Εργαλείο εκµάθησης της συµβολικής γλώσσας Bliss µέσω του Παγκόσµιου Ιστού. Θοδωρής. Κουρτέσης Καθηγητής Πληροφορικής /θµιας Εκπ/σης

Εργαλείο εκµάθησης της συµβολικής γλώσσας Bliss µέσω του Παγκόσµιου Ιστού. Θοδωρής. Κουρτέσης theokourt@sch.gr Καθηγητής Πληροφορικής /θµιας Εκπ/σης

1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τα τελευταία χρόνια γίνονται προσπάθειες ώστε οι νέες τεχνολογίες και ειδικότερα οι εφαρµογές στο χώρο της Πληροφορικής να χρησιµοποιηθούν από άτοµα µε ειδικές ανάγκες(αμεα), µε σκοπό να βελτιώσουν τις δυνατότητες τους για µάθηση και επικοινωνία. Η παρούσα εργασία προσπαθεί να σχεδιάσει και να υλοποιήσει µια Web εφαρµογή σαν εφαρµογή πολυµέσων που να ελέγχεται αποκλειστικά από τον ίδιο το δάσκαλο ως ένα φιλικό εκπαιδευτικό εργαλείο για την βελτίωση των δυνατοτήτων µάθησης και επικοινωνίας ατόµων µε ειδικές ανάγκες µέσω της διδασκαλίας συµβολικών συστηµάτων. Συγκεκριµένα, στόχος της εφαρµογής είναι η εκµάθηση εννοιών του συστήµατος επικοινωνίας BLISS στην Ελληνική Γλώσσα και όπως αναφέραµε η διδασκαλία αυτή να µπορεί να γίνεται και µέσω του ιαδικτύου. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Υπάρχουν άτοµα που δυστυχώς δεν µπορούν να επικοινωνήσουν µε τη δική τους οµιλία και συνεπώς για να ξεπεράσουν αυτό το πρόβληµα τους χρειάζεται ένα Εναλλακτικό Σύστηµα Επικοινωνίας διαφορετικό από την οµιλία. Ένα σύστηµα επικοινωνίας που είτε να βασίζεται σε µια νοηµατική γλώσσα, είτε να στηρίζεται στη χρήση εικόνων, γραφικών συµβόλων και εικονιδίων. (Johnson, 1985) Τα Συµβολικά Συστήµατα Επικοινωνίας υπήρξαν πάντοτε αναγκαία συµπληρώµατα της γλώσσας. Για ορισµένα τµήµατα του πληθυσµού τα Συµβολικά Συστήµατα Επικοινωνίας είναι ο µοναδικός τρόπος επικοινωνίας. Υπολογίζεται ότι το 0.5% του πληθυσµού της Γης παρουσιάζει σοβαρά προβλήµατα επικοινωνίας. Από αυτά το 40% των περιπτώσεων οφείλονται σε καθαρά παθολογικά αίτια, νοητική ή

2 σωµατική αναπηρία, κώφωση, ασθένειες, εγκεφαλικά, σε άσκηση βίας, σε εκ γενετής εγκεφαλική βλάβη, σε χειρουργικές επεµβάσεις στο λάρυγγα, σε µη φυσιολογική ανάπτυξη των φωνητικών χορδών κ.λ.π. (Stephenson and Linfoot, 1996). Έτσι δηµιουργήθηκε η ανάγκη για την υλοποίηση των λεγοµένων συµβολικών ή µη φυσικών γλωσσών επικοινωνίας. Αυτές οι γλώσσες συνδέονται µε τη χρήση συστηµάτων-βοηθηµάτων επικοινωνίας βασισµένα στη χρήση Η/Υ και µε τη παράλληλη χρήση εξειδικευµένου λογισµικού υλοποιείται η λεγόµενη επικοινωνία δια µέσου υπολογιστή (Computer Mediated Communication - CMC). Στις περιπτώσεις που ένα άτοµο δεν µπορεί να επικοινωνήσει µε άλλα άτοµα παρά µόνο µέσω ενός συµβολικού συστήµατος επικοινωνίας, αναφερόµαστε σε Συστήµατα Εναλλακτικής Επικοινωνίας (Alternative Communication). Σε άλλες περιπτώσεις όπου το σύστηµα χρησιµοποιείται για να υποβοηθήσει το λόγο, αναφερόµαστε στα συστήµατα Επαυξητικής Επικοινωνίας (Augmentative Communication). Συνήθως τα κατασκευασµένα συστήµατα αφορούν και τις δύο περιπτώσεις και αναφερόµαστε σε αυτά µε το γενικότερο όρο Συστήµατα Επαυξητικής και Εναλλακτικής Επικοινωνίας(McNaughton and Lindsay, 1995). ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ Τον Οκτώβριο του 1971, η Shirley MacNaugton, δασκάλα ειδικής αγωγής στο Κέντρο Αναπήρων Παιδιών του Οντάριο, στη προσπάθειά της να βρει ιδέες για ένα πρόγραµµα συµβολικής επικοινωνίας, εντυπωσιάστηκε από τη δοµή, την απλότητα και τις δυνατότητες των συµβόλων BLISS µελετώντας το βιβλίο Semantography του εφευρέτη των συµβόλων Charles K. Bliss. (Bliss 1978). Ο Karl Blitz γεννήθηκε το 1897 στην Αυστρία κοντά στα σύνορα µε την Ρωσία όπου ζούσαν πολλές εθνότητες η µία δίπλα στην άλλη. Το 1938 φυλακίστηκε σε

