Ο ΤΙΓΡΗΣ ΚΑΙ Ο ΔΡΑΚΟΣ

Ο ΤΙΓΡΗΣ ΚΑΙ Ο ΔΡΑΚΟΣ Σωτήρης Μανωλόπουλος Το 2000 ο Ang Lee σκηνοθέτησε μια όμορφη ιστορία βασισμένη στο τέταρτο μυθιστόρημα της Πενταλογίας του Σιδηρού Γερανού του Wang Dulu. Ο χορογράφος των εκπληκτικών σκηνών πολεμικής τέχνης και των σεκάνς δράσης, ήταν ο Yen Wo Ping. Ο τίτλος του πολυβραβευμένου έργου Crouching Tiger, Hidden Dragon σημαίνει ο Τίγρης που συσπειρούται έτοιμος να ορμήσει, ο Δράκος που μένει κρυμμένος. Ο τίτλος του φιλμ είναι μια κυριολεκτική μετάφραση μιας κινέζικης παροιμίας που αναφέρεται στα μυστήρια, τα ταλέντα, που μένουν εν δυνάμει κάτω από την επιφάνεια ενός καθημερινού ανθρώπου. Το φιλμ αρχίζει με την κλοπή του εγχειριδίου των πολεμικών τεχνών Wudan, το κυνήγι της γνώσης, και τελειώνει με ένα δηλητήριο που σκοτώνει. Το πρώτο μέρος του φιλμ εκτυλίσσεται σε μια κοινωνία συγκρατημένη από τον νόμο και τη τάξη. Στο δεύτερο μέρος [και στη φλας μπακ σκηνή] που πραγματοποιείται σε ένα κόσμο αποτελούμενο από άτομα, οι χαρακτήρες μεταμορφώνονται, αποκαλύπτουν την αληθινή τους μορφή. Στην πορεία της πλοκής, μια νύχτα ένας ληστής της ερήμου ονόματι Λο διαρρηγνύει το υπνοδωμάτιο της έφηβης Τζεν και της ζητά να φύγουν μαζί. Μια φλας μπακ σκηνή αποκαλύπτει ότι στο παρελθόν ο Λο με τους ληστές του επέδραμε στο καραβάνι του Κυβερνήτη Yu αριστοκράτη πατέρα της Τζεν και την απήγαγε. Μετά από μια εξουθενωτική μάχη του παραδίδεται με πάθος. Ερωτεύονται. Σε μια σκηνή στην σπηλιά του, της ετοιμάζει το μπάνιο. Στην σπηλιά αναβλύζει μια πηγή. Ρίχνει καυτές πέτρες και της ζεσταίνει το νερό. Την προσκαλεί να αφεθεί στο νερό χωρίς να φοβάται Της λέει: θα σου τραγουδώ για να ξέρεις που είμαι. Το φιλμ Τίγρης και Δράκος» μπορεί να γίνει μια μεταφορά για Τα μυστικά που κρύβει το σώμα, τον ψυχισμό. Η σκέψη χωρίζει το σώμα από τον ψυχισμό και το άτομο από την ομάδα του. Στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν αυτοί οι χωρισμοί. Το μωρό γεννιέται με ένα σώμα μέσα στο «σώμα» μιας ομάδας. Όταν χωρίζει από το σώμα της μητέρας του αρχίζει να σχετίζεται. Σε κάθε μετέπειτα «γέννηση» φοβάται ότι θα χάσει τον δρόμο της επιστροφής. Επιθυμεί την επιστροφή στη μήτρα αλλά φοβάται ότι θα αφεθεί παθητικά, θα παραδοθεί, θα χαθεί. Θέλει κάποιον να το τραγουδά-χορεύει, να το βοηθά να εντοπίζει τον εαυτό του μέσα στο κόσμο. Σε εμπειρίες ομάδας, στον έρωτα, στην τέχνη, στην μεταβίβαση, στα όνειρα γέννησης-αναγέννησης, στην λατρεία του γονιού για το παιδί, 1

