κάποιες σπουδές στο Παρίσι και έπαιζε βιολί. Γύριζε λοιπόν τα χωριά και συγκεκριμένα κάποιες περιοχές όπως το οροπέδιο του Χαντρά, όλη αυτή την περιοχή. Χαντρά, Αρμένους; Ναι, Χαντρά, Αρμένους, Ξερολίμνη, Μιτάτα, όλα αυτά. Αυτά όλα είναι τα Πλατύβολα. Ναι, αυτά λέγονται Πλατύβολα. Όλες αυτές τις περιοχές, όλα αυτά τα χωριά και κατέγραψε, πήρε δηλαδή κάποια ακούσματα από λύρα, αυτό να το τονίσουμε, από λυράρηδες της εποχής εκείνης. Διότι το βιολί πριν από πενήντα χρόνια ήτανε στα σπάργανα. Λίγοι παίζανε βιολί. Όσοι είχαν κάποια οικονομική δυνατότητα ν αγοράσουν βιολί, αυτό είναι το σημαντικότερο, διότι δεν υπήρχαν εργαστήρια κατασκευής βιολιού, ούτε εδώ στο Λασίθι, ούτε στη Σητεία, ούτε σε όλη την Κρήτη. Και αυτό το ξέρω επειδή φτιάχνω κι εγώ όργανα και συνήθως ακούω ποια ήταν τα παλιά εργαστήρια, τα οποία έφτιαχναν ωραία. Κανένα δεν έφτιαχνε βιολί. Μόνο όσοι είχαν την οικονομική δυνατότητα εδώ στο λιμάνι ή σε κάποια χωριά, δηλαδή είχαν μια οικονομική επιφάνεια, αγόραζαν ένα βιολί τότε. Οι υπόλοιποι έφτιαχναν μόνοι τους αυτοσχέδιες λύρες βάζοντας για χορδές είτε εντέρινες χορδές, είτε σύρματα από τηλέγραφους ή απ τ πρώτα ραδιόφωνα κάποια σπασμένα. Αυτός ο Καλογερίδης τώρα έκανε τις περιοδείες και πήρε ακούσματα από λύρα. Από το Λευκάρη, από διάφορους παλιούς, το Φοραδάρη. Ο Φοραδάρης όμως έπαιζε και λύρα και βιολί. 7

Έπαιζε και λύρα και βιολί αλλά απ ό,τι έχω ακούσει το κύριο όργανο ήταν η λύρα, δηλαδή από κει ξεκίνησε. Ο Καλογερίδης πήρε κάποια ακούσματα απ αυτούς και τα διασκεύασε και τα μετέφερε στο πεντάγραμμο. Αργότερα πήγε στο Ηράκλειο... Σαν φωτογράφος δούλεψε; Σαν φωτογράφος δούλεψε, αλλά δούλεψε και στο δήμο Ηρακλείου σαν μουσικός, είχε αναλάβει τη Φιλαρμονική του Δήμου Ηρακλείου. Και μάλιστα εγώ θυμάμαι όταν ήμουν στο Ηράκλειο φοιτητής ότι είχα πάει στη Φιλαρμονική, μου λέγανε ότι παλιοί έπαιζαν τραγούδια του Καλογερίδη, δηλαδή είχε διασκευάσει κάποια τραγούδια για τη Φιλαρμονική κι έπαιζε κοντυλιές η Φιλαρμονική. Όλη η Σητεία είναι επηρεασμένη από την εποχή του Καλογερίδη, γιατί ήταν ο πρώτος ο οποίος έκανε καταγραφές από τη λύρα και μάλιστα αργότερα διασκεύασε τραγούδια και τα έβγαλε στους πρώτους δίσκους γραμμοφώνου. Οπότε αυτό είχε ως αποτέλεσμα ότι επειδή ήταν ευρέως διαδεδομένα τότε τα γραμμόφωνα, έμεινα αυτές οι κοντυλιές και τώρα ακούω πάρα πολλές φορές βιολατόρους οι οποίοι παίζουν κοντυλιές κοντυλιές του Καλογερίδη, αλλά όπως ακριβώς τις έπαιζε