3 στρατόπεδα συγκέντρωσης όταν ο Χίτλερ κυριάρχησε στην Αυστρία και ελευθερώθηκε γιατί διασκέδαζε τους φρουρούς παίζοντάς τους µουσική. Μετά την απελευθέρωση του πήγε στην Αγγλία και άλλαξε το όνοµά του σε Charles K. Bliss. Το 1940 πήγε στην Σαγκάη και εκεί επηρεάστηκε από τα Κινέζικα Σύµβολα. Το 1942 άρχισε να αναπτύσσει τα δικά του σύµβολα. Στη συνέχεια µετανάστευσε στην Αυστραλία και αφοσιώθηκε στην έρευνα και στη µελέτη για να αναπτύξει το δικό του σύστηµα γραφής και µε τη βοήθεια της συζύγου του Claire παρήγαγε το έργο Semantography. Ο Bliss δεν φανταζόταν ποτέ ότι τα Σύµβολά του θα χρησιµοποιούνταν κάποτε για επικοινωνία ανθρώπων µε αναπηρίες συµπεριλαµβανοµένων και πολλών µε χαµηλό νοητικό επίπεδο. Έτσι στο τέλος του 1971 χρησιµοποιήθηκαν για πρώτη φορά τα σύµβολα BLISS για διδασκαλία επικοινωνίας σε σωµατικά ανάπηρα παιδιά. Τα σύµβολα BLISS αποτελούν σήµερα ένα διεθνές, εννοιολογικό σύστηµα µη λεκτικής επικοινωνίας για ανθρώπους χωρίς οµιλία, βασισµένο σε γραφικές παραστάσεις. Το σύστηµα διαθέτει γραµµατική, συντακτικό και στρατηγικές που του δίνουν τη δυνατότητα να προσφέρει αποτελεσµατική επικοινωνία τόσο για συγκεκριµένα αντικείµενα και γεγονότα, όσο και για αφηρηµένες έννοιες. Τα τελευταία µάλιστα χρόνια τα σύµβολα BLISS έχουν µελετηθεί και προσαρµοστεί από ερευνητικές οµάδες σε χώρες και των πέντε ηπείρων, ενώ το ιεθνές Ινστιτούτο Συµβολικής Επικοινωνίας BLISS που έχει έδρα το Τορόντο του Καναδά, αποτελεί το κεντρικό επιτελικό όργανο υποστήριξης της έρευνας και της εξάπλωσης των συµβόλων BLISS µε περισσότερα από 33 συνεργαζόµενα κράτη-µέλη παγκοσµίως. Στη χώρα µας το ενδιαφέρον για τα σύµβολα BLISS αναπτύχθηκε από το 1987 ύστερα από τη διαπίστωση αφενός µεν της ανυπαρξίας ανάλογου συστήµατος