στις γιορτές, στη βάπτιση ενός μωρού ή στη παρουσίαση ενός νέου βιβλίου, αναβιώνουμε παλινδρομικά φαινόμενα αδιαφοροποίητου, προψυχικά βιώματα που μεταφέρονται σε συστήματα εξω-λεκτικά, που συνδέονται με νήματα αόρατα με πηγές της ψυχοσωματικής ζωντάνιας. Σε αρχαϊκά βάθη του ψυχισμού η απειλή δεν είναι το άγχος αποχωρισμού αλλά του αφανισμού εάν η διαταραχθεί η πρωταρχική ενότητα. Κάτι διαρκώς χάνεται μέσα μας, η συνέχεια. Μια γυναίκα γέννησε το δεύτερο παιδί της. Στην συνεδρία της είπε: «Πολύ ήθελα να έλθω, αυτή είναι η ώρα μου. Να μιλήσω. Ξεχειλίζω. Τα αγαπώ τόσο πολύ. Δεν το αντέχω, θα εκραγώ, ξεσπώ σε κλάμα. Τόσο έντονος είναι κι ο φόβος μη τους κάνω κακό. Μόνο στο shower αφήνομαι. Πρέπει να κυριαρχώ σε αυτά. Να λειτουργώ». Όφειλα κι εγώ να συνεχίσω να λειτουργώ σε αυτή τη καταιγίδα της μεταβίβασης. Όποιος έχει μπει στο χορό ενός μωρού ξέρει για τι κατακλυσμό μιλώ. Οι πρώτες χορογραφίες μωρού-μητέρας, οι εξωλεκτικές διαδράσεις τους συνυφαίνονται σε ένα θεμελιακό υπόστρωμα, μια matrix μωρούμητέρας, αρχέγονες γραφές-πηγές από όπου η ψυχική ζωή αναβλύζει. Από τον πρωτοσυμβολισμό των κινήσεων χορού-τραγουδιού προχωράμε στον σχηματισμό των συμβόλων(langer, 1954). Στο φιλμ η μουσική υπόκρουση συνόδευε εκπληκτικές χορογραφίες όπου οι πολεμιστές μάχονταν ακροπατώντας σε κορυφές δέντρων, κινούμενοι σαν κλαριά. Πώς αισθάνεται η μητέρα εμπρός στο άγνωστο (Τίγρη και Δράκο) που κρύβει μέσα του το βρέφος. Η μητέρα οργανώνει τον χρόνο των ικανοποιήσεων, των αναμονών και στερήσεων. Μπαίνει μαζί του σε μια περιπέτεια, εν αναμονή του μέλλοντος, τι μαχητής θα γίνει, πως θα εκπληρώσει το δυναμικό του. Δεν είναι ένα σώμα αβοήθητο. Το περιβάλλει η ιστορία, μια διαδικασία νοήματος. Ο Πάστερνακ θεωρούσε την ιστορία όχι σαν μια νομοτελειακή γραμμή αιτίων-αποτελεσμάτων, αλλά ως μια συμβολή περιστάσεων που λαμβάνουν χώρα εκτός του ατόμου, μάλλον πάνω σε εναέριους δια-δρόμους (Jacobson and Pomorska, 1983). Εκεί πάνω εκτυλίσσεται μια διαδικασία που περιβάλλει το μωρό, μια ιστορία εν τω γεννάσθαι (Winnicott, 1965, Bollas 1979). Παρατηρούμε λοιπόν επαναλήψεις-διαδράσεις γιαγιάς-μητέρας-εγγονής να γίνονται ιστορία. Η μητέρα αναζητά ένα άλλον για να επαναλάβει μαζί του βιώματά της, να τους δώσει μια νέα θέση στο παρελθόν, νέα νοήματα, με τα οποία θα ανασυνθέσει την ιστορία της. Αναζητά μια διαδικασία. Διαδικασία είναι η ανάπτυξη. Οι μετασχηματισμοί της βασίζονται στην επανάληψη και στην αειφόρο διακλάδωση των νοημάτων που συνδέεται με τη ψυχική σεξουαλικότητα, και την φαντασίωση. 2

Με κάθε βήμα ανάπτυξης δύο κινήσεις συναντούνται: Η αναζήτηση μιας διαδικασίας αυτού που είναι να γίνει και η επιταγή της κατασκευής του αποτελέσματος, αυτού που είναι το ζητούμενο. Το πλαίσιο είναι αναγκαίο ως τρίτος, αλλά τα πράγματα υπάρχουν επειδή πρόκειται, είναι στην διαδικασία, να γίνουν. Η έμφυτη κίνηση είναι να φθάσει ο ψυχισμός πιο ψηλά Να προκόψει. Προκόπτω σημαίνει κάνω ένα βήμα προόδου εν πορεία Απομακρύνω τα έμπροσθεν μου, ανοίγω τον δρόμο μπροστά, βγάζω τον παρθενικό υμένα, βγάζω το σκέπασμα Ανοίγω δρόμο σημαίνει πετάω, διακρίνω, μέσα-έξω, πριν-μετά. Είναι «ψυχαναλυτική πράξη» η παρατήρηση βρέφους; Περιλαμβάνει την βιωματική παρατήρηση-συμμετοχή στην εξωλεκτική γλώσσα του μωρού και στην ομιλία-συμπεριφορά της μητέρας. Οι μεταβιβάσεις-αντιμεταβιβάσεις υπάρχουν παντού. Αυτό που τις καθιστά ψυχαναλυτικά υλικά είναι η προσοχή του αναλυτή που ακολουθεί μια παλινδρομική φορά και ταυτόχρονα προσμένει τη κίνηση προς την απαρτίωση, διότι έχει μια ερμηνευτική διάσταση εξ αρχής: ενώ ακολουθεί τη παλινδρόμηση προσμένει το μέλλον. Η στάση του αναλυτή χαρακτηρίζεται από μια συγκράτηση, που κρατά τον χρόνο της διαδικασίας της συμβολοποίησης καθώς εκτυλίσσεται. Αναμένει. Και ερμηνεύει. Αυτό που συμβαίνει στην ψυχαναλυτική πράξη δεν καταγράφεται κατά λέξη. Ένα μαγνητόφωνο δεν ακούει ψυχαναλυτικά. Έχουμε έμμεσες θεωρίες για το τι θα συζητήσει η ομάδα όπου παρουσιάζουμε το υλικό. Δεν γράφουμε για να αποδείξουμε τίποτα, και κυρίως μια θεωρία. Δεν χρησιμοποιούμε το υλικό με μια «προπαγανδιστική στάση, ένα μάρκετιν της θεωρίας» (Scarfone, 2011). Έχουμε την θεωρία μας, δεν είμαστε στο κενό. Υπάρχουν χορδές που μας κρατούν καθώς ακροβατούμε, αν και στο τελικό μοντάζ ο σκηνοθέτης σβήνει τις χορδές και φαίνεται σαν να χορεύουμε πάνω σε φύλα καλαμιών. Και τα αντικείμενά μας δεν είναι στον αέρα, έχουν κι αυτά γραμμές καταγωγής. Όμως το υλικό είναι αποσπασματικό, η γραφή τού δίνει συνοχή. Η γραφή είναι μια νέα εκ των υστέρων επεξεργασία, με αποτέλεσμα μια αναδιοργάνωση του ψυχισμού, όπου νέες μορφές σχηματίζονται. Γράφοντας βγάζουμε ένα δείγμα ψυχικού έργου στην πραγματικότητα, θέτουμε τις σκέψεις μας σε δοκιμασία. Εκ-θέτουμε, δοκιμάζουμε τον εαυτό στην πράξη. Μέσα από το κείμενο η φωνή μας ακούγεται ζωντανή και επιτρέπει στους άλλους να ρίξουν μια ματιά. Πως θα παραμερίσει το μωρό τα σκεπάσματα και θα αρχίσει να περπατά; Αυτή είναι μια προσωπική ερώτηση που συνδέει το μωρό με την παρατηρήτριά του. Πώς θα κάνει το δικό του βήμα; Σε τι κόσμο θα βγει; Η ικανότητα να μαντεύει η μητέρα τις εσωτερικές καταστάσεις του βρέφους είναι κρίσιμη για την ανάπτυξη του παιδιού. 3

Δεν χρειάζεται η μητέρα να καταλάβει τον κόσμο (του παιδιού), αλλά να καταλάβει τη θέση της μέσα σε αυτόν. Αυτόν τον κόσμο δομεί με την ονειροπόλησή της. Τοποθετεί σε νοητές μορφές τα ακατανόητα άγχη του. Με κάθε νόημα που σχηματίζει δίνει στο μωρό μια θέση στον κόσμο, το καθιστά πραγματικό, υπαρκτό. Στην πρώτη επίσκεψη η μητέρα με την παρατηρήτρια μιλούν μεταξύ τους πριν έλθει το μωρό στο δωμάτιο. Ο λόγος για τον οποίο μιλούν είναι το μωρό. Το μωρό αποκλείεται από την συνομιλία του ζεύγους των μεγάλων. Είναι όμως η αιτία για την οποία οι μεγάλοι συνευρίσκονται και συνομιλούν (Donnet, 2009). Για να σχηματισθεί η φαντασίωση της πρωταρχικής σκηνής χρειάζεται η μητέρα ένα καλό υπερεγώ που ρυθμίζει πότε θα κάνει την είσοδό του στην σκηνή το παιδί. Τι μπορεί να ακούσει, τι πρέπει να δει, πόσο θα εκτεθεί στην πραγματικότητα του έξω κόσμου. Οι απαγορεύσεις τίθενται εξ αρχής. Να διώξεις τον γάτο, να μην καπνίζεις, να μην πίνεις, να μην τρως γλυκά. Η επιθετικότητα εκτρέπεται έξω. Ο γάτος το φαγητό μπορεί να επιτεθεί. Η επίθεση «έρχεται» από το μωρό μέσα στην μητέρα κι από το πραγματικό μωρό. Η μητέρα αναζητά έναν επιτρεπτικό άνδρα γιατρό που θα τη συγχωρήσει. Αναζητά μια αντανάκλαση του εαυτού της, που θα ταυτιστεί με την μητέρα της για να την συγχωρήσει; Το μωρό γεννιέται μέσα στην τάξη των νόμων μιας κοινότητας «γραμμένων» εντός ενός Βιβλίου (Έπη του Ομήρου, Βίβλος, Εγχειρίδιο των πολεμικών τεχνών Wudan, Παιδιατρική του Ματσανιώτη ). Η παρατηρήτρια είναι φορέας της γνώσης. Η γνώση όμως δεν είναι κάτι που έχουμε για να δώσουμε, είναι ο δεσμός με αυτό που αναζητούμε. Είναι η περιέργεια, η όρεξη να αναζητήσουμε το άγνωστο. Είναι η ικανότητα να αφεθεί κανείς στο άγνωστο, να πετάξει από τον γκρεμό, να μην σκοτωθεί να μεγαλώσει... Η μητέρα θέλει να πετάξει το παιδί από πάνω της, να μεγαλώσει, να την ελευθερώσει. Ικανοποιήσεις και όρια δημιουργούν τον ψυχισμό (Freud, 1900). Ο Freud (1905) ερεύνησε την σεξουαλικότητα ως το ρεύμα ζωής που πηγάζει από το σώμα, ένα θεμέλιο της ύπαρξης, ένα έμφυτο δυναμικό που πραγματοποιείται με την εμπειρία. Η βασική συνθήκη που μετασχηματίζει την σωματική σε ψυχική σεξουαλικότητα είναι η απαγόρευση που θέτει η μητέρα (με την απουσία της που σημαίνει την επιθυμία της για τον πατέρα του παιδιού) η οποία αναγκάζει το παιδί να στραφεί αυτοερωτικά στο σώμα του (Fain, 1971). Η πρώτη έκφανση της ψυχικής σεξουαλικότητας είναι αυτοερωτική. Το παιδί στέλνεται κάτω από τα σκεπάσματά του για τον αυτοερωτισμό του. 4

Με μια πρωτογενή εκβολή το βρέφος εκδιώκει τα δυσάρεστα και κρατά τα ευχάριστα, διχοτομώντας την εσωτερική από την εξωτερική πραγματικότητα. Έτσι αρχίζει να υπάρχει το αντικείμενο. Αυτή η διχοτόμηση αναδιπλασιάζεται στον ψυχισμό, μεταξύ ευχάριστου και δυσάρεστου. Η εσωτερική αυτή διαλεκτική είναι κινητήρια δύναμη για την ανάπτυξη. Από αυτήν εκπορεύεται η αντίληψη ότι λείπει η εξωτερική πραγματικότητα και από αυτήν υποκινείται η αναζήτηση του αντικειμένου στον έξω κόσμο. Χρειάζεται να γίνει μια επανένωση των δύο κομματιών, του μέσα με το έξω. Ο αυτοερωτισμός είναι ένα μέσον επανένωσης. Ένα ανάλογο του αντικειμένου, ένα διπλό, δημιουργείται στο σώμα του παιδιού. Το στήθος της μητέρας που αρχίζει εξ αιτίας των σταθερών εναλλαγών παρουσίας-ικανοποίησης και απουσίας-στέρησης να ανακαλύπτεται ως εξωτερικό - αντικαθίσταται από το δάκτυλο του παιδιού, το δάκτυλο αντικαθίσταται από ένα παιχνίδι (μπομπίνα) και το παιχνίδι με τις λέξεις του παιδιού (fort da) (Green, 1981). Η αίσθηση του εαυτού συνυφαίνεται με τις πρώτες εγγραφές, διαδράσεις, δίκτυα επαναλήψεων τις οποίες ερμηνεύουν-αφηγούνται και διαμορφώνουν οι φαντασιώσεις. Με τις ψυχοσωματικές συνδέσεις ο ψυχισμός αρχίζει να ενοικεί στο σώμα. Οι πρώτες άναρχες αισθήσεις δεν διακρίνονται αν προέρχονται από την μητέρα ή από το βρέφος. Οι πρώτες εγγραφές-επαναλήψεις οργανώνουν αισθήσεις που διασκορπίζονται σε σύντομα μονοπάτια εκφορτίσεων (πρωτογενής αυτοερωτισμόςναρκισσισμός). Βαθμιαία με την παρέμβαση του αντικειμένου οι βασικές επαναλήψεις οργανώνουν τις αισθήσεις που απαρτιώνονται και ενοποιούν τον υποκείμενο. Συγκεντρώνονται στον θηλασμό και στον αυτοερωτικό παιχνίδι χεριού στόματος (πρώτο επίτευγμα του εγώ) (Hoffer, 1949). Το σώμα του και την μητέρα «αγγίζει» το μωρό ως διπλό του. Η απόκριση που παίρνει είναι ότι αγγίζει τον άλλο του εαυτό. Αυτήν την απόκριση στρέφει μέσα του και σχηματίζει την αίσθηση του εαυτού. Η κατάθλιψη της μητέρας την κάνει μια σύντροφο που δεν αποκρίνεται. Τα βρέφος φυλακίζεται σε μια σχέση με αυτήν για την οποία δεν υπάρχει. Κρεμιέται από ένα στόμα που δεν του μιλά (Andreé, 2011). Η κατάθλιψη ή το άγχος κάνει την μητέρα να σκεπάζει τα χέρια του μωρού κατά τον θηλασμό. Τα φυλακίζει. Φυλακίζει και τον εαυτό της διαψεύδοντας την αυτοερωτική αναζήτηση του νέου; Είναι φυσιολογικός ο ανταγωνισμός μεταξύ θηλασμού και αυτοερωτικού πιπιλίσματος του δακτύλου. Για να υποστηρίξει την κίνηση προς την ικανοποίηση το μωρό χρειάζεται να έχει μια υποδομή, το θεμέλιο υπόστρωμα των αυτοερωτικών κινήσεων. Αλλιώς ο θηλασμός είναι απογύμνωση και βιασμός. 5

Ο ανταγωνισμός μεταξύ θηλασμού και αυτοερωτισμού του μωρού μπορεί να συναντήσει καθρεπτικά τον ανταγωνισμό μεταξύ ενεργητικότητας και παθητικότητας της μητέρας (θα κυριαρχήσει ή θα υποστεί τα βιώματα που αναβιώνουν;) και να μεταφερθεί ως ανταγωνισμός μωρού-μητέρας. Η μητέρα βαθμιαία χαλαρώνει-ζωντανεύει. Ανακτά το αυτοερωτικό δυναμικό της κινητικότητάς της: Ανακαλύπτει ότι της αρέσει να κάνει βόλτες! Καταλαβαίνει τότε την ανάγκη του παιδιού να κινεί τα χέρια του. Μετά τον 3 ο μήνα αλλάζει η σχέση τους. Το μωρό ανοίγει τα χέρια του. Διευρύνει με τα χέρια του την ακτίνα της «στοματικής» του δράσης. Εσωτερικεύει την στοματική απόλαυση και την αίσθηση ότι ο κόσμος του με την μητέρα του ανήκει. Μετά τον 5 ο -6 ο μήνα αρχίζει ένα θαύμα αμοιβαίων χαμόγελων, αναζητήσεων. Το μωρό ζει την αποκάλυψη του εκπληκτικού κόσμου των ανταλλαγών τους. Η διάσταση της διάρκειας εισέρχεται στην ψυχική σκηνή. «Το αριστερό χέρι ακουμπά το μπουκάλι και αγγίζει τα δάκτυλα της μητέρας, το δεξί βρίσκεται ανάμεσα στα σώματά τους». Έχετε ακούσει τίποτα πιο ερωτικό; Αυτά τα φαινόμενα αναπαριστούν την μετάβαση από το υποκειμενικό προς την αντικειμενικότητα του αντικειμένου. Οι εμφανίσεις-εξαφανίσεις της μητέρας βοηθούν το μωρό να βρίσκει-δημιουργεί το αντικείμενο: «Εισάγεται το παιχνίδι «κουκου-τσα». Οι εμφανίσεις-εξαφανίσεις δεν γίνονται χωρίς επαναλήψεις, ιδαίτερα όταν εισάγεται ο πατέρας: το ατύχημα στον 8 ο μήνα στις διακοπές όπου το μωρό έπεσε από τα σκαλιά, χτύπησε το κεφάλι, και μάτωσε το πρόσωπο, το συμβάν του «πνιγμού», το χτύπημα στο γόνατο «Θυσιαστικές» πράξεις; Συνδέονται με το ότι η μητέρα δέχεται την μητρική γιαγιά και δίνει το όνομά της στην κόρη της; Το μωρό είναι ένα ρεπερτόριο μεταβιβάσεων που συνδέουν το σώμα με τον ψυχισμό, με τα μέλη της οικογένειας και την κουλτούρα της κοινότητας, μέσα στο χρόνο. Η μητέρα κρατά τον χρόνο της αυταπάτης. Ταυτόχρονα λειτουργεί μέσα στον πραγματικό χρόνο που παρουσιάζει σταδιακά στο μωρό. Το φαντασιακό μωρό γίνεται πραγματικό. Η μητέρα κάνει πράγματα. Αυτό παίρνει χρόνο. Χρόνος σημαίνει ότι δεν γίνονται όλα με μιας, παντοδύναμα. Σημαίνει ότι κανείς συνδέεται με τον άλλο, εντοπίζει τον εαυτό ως υποκείμενο των ορμών του. Συγκροτεί ένα εγώ, απαρτιώνει τις σκόρπιες αισθήσεις, δένει θετικές με οδυνηρές εμπειρίες. Δίνει διάρκεια. Η μητέρα δεν τρέχει αμέσως να ικανοποιήσει το βρέφος. Το βοηθά να συγκροτήσει ένα εγώ για να αντέξει να φέρει, να μην εκκενώσει, την διέγερση. Αλλιώς είναι μια ξεπέτα. 6

Για να αναπτυχθεί το παιδί, η μητέρα επενδύει στο άγνωστο, το νέο, που αναμένεται. Επενδύει την διαδικασία με ευχαρίστηση στην αναμονή. Ο T.S. Elliot συνόψισε: «η πίστη και η ελπίδα και η αγάπη είναι όλα στην αναμονή» (Parsons, 2003). Το υπερεγώ της μητέρας δημιουργεί το μέλλον ως πιθανότητα. «Η φωνή της συνείδησης μας λέει τι πρέπει να κάνουμε ή έπρεπε να είχαμε κάνει, μιλώντας από το μέλλον που ζητάμε από τον εαυτό μας να φθάσει ή λέμε στον εαυτό μας ότι αποτυγχάνουμε να φθάσουμε- ίσως ένα μέλλον που πρέπει να φέρει πίσω ένα χαμένο παρελθόν, αλλά σίγουρα ένα παρελθόν του οποίου η εικόνα στην πορεία της ανάπτυξης διαποτίζεται με όλα που είναι ακόμα ζωντανά από τις ελπίδες, τις προσδοκίες, τις απαιτήσεις, τις υποσχέσεις, τα ιδεώδη, τις φιλοδοξίες, τις αμφιβολίες, την ενοχή, και την απόγνωση περασμένων εποχών, τους προγόνους, τους γονείς, τους δασκάλους, τους προφήτες, τους ιερείς, τους θεούς και τους ήρωες Το υπερεγώ, στο μέτρο που είναι η εσωτερική αναπαράσταση των αξιών των γονιών και της κουλτούρας, είναι η ενδοψυχική αναπαράσταση του μέλλοντος» (Loewald, 1962). Το υπερεγώ της μητέρας σχετίζεται με την εσωτερίκευση, τον χωρισμό, το πένθος και την συμβολοποίηση. Το σύμβολο έχει ένα γενικό νόημα, βασίζεται σε ένα γενικό νόμο. Το παρελθόν είναι τετελεσμένο, ενώ ένας γενικός νόμος είναι ένα δυναμικό, μια esse in futuro. Η αξία ενός συμβόλου, μιας λέξης, είναι η δυνατότητα να προσμένουμε το μέλλον. Το