αυτός. Εγώ προσωπικά έχω ακούσει βιολατόρους οι οποίοι παίζουν κοντυλιές, αλλά όχι επηρεασμένοι από τον Καλογερίδη, αλλά επηρεασμένοι από τους λυράρηδες που έπαιζαν την εποχή εκείνη. Κι υπάρχει μεγάλη διαφορά, γι αυτό και στην Ιεράπετρα που δεν ήταν επηρεασμένοι από τις κοντυλιές και από το στυλ του Καλογερίδη, το οποίο ήταν λίγο δυτικοευρωπαϊκό, δηλαδή μεγάλη δοξαριά, αυτό το κλασικό παίξιμο του βιολιού, το οποίο το είχε μεταφέρει στο βιολί του και από κει και πέρα επηρέασε πάρα πολλούς βιολατόρους της επαρχίας Σητείας, ενώ στην Ιεράπετρα δεν επηρεάστηκε κανείς. Δηλαδή έχω ακούσει πολλά βιολιά απ την Ιεράπετρα και ελάχιστα είναι επηρεασμένοι, μόνο κάποιες κοντυλιές σ ένα, δυο άτομα που έχω γνωρίσει να είναι λίγο επηρεασμένοι απ τον Καλογερίδη. 8

Θυμάστε τα ονόματά τους; Ναι, θυμάμαι ότι δεν έχουν επηρεαστεί όλοι αυτοί που ζουν στο Καβούσι. Όπως δεν έχει επηρεαστεί ο Πεδουλαύτης, δεν έχει επηρεαστεί ο Μπαριταντωνάκης. Ποιος Μπαριταντωνάκης; Ο Μπαριταντωνάκης απ την Καλαμαύκα. Ο Αντώνης; Ναι. Ή ο Παντελής; Είναι πατέρας και γιος. Ο ένας παίζει κιθάρα κι ο άλλος παίζει βιολί, δεν θυμάμαι τώρα τα ονόματά τους. Ο Παντελής έχει πεθάνει, έτσι δεν είναι; Αυτός που έχει πεθάνει, ναι. Ήταν βιολάτορας. Αυτός έχει ένα δικό του προσωπικό στυλ, δεν έχει επηρεαστεί απ τον Καλογερίδη. Έχω ακούσει βέβαια Μπαριταντωνάκη, αλλά είχα ακούσει πριν από πολλά χρόνια βέβαια. Δεν έχω ακούσει τώρα τελευταία για να σου πω ότι είμαι απόλυτα σίγουρος, αλλά απ ό,τι θυμάμαι πριν από δέκα χρόνια που είχα ακούσει μια κασέτα του δεν ήταν τόσο επηρεασμένος, σε σχέση με τους Σητειακούς. Για να καταλάβω κάτι, είναι πιο πλούσιο το παίξιμο εδώ, είναι πιο σύνθετο, δηλαδή βάζουν στολίδια πολλά, βάζουν λιγότερα; Βάζουν λιγότερα. Σε σχέση με την Ιεράπετρα; Ναι, σε σχέση με την Ιεράπετρα. Η μελωδική γραμμή είναι καθαρή, δηλαδή δεν έχουμε σκαμπανεβάσματα στη μουσική και μπορώ να πω ότι τα γυρίσματα είναι απλά, μελωδικά. Στη Σητεία; Στη Σητεία. Στη Ιεράπετρα μπορώ να πω ότι είναι λίγο πιο πολυσύνθετα από κάποιους βιολατόρους που έχω ακούσει. Συγκεκριμένα έχω επηρεαστεί πάρα πολύ απ την περιοχή του Καβουσίου που δεν 9

