ΜΟΝΤΕΛΟ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΟΔΗΓΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 2015 ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΑΞΗΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ 1 AFIXIS
Σειρά: ΜΟΝΤΕΛΟ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Τίτλος: ΟΔΗΓΟΙ ΜΕΛΕΤΗΣ 2015 - ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΤΑΞΗΣ, ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ Συγγραφείς: ΣΤΕΦΑΝΙΑ ΣΤΩΙΚΟΥ, ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΟΡΦΑΝΑΚΟΣ Εξώφυλλο: ΙΩΑΝΝΑ ΣΩΤΗΡΙΟΥ Copyright 2015 Afixis Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική, ή η απόδοση κατά παράφραση ή διασκευή του περιεχομένου του βιβλίου με οποιοδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο, για εμπορικούς σκοπούς. Ο εκδότης επιτρέπει τα παραπάνω για εκπαιδευτικούς και μηεμπορικούς σκοπούς. Νόμος 2121/1993 και κανόνες τους Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα. 2
1 Εισαγωγή Παρά το διαρκώς αυξανόμενο διεθνές ενδιαφέρον για το καθεστώς προστασίας των μειονοτήτων, δεν φαίνεται να έχει επικρατήσει στη θεωρία ένας ευρύτερα αποδεκτός ορισμός της έννοιας. Αντιθέτως, αυτή παραμένει αμφιλεγόμενη, προκαλώντας διχασμούς τόσο στο χώρο της επιστήμης, όσο και της πολιτικής. Κλασσικός ορισμός της μειονότητας θεωρείται σύμφωνα με τον L. Wirth ο ακόλουθος: Μειονότητα χαρακτηρίζεται ομάδα ανθρώπων που εξ αιτίας των φυσικών ή πολιτιστικών χαρακτηριστικών τους φέρονται να έχουν διαχωρισθεί από τους άλλους ανθρώπους στη κοινωνία που διαβιούν, αντιμετωπιζόμενοι κατά τρόπο διάφορο και άνισο που γι αυτούς τους λόγους θεωρούν πως είναι αντικείμενα συλλογικής διάκρισης. 1 Ο πλέον αποδεκτός, πάντως, ορισμός της έννοιας «εθνική μειονότητα» θεωρείται αυτός του Capotorti, όπως αποδόθηκε στο πλαίσιο μελέτης για τον Οργανισμό των Ηνωμένων Εθνών. 2 Σύμφωνα με τον ορισμό αυτό, η «μειονότητα» αποτελεί μια κοινότητα, η οποία: α) βρίσκεται εγκατεστημένη στην περιοχή ενός κράτους β) είναι μικρότερη σε αριθμό συγκριτικά με τον υπόλοιπο πληθυσμό του κράτους γ) τα μέλη της είναι πολίτες αυτού του κράτους δ) τα μέλη της έχουν εθνικά, γλωσσικά ή πολιτιστικά χαρακτηριστικά διαφορετικά από αυτά του υπόλοιπου πληθυσμού 1 h#p://www.i- red.eu/?i=ins3tute.el.glossary#μειονότητα 2 www.ohchr.org, United Na3ons Human Rights, Minori3es under interna3onal law, όπου αναφέρεται ότι: According to a defini3on offered in 1977 by Francesco Capotor3, Special Rapporteur of the United Na3ons Sub- Commission on Preven3on of Discrimina3on and Protec3on of Minori3es, a minority is: A group numerically inferior to the rest of the popula3on of a State, in a non- dominant posi3on, whose members - being na3onals of the State - possess ethnic, religious or linguis3c characteris3cs differing from those of the rest of the popula3on and show, if only implicitly, a sense of solidarity, directed towards preserving their culture, tradi3ons, religion or language 3
ε) τα μέλη της προσβλέπουν στη διατήρηση αυτών των χαρακτηριστικών 3 3 Benedikter Thomas, Legal instruments of minority protec3on in Europe- An overview, Bolzano/ Bozen, 30 November 2006. 4
2 Μουσουλμανική Μειονότητα: Δημογραφική & Εθνοφυλετική Ανάλυση Η Μουσουλμανική μειονότητα είναι η μόνη ρητά αναγνωρισμένη μειονότητα στην Ελλάδα. Η παρουσία της μειονότητας αυτής είναι αποτέλεσμα των ρυθμίσεων της Συνθήκης της Λωζάνης (24 Ιουλίου 1923), η οποία εξαίρεσε από την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών που η ίδια επέβαλε τους μουσουλμάνους της Δυτικής Θράκης και τους Έλληνες της Τουρκίας (Κωνσταντινούπολη, Ίμβρος, Τένεδος). Α. Δημογραφικά Στοιχεία To 1922 η Μουσουλμανική Μειονότητα της Θράκης αριθμούσε 86.000 άτομα. Η πλέον πρόσφατη γενική απογραφή (1991) κατέγραψε 98.000 περίπου άτομα σε πληθυσμό 338.000 κατοίκων της Θράκης, δηλαδή ποσοστό 29 % του συνολικού πληθυσμού της περιοχής. Την μειονότητα απαρτίζουν τρείς εθνοτικές ομάδες : 50 % είναι τουρκικής καταγωγής, 35% Πομάκοι και 15% Αθίγγανοι. Κάθε μία από τις ομάδες αυτές διατηρεί την δική της γλώσσα και τις παραδόσεις της και για τον λόγο αυτό οι συντάκτες της Συνθήκης της Λωζάννης προσδιόρισαν τη μειονότητα ως θρησκευτική. Β. Εθνοφυλετική σύνθεση και γλώσσα Το γεωγραφικό διαμέρισμα της Θράκης αποτελείται από τους νομούς Ξάνθης, Ροδόπης και Έβρου. Στους τρείς αυτούς νομούς κατοικούν Έλληνες πολίτες που έχουν διαφορετική θρησκευτική ταυτότητα από τους υπόλοιπους και αποκαλούνται μειονότητα. Η μειονότητα της Δυτικής Θράκης χαρακτηρίζεται ως «μουσουλμανική» και είναι κατανεμημένη στους τρείς νομούς ως εξής: στο νομό Ξάνθης καλύπτει το 43,9% του συνολικού πληθυσμού 5
στο νομό Ροδόπης το 61,1% στο νομό Έβρου το 6,25% Στο σύνολο του πληθυσμού της Θράκης ο μειονοτικός πληθυσμός ανέρχεται σε 112.000 (33,14%) ενώ ο χριστιανικός σε 226.000 (66,86%). Οι μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης χαρακτηρίζονται επίσης από μία ετερογένεια ως προς την καταγωγή τους κι έτσι έχουμε τους : Μουσουλμάνους τουρκικής καταγωγής Πομάκοι Αθίγγανοι Η χρήση της γλώσσας είναι ιδιαίτερα σημαντική για τις μειονοτικές και πολυπολιτισμικές κοινωνίες. Η Συνθήκης της Λωζάννης με τα άρθρα 40 και 41 της εισάγεται η υποχρέωση της Τουρκίας και της Ελλάδας να εξασφαλίζουν τη διδασκαλία της θρησκείας αλλά και της μητρικής γλώσσας, πέραν της επίσημης γλώσσας του κράτους που διαμένουν, στα σχολεία της βασικής εκπαίδευσης για τα παιδιά της μειονότητας. Εδώ όμως τίθεται θέμα επάρκειας μαθητών αφού πλέον αυτοί έχουν κατά κάποιο τρόπο χωριστεί σε ελληνόφωνης και τουρκόφωνης εκπαίδευσης. Ως εκ τούτου σε αρκετά σχολεία, λόγω της υποχρεωτικής δίγλωσσης εκπαίδευσης των μουσουλμάνων, σημειώνονται ελλείψεις σε μαθητές αλλά και εκπαιδευτικούς. Περίπου τα 2/3 της μειονότητας έχουν ως μητρική τους γλώσσα την τουρκική, οι υπόλοιποι την πομακική ενώ λιγότεροι από το 1/20 έχουν ως μητρική τη ρομανί. Σε σχέση με την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας στα μειονοτικά σχολεία υποστηρίζεται ότι τα περισσότερα παιδιά της μειονότητας δεν έχουν καμία επαφή με την ελληνική γλώσσα πριν από τη φοίτησή τους στο σχολείο. Αιτία αυτού θεωρείται ότι είναι η απόρριψη της ελληνικής γλώσσας, ίσως για πρακτικούς λόγους, στην καθημερινότητα τους μέσα σε μειονοτικές ομάδες. Η μειονότητα η οποία χρησιμοποίει περισσότερο στην καθημερινότητα της την τούρκικη γλώσσα είναι οι τουρκογενείς ενώ ακόμη, οι 25.000 μουσουλμάνοι Τσιγγάνοι στη Θράκη εμφανίζουν τη ιδιαιτερότητα της γενικευμένης τουρκοφωνίας, η τουρκική αποτελεί την μητρική τους γλώσσα. Βεβαίως στον κανόνα υπάρχουν και εξαιρέσεις, οικισμοί στους οποίους οι μειονοτικές γλώσσες, εκτός της τούρκικης, κυριαρχούν στην καθημερινότητα. Χαρακτηριστικό 6
παράδειγμα οικισμού στον οποίο η Ρομανές είναι κυρίαρχη αποτελεί το προάστιο Αλάν Κουγιού της Κομοτηνής. Τρίτη ομάδα μειονότητας πέραν των τουρκογεννών, των μουσουλμάνων και των ρομά είναι οι Πομάκοι οι οποίοι χρησιμοποιούν ως μητρική τους γλώσσα ή γλώσσα του σπιτιού τους την πομακική, που συνιστά και το κυριότερο σημείο αναγνώρισης της διαφορετικότητάς τους. Η γλώσσα αυτή ονομάστηκε από τους ίδιους πομάχτσκού (pomahtsu) και αποτελεί καθαρά γλώσσα προφορικής παράδοσης ενώ θεωρείται ότι έχει σλαβική ρίζα με λεξιλογικά στοιχεία τόσο από την ελληνική όσο και από την τουρκική. Λόγω της καθαρά προφορικής της ύπαρξης, αδυναμία εύρεσης έγκυρου ιστορικού, αλλά και των πολλών λεξιλογικών δανείων από σλάβική, τουρκική αλλά και ελληνική γλώσσα η εθνικότητα της πομαχτσού και κατά συνέπεια και η εθνικότητα των Πομάκων αμφισβητείται ακόμη και σήμερα καθώς διεκδικείται από Έλληνες, Τούρκους αλλά και Βούλγαρους. Η κύρια άποψη που επικρατεί σήμερα για την καταγωγή της πομάκικης, με βάση τα δομικά στοιχεία της γλώσσας, είναι ότι ανήκει στις ανατολικές διαλέκτους της βουλγαρικής γλώσσας. Είναι όμως γενικά αποδεκτό ότι η πομακική είναι μια γλώσσα σε υποχώρηση, κυρίως για κοινωνικούς λόγους, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, αλλά και για πρακτικούς λόγους, δεν υπάρχει βασισμένος γραπτός λόγος και στοιχεία. 7