σύμβολο είναι νόμος-πλαίσιο: μια συνθήκη για όλα τα ενδεχόμενα που μέλλουν να συμβούν στον χρόνο (Jacobson & Pomorska, 1983). Οι γιαγιάδες, οι γονείς, ο παππούς, η θεία, ο θείος, η παρατηρήτρια και το μωρό είναι εκεί με τα σώματά τους στο ίδιο δωμάτιο, αναζητώνταςδημιουργώντας εμπειρίες γνώσης: στόμα με στόμα, χέρια με στόμα, μουσικές των φωνών, μάτια, χαμόγελα, δάκρυα, δηλητήρια, το κεφάλι, η πλάτη, το χάδι στα μαλλιά, τα αίματα, οι λέξεις, τα σύμβολα που ανοίγουν τον ορίζοντα. H δημιουργική φαντασία επεξεργάζεται το σώμα και γεννά τον ψυχισμό με την παρέμβαση των άλλων: με μια παντομίμα αισθήσεων, και κινήσεων, με το πρωτοσυμβολικό τραγούδι-χορό, τον αυτοερωτισμό, τα συναισθήματα, τις φαντασιώσεις, τα μεταβατικά φαινόμενα, τα σύμβολα. Από το σώμα στον ψυχισμό, από το ασυνείδητο στο συνειδητό, από το ένα υποκείμενο στο άλλο και την μια γενιά στην επόμενη μεταδίδονται τα υλικά της ψυχικής ζωής. Μαζί με αυτά μεταδίδονται και «κινέζικοι ψίθυροι» (το άλλο όνομα του παιχνιδιού το σπασμένο τηλέφωνο ) που ελπίζουμε να μην αλλοιώνουν σε μεγάλο βαθμό τα αυθεντικά μηνύματα. Οι κινέζικοι ψίθυροι πηγάζουν από τα ίχνη που δεν αναπαρίστανται, δεν εσωτερικεύονται, αλλά σχηματίζουν συνκρητικά δίκτυα επανάληψης, στα θεμέλια του ψυχισμού, σαν βασικό υπόστρωμα, πλαίσιο του εγώ. Εμένα στο μεταξύ μού τελείωσαν τα λίγα κινέζικα που γνώριζα. Τελείωσε κι ο χρόνος που είχα στην διάθεσή μου να σας μιλήσω σήμερα. 7

Βιβλιογραφικές Αναφορές Andreé, J. (2011). Laura - or the Sexual Borders of Need. International Journal of Psycho-Analysis, 92:761-771 Bollas, C. (1979). The Transformational Object. International Journal of Psycho- Analysis, 60:97-107. Donnet, J.-L. (2009). The Analysing Situation. Translated by Andrew Weller. London: Karnac. Fain, M. (1971). Prėlude a la vie fantasmatique. Revue Française de Psychanalyse, 3: 4-12. Freud, S. (1900). The Interpretation of Dreams. SE. 4-5. Freud, S. (1905). Three Essays on the Theory of Sexuality. SE 7. Green, A. (1981): Negation and contradiction. In: On Private Madness, pp. 254-76. Madison, Conn.: International Universities Press, 1986. Hoffer, W. (1949). Mouth Hand and Ego Integration. Psychoanalytic Study of the Child, 3/4:49-56. Langer, S.K. (1954): Philosophy in a new key. A Study in the Symbolism of Reason, Rite, and Art, New York: Harper. Loewald, H. W. (1962). Internalization, separation, mourning, and superego. Psychoanalytic Quarterly, 31: 483-504. Parsons, M. (2003). The core of independent tradition. Lecture given at Thessaloniki (organized at the French Institute, by Prof. Abatzoglou). April, 11, 2003. Winnicott, D.W. (1965). The Maturational Processes and the Facilitating Environment. Studies in the Theory of Emotional Development. London: Hogarth Press 8