ανήκει στη Σητεία, ανήκει στην Ιεράπετρα καθαρά, απ τα Μπανιά, απ τη Βασιλική κοντά στην Παχιά Άμμο. Όσους βιολατόρους είχα την τιμή να παίξω και να καλέσω στην εκπομπή μου, δεν έμοιαζε ο ένας με τον άλλο, δηλαδή είχαν ένα προσωπικό στυλ, σε αντίθεση με τους Στειακούς, όλοι χρησιμοποιούσαν τις κοντυλιές του Καλογερίδη, δηλαδή του ντο, του φα, την κλασική που αν θες παίζω κι εγώ στο βιολί, επειδή παίζω κι εγώ βιολί, παίζω την κοντυλιά του φα, την οποία έπαιζε ο Καλογερίδης πριν από πενήντα χρόνια, πριν από σαράντα χρόνια. Αλλά εγώ την κοντυλιά την έμαθα απ τον Καλογερίδη, γιατί ήταν ο μόνος που είχα κάποιο άκουσμα. Δηλαδή είχα μια κασέτα, ενώ οι υπόλοιποι Στειακοί βιολατόροι δεν είχαν κάνει κάποια δισκογραφική δουλειά, πλην του Δερμιτζογιάννη ώστε να παραμείνει. Έχει ειδικό παίξιμο το Οροπέδιο από τη Σητεία; Ναι. Τι κάνουνε εκεί, είναι πιο απλοί; Ας μιλήσουμε για τα βιολιά. Γνωρίζω κάποιον, ο οποίος παίζει πολύ καλό βιολί απ το Οροπέδιο, λέγεται Βουτυράκης Γιώργος, ο οποίος δεν έχει καμία σχέση το βιολί που παίζει με το βιολί το στειακό. Δηλαδή αυτός παίζει λυρίστικο βιολί. Από ποιο μέρος είναι ο Βουτυράκης; Αυτός είναι απ τους Παπαγιαννάδους. Αυτός είναι ο μόνος βιολάτορας που μου έχει κάνει εμένα προσωπικά εντύπωση απ τους δεκάδες που έχω ακούσει και έχω παίξει μαζί. Όταν λέτε παίζει λυρίστικο, δηλαδή; Χρησιμοποιεί συρτό δοξάρι, πάρα πολύ, βάζει τρίλιες και έχει πάρα πολλά γυρίσματα, η μελωδική του γραμμή έχει πάρα πολλά σκαμπανεβάσματα, δηλαδή οι αξίες και τα παρεστιγμένα δίνουν και παίρνουν συνέχεια, σε αντίθεση με κάποιους άλλους που παίζουν τη μελωδική γραμμή ή μάλλον ακολουθούν τη σχολή του Καλογερίδη. Έτσι το λέω εγώ. Οι περισσότεροι εδώ οι Στειακοί ακολουθούν τη σχολή του 10

Καλογερίδη, δηλαδή απλό παίξιμο, μελωδικό, αυτό το δυτικοευρωπαϊκό. Επίσης, να πω το εξής, ότι πάρα πολλοί λυράρηδες στη συνέχεια έμαθαν βιολί διότι ήταν η εποχή του μεσοπολέμου όπου τότε το ταγκό, το βαλς, νέοι, είχε περισσότερη πέραση φυσικά το βιολί εκείνη την εποχή με τα ταγκό, με τα βαλς τότε, όπως γνώριζες την κοπέλα στο καφενείο, χορεύαν τα ταγκό, ντάμα, μπουφέ, όλα αυτά και πιστεύω ότι ένα στοιχείο που παρότρυνε πάρα πολλούς να μάθουν βιολί, να παρατήσουν τη λύρα και να μάθουν βιολί ήταν αυτό. Ότι εκείνη την εποχή υπήρχε μια εισβολή και πολλές φορές και το ίδιο το καθεστώς η δικτατορία Μεταξά με το κυνήγι των ρεμπέτικων και με την εισβολή της ξενόφερτης μουσικής, αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να επηρεάσει πάρα πολλούς. Εσείς είσαστε και κατασκευαστής λύρας, ποιο ήταν το πρώτο σας ερέθισμα για να ξεκινήσετε να κατασκευάζετε λύρες; Το πρώτο μου ερέθισμα για να ξεκινήσω ήταν ότι πριν από έξι χρόνια περίπου έκανα μια σχολή λύρας εδώ στη