3 Η σημερινή κατάσταση της εκπαίδευσης στη μουσουλμανική κοινότητα Στη Δυτική Θράκη υπάρχουν σήμερα 198 μειονοτικά δημοτικά σχολεία, 4 μειονοτικά γυμνάσια και λύκεια (στην Ξάνθη από το 1965, ιδιοκτησίας Σαιμέ Κιριλντοκμέ και στην Κομοτηνή το Τζελάλ Μπαγιάρ από το 1952) και 2 Ιεροσπουδαστήρια (Medrese) στον Εχίνο της Ξάνθης και στην Κομοτηνή. Συνολικά φοιτούν 8.138 μαθητές, οι οποίοι αποτελούν και το σύνολο του μειονοτικού μαθητικού πληθυσμού, καθώς σχεδόν όλοι οι μουσουλμάνοι μειονοτικοί επιλέγουν να στέλνουν τα παιδιά τους σε μειονοτικά σχολεία. Τελευταία παρατηρείται μια στροφή στις μειονοτικές οικογένειες, όπου πολλές από αυτές επιλέγουν να φοιτήσει το παιδί τους σε ελληνικά δημόσια δημοτικά σχολεία λόγω του καλύτερου επιπέδου και προσφοράς μάθησης. Σε όλη τη Θράκη υπάρχουν ελάχιστα ελληνικά δημόσια νηπιαγωγεία σε αμιγείς μειονοτικούς οικισμούς, ενώ στα ελληνικά δημόσια νηπιαγωγεία που λειτουργούν σε μεικτούς οικισμούς στις πόλεις φοιτούν λίγα παιδιά μειονοτικών. Μειονοτικά νηπιαγωγεία δεν υπάρχουν, αλλά σε πολλές μειονοτικές περιοχές λειτουργούν πολλά άτυπα νηπιαγωγεία όπου φοιτούν σημαντικός αριθμός νηπίων και χρησιμοποιείται η τούρκικη γλώσσα. Στα μειονοτικά σχολεία εφαρμόζεται ένα σύστημα δίγλωσσης εκπαίδευσης και γίνεται ισότιμη κατανομή του χρόνου διδασκαλίας καθ όλη τη διάρκεια των σπουδών. Πρόκειται για ένα πλαίσιο όπου οι δύο γλώσσες (τούρκικη και ελληνική) δεν διδάσκονται μόνο ως γλωσσικά μαθήματα, αλλά χρησιμοποιούνται και για τη διδασκαλία θεωρητικών και θετικών μαθημάτων. Το Υπουργείο Παιδείας τα τελευταία χρόνια έχει καταβάλει σοβαρές προσπάθειες για την αναβάθμιση της εκπαίδευσης των μουσουλμανοπαίδων. Οι προσπάθειες αυτές αποτυπώνονται στα κονδύλια που διατίθενται κάθε χρόνο για τις λειτουργικές ανάγκες, τις επισκευές και τις επεκτάσεις των μειονοτικών σχολείων. 8
Ένα ακόμη επίσης σοβαρό μέτρο υπέρ της αναβάθμισης της μειονοτικής εκπαίδευσης είναι η δυνατότητα των αποφοίτων που προέρχονται από τη μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης να εισέρχονται στα ΑΕΙ και ΤΕΙ σε ποσοστό 0,5% επί των εισακτέων και ύστερα από ειδικές εξετάσεις. Το μέτρο αυτό είχε ως αποτέλεσμα να περιοριστεί η μετανάστευση μουσουλμάνων μαθητών για συνέχιση των σπουδών τους σε άλλες χώρες, όπως είναι η Τουρκία και η Σαουδική Αραβία. Το Υπουργείο Παιδείας επίσης επιδοτεί τη μεταφορά των μαθητών που κατοικούν μακριά από το σχολείο. Επίσης υπάρχει μέριμνα από το Υπουργείο Παιδείας για τη βελτίωση της ελληνομάθειας των μουσουλμάνων μέσα από ερευνητικά προγράμματα. Το πρώτο από την Ειδική Γραμματεία Παιδείας Ομογενών και Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης με τη συνεργασία του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου το οποίο χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και φέρει τον τίτλο «Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων» και στοχεύει στην έκδοση βιβλίων κατάλληλων να διδαχτούν σε μαθητές που δεν έχουν την ελληνική γλώσσα ως μητρική. Το δεύτερο πρόγραμμα από το Εθνικό Ίδρυμα Νεότητας και φέρει τον τίτλο «Διαπολιτισμική Εκπαιδευτική Στήριξη Μαθητικών Ομάδων Θράκης» και σκοπό έχει να διευκολύνει την προσαρμογή των μαθητών προκειμένου να ενταχθούν στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και να ανακουφίσει τους γονείς με δωρεάν παροχή εκπαιδευτικής στήριξης. 9
4 Θρησκευτικά Δικαιώματα Βασική συνθήκη που θεσπίστηκε αρχικά και καθιέρωσε τα βασικά θρησκευτικά δικαιώματα ήταν η συνθήκης της Λωζάννης (1923). Συγκεκριμένα στα άρθρα 40 έως και 43 θεσπίζεται η ελευθερία της θρησκευτικής συνειδήσεως των μελών της μουσουλμανικής μειονότητας στην χώρα μας. Πέραν της συνθήκης της Λωζάννης, αναφορά γίνεται μετέπειτα και στο Ελληνικό Σύνταγμα (1986), με το άρθρο 13, παρ.1 και 3 και με το άρθρο 25 παρ. 1 το οποίο διασφαλίζει τις θρησκευτικές ελευθερίες των μουσουλμάνων, όπως και όλα τα άλλα μέλη λοιπών αναγνωρισμένων θρησκειών. Σε πολιτισμούς όπως αυτός της πόλης της Κομοτηνής η θρησκευτική μειονότητα χαρακτηρίζει καθαρά τις μειονοτικές ομάδες. Για αυτόν τον λόγο η προστασία