4 επικοινωνίας για παιδιά που βρίσκονται στο προαναγνωστικό στάδιο και δεν µπορούν να µιλήσουν ή η οµιλία τους είναι δύσκολα κατανοητή, αφ ετέρου δε των δυνατοτήτων που παρέχουν οι νέες τεχνολογίες και ειδικότερα η Πληροφορική. Το τµήµα Πληροφορικής του Πανεπιστηµίου Αθηνών σε συνεργασία µε το τµήµα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας, διεξάγει ένα ερευνητικό πρόγραµµα που έχει σαν στόχο τη συστηµατική µελέτη και εφαρµογή του συστήµατος συµβολικής επικοινωνίας BLISS στην Ελλάδα µε τη χρήση των νέων τεχνολογιών Πληροφορικής. Από τον Αύγουστο του 1989 το Πανεπιστήµιο Αθηνών, ύστερα από υπογραφή σχετικής σύµβασης, αποτελεί µέλος του ιεθνούς Ινστιτούτου Συµβολικής Επικοινωνίας BLISS µε το οποίο και συνεργάζεται ερευνητικά. Το ερευνητικό πρόγραµµα περιλαµβάνει τη σχεδίαση και πραγµατοποίηση ενός ολοκληρωµένου συστήµατος λογισµικού και υλικού για σύµβολα BLISS µε χρήση συνθετικής οµιλίας στην Ελληνική Γλώσσα. Το πρότυπο αυτό σύστηµα ονοµάστηκε BLISPHON και απευθύνεται σε άτοµα χωρίς οµιλία που τους δίνει τη δυνατότητα µέσα από τη χρήση συνθετικής οµιλίας να επικοινωνήσουν µε άλλα άτοµα που δεν γνωρίζουν το σύστηµα BLISS ή βρίσκονται σε µεγάλη απόσταση. (Κουρουπέτρογλου κ.α 1991). Ι ΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΣΥΜΒΟΛΩΝ BLISS Οι σηµαντικότεροι λόγοι που επιλέξαµε το σύστηµα BLISS σαν µέσο επικοινωνίας για τα άτοµα που δεν µιλάνε ή η οµιλία τους είναι δύσκολα κατανοητή είναι και : ι) η απλότητα του, µιας και η λογική του είναι εύκολη και µπορούν να τη χρησιµοποιήσουν ακόµη και παιδιά για την επίλυση των προβληµάτων τους. ii) Η διαπίστωση ότι τα συστήµατα επικοινωνίας µε εικόνες δίνουν τη δυνατότητα στα παιδιά να επικοινωνούν για τις άµεσες ανάγκες τους, αλλά δεν τους δίνουν την

5 δυνατότητα να εκφράσουν αφηρηµένες έννοιες. iii) Το σύστηµα έχει γραµµατική και συντακτικό, ενώ µε µικρό αριθµό συµβόλων (περίπου 100) µπορούµε να εκφράσουµε έννοιες που είναι χρήσιµες για την καθηµερινή ανθρώπινη επικοινωνία. iv) Η σχεδίαση των συµβόλων γίνεται µε απλές γραµµές που επιτρέπουν την εύκολη σχεδίαση µε το χέρι. v) Μπορεί να χρησιµεύσει σαν συµπληρωµατικό εργαλείο επικοινωνίας για άτοµα που χρησιµοποιούν άλλα συστήµατα ή γλώσσες (όπως η νοηµατική γλώσσα των κωφών ή το σύστηµα Braile κ.λ.π). Τέλος να αναφέρουµε ότι τα σύµβολα BLISS µπορεί να είναι : 1) Γραφικές αναπαραστάσεις πραγµατικών αντικειµένων (Βλ. Σχήµα 1). Σπίτι Κρεββάτι Σχήµα 1: Παράδειγµατα συµβόλων BLISS-Γραφικές αναπαραστάσεις. 2) Ιδεογραφήµατα που παραπέµπουν στην έννοια µέσα από µια ορισµένη λογική (Βλ. Σχήµα 2). Ηλεκτρισµός Νερό/Υγρό Αίσθηµα Σχήµα 2: Παράδειγµατα συµβόλων BLISS-Ιδεογραφήµατα.

6 3) ιπλής ταξινόµησης που παραπέµπουν στην έννοια είτε γραφικά είτε σαν ιδεογραφήµατα (Βλ. Σχήµα 3). Άνδρας Γυναίκα Αγόρι Σχήµα 3: Παράδειγµατα συµβόλων BLISS- ιπλής Ταξινόµησης. 4) Αυθαίρετα σύµβολα που τα δηµιούργησε ο Bliss, όπως αριθµοί ή σηµεία των Μαθηµατικών(Βλ. Σχήµα 4). 2 Αντικείµενο Ενέργεια ηµιουργία Πάνω Πρόσθεση Ένταση ύο Σχήµα 4 : Παράδειγµατα συµβόλων BLISS-Αυθαίρετα σύµβολα 5) Σύνθετα σύµβολα που παριστάνουν πρόσωπα, ζώα, πράγµατα ή ιδέες (Βλ. Σχήµα 5). άσκαλος Σχήµα 5: Παράδειγµατα συµβόλων BLISS-Σύνθετα σύµβολα