Σητεία. Όταν ήρθα εδώ στη Σητεία μετά τις σπουδές μου δεν βρήκα κάποια δουλειά για να κάνω, γιατί συγκεκριμένα εκτός από μηχανολόγος είχα ειδικευτεί στα ασανσέρ. Εδώ πέρα η περιοχή δεν είχε τέτοια υποδομή για τέτοιου είδους δουλειά, με αποτέλεσμα προσπαθώντας να βρω κάποια δουλειά, δούλεψα για δυο χρόνια μουσικός παραγωγός σ ένα ραδιόφωνο. Δηλαδή έβαζα μουσική σ όλη την πρωινή ζώνη. Βάζατε παραδοσιακή μουσική; Όχι, έβαζα γενικώς μουσική. Έβαζα και παραδοσιακή, αλλά έβαζα ό,τι απαιτεί μια πρωινή ζώνη που ακούει ένας ακροατής και πρέπει να του δώσεις κάποια πράγματα, δηλαδή να τον ξυπνήσεις το πρωί και ανάλογα ακολουθούσα μια ροή, όπως τη φανταζόμουνα εγώ. Δηλαδή δυνατή, χτυπητή μουσική το πρωί για να ξυπνήσει και στην πορεία τελείωνα τη βάρδια μου με παραδοσιακή μουσική γύρω στο μεσημέρι. Για πείτε μου λοιπόν, ανοίξατε μια σχολή; Μετά απ αυτή τη δουλειά. 11

Για ποια χρονιά μιλάμε περίπου; Μιλάμε τώρα πριν από οχτώ χρόνια, 1992. Όχι, 91 ήταν αυτό με την μουσική παραγωγή, στο 93 ξεκίνησα μια σχολή λύρας. Επειδή υπήρχε το Ωδείο εδώ πέρα της Σητείας, το Ωδείο Στρατή Καλογερίδη. Εκεί τι διδάσκουν τώρα, λύρα ή βιολί; Δίδασκαν, όπως και διδάσκουν ακόμα λύρα. Δίδασκαν τότε λύρα και συγκεκριμένα δίδασκε εκείνη την εποχή μια φίλη μου, η Ελένη η Δρετάκη, μια αξιόλογη λυράρισσα και πολύ καλή φωνή και πάρα πολύ παραδοσιακή. Τώρα διδάσκει αυτή; Τώρα δεν διδάσκει. Αυτή τη γνώρισα στο Ηράκλειο στη σχολή του Μουντάκη, εκεί γνωριστήκαμε. Επειδή ήμασταν φίλοι και επειδή έκανε αυτή μάθημα στη Σητεία, δεν ήθελα να κάνω κι εγώ στη Σητεία, διότι είναι μια μικρή περιοχή, να κάνουμε δύο εδώ στη Σητεία δεν είχε και πάρα πολύ κόσμο, οπότε αυτή έκανε στη Σητεία κι εγώ προτίμησα να πάρω χωριά. Δηλαδή πήρα συγκεκριμένα τρία χωριά. Πήρα το Παλαίκαστρο, όπου είχα πάρα πολλούς μαθητές εκεί, πήρα τα Πλατύβολα, Αρμένοι, Χαντράδες, το Οροπέδιο και πήρα και το Μακρύ Γιαλό στη νότια Κρήτη. Σ αυτές τις τρεις περιοχές έκανα μάθημα μέχρι και τώρα. Και στη Ζήρο πηγαίνατε; Ναι και στη Ζήρο μια εποχή, κάποια εποχή έρχονταν απ τη Ζήρο στο Χαντρά. Δηλαδή προτίμησα να χω ένα κέντρο, αντί να περιφέρομαι σ όλα τα χωριά. Στην αρχή το έκανα, πήγαινα και στη Ζήρο και στους Αρμένους και στο Χαντρά. Κάποια στιγμή προτίμησα να έχω το Χαντρά για κέντρο και να έρχονται οι Αρμένοι και η Ζήρος. Κι έτσι ξεκινήσατε να έχετε μαθητές που είχανε ζήτηση και ήθελαν ν αγοράσουν μια λύρα; 12

Όταν ξεκίνησα λοιπόν να κάνω λύρα, πολλά παιδιά δεν είχαν λύρες και επειδή η περιοχή εδώ πέρα δεν ήταν και της λύρας, δεν υπήρχαν καταρχήν εργαστήρια εδώ στην περιοχή της Σητείας. Υπάρχει άλλος οργανοποιός να κατασκευάζει λύρες; Ναι, υπάρχει κάποιος Ρεμπελάκης στ Αχλάδια, ο οποίος παίζει και λύρα και βιολί και είναι πάρα πολύ καλός, μ αρέσει στο παίξιμό του, ο οποίος έχει κρατήσει κάποιες κοντυλιές ανεπηρέαστα. Δεν έχει επηρεαστεί απ τους Μεσαπαντίτες, αλλά και από την σχολή του Καλογερίδη, αυτός φτιάχνει ακόμα λύρες και τις φτιάχνει παραδοσιακά. Ποιος είναι αυτός; Ο Ρεμπελάκης. Πάμε τώρα σε κάποιον άλλο. Όχι λέω αν υπάρχει άλλος κατασκευαστής στη Σητεία; Όχι εδώ μες στην πόλη όχι. Υπάρχει άλλος ένας στο Παλαίκαστρο λέγεται Γιανιτάκης, ο οποίος παίζει λύρα, είναι στην ηλικία μου περίπου και ασχολείται επαγγελματικά με τη λύρα. Κι υπάρχει κι άλλος ένας στους Τουρτούλους αυτός τα χει παρατήσει, λέγεται Περάκης. Ο Μανώλης; Ο Μανώλης, ο οποίος είναι ξακουστός, μεγάλος σε ηλικία. Τον είχα καλέσει σε μια εκπομπή μου και πρέπει να υπάρχει στο αρχείο του Σταθμού αυτή η εκπομπή, ο οποίος σε ηλικία ενενήντα χρονών έπαιξε βιολί και έπαιξε και λύρα. Πάρα πολύ καλός, δηλαδή διαύγεια μυαλού εξαιρετική, θυμόταν πάρα πολλές ιστορίες. Όταν τον ρώτησα αν υπήρχαν Τούρκοι στο χωριό μου είπε ότι είχε και φίλους τουρκόπαιδα, δηλαδή τους είχε φτάσει τους Τούρκους. Αξιόλογος καλλιτέχνης, πιστεύω ότι αυτός ο άνθρωπος γεννήθηκε καλλιτέχνης, δηλαδή ό,τι έπιανε στα χέρια του, γιατί εκτός από λύρες σκάλιζε. Πάντως έχω δει δουλειά του, είναι εξαίρετος. Το βιολί πότε αρχίσατε να το μαθαίνετε; Να σου τελειώσω τώρα με τα μουσικά. Οπότε άρχισα να φτιάχνω λύρες, επειδή τα παιδιά δεν είχαν από πού ν αγοράσουν κι ήταν και ένα 13

οικονομικό εισόδημα για μένα, αφού θ αγόραζαν από μένα, αλλά εγώ έκανα το άλλο. Έφτιαχνα λύρες κι έκανα το εξής, επειδή δεν υπήρχε μια μουσική προπαιδεία εδώ στη Σητεία, δεν ήταν η λύρα το κύριο παραδοσιακό όργανο και πάρα πολλά παιδιά φεύγανε πριν καλά-καλά προλάβουν να γνωρίσουν το όργανο, εγώ έκανα το εξής στην αρχή. Έφτιαχνα λύρες, είχα πάρα πολλές λύρες στο εργαστήριό μου και εκεί που πήγαινα στα χωριά έλεγα στους μαθητές στα σχολεία ότι «ελάτε θα σας δώσω εγώ λύρα χωρίς καμία οικονομική επιβάρυνση να ξεκινήσετε» και μάλιστα τους έλεγα το εξής «θα σας κάνω δωρεάν μαθήματα για ένα μήνα, θα σας δώσω εγώ λύρα και μετά από ένα μήνα θα σας ρωτήσω αν θέλετε να συνεχίσετε. Αν θέλετε να συνεχίσετε και αν δεν έχετε λύρα, θα σας δώσω εγώ τη λύρα μου χωρίς καμία οικονομική επιβάρυνση, αλλά όταν αγοράσετε λύρα θα μου τη δώσετε πίσω». Και μ αυτό τον τρόπο πέτυχα να έχω πάρα πολλούς μαθητές, διότι είχα όργανα που τα έβαλα, με αποτέλεσμα είχα πάρα πολλούς μαθητές οι οποίοι θέλανε να ικανοποιήσουν την περιέργειά τους και άλλοι να δοκιμάσουν και πάρα πολλοί στην δοκιμή τους άρεσε και συνεχίζανε. Για πείτε μου κάτι άλλο, το βιολί πώς το ξεκινήσατε; Το ξεκίνησα από ανάγκη όταν κάποια περίοδο δεν είχα αρκετούς μαθητές, οπότε κάθισα ένα χειμώνα, δούλεψα, ώστε να μπορώ παράλληλα να κάνω και λύρα και βιολί, διότι πάρα πολλοί μου είχαν ζητήσει βιολί και δεν μπορούσα να τους διδάξω. Εντωμεταξύ είχαν πέσει και πάρα πολύ οι μαθητές στη λύρα, δηλαδή άλλοι είχαν μάθει. Δηλαδή τώρα αυτό το καλοκαίρι σε δύο εκδηλώσεις θα παίξω με μαθητή μου, σε δύο βαφτίσεις. Έβγαλα αρκετούς μαθητές, που κατά καιρούς έπαιζα μαζί τους. Τους συνόδευα εγώ στο λαούτο και παίζανε αυτοί λύρα. Επίσης εκτός από τη λύρα τους παρότρυνα και στο τραγούδι, δηλαδή για μένα ο μαθητής που θα μου έπαιζε ένα σκοπό στη λύρα και θα μου τον τραγουδούσε, αυτό ήταν το ζητούμενο για μένα και αυτό επιθυμούσα. Γι αυτό και όλοι οι μαθητές που βγήκαν από μένα, όλοι παίζουν και 14

τραγουδάνε. Ίσως τώρα αυτή η αδυναμία μου ότι δεν τραγουδάω και τόσο καλά, παρότρυνα τους μαθητές μου να μπορέσουν να τραγουδήσουνε αυτοί. Διότι κάθε χρόνο τέλος καλοκαιριού, όπως και φέτος, τους έκανα εκδηλώσεις. Επειδή εγώ δεν τραγουδούσα τόσο καλά και είχα δώσει περισσότερο βάρος στη συνοδεία του μαθητή μου και δεν μπορούσα να τα σκέφτομαι όλα, τι θα παίξει αυτός, πώς θα το πω εγώ, τι θα πω εγώ στο λαγούτο, τους έβαζα από τα πρώτα μαθήματα να τραγουδάνε. Με αποτέλεσμα πάντα, σε όλες τις εκδηλώσεις τραγουδάγανε αυτοί. Ναι, αλλά αυτό είναι πολύ καλό. Και αυτό τους το πέρασα τουλάχιστον. Για το βιολί δεν μου είπατε όμως. Ναι ένα χρόνο κάθισα, δούλεψα. Μάθατε μόνος σας βιολί; Ναι, έμαθα μόνος μου και περισσότερο έμαθα κάποιες κοντυλιές του Καλογερίδη που είχα κάποιες κασέτες και δούλεψα πάνω σ αυτές τις κασέτες. Για πείτε μου, διαφορετικό ρεπερτόριο είχατε στη λύρα, διαφορετικό στο βιολί; Τι σκοπούς παίζετε στη λύρα, τι σκοπούς στο βιολί; Τα ίδια. Απλώς εγώ τι έκανα, αφού έμαθα κάποιες παραδοσιακές κοντυλιές εδώ της περιοχής της Σητείας ό,τι έπαιζα στη λύρα, συρτά, μαλεβιζιώτη, πεντοζάλη, αυτόματα τα μετέφερα στο βιολί. Διότι η δαχτυλοθεσία είναι η ίδια και οι τόνοι είναι οι ίδιοι. Για να καταλάβω, στους μαθητές σας τι διδάσκετε; Στους μαθητές κάποια εποχή δίδασκα και λύρα και βιολί. Ό,τι δίδασκα στη λύρα, τους δίδασκα στο βιολί. Όταν τους ξεκινάτε, ας πούμε, να τους διδάξετε λύρα, τους διδάσκετε συρτά; Όχι, ξεκινάω από κάποια εύκολα παραδοσιακά τραγούδια. Όπως; 15

Όπως Τούτο το μήνα, Πότε θα κάνει ξαστεριά, Ερωτόκριτος, μ ένα απλό σύστημα σημειογραφίας και τους ξεκινάω έτσι. Κοντυλιές τους μαθαίνετε στη λύρα; Τους μαθαίνω μια απλή κοντυλιά του σολ, να στην πω με τις νότες (τραγουδάει νότες) και επαναλαμβάνεται αυτό το μοτίβο. Αυτό μετά από μερικά μαθήματα. Διότι ξεκινάω από κάποια τραγούδια τα οποία δεν έχουν μεγάλο βαθμό δυσκολίας. Στους πιο προχωρημένους τι μαθαίνετε; Στους πιο προχωρημένους, επειδή υπάρχει ο πρώτος χρόνος, δεύτερος χρόνος, τρίτος χρόνος κι αν κάποιος είναι καλός στον τέταρτο έχει φύγει. Δηλαδή χρησιμοποιώ εκτός από το σύστημα σημειογραφίας και κασέτα. Δηλαδή αυτό που σου είπα τώρα το λα, σι, ντο, το παίζω και το τραγουδάω σε μια κασέτα και του τη δίνω και την κασέτα, αλλά και το χαρτί, γράφοντας τις νότες, οπότε ο άλλος, αν δεν ξέρει το σκοπό πώς πάει, διότι εφόσον δεν υπάρχουν χρονικές αξίες πάνω στο χαρτί, πεντάγραμμο δηλαδή, ώστε να καταλάβει την χρονική αξία και πάρει τη λύρα και να το παίξει, εφόσον δεν υπάρχουνε χρονικές αξίες και είναι ένα μάτσο οι νότες, αυτές τις χρονικές αξίες του τις δίνω εγώ στην κασέτα. Με αποτέλεσμα πάρα πολλοί μαθητές μου στον τέταρτο χρόνο σταμάτησαν. Διότι τους τα έδινα όλα σε κασέτα, έκαναν μια εξάσκηση στο αυτί τους, με αποτέλεσμα κάποια στιγμή τους έδινα τραγούδια χωρίς να τους λέω νότες και τα μάθαιναν. Γι αυτό και πάρα πολλοί μαθητές μου στα τέσσερα χρόνια είχαν σταματήσει. Μειώθηκαν οι μαθητές μου βέβαια μ αυτό τον τρόπο, αλλά κάπου οι μαθητές αυτοί ήταν διαφήμιση για μένα. Μου έφεραν άλλους μαθητές. Διότι αυτούς τους μαθητές τους χρησιμοποιούσα είτε σε γάμους, είτε σε πανηγύρια, είτε σε βαφτίσεις που έπαιζα και επίσης σε εκδηλώσεις, σε συναυλίες που έκανα κατά καιρούς μαζί τους. Οπότε ήταν μία ζωντανή διαφήμιση για μένα. Στην πορεία υπήρξε ο κορεσμός που λέμε. Διότι σ όλα τα επαγγέλματα υπάρχει ένας κορεσμός. Αυτό που λένε για τη Σητεία είναι ότι η μόδα 16