των θρησκευτικών ελευθεριών χαρακτηρίζει, κατά κάποιο τρόπο, την γενική προστασία των ελευθεριών των πολιτών. Την σημαντικότητα θέσπισης θρησκευτικών ελευθεριών επιβεβαιώνουν οι παλαιότερες συμπεριφορές του ελληνικού κράτους κατά διάφορες περιόδους απέναντι στις θρησκευτικές μειονότητες υιοθετώντας καθαρά ανεξίθρησκες συμπεριφορές. Οι αλλαγές που έφεραν η υπογραφή της συνθήκης της Λωζάννης αλλά και τα συγκεκριμένα άρθρα του Ελληνικού Συντάγματος είναι χαρακτηριστικές και αποτελούν δείγμα της καλής συμπεριφοράς του ελληνικού κράτους προς τους μειονοτικούς μουσουλμάνους. Τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι και το γεγονός ότι στους μουφτήδες των μουσουλμανικών μειονοτήτων, πέραν των θρησκευτικών δικαιωμάτων, αναγνωρίζεται το δικαίωμα ρύθμισης των διαπροσωπικών σχέσεων των μειονοτικών μουσουλμάνων με βάση το ιερό μουσουλμανικό δίκαιο. Για τις διοικητικές ανάγκες των μειονοτικών μουσουλμάνων λειτουργούν τρεις μουφτείες (Ξάνθης, Κομοτηνής και Διδυμοτείχου). Η 10
δικαιοδοσία της κάθε μιας από αυτές περιλαμβάνει τους πιστούς που βρίσκονται μέσα στα όρια του νομού όπου είναι εγκατεστημένη η μουφτεία. Οι επικεφαλής των μουφτειών, μουφτήδες, εκλέγονται με βάση τον νόμο 1920/ 1991 και θεωρούνται δημόσιοι υπάλληλοι με βαθμό γενικού διευθυντή και πληρώνονται από το ελληνικό δημόσιο. Οι μουφτήδες έχουν στη διάθεση τους περισσότερα από 440 στελέχη θρησκευτικών καθηκόντων, όπως π.χ. ιμάμηδες, χατίπηδες, μουεζίνηδες κ.ά. Τα στελέχη αυτά όπως και οι μουφτήδες απαλλάσσονται από τις στρατιωτικές υποχρεώσεις. Για τη διευκόλυνση των λατρευτικών τους αναγκών υπάρχουν περισσότερα από 237 τζαμιά, 78 μεστζίτια (μικρά τεμένη), αρκετοί τεκέδες (λατρευτικοί οίκοι των μπεκτασήδων) καθώς και 305 νεκροταφεία. Η απόδειξη των θρησκευτικών ελευθερίων όμως δεν σταματούν εδώ. Χαρακτηριστικό παράδειγμά της θρησκευτικής ελευθερίας των μουσουλμάνων της Θράκης αποτελεί και το γεγονός ότι επιτρέπεται να φορούν την μουσουλμανική τους ενδυμασία και αμφίεση. Αξίζει να αναφερθεί ότι αντίθετα με το τι συμβαίνει στην Ελλάδα, στην Τουρκία απαγορεύεται στους πολίτες, εκτός τους αρχηγούς θρησκειών, να φορούν εκτός εκκλησίας τα εκκλησιαστικά τους άμφια ή άλλα θρησκευτικά χαρακτηριστικά. 11
5 Ισχύουσα Νομοθεσία και Διεθνείς Συμβάσεις για την Μειονότητα της Θράκης Yπάρχει ακόμα ένα πρόγραμμα το οποίο είναι σε εξέλιξη και χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στόχος του προγράμματος είναι η ένταξη των παιδιών της μειονότητας στην κοινωνία ως ισότιμων Ελλήνων πολιτών μέσα από το σχολείο. Στην ουσία είναι ένα πρόγραμμα ελληνομάθειας σε συνδυασμό με την παραγωγή βιβλίων και λεξικών για το δημοτικό και γυμνάσιο. Τα βασικά μαθήματα δημοτικού και γυμνασίου είναι προσαρμοσμένα στις ιδιαιτερότητες των παιδιών της μειονότητας και στο γεγονός ότι η ελληνική δεν είναι η μητρική τους γλώσσα. Το πρόγραμμα αυτό συνδέεται επίσης άμεσα με επιμόρφωση των εκπαιδευτικών των μειονοτικών δημοτικών σχολείων και των καθηγητών των γυμνασίων με την ίδρυση 8 κέντρων στήριξης του προγράμματος σε μειονοτικές περιοχές (Ξάνθη, Κομοτηνή, Οργάνη, Σάπες, Ίασμος, Εχίνος, Σμίνθη, Γλαύκη). Στα κέντρα ελληνομάθειας και κοινωνικοποίησης των παιδιών υπάρχουν ηλεκτρονικοί υπολογιστές, δανειστικές βιβλιοθήκες, συμβουλευτική για γονείς και παιδιά και μαθήματα ελληνικής γλώσσας. Α. Διεθνείς Δεσμεύσεις Το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα κατοχυρώνει το δικαίωμα των μειονοτήτων να υπερασπίζονται την ιδιαίτερη ταυτότητά τους, τα μοναδικά χαρακτηριστικά που τις διακρίνουν από τα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας 4. Συγκεκριμένα αναφέρεται: «Στα Κράτη όπου υπάρχουν εθνοτικές, θρησκευτικές ή γλωσσικές μειονότητες, τα πρόσωπα που ανήκουν σε αυτές δεν 4 h#p://www.unric.org/el/index.php? op3on=com_content&view=ar3cle&id=26230&itemid=33, βλ.άρθρο 27 12
μπορούν να στερηθούν του δικαιώματος να έχουν, από κοινού με τα άλλα μέρη της ομάδας τους, τη δική τους πολιτιστική ζωή, να εκδηλώνουν και να ασκούν τη δική τους θρησκεία ή να χρησιμοποιούν τη δική τους γλώσσα». Επιπλέον στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου υπάρχει διάταξη που απαγορεύει τις διακρίσεις. Πιο συγκεκριμένα αναφέρει ότι τα δικαιώματα και οι ελευθερίες που αναγνωρίζονται στη σύμβαση πρέπει να εξασφαλίζονται σε όλους ανεξάρτητα από το φύλο, τη φυλή, το χρώμα, την γλώσσα, τη θρησκεία, τις πολιτικές ή άλλες πεποιθήσεις, την εθνική ή κοινωνική προέλευση, τη συμμετοχή σε εθνική μειονότητα, την περιουσία, τη γέννηση ή οποιαδήποτε άλλη κατάσταση. 5 Τέλος η Σύμβαση-Πλαίσιο για την Προστασία των Μειονοτήτων 6 αποτελεί το μόνο νομικά δεσμευτικό κείμενο το οποίο κατοχυρώνει ειδικά μειονοτικά δικαιώματα με συλλογικές αναφορές. Σημαντική είναι και η συμβολή του Ευρωπαϊκού Χάρτη για την προστασία των περιφερειακών ή μειονοτικών γλωσσών 7 με στόχο την προστασία και προώθηση των ιστορικών, περιφερειακών και μειονοτικών γλωσσών της Ευρώπης. Β. Η Συνθήκη της Λωζάνης Η Συνθήκη της Λωζάνης αποτέλεσε την συνθήκη ειρήνης ορόσημο, η οποία έθεσε τα όρια της σύγχρονης Τουρκίας. Υπογράφηκε στη Λωζάνη της Ελβετίας στις 24 Ιουλίου 1923 από την Ελλάδα, την Τουρκία και τις άλλες χώρες που πολέμησαν στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και την Μικρασιατική εκστρατεία (1919-1922) και συμμετείχαν στην Συνθήκη των Σεβρών συμπεριλαμβανομένης και της ΕΣΣΔ, η οποία δεν συμμετείχε στην προηγούμενη συνθήκη. Κατάργησε την Συνθήκη των Σεβρών που δεν είχε γίνει αποδεκτή από την νέα κυβέρνηση της Τουρκίας που διαδέχθηκε τον Σουλτάνο της Κωνσταντινούπολης. Μετά την εκδίωξη από την Μικρά Ασία του Ελληνικού στρατού από τον Τουρκικό υπό την ηγεσία του Κεμάλ Ατατούρκ, εμφανίστηκε η ανάγκη για αναπροσαρμογή της συνθήκης των Σεβρών. Στις 20 Οκτωβρίου 1922 ξεκίνησε το συνέδριο που διακόπηκε μετά από έντονες διαμάχες στις 4 Φεβρουαρίου 1923 για να 5 h#p://www.echr.coe.int/documents/conven3on_ell.pdf, βλ.άρθρο14 6 h#p://www.coe.int/t/dghl/monitoring/minori3es/6_resources/pdf_brochure_greek.pdf 7 h#p://web.archive.org/web/20050530010954/www.coe.int/t/e/legal_affairs/ Local_and_regional_Democracy/Regional_or_Minority_languages/1_The_Charter/Greek.pdf 13
ξαναρχίσει στις 23 Απριλίου. Το τελικό κείμενο υπογράφηκε στις 24 Ιουλίου μετά από 7,5 μήνες διαβουλεύσεων. Σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λωζάνης η Τουρκία ανέκτησε την Ανατολική Θράκη, την Ίμβρο και την Τένεδο από τα νησιά του Αιγαίου, μια λωρίδα γης κατά μήκος των συνόρων με την Συρία, την περιοχή της Σμύρνης και της Διεθνοποιημένης Ζώνης των Στενών η οποία όμως θα έμενε αποστρατικοποιημένη και θα αποτελούσε αντικείμενο νέας διεθνούς διάσκεψης. Επιπλέον, παραχωρήθηκαν τα Δωδεκάνησα στην Ιταλία, όπως προέβλεπε και η συνθήκη των Σεβρών, όμως χωρίς πρόβλεψη για δυνατότητα αυτοδιάθεσης. Τέλος, η Τουρκία ανέκτησε πλήρη κυριαρχικά δικαιώματα σε όλη της την επικράτεια και απέκτησε δικαιώματα στρατιωτικών εγκαταστάσεων σε όλη την επικράτειά της εκτός της ζώνης των στενών. Από την άλλη πλευρά η Ελλάδα υποχρεώθηκε να πληρώσει σε είδος, ελλείψει χρημάτων, τις πολεμικές επανορθώσεις. Η αποπληρωμή έγινε με επέκταση των τουρκικών εδαφών της Ανατολικής Θράκης πέρα από τα όρια της συμφωνίας. Τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος παραχωρήθηκαν στην Τουρκία με τον όρο ότι θα διοικούνταν με ευνοϊκούς όρους για τους Έλληνες. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης έχασε την ιδιότητα του Εθνάρχη και το Πατριαρχείο τέθηκε υπό ειδικό διεθνές νομικό καθεστώς. Σε αντάλλαγμα, η Τουρκία παραιτήθηκε από όλες τις διεκδικήσεις για τις παλιές περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εκτός των συνόρων της και εγγυήθηκε τα δικαιώματα των μειονοτήτων στην Τουρκία. Με ξεχωριστή συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας αποφασίστηκε η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών από τις δύο χώρες και η αποστρατικοποίηση κάποιων νησιών του Αιγαίου. 8 Η ανταλλαγή μειονοτήτων που πραγματοποιήθηκε προκάλεσε μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών. Μετακινήθηκαν από τη Μικρά Ασία στην Ελλάδα 1.650.000 Τούρκοι υπήκοοι, χριστιανικού θρησκεύματος(έλληνες της Τουρκίας) και από την Ελλάδα στην Τουρκία 670.000 Έλληνες υπήκοοι, μουσουλμανικού θρησκεύματος (Μουσουλμάνοι της Ελλάδας), εξαιρουμένων των Μουσουλμάνων κατοίκων της Δυτικής Θράκης(110.000) και των Ελλήνων κατοίκων της Κωνσταντινούπολης(125.000), της Ίμβρου και της Τενέδου(6.000). Η θρησκεία και όχι η φυλή αποτέλεσε το βασικό κριτήριο για την ανταλλαγή. 8 h#p://imbrosunion.com/174-2/ 14
Γ. Εσωτερική Νομοθεσία Στην Ελληνική έννομη τάξη δυνάμει του άρθρου 4 του Ν. 147/1914, ο Ιερός Νόμος του Ισλάμ ως προς το υποκειμενικό πεδίο εφαρμογής του αφορά τους μουσουλμάνους έλληνες πολίτες, και ως προς το αντικειμενικό πεδίο εφαρμογής του ρυθμίζει ζητήματα οικογενειακού και κληρονομικού δικαίου, όπως τη νόμιμη σύσταση γάμου, τις σχέσεις των συζύγων κατά τη διάρκεια του γάμου, τη λύση του γάμου(διαζύγιο, διατροφή, επιμέλεια ανηλίκου τέκνου, επικοινωνία γονέα με τέκνο) και τους συγγενικούς δεσμούς (ίδρυση συγγένειας, κληρονομικές σχέσεις, επιτροπεία, δικαστική συμπαράσταση) Από την συνθήκη της Λωζάνης (1923) μέχρι το 1954 η Ελλάδα αναγνώριζε την μειονότητα ως μουσουλμανική. Την άνοιξη του 1954 η Ελλάδα επικύρωσε απόφαση σύμφωνα με την οποία αναγνώριζε τα σχολεία της μειονότητας ως Τουρκικά. Ο νόμος 3065/1954 (ΦΕΚ Α 239, 9.10.1954) ήταν ο πρώτος νόμος που ρύθμιζε τα θέματα της μειονοτικής εκπαίδευσης ο οποίος ισχύει μέχρι σήμερα. 15
6 Ρατσισμός «Ρατσισμός (ο) κοινωνική ή πολιτική διακρίσεων, που βασίζεται στο δόγμα της ανωτερότητας μιας φυλής, εθνικής ή κοινωνικής ομάδας και στην καλλιεργημένη αντίληψη των μελών της ότι οφείλουν να περιφρουρήσουν την αμιγή σύσταση,την καθαρότητα της ομάδας τους, καθώς και τον κυριαρχικό τους ρόλο έναντι των υπόλοιπων φυλετικών, εθνικών κοινωνικών κλπ ομάδων, που θεωρούνται από αυτά κατώτερες» 9 Φυλετικός ρατσισμός Το πιο συνηθισμένο είδος ρατσισμού είναι ο φυλετικός ρατσισμός. Οι φυλετικοί ρατσιστές πιστεύουν σε βιολογικές διαφορές μεταξύ των φυλών, βάσει των οποίων και προσδιορίζουν αυτές σε ανώτερες και κατώτερες. Έτσι, με την θεωρία αυτή υποστηρίζουν ότι η φυλή με συγκεκριμένα (ανώτερα) εξωτερικά ή ανθρωπολογικά χαρακτηριστικά, έχει το δικαίωμα να θεωρεί εαυτόν της ανώτερη από τις άλλες. Κοινωνικός ρατσισμός Κοινωνικός ρατσισμός είναι η περιθωριοποίηση κάποιων ομάδων με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα λόγου χάρη οι διαφορές ανάμεσα στον εργασιακό τομέα (χειρωνακτικές-πνευματικές εργασίες), στον τόπο καταγωγής, στο μορφωτικό επίπεδο και οικονομικής θέσης. Ο θρησκευτικός ρατσισμός Ο θρησκευτικός ρατσισμός είναι η αντίληψη ότι κάποια θρησκεία είναι η μόνη αληθινή και οι άλλες πρέπει να καταργηθούν. Λαμβάνει χώρα όταν οι αντιπαλότητες μεταξύ των διαφόρων θρησκευτικών δογμάτων παίρνουν μορφή ρατσιστικής προκατάληψης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα θρησκευτικού ρατσισμού είναι ο αντισημιτισμός. 9 πηγή : ΛΕΞΙΚΟ της ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Γ. ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗ 16
7 Ατομικά, Κοινωνικά και Πολιτικά Δικαιώματα Σύμφωνα με το Ελληνικό Σύνταγμα όλοι οι Έλληνες πολίτες αποτελούν φορείς ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων. Συνεπώς πρέπει να υπάρχει σεβασμός στην αρχή της αξίας του ανθρώπου στην αρχή της ισότητας και στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας και συμμετοχής στη ζωή της χώρας. Επιπλέον, προστατεύεται το άσυλο κατοικίας και ο ιδιωτικός βίος, όπως και η θρησκευτική ελευθερία, η ελευθερία της πρόσβασης στην παιδεία και το δικαίωμα στην ιδιοκτησία. Όλοι οι Έλληνες πολίτες έχουν το δικαίωμα της δικαστικής προστασίας και της δίκαιης δίκης. Επιπρόσθετα υπάρχει το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι, το δικαίωμα στην υγεία, στην εργασία, το δικαίωμα για κοινωνική ασφάλιση, τα δικαιώματα για κοινωνική πρόνοια και στέγαση και το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι. Ακόμα προστατεύεται η οικογένεια, ο γάμος, η μητρότητα και η παιδική ηλικία. 10 Διαρκώς αυξανόμενη όμως είναι η ροή υποθέσεων στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου κατά της Ελλάδας σχετικά με υποθέσεις που αφορούν μουσουλμάνους της μειονότητας της Δυτικής Θράκης. Χαρακτηριστικές είναι η υπόθεση ήταν η Bekir- Ousta και άλλοι, η υπόθεση Emin και άλλοι κατά Ελλάδας και η υπόθεση της Τουρκικής Ένωσης Ξάνθης και άλλων στις οποίες το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έκρινε ότι παραβιάστηκε το δικαίωμα των προσφευγόντων στην ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι. Και στις τρεις αυτές προσφυγές κατά της Ελλάδας, οι ελληνικές 10 h#p://www.hellenicparliament.gr/vouli- ton- Ellinon/To- Politevma/Syntagma/ 17
αρμόδιες αρχές είτε απαγόρευσαν στους προσφεύγοντες να ιδρύσουν οργανισμούς-σωματεία είτε αποφάσισαν τη διάλυσή τους. 11 11 h#p://www.ministryocus3ce.gr/site/el/%ce%91%ce%a1%ce%a7%ce%99%ce%9a%ce%97/%ce %95%CF%85%CF%81%CF%89%CF%80%CE%B1%CF%8A%CE%BA%CF%8C%CE%94%CE%B9%CE%BA %CE%B1%CF%83%CF%84%CE%AE%CF%81%CE%B9%CE%BF%CF%84%CF%89%CE%BD%CE%94%CE %B9%CE%BA%CE%B1%CE%B9%CF%89%CE%BC%CE%AC%CF%84%CF%89%CE%BD%CF%84%CE%BF %CF%85%CE%91%CE%BD%CE%B8%CF%81%CF%8E%CF%80%CE%BF%CF%85.aspx 18
8 Ισχύουσα Νομοθεσία και Διεθνείς Συμβάσεις για τον Ρατσισμό Α. Εσωτερική Νομοθεσία Με τον Ν.3304/2005 12 ΦΕΚ 16Α /27-1-05 ενσωματώθηκαν στο Εθνικό μας Δίκαιο οι δύο Οδηγίες των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων 2000/43/ΕΚ «περί εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης προσώπων ασχέτως φυλετικής ή εθνικής καταγωγής» 13, και 2000/78/ΕΚ «περί της ίσης μεταχείρισης προσώπων ανεξαρτήτως θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού αυτών, στον τομέα της απασχόλησης και της εργασίας» 14. Σκοπός του νόμου αυτού είναι η θέσπιση του γενικού πλαισίου ρυθμίσεως για την καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής καθώς και για την καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού στον τομέα της απασχόλησης και της εργασίας. Ο νόμος αυτός εφαρμόζεται στην πρόσβαση στην απασχόληση, στην αυτοαπασχόληση, στην πρόσβαση στον επαγγελματικό προσανατολισμό, κατάρτιση και επιμόρφωση, στις εργασιακές συνθήκες και όρους απασχόλησης, συμπεριλαμβανομένων των απολύσεων και μισθών, στο δικαίωμα οργάνωσης και συμμετοχής σε συνδικαλιστική ή επαγγελματική οργάνωση και στις κοινωνικές παροχές, κοινωνική προστασία, συμπεριλαμβανομένης της κοινωνικής ασφάλισης και της υγειονομικής περίθαλψης. Ακόμα έχει εφαρμογή στον τομέα της εκπαίδευσης, στην πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες που είναι 12 h#p://www.career.aueb.gr/docs/%8c3304-2005.pdf 13 h#p://eur- lex.europa.eu/legal- content/el/txt/?uri=celex:32000l0043 14 h#p://eur- lex.europa.eu/legal- content/el/all/?uri=celex:32000l0078 19
διαθέσιμα στο κοινό, και στην παροχή αυτών, συμπεριλαμβανομένης της στέγασης. Επίσης ο Ν. 4285/201415 θεσπίστηκε για την καταπολέμηση ορισμένων μορφών και εκδηλώσεων ρατσισμού και ξενοφοβίας μέσω του ποινικού δικαίου. Β. Διεθνείς Υποχρεώσεις της Χώρας Καθοριστικής σημασίας κείμενο αποτελεί η Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του Ο.Η.Ε 16 σύμφωνα με την οποία ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια «αποτελεί τον ακρογωνιαίον λίθο της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της ειρήνης στον κόσμο». Σύμφωνα με τη Διεθνή Σύμβαση για την Εξάλειψη όλων των Μορφών Φυλετικών Διακρίσεων 17 «κάθε διάκριση, αποκλεισμός, περιορισμός ή προτίμηση με βάση τη φυλή, το χρώμα, την καταγωγή ή την εθνική ή εθνοτική προέλευση, που έχει σκοπό ή αποτέλεσμα να εξαλείψει ή να περιορίσει την αναγνώριση σε ισότιμη βάση, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών στον πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό, πολιτιστικό ή οποιονδήποτε άλλου τομέα της δημόσιας ζωής» Η σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών αποτελεί εργαλείο για την προστασία ανθρωπίνων δικαιωμάτων τρίτης γενιάς και δεσμεύει τα μέλη της στην εξάλειψη των φυλετικών διακρίσεων και την προώθηση της αλληλοκατανόησης όλων των φυλών. Επιπλέον απαιτεί από τα μέρη της να θέσουν εκτός νόμου το λόγο μίσους και να ποινικοποιήσουν τη συμμετοχή σε ρατσιστικές οργανώσεις. Στο πλαίσιο των σημερινών ευρωπαϊκών θεσμών τα βασικά διεθνή κείμενα προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου είναι δύο : η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την προάσπιση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών (ΕΣΔΑ) 18 και ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.E. 19 15 h#p://www.nomika- nea.gr/post/?id=1048 16 Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του Ο.Η. 17 h#ps://www.unric.org/el/index.php?op3on=com_content&view=ar3cle&id=26233&itemid=33 18 h#p://www.echr.coe.int/documents/conven3on_ell.pdf 19 h#p://www.europarl.europa.eu/charter/pdf/text_el.pdf 20
9 Επίλογος Συμπερασματικά, γίνεται αντιληπτό για τα δύο ζητήματα που πραγματεύεται η επιτροπή ότι έχουν το καθένα ξεχωριστά την δική του ιδιαίτερη σημασία. Ο ρατσισμός οδηγεί στην ξενοφοβία, την περιθωριοποίηση, στις άγονες αντιπαραθέσεις και την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ακόμα οδηγεί στη δημιουργία διακρίσεων στην παροχή ίσων ευκαιριών στην εκπαίδευση και την εύρεση εργασίας, που με τη σειρά τους οδηγούν στην ανέχεια, την οικονομική εκμετάλλευση και την ανεργία. Αντίστοιχα, και η περιθωριοποίηση και των μειονοτικών ομάδων γενικά, και των πληθυσμών της Θράκης ειδικά, οδηγεί στην προκατάληψη, την πνευματική και θρησκευτική ανελευθερία. Όλα όμως αυτά τα φαινόμενα είναι τελικά υπεύθυνα για την αύξηση της εγκληματικότητας, της βίας, αλλά και της υπονόμευσης της δημοκρατίας, της μισαλλοδοξίας, του φανατισμού και του εθνικισμού. Το ζητούμενο σήμερα είναι πώς θα αντιμετωπίσουμε αυτά τα προβλήματα, ώστε να τα λύσουμε μία για πάντα. 21
10 Πίνακας Νομοθεσίας NOMOI 3304/2005 4285/2014 Εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανεξαρτήτως φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού. Τροποποίηση του ν. 927/1979 (Α 139) και προσαρμογή του στην απόφαση - πλαίσιο 2008/913/ΔΕΥ της 28ης Νοεμβρίου 2008, για την καταπολέμηση ορισμένων μορφών και εκδηλώσεων ρατσισμού και ξενοφοβίας μέσω του ποινικού δικαίου (L 328) και άλλες διατάξεις. ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Οδηγία 2000/43/ΕΚ του Συμβουλίου, της 29ης Ιουνίου 2000 Περί εϕαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης προσώπων ασχέτως ϕυλετικής ή εθνοτικής τους καταγωγής 22
11 Βιβλιογραφία "Γλωσσάριο." Institute for Rights Equality and Diversity. http://www.ired.eu/?i=institute.el.glossary#μειονότητα. "Minorities under International Law." United Nations Human Rights - Office of the High Commissioner for Human Rights. Accessed January 12, 2015. http://www.ohchr.org/en/issues/minorities/pages/internationallaw.aspx. Benedikter, Thomas. "Legal Instruments of Minority Protection in Europe - An Overview." Society for Threatened People. Accessed January 12, 2015. http://www.gfbv.it/3dossier/eu-min/autonomy-eu.html. "Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα." Περιφερειακό Κέντρο Πληροφόρησης του ΟΗΕ (UNRIC). Accessed J a n u a r y 1 2, 2 0 1 5. http://www.unric.org/el/index.php? option=com_content&view=article&id=26230&itemid=33. "Άρθρο 27." In Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Στρασβούργο: Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Ευρωπαϊκός Χάρτης για τις Περιφερειακές ή Μειονοτικές Γλώσσες - Ανεπίσημη Ελληνική Έκδοση. Στρασβούργο: Συμβούλιο της Ευρώπης, 1992. "Η Συνθήκη της Λωζάνης (το πλήρες κείμενο)." ΙΜΒΡΙΑΚΗ ΕΝΩΣΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ - ΘΡΑΚΗΣ. Accessed January 12, 2015. http:// imbrosunion.com/174-2/. Μπαμπινιώτης, Γεώργιος Δ. Λεξικό τής Νέας Ελληνικής Γλώσσας. 4η εκ. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας, 2012. 2.256. 23
"Σύμβαση για την εξάλειψη όλων των μορφών διακρίσεως κατά των γυναικών." Περιφερειακό Κέντρο Πληροφόρησης του ΟΗΕ (UNRIC). Accessed January 12, 2015. https://www.unric.org/el/index.php? option=com_content&view=article&id=26233&itemid=33. 24