7 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ-ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ Πριν την παρούσα εφαρµογή έλαβαν χώρα και άλλες τεχνικές µελέτες και εφαρµογές µε τον ίδιο προσανατολισµό, δηλαδή τη σχεδίαση και ανάπτυξη επικοινωνιακών συστηµάτων εκµάθησης συµβολικών γλωσσών σε ένα περιβάλλον Multimedia που να στηρίζεται στη χρήση ψηφιακών εικόνων, γραφικών, animation και Video σε συνδυασµό µε το σχεδιασµό και την κατασκευή µιας Κεντρικής Βάσης εδοµένων που να υποστηρίζει τέτοιες εφαρµογές. (Ambron and Hooper 1990) Η κοινή συνιστώσα όλων αυτών των εφαρµογών, αλλά και της δικής µας εφαρµογής, έχει να κάνει πρωταρχικά µε την κατανόηση των παρακάτω όρων: Έννοιες: Βασική απαίτηση όλων των εφαρµογών ο ορισµός µιας οντότητας που θα αποτελεί την έννοια και η οποία θα ορίζεται σε µια ορθογραφική γλώσσα, που στη δική µας εφαρµογή είναι αποκλειστικά η Ελληνική. Παράδειγµατα ορισµού Εννοιών : Πόρτα, Καρέκλα, Τραπέζι, Ασθενοφόρο κ.λ.π Ορθογραφικές γλώσσες: Είναι οι γνωστές µας φυσικές γλώσσες µέσω των οποίων εκφράζουµε τον προφορικό και το γραπτό λόγο. Η Ελληνική, η Αγγλική και η Γαλλική αποτελούν παραδείγµατα τέτοιων γλωσσών. Η ορθογραφική αναπαράσταση µιας έννοιας είναι η γραπτή αναπαράσταση της συγκεκριµένης έννοιας σε κάποια φυσική γλώσσα. Μη Ορθογραφική ή Συµβολική Γλώσσα: Είναι γλώσσες όπως και η BLISS, λιγότερο γνωστές και διαδεδοµένες, σύνολα συµβόλων ή εικόνων που περιγράφουν το νόηµα µιας λέξης. Τέτοιες γλώσσες είναι ιδανικές για την οπτική παρουσίαση των εννοιών.

8 Για παράδειγµα η έννοια Chair έχει αναπαράσταση στην Ελληνική Γλώσσα τη λέξη Καρέκλα, ενώ στη µη ορθογραφική γλώσσα BLISS το παρακάτω σχήµα: Σχήµα 6 : Η αναπαράσταση της έννοιας καρέκλα στη µη ορθογραφική γλώσσα BLISS. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε το σύστηµα MultiGrace που παρουσιάστηκε στο ISAAC 94 σαν µια Multimedia εφαρµογή εκµάθησης και διδασκαλίας των Bliss συµβόλων, παρουσιάζοντας τις ορθογραφικές αναπαραστάσεις των εννοιών σε κάποια εκ των προτέρων επιλεγµένη φυσική γλώσσα ενώ ταυτόχρονα η εκµάθηση της έννοιας στηρίζονταν στην παρουσίαση εικόνων, ήχων, animation & Video. ( Kouroupetroglou and Viglas 1994) Επίσης µέσα στα πλαίσια του έργου Αινείας ΕΠΕΤ ΙΙ, έγινε η ανάπτυξη από τεχνολογικής πλευράς, οµιλίας και γλώσσας, βελτιώσεων και επαυξήσεων, για την αποδοτικότερη χρήση των όποιων εναλλακτικών συστηµάτων επικοινωνίας σε συνδυασµό µε τη φυσική γλώσσα που χρησιµοποιείται στο περιβάλλον ενός ΑΜΕΑ. Επιπλέον µέσα στους στόχους του έργου ήταν η πλήρης υποστήριξη ενός διαδεδοµένου συστήµατος επικοινωνίας όπως είναι η συµβολική γλώσσα BLISS για τον Ελλαδικό χώρο, τόσο σε έντυπη όσο και σε ηλεκτρονική µορφή.

