29 Μαΐου 2015 ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Απαντήσεις Θεμάτων Πανελληνίων Εξετάσεων Ημερησίων Γενικών Λυκείων ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ A1. α. Ορεινοί: Ήταν η δεύτερη μετά τους Πεδινούς μεγάλη παράταξη που συγκροτήθηκε κατά την διάρκεια της Εθνοσυνέλευσης του 1862-1864. Απαρτίστηκαν από διάφορες ομάδες υπό τους Δ. Γρίβα και Κ. Κανάρη με κοινό στόχο την αντίσταση στην πολιτική των πεδινών. Βρήκαν υποστηρικτές μεταξύ των μικροκαλλιεργητών, των κτηνοτρόφων, των εμπόρων και των πλοιοκτητών. Ο λαός συμμετείχε ενεργά στην συγκρότηση αυτής της παράταξης. β. Φεντερασιόν: Η μεγάλη πολυεθνική εργατική οργάνωση της Θεσσαλονίκης με πρωτεργάτες σοσιαλιστές από την ανοικτή σε νέες ιδέες εβραϊκή κοινότητα της πόλης, αποτέλεσε σημαντικό δίαυλο διάδοσης της σοσιαλιστικής και εργατικής ιδεολογίας στην χώρα μετά την ενσωμάτωση της περιοχής στην Ελλάδα, αφού διέθετε σημαντικό για τα μέτρα της περιοχής βιομηχανικό υπόβαθρο και κοσμοπολίτικο χαρακτήρα. γ. Πατριαρχική Επιτροπή: συστάθηκε τον Οκτώβριο του 1918 στην Κωνσταντινούπολη με σκοπό την οργάνωση του επαναπατρισμού των εκτοπισμένων Ελλήνων στην Μικρά Ασία. Η οργάνωση αυτή έγινε με την βοήθεια του Πατριαρχείου και της ελληνικής βοήθειας. Η παλιννόστηση έγινε τμηματικά και επιτράπηκε αρχικά επιστρέψουν οι ευπορότεροι και οι πρόσφυγες οι προερχόμενοι από ορισμένες μόνο περιοχές της Δυτικής Μ. Ασίας. Οι περισσότεροι επέστρεψαν στις εστίες τους μετά την απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη, τον Μάιο του 1919. Μέχρι το τέλος του 1920 η πλειονότητα των προσφύγων είχε επιστρέψει στη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη. 1
Α2 α. Λάθος β. Λάθος γ. Σωστό δ. Λάθος ε. Σωστό Β1. α. Σχολικό βιβλίο, σελ. 137: «Μετά την υπογραφή της συνθήκης του Βουκουρεστίου τον Αύγουστο του 1913, με την οποία τερματίζονταν οι Βαλκανικοί πόλεμοι, Έλληνες της περιοχής του Καυκάσου, με την αναγγελία με επέμβαση της ελληνικής κυβέρνησης». β. Σχολικό βιβλίο, σελ. 140: «Την περίοδο 1919-1921, λόγω της Ρωσικής Επανάστασης Αρμένιοι και Ρώσοι». Β2. Σχολικό βιβλίο, σελ. 46: «Οι διαφορές του αγροτικού προβλήματος και ταξικό περιεχόμενο. Η κατάσταση αυτή κράτησε ως το τέλος των Βαλκανικών πολέμων». Γ1. Για την απάντηση του πρώτου υποερωτήματος οι μαθητές χρειάζεται να συμπεριλάβουν από το σχολικό βιβλίο τις σελ. 149-151: «Στις 24 Ιουλίου 1923 κάποιων επίμαχων περιοχών» και τις σελ. 151-152: «Με βάση το άρθρο 11 της Σύμβασης της Λοζάνης της ακίνητης περιουσίας των ανταλλαξίμων» και 2
για το δεύτερο υποερώτημα από το σχολικό βιβλίο τις σελ 151: «Όταν έγινε γνωστή η υπογραφή της Σύμβασης των συμφερόντων του ελληνικού κράτους». Ενδεικτική απάντηση Πρόλογος Αναφορά στο θέμα των κειμένων. Συγκεκριμένα, το πρώτο κείμενο αποτελεί μαρτυρία ανταλλάξιμου, ενώ το δεύτερο και το τρίτο κείμενο παρουσιάζουν τους στόχους του Κεμάλ και του Βενιζέλου από την υπογραφή της Σύμβασης της Λοζάνης αντίστοιχα. Μεταβατική παράγραφος Σχολικό βιβλίο, σελ. 149: «Το πρώτο διάστημα στη νέα πατρίδα». Κύριο Μέρος α. Όπως είναι γνωστό, στις 24 Ιουλίου 1923 είχαν δικαίωμα να μεταφέρουν την κινητή περιουσία τους. Χαρακτηριστικά ο ανταλλάξιμος στο πρώτο κείμενο αναφέρει ότι οι άνθρωποι της επιτροπής τους προέτρεπαν να πουλήσουν ό,τι μπορούσαν από την κινητή τους περιουσία και τα υπόλοιπα να τα πάρουν μαζί τους. Ένας ακόμη όρος της σύμβασης ήταν ότι οι ανταλλάξιμοι είχαν δικαίωμα να πάρουν από το κράτος από τη Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής. Με βάση το άρθρο 11 της Σύμβασης της ακίνητης περιουσίας των ανταλλαξίμων. Σύμφωνα με τη μαρτυρία που δίνεται στο πρώτο κείμενο ο ανταλλάξιμος μας πληροφορεί ότι έφτασαν άνθρωποι της Μικτής Επιτροπής στο Γκέλβερι και τους ενημέρωσαν ότι θα ανταλλαχθούν με τους Μουσουλμάνους της Ελλάδας και θα τους οδηγήσουν εκεί. Οι άνθρωποι της επιτροπής έγραψαν τα ονόματα και τις περιουσίες τους, αφού, όπως είναι γνωστό, θα αναλάμβαναν την εκτίμηση της ανταλλάξιμης περιουσίας. Επίσης, σύμφωνα με τη μαρτυρία του ανταλλάξιμου, τους προέτρεπαν να μη φοβούνται 3
και αν υπάρχουν «τουρκεμένοι», όπως χαρακτηριστικά τους αναφέρει, να τους ακολουθήσουν στην Ελλάδα. Η συμφωνία αυτή για ανταλλαγή πληθυσμών, είναι γνωστό ότι διέφερε από τις προηγούμενες. Καθιέρωνε για πρώτη φορά τη μαζική μετακίνηση πληθυσμών και είχε υποχρεωτικό χαρακτήρα, ενώ οι μέχρι τότε συμφωνίες προέβλεπαν εθελοντική μετανάστευση κατοίκων κάποιων επίμαχων περιοχών. β. Όταν έγινε γνωστή η υπογραφή της Σύμβασης και οι όροι της, είναι γνωστό ότι οι πρόσφυγες να δεχτεί την επιστροφή τους. Αναλυτικά παρουσιάζεται στο δεύτερο κείμενο η πραγματικότητα που είχε ήδη διαμορφωθεί από τον Κεμάλ, και όπως πληροφορούμαστε η βασική πολιτική των Νεότουρκων, η οποία είχε διαμορφωθεί από το 1908 και έως το τέλος του Α Παγκοσμίου Πολέμου με αρχηγό τον Μουσταφά Κεμάλ, ήταν η εκδίωξη των μη μουσουλμανικών εθνοτήτων από το έδαφός της,. Η έξοδος των Ελλήνων κατά τη Μικρασιατική καταστροφή ήταν μη αναστρέψιμη, όπως χαρακτηριστικά σχολιάζεται από τον συντάκτη του δεύτερου κειμένου, και ζήτημα χρόνου. Είναι γνωστό ότι η ελληνική αντιπροσωπεία αναγκάστηκε να συμφωνήσει με την πολιτική της Τουρκίας. Αυτό επιβεβαιώνεται και από τον συντάκτη του δεύτερου κειμένου, ο οποίος αναφέρει ότι η Ελλάδα δεν είχε την διαπραγματευτική ικανότητα να απαιτήσει τη μετανάστευση του τουρκο-μουσουλμανικών πληθυσμών της Ελλάδας. Αναλυτικά στο τρίτο κείμενο ο συντάκτης σχολιάζει ότι ο ορθολογισμός και ο ρεαλισμός της βενιζελικής πολιτικής έγκειται στην πρώιμη προθυμία του Βενιζέλου να αποτελέσει η ανταλλαγή των πληθυσμών τη ριζική μέθοδο επίλυσης των σχετικών ζητημάτων, ήδη από το 1914. Ακολούθως, ο συντάκτης σχολιάζει ότι ο Βενιζέλος έσπευσε ανενδοίαστα να αναλάβει προσωπικά τη βαρύτατη ευθύνη της υποχρεωτικής ανταλλαγής των πληθυσμών. Έτσι, η πολιτική του Βενιζέλου αποτέλεσε την κοσμογονία, της προσφυγικής αποκατάστασης μέχρι την τελευταία της λεπτομέρεια, όπως την χαρακτηρίζει ο συντάκτης. Είναι γνωστό ότι η υπογραφή της Σύμβασης υποβοηθούσε τις βλέψεις των ηγετών των δύο χωρών (Βενιζέλου και Κεμάλ) για την διασφάλιση και αναγνώριση των συνόρων τους, την επίτευξη της ομογένειας, όπως αποδεικνύεται και από τις πληροφορίες των συντακτών 4
του δεύτερου και του τρίτου κειμένου και την απρόσκοπτη ενασχόληση με την εσωτερική μεταρρύθμιση και ανάπτυξη, όπως είναι γνωστό. Σύμφωνη ήταν και η Κοινωνία των Εθνών. Οι πρόσφυγες έμειναν με την πικρία ότι το δίκαιο και τα συμφέροντά τους θυσιάστηκαν στο βωμό των συμφερόντων του ελληνικού κράτους. Χαρακτηριστικά ο συντάκτης του τρίτου κειμένου παραθέτει το σχόλιο του Βενιζέλου ότι οι πρόσφυγες εξαιτίας της πολιτικής του θα τον αναθεμάτιζαν. Επίλογος Συνεξετάζοντας τις πληροφορίες των κειμένων και της ιστορικής αφήγησης γίνεται αντιληπτό ότι το ελληνικό κράτος στην προσπάθειά του να σώσει το ελληνικό στοιχείο από την πολιτική των Νεότουρκων αναγκάστηκε να δεχθεί επαχθείς όρους ιδιαίτερα για τους πρόσφυγες, των οποίων τα θεμελιώδη δικαιώματα για την προστασία της ιδιοκτησίας καταπατήθηκαν. Όπως είναι γνωστό οι προσδοκίες των προσφύγων που εντάχθηκαν στο κόμμα των Φιλελευθέρων για καλύτερη διεκδίκηση των συμφερόντων τους από τον Βενιζέλο διαψεύστηκαν από την μετέπειτα υπογραφή της Συμφωνίας της Άγκυρας. 5
ΟΜΑΔΑ ΔΕΥΤΕΡΗ Δ1. Για την απάντηση του ερωτήματος οι μαθητές χρειάζεται να συμπεριλάβουν από το σχολικό βιβλίο τις σελ. 208-209: «Το πιο σημαντικό ήταν η διαχείριση βαρύ κλίμα διχασμού». Σημείωση: Οι μαθητές θα πρέπει να ανακαλέσουν κάποιες πληροφορίες από την αρχή του μαθήματος (σελ. 208: «Το θετικό και αισιόδοξο κλίμα την ψυχολογία των Κρητών»), για να δικαιολογήσουν την συμπεριφορά του πρίγκιπα Γεωργίου. Πρόλογος Αναφορά στο θέμα των κειμένων. Στα δύο κείμενα παρουσιάζεται αναλυτικά η διάσταση των δύο ανδρών σχετικά με τον τρόπο επίτευξης της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα και στα διαφορετικά κίνητρα των προτάσεων των δύο πολιτικών ανδρών. Μεταβατική παράγραφος Είναι γνωστό ότι ο πρίγκιπας Γεώργιος ανέλαβε τα καθήκοντά του, ως Ύπατος Αρμοστής της Κρήτης, στις 9 Δεκεμβρίου του 1898 με απερίγραπτη φρενίτιδα ενθουσιασμού. Το νησί είχε τεθεί υπό διεθνή προστασία. Αμέσως άρχισαν οι διαδικασίες για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας στην οποία υπουργός δικαιοσύνης ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Το θετικό και αισιόδοξο κλίμα των δύο πρώτων ετών της λειτουργίας του νέου καθεστώτος άρχισαν να σκιάζουν απειλητικά σύννεφα, τα οποία επρόκειτο να δημιουργήσουν λίγο αργότερα σοβαρή εσωτερική κρίση. Κύριο μέρος Όπως είναι γνωστό, στο ουσιώδες εθνικό ζήτημα της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα παρατηρήθηκε εξαρχής διάσταση απόψεων μεταξύ του Γεωργίου και του Ελευθερίου Βενιζέλου. Ο Γεώργιος πίστευε ότι η λύση του εθνικού ζητήματος θα ωρίμαζε με συνεχείς παραστάσεις και υπομνήματα προς τις Μεγάλες Δυνάμεις, όπως επιβεβαιώνεται από τον συντάκτη του δεύτερου κειμένου και χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι ο πρίγκιπας θεωρούσε 6
τους πολιτικούς παράγοντες άσχετους με το θέμα και επιζήμιους. Επίσης, αναφέρει χαρακτηριστικά ότι ο πρίγκιπας ήταν αδύνατο να αντιληφθεί τη σημασία της πολιτικής κινητοποίησης των ίδιων των Κρητικών, καθώς και την εύλογη απαίτησή τους να αποκτήσουν τον έλεγχο της τύχης τους μετά από αιώνες αγώνων κατά των Τούρκων κυριάρχων. Είναι εξάλλου γνωστό ότι ο πρίγκιπας συνήθιζε να παραγκωνίζει τους τοπικούς παράγοντες της Κρήτης, που πολέμησαν για την ελευθερία του νησιού και στήριξαν με ενθουσιασμό τον Πρίγκιπα από καίριες θέσεις της Κρητικής Πολιτείας και να διορίζονται Αθηναίοι σύμβουλοι του Γεωργίου, που αγνοούσαν τα κρητικά πράγματα και την ψυχολογία των Κρητών. Στο αντίποδα, ο Βενιζέλος είναι γνωστό ότι έβλεπε τα πράγματα πρακτικότερα και ρεαλιστικότερα, θεωρούσε ότι η λύση έπρεπε να είναι σταδιακή, όπως επισημαίνεται από τον συντάκτη του πρώτου κειμένου και συμπληρώνει ότι η άποψη αυτή εκφράστηκε από τον Βενιζέλο κιόλας από το καλοκαίρι του 1900 με την ίδρυση της Κρητικής Πολιτείας και την ανάληψη του υπουργείου δικαιοσύνης από τον ίδιον. Αναλυτικά ο συντάκτης του πρώτου κειμένου παρουσιάζει την στάση του Βενιζέλου απέναντι στην τακτική του πρίγκιπα την οποία θεωρούσε ως υποταγή στις αποφάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων και έρμαιο των αντικρουόμενων ευρωπαϊκών συμφερόντων, όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει. Ο Βενιζέλος θεωρούσε ότι η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα θα επιτευχθεί με βαθμιαίες κατακτήσεις, όπως είναι γνωστό. Ως πρώτη μάλιστα κατάκτηση θεωρούσε την απομάκρυνση των ξένων στρατευμάτων από τις κρητικές πόλεις και την αντικατάστασή τους από ντόπια πολιτοφυλακή, με Έλληνες αξιωματικούς, όπως επιβεβαιώνεται από τον συντάκτη του πρώτου κειμένου. Ακόμη εξηγεί αυτή την στάση ως προαγωγή των εθνικών συμφερόντων στο εξωτερικό και ως κατοχύρωση της αυτοδιοίκησης στο εσωτερικό. Από τον συντάκτη του πρώτου κειμένου επιπρόσθετα πληροφορούμαστε ότι ο πρίγκιπας αντέδρασε άμεσα και αποφασιστικά, όπως χαρακτηριστικά σχολιάζει για την τακτική του Βενιζέλου, αφού προσέκρουε στην δική του τακτική. Συγκεκριμένα ο πρίγκιπας ως φορέας των εντολών της Αυλής των Αθηνών, με τη συγκατάθεση πάντοτε και της ελληνικής κυβερνήσεως, απέκρουσε τη συμβιβαστική εξελικτική διαδικασία και επιδίωκε περισσότερο να καταστήσει αβάσταχτη την πίεση από τις εσωτερικές συνθήκες, με την ελπίδα να 7
εκβιάσει την ταχύτερη, κατά το δυνατόν, συγκατάνευση των ευρωπαϊκών Δυνάμεων στην ενωτική λύση, όπως χαρακτηριστικά σχολιάζεται από τον συντάκτη του κειμένου. Επιπλέον, ο συντάκτης του δεύτερου κειμένου συμπληρώνει ότι ο πρίγκιπας χωρίς να συμβουλεύεται τους υπουργούς του, μόνος του ανέπτυξε συζητήσεις με τον τσάρο της Ρωσίας και τους υπουργούς εξωτερικών της Ρωσίας, της Γαλλίας, της Αγγλίας και της Ιταλίας σχετικά με την προσάρτηση της Μεγαλονήσου με την Ελλάδα. Η διάσταση των απόψεων στο πολιτικό ζήτημα είναι γνωστό ότι δεν άργησε να λάβει τη μορφή προσωπικής αντιπαράθεσης. Ο Βενιζέλος, είχε καταστήσει σαφές ότι δεν αναγνωρίζει στον Πρίγκιπα το δικαίωμα να διαχειρίζεται προσωπικώς το εθνικό ζήτημα της Κρήτης: «Ως ένας εκ των τριακοσίων χιλιάδων Κρητών, δεν σας εκχωρώ το δικαίωμά μου, ώστε μόνος σεις να ρυθμίζετε αυτοβούλως την εθνικήν πολιτικήν του τόπου μου!». Ο συντάκτης του δεύτερου κειμένου παρουσιάζει την άποψη του Βενιζέλου, ο οποίος χαρακτηριστικά αναφέρει ότι θεωρούσε τις ενέργειες του πρίγκιπα πρόωρες, καθιστώντας την κρητική κυβέρνηση ασταθή και τα συνταγματικά θεμέλια ασαφή, πράγμα το οποίο, όπως γνωρίζουμε, δικαιολογείται από τις υπερεξουσίες του ύπατου Αρμοστή που εύκολα μπορούσαν να τον οδηγήσουν σε δεσποτική συμπεριφορά. Ο Βενιζέλος θεωρούσε, σύμφωνα με τον συντάκτη του δεύτερου κειμένου, ότι το τελευταίο στάδιο για την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα ήταν να ανακηρυχθεί η Κρήτη ανεξάρτητο πριγκιπάτο. Επίσης, έκρινε ότι ο πρίγκιπας δεν ήταν ικανός να αντιληφθεί την λεπτή διαφορά μεταξύ δεσποτικής διακυβέρνησης με ξένη κηδεμονία και, από την άλλη μεριά, την πλήρη αυτονομία, χωρίς ξένες επεμβάσεις και με κυβερνήτη διορισμένο από την ελληνική κυβέρνηση, που αποτελούσε για τον Βενιζέλο την ασφαλέστερη μεθόδευση για την απώτερη επίτευξη του ενωτικού σκοπού, όπως χαρακτηριστικά παρουσιάζεται από τον Μακράκη. Κακοί σύμβουλοι του Γεωργίου, είναι γνωστό ότι διοχέτευαν χαλκευμένα και συκοφαντικά κείμενα στις αθηναϊκές εφημερίδες εναντίον του Ελευθερίου Βενιζέλου, γεγονός που δημιούργησε βαρύ κλίμα διχασμού. 8
Επίλογος Εν κατακλείδι, η σοβαρή εσωτερική κρίση που είχε δημιουργηθεί κορυφώθηκε με την απόλυση του Βενιζέλου από υπουργό δικαιοσύνης και την συνακόλουθη πολιτική αδιαλλαξίας και την λήψη ανελεύθερων μέτρων από τον Ύπατο Αρμοστή. Ο Βενιζέλος με τη σειρά του προχώρησε σε δυναμική αναμέτρηση με τον πρίγκιπα, αφού συγκρότησε την «Ηνωμένη Αντιπολίτευση» και οδήγησε τους Κρήτες στην επανάσταση του Θερίσου. 9