στην Κρήτη πρώτα θα περάσει απ τη Σητεία και μετά θα πάει προς τα πέρα. Κι έτσι ακριβώς έγινε. Όταν είχα ξεκινήσει ήταν άλλες εποχές, τώρα είναι άλλα τα δεδομένα. Εγώ απευθυνόμουνα σε παιδιά δημοτικού. Πριν από έξι εφτά χρόνια δεν υπήρχε τόσος φόρτος μαθημάτων. Τώρα, το 2000, 2001 υπάρχει το εξής, ότι βλέπω τα παιδιά του δημοτικού, απ την τρίτη δημοτικού μαθαίνουν αγγλικά. Μαθαίνουν αγγλικά, μαθαίνουν χορό, πάνε γυμναστήριο. Από κει και πέρα πάω εγώ, διότι η τρίτη δημοτικού πιστεύω ότι το παιδί δεν έχει την κατάλληλη σωματική διάπλαση και την αντίληψη, πλην εξαιρέσεων βέβαια. Έχω και μαθητή, παιδί δευτέρας δημοτικού, ο οποίος ήταν καταπληκτικός. Προτιμούσα να παίρνω μαθητές από τετάρτη δημοτικού, πήγαινα κι είχαν γραφτεί στ αγγλικά τα παιδιά και δεν είχαν χρόνο. Με αποτέλεσμα, φτάσαμε στη σημερινή εποχή κι είχα γύρω στους δεκατρείς, δεκατέσσερις μαθητές κι όταν ξεκίνησα είχα εξήντα. Αυτό λέει κάτι. Με πάρα πολύ διαφήμιση, μ εκπομπές στην τηλεόραση, έχω φέρει μαθητές μου στην τηλεόραση και τους έχω κάνει εκπομπή συνοδεύοντάς τους εγώ στο λαούτο και παίζοντας και τραγουδώντας οι ίδιοι λύρα. Μια ζωντανή διαφήμιση κι όμως παρόλο αυτό τον αγώνα μου, έφτασα σ ένα σημείο να χω δεκατρείς, δεκατέσσερις μαθητές. Αυτή τη στιγμή πόσους μαθητές έχετε; Αυτή τη στιγμή έχω σταματήσει επειδή είναι καλοκαίρι. Περίπου; Τώρα, αυτή τη στιγμή δεν κάνω μαθήματα, γιατί είναι καλοκαίρι. Αλλά μπορώ να σου πω στο Παλαίκαστρο που είχα μια φορά τριάντα πέντε μαθητές, έφτασα φέτος να έχω δύο. Δύο κι ένα στην κιθάρα. Αναγκάστηκα να κάνω όργανα, για να αξίζει τον κόπο να πηγαίνω σ αυτά τα χωριά, αναγκάστηκα να κάνω όργανα τα οποία δεν μου αρέσανε. Ας πούμε το Πότε θα κάνει ξαστεριά το μαθαίνετε στο βιολί; Ναι. 17

Τον Ερωτόκριτο τους το μαθαίνετε; Ναι, το ίδιο. Κοντυλιές τους μαθαίνετε στο βιολί; Ναι και κοντυλιές, ακριβώς τις ίδιες κοντυλιές που τους μαθαίνω στο βιολί τους μαθαίνω και στη λύρα ή και το αντίστροφο. Απλώς υπάρχει μια διαφορά. Στο βιολί τους μαθαίνω τούτο το μήνα στη λύρα. Στο βιολί τώρα τους μαθαίνω ακριβώς τα ίδια πράγματα, ακριβώς τα ίδια πατήματα, τις ίδιες νότες με μια διαφορά. Στο βιολί προσπαθούμε να βρούμε και την άλλη οκτάβα που βγάζει το βιολί. Ας πάμε τώρα στη λύρα. Έχει τρεις χορδές, λα, ρε, σολ κουρδίζεται. Το βιολί είναι μι, λα, ρε, σολ. Οπότε μου παίζει λοιπόν ο μαθητής μου στο βιολί στη λα και στη ρε χορδή που παίζεται τούτο το μήνα αλλά μετά μου παίζει και στη μι χορδή τούτο το μήνα οπότε μου κάνει μία έτσι, μία αλλιώς. Όλα αυτά τα τραγούδια τα κάνουμε μ αυτό τον τρόπο. Δηλαδή Ερωτόκριτο ; Θα μου το παίξει σ αυτή τη κλίμακα, μετά θα πάμε σε μια άλλη κλίμακα. 18