9 Ακολούθησαν µια σειρά από µελέτες και κατασκευές όπως είναι το Ηλεκτρονικό Πολυλεξικό κάτω από περιβάλλον MS Windows, µε υποστήριξη αναπαράστασης συµβόλων τόσο φυσικών όσο και µη φυσικών γλωσσών, σε διάφορες µορφές (κείµενο, γραφικά, ήχος, ονοµατοποιηµένη αναπαράσταση, Video). (Βίγλα 2000 ). Όλα αυτά έγιναν µε την υποστήριξη των λειτουργιών µιας βάσης δεδοµένων µε δυνατότητες πρόσβασης και µέσω του Παγκόσµιου Ιστού. Το Ηλεκτρονικό Πολυλεξικό προβλέφθηκε ώστε να είναι επεκτάσιµο για να µπορεί να δεχτεί επιπρόσθετα τα γραµµατικά και τα συντακτικά στοιχεία µιας γλώσσας έτσι ώστε να µπορεί να οδηγεί και σε ένα σύστηµα µηχανικής µετάφρασης. Παράλληλα έγινε η εφαρµογή του Πολυλεξικού σαν ενός ολοκληρωµένου συστήµατος µεταφραστικού λεξικού BLISS και Ελληνικών, µε δυνατότητα παροχής µετάφρασης κειµένου από BLISS, σε σωστή από γραµµατικά και συντακτικά Ελληνική πρόταση. (Andona et al. 1999). ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Η εφαρµογή σχεδιάστηκε για να βοηθήσει αποτελεσµατικά παιδιά µε επικοινωνιακά προβλήµατα που είτε λόγω του χαµηλού δείκτη νοηµοσύνης τους είτε λόγω άλλων σοβαρών κινητικών προβληµάτων, δεν µπορούν να οµιλήσουν ή η οµιλία τους είναι δύσκολα κατανοητή. Είναι παιδιά που βρίσκονται κυρίως σε µικρή ηλικία και λόγω της παράλληλης ύπαρξης και άλλων νοητικών ή σωµατικών δυσκολιών δεν µπορούν να µάθουν γραφή ή ανάγνωση µε τα παραδοσιακά µέσα. Επίσης έχει σκοπό µε την διδασκαλία του συµβολικού συστήµατος BLISS στην Ελληνική Γλώσσα, να στηρίξει τα εν λόγω άτοµα στην προσπάθεια που καταβάλουν για να κατανοήσουν τον κόσµο, να επικοινωνήσουν µε τον περίγυρο τους, να κατακτήσουν την γνώση και να ζήσουν ισότιµα µέσα στην κοινωνία.

10 Εµείς, συνεχίζοντας στο ίδιο µονοπάτι, φιλοδοξούµε σχεδιάζοντας και υλοποιώντας µια Web εφαρµογή σαν εφαρµογή Πολυµέσων να συµβάλλουµε στην εκµάθηση από ΑΜΕΑ, εννοιών του συστήµατος επικοινωνίας BLISS στην Ελληνική Γλώσσα. Η δική µας εφαρµογή επιτελεί τις ακόλουθες επιµέρους λειτουργίες: Παρουσιάζει ταξινοµηµένες αλφαβητικά εκείνες τις έννοιες από τη Βάση εδοµένων που έχουν ορθογραφική αναπαράσταση στην Ελληνική Γλώσσα, µε τη δυνατότητα επιλογής µιας τυχαίας έννοιας ή της συνεχούς κύλισης από τη µια έννοια στην επόµενη ή στη προηγούµενη. ίνει τη δυνατότητα εµφάνισης στην ίδια οθόνη, για µια συγκεκριµένη έννοια, των αναπαραστάσεών της τόσο στη συµβολική γλώσσα BLISS όσο και στην Ελληνική, ενώ παράλληλα δίνει και τη δυνατότητα της ταυτόχρονης εµφάνισης δύο εικόνων της έννοιας, µε στόχο την επίτευξη καλύτερων διδακτικών αποτελεσµάτων. ίνει τη δυνατότητα παρουσίασης αρχείων ήχου και Video που αφορούν την επιλεγείσα έννοια. Τα αρχεία ήχου είναι είτε η εκφώνηση της έννοιας µε ανδρική και γυναικεία προφορά είτε το άκουσµα ονοµατοποιηµένης αναπαράστασης της έννοιας. ίνει τη δυνατότητα ενηµέρωσης για τα της εφαρµογής µέσω της λειτουργίας του About. εν ασχολείται µε άλλες συµβολικές γλώσσες παρά µόνον µε την BLISS. εν εµπλέκεται σε διαδικασία επεξεργασίας της Κεντρικής Βάσης εδοµένων ούτε και σε άλλες λειτουργίες όπως η δυναµική κατασκευή επερωτήσεων µέσω

11 του Web Server και ενηµέρωσης της Βάσης εδοµένων. Αυτό έχει σαν αποτέλεσµα τους µικρούς χρόνους απόκρισης της εφαρµογής στο ιαδίκτυο. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΡΟ ΙΑΓΡΑΦΕΣ Η εφαρµογή χρησιµοποιεί µια Κεντρική Βάση εδοµένων που έχει αναπτυχθεί στο πλαίσιο του έργου ΑΙΝΕΙΑΣ και η οποία περιέχει: Σύνολο εννοιών στην Αγγλική Γλώσσα. Τις ορθογραφικές αναπαραστάσεις τους στην Ελληνική Γλώσσα. ηλ. την µετάφραση των εννοιών από την Αγγλική στην Ελληνική Γλώσσα. Σύνολο από µη ορθογραφικές αναπαραστάσεις µε την χρήση της µη ορθογραφικήςσυµβολικής γλώσσας BLISS. Σύνολο από εικόνες. Μια αναπαράσταση µπορεί να έχει έως και τρεις εναλλακτικές εικόνες. Σύνολο από ανδρικές, γυναικείες και παιδικές προφορές. Για κάθε αναπαράσταση υπάρχει τουλάχιστον µια προφορά. Σύνολο ονοµατοποιηµένων αναπαραστάσεων. Κάθε έννοια µπορεί να έχει µια ονοµατοποιηµένη αναπαράσταση. Με τον όρο ονοµατοποιηµένη αναπαράσταση, εννοούµε κάποιο ακουστικό σήµα που έχει σχέση µε την έννοια. Για παράδειγµα για την έννοια door(πόρτα) υπάρχει ένας ήχος τριξίµατος που ακούγεται µε το άνοιγµα κάποιας πόρτας. Αρχεία Video που αντιστοιχούν σε έννοιες που φανερώνουν ενέργεια (π.χ ρήµατα) και είναι δύσκολο να αναπαρασταθούν µόνο µε στατικές εικόνες.

12 ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ Από καθαρά παιδαγωγική άποψη και από άποψη λειτουργικότητας της εφαρµογής, µε την επιλογή µιας έννοιας από την αναδιπλούµενη λίστα, θα πρέπει ο µαθητής να βλέπει τα πάντα µπροστά του εντός της ίδιας οθόνης. Άρα εκτός από την βασική εικόνα και την σχηµατική αναπαράσταση της έννοιας στη γλώσσα BLISS, θα µπορεί ο µαθητής να δει και µία ή δύο εναλλακτικές εικόνες της επιλεγείσας εννοίας. Αυτό είναι προτιµότερο από το να ανοίγουν ξεχωριστά παράθυρα κάθε φορά, που θα αποπροσανατολίζουν το µαθητή, λαµβανοµένης υπ όψιν και της νοητικής καθυστέρησης αυτών των µαθητών. Έτσι προτιµήθηκε η λύση των περισσοτέρων πλαισίων(frames), για να ενσωµατωθούν τα παραπάνω σε µια σελίδα, χωρίς όµως ο αριθµός των πλαισίων να είναι αρκετά µεγάλος που να βαρύνει τη σελίδα. (Βλέπε εικόνα 1). Συγκεκριµένα επιλέξαµε η βασική µας Ιστοσελίδα να χωριστεί σε δύο βασικές περιοχές : α) Αυτή που θα χρησιµεύει στον χειρισµό της εφαρµογής από το δάσκαλοχρήστη (bottom frame) και β) αυτή η περιοχή στην οποία θα εµφανίζονται τα αναµενόµενα αποτελέσµατα µε την επιλογή µιας συγκεκριµένης έννοιας (top frame). ------------------------ θ ε σ η ε ι κ ό ν α ς 1 --------------------------- Η επιλογή των χρωµάτων των frames έγινε µε άξονα τόσο την ψυχολογική επίδραση των χρωµάτων πάνω στα άτοµα όσο και την καλύτερη παρουσίαση της όλης εφαρµογής, προς την κατεύθυνση πάντοτε της ενίσχυσης της µαθησιακής διαδικασίας. Η σχεδίαση του User Interface προβλέπει τον χωρισµό της οθόνης σε παράθυραπλαίσια(frames).

13 Αρχικά µόλις ξεκινήσει η εφαρµογή η σελίδα φαίνεται από τον εξεταστή Internet Explorer όπως ακριβώς στη εικόνα 1. Στο κάτω µέρος της οθόνης (bottomiddle frame), γίνεται η εµφάνιση της αναδιπλούµενης λίστας (List/Menu) µε βάση την οποία ο δάσκαλος-χρήστης µπορεί να ανασύρει από την Βάση εδοµένων µια τυχαία έννοια, π.χ πόρτα. Στην αναδιπλούµενη λίστα οι εµφανιζόµενες κατά αλφαβητική σειρά έννοιες έχουν την ορθογραφική τους αναπαράσταση στην Ελληνική Γλώσσα. Με την επιλογή λοιπόν µιας έννοιας από το List/Menu εµφανίζεται αυτόµατα στο δεξιό παράθυρο της οθόνης(rightframe), η σχηµατική αναπαράσταση της έννοιας στη συµβολική γλώσσα BLISS.(Βλέπε εικόνα 2) Ταυτoχρόνως στο µεσαίο πάνω παράθυρο(middle), εµφανίζεται η ορθογραφική αναπαράσταση της έννοιας στην Ελληνική Γλώσσα καθώς επίσης και µια Βασική εικόνα από την Βάση εδοµένων που αντιπροσωπεύει κατά το καλύτερο δυνατό τρόπο τη συγκεκριµένη έννοια. Την ίδια στιγµή στο µεσαίο κάτω παράθυρο(middledown) εµφανίζεται, αν υπάρχει, και δεύτερη εικόνα που αντιπροσωπεύει την συγκεκριµένη έννοια. ------------------------ θ ε σ η ε ι κ ό ν α ς 2 --------------------------- Ταυτοχρόνως στο κάτω αριστερά µέρος της οθόνης (bottomleft frame) εµφανίζονται ανάλογα µε την επιλεγείσα έννοια, κάποια χαρακτηριστικά εικονίδια για να δηλώσουν την ύπαρξη ή µη 1 καθενός από τα παρακάτω: Το άκουσµα της προφοράς της έννοιας στα Ελληνικά, από τουλάχιστον µία, ανδρική ή γυναικεία φωνή. 1 Το Χ στο εικονίδιο δηλώνει τη µη ύπαρξη της ιδιότητας

14 Πιθανό άκουσµα ονοµατοποιηµένης αναπαράστασης για την συγκεκριµένη έννοια. Ενεργοποίηση του Video, αν τυχόν υπάρχει στην Βάση εδοµένων, για την συγκεκριµένη έννοια (κυρίως για τα ρήµατα). Μπορούµε επίσης να παρατηρήσουµε στο Κάτω εξιά Μέρος της οθόνης(bottomright frame) την ένδειξη About που µας πληροφορεί για το είδος και το περιεχόµενο της παρούσας εφαρµογής. ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΕ ΜΟΝΟΧΡΗΣΤΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΥΧΡΗΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΟΝ Με αυτά που αναφέραµε στις προηγούµενες ενότητες γίνεται φανερό οτι η παρούσα εφαρµογή µπορεί να τρέξει είτε από κάποιο µεµονωµένο P.C είτε σε ένα δίκτυο Intranet ή και µέσω του ιαδικτύου, αρκεί να πληρούνται κάποιες προϋποθέσεις: Για να τρέξουν οι ASPs (Active Server Pages) απαιτείται Web Server της Microsoft και κατά προτίµηση ο Internet Information Server που να είναι εγκατεστηµένος στο ίδιο µηχάνηµα στο οποίο βρίσκεται και η Βάση εδοµένων που χρησιµοποιούµε στην εφαρµογή µας. Με την χρήση των ASPs έχουµε εύκολη πρόσβαση σε βάσεις δεδοµένων µε τις οποίες µπορούµε να συνδεθούµε σύµφωνα µε το πρότυπο ανοιχτής διασύνδεσης βάσεων ODBC. Άρα στο ίδιο µηχάνηµα θα πρέπει να υπάρχει ODBC driver της Microsoft Access, που να «δείχνει» τη Βάση εδοµένων. Στη περίπτωση της πολυχρηστικής λειτουργίας δύο ή περισσότερα αντίγραφα της εφαρµογής που τρέχουν σε διαφορετικές µηχανές έχουν ταυτόχρονη πρόσβαση στο ένα και µοναδικό αντίγραφο της Βάσης εδοµένων. Εδώ

15 απαιτείται τοπική δικτύωση των υπολογιστών που τρέχουν τα αντίγραφα της εφαρµογής καθώς και του υπολογιστή στο δίσκο του οποίου υπάρχει η Βάση εδοµένων. Προφανώς οι ανοιχτές συνδέσεις µε τη Βάση (ODBC Connections) γίνονται µέσω του τοπικού δικτύου. Η τοπολογία που χρησιµοποιείται σε αυτή τη περίπτωση µπορεί να είναι τόσο η τοπολογία client-server, αφού δεν είναι απαραίτητος ο εξυπηρέτης επερωτήσεων της Βάσης, δηλ. ο SQL Server, όσο και η τοπολογία διαµοίρασης δεδοµένων. ΈΞΟ ΟΣ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΣΤΟ ΙΑ ΙΚΤΥΟ(INTERNET) Η διαδικασία εξόδου της εφαρµογής στο διαδίκτυο αφορά τις ASPs σελίδες µέσω των οποίων µπορεί ένας χρήστης του Internet να τρέξει την εφαρµογή έχοντας πρόσβαση στα δεδοµένα της βάσης. Άρα µπαίνει και το θέµα της εξόδου της βάσης στο ιαδίκτυο. Η αρχιτεκτονική Server Side είναι αυτή που κατά κύριο λόγο χρησιµοποιείται για τις εφαρµογές Web και κατ επέκταση για την έξοδο της βάσης δεδοµένων στο διαδίκτυο( Kouroupetroglou et al. 2000). Έτσι η όλη λειτουργικότητα του συστήµατος µεταφέρεται στον Server. Όπως και µια εφαρµογή για Win32 µπορεί να συνδεθεί µε µια βάση δεδοµένων σύµφωνα µε το πρότυπο διασύνδεσης ODBC έτσι και η συγκεκριµένη αρχιτεκτονική µπορεί να συνδεθεί το ίδιο εύκολα. Η σύνδεση απαιτεί απλά τη χρήση ενός Active X Data Object που τρέχει στον Server και πραγµατοποιεί τη σύνδεση. Εκείνο όµως που πρέπει να λάβουµε υπ οψιν µας είναι οτι το λειτουργικό σύστηµα που πρέπει να τρέχει ο Server πρέπει να είναι τα Windows. Επίσης ένα ακόµη µειονέκτηµα είναι ότι όλος ο φόρτος εργασίας πέφτει επάνω στον Web Server. Αυτό

16 είναι ένα σηµαντικό πρόβληµα όταν ο χρόνος απόκρισης του συστήµατος µας ενδιαφέρει ιδιαίτερα. Ο Web Server είναι τις περισσότερες φορές αρκετά φορτωµένος µε τις απαντήσεις που πρέπει να δίνει σε αιτήσεις http. Εάν ο Web Server φορτωνόταν µε επιπλέον εργασίες, όπως για παράδειγµα οι εργασίες που κάνουν access στο δίσκο, π.χ οι διεργασίες εκτέλεσης Data Base επερωτήσεων, µπορεί να έφτανε στα όρια κατάρευσής του. Για το λόγο αυτό ο υπολογιστής στον οποίο τρέχει ο Web Server θα έπρεπε να είναι αρκετά γρήγορος και να διαθέτει πολλά resources προκειµένου να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του Web Server. Τώρα αυτό δεν είναι οπωσδήποτε απαραίτητο γιατί όπως αναφέραµε και παραπάνω η παρούσα εφαρµογή δεν εµπλέκεται σε διαδικασίες επεξεργασίας της Κεντρικής Βάσης εδοµένων ούτε και σε άλλες λειτουργίες όπως η δυναµική κατασκευή επερωτήσεων µέσω του Web Server και ενηµέρωσης της Βάσης εδοµένων. Αυτό έχει σαν αποτέλεσµα τους µικρούς χρόνους απόκρισης της εφαρµογής στο ιαδίκτυο. Το παραπάνω συµπέρασµα επιβεβαιώνεται και στη διαδικασία αξιολόγησης της παρούσας εφαρµογής που αποτελεί και µια σηµαντική δραστηριότητα που εµπεριέχεται στην ανάπτυξη µιας εφαρµογής λογισµικού. ΜΕΛΕΤΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ. Η αξιολόγηση µιας εφαρµογής είναι ως γνωστόν ο απαράβατος κανόνας που θα πρέπει να πραγµατοποιηθεί πριν από το τέλος ανάπτυξης της κάθε εφαρµογής για να διαπιστωθεί εάν και κατά πόσον επιτεύχθηκαν οι αρχικοί στόχοι. Στην πράξη η λογική που συνήθως ακολουθείται για την αξιολόγηση εφαρµογών που σχετίζονται µε τη µάθηση, όπως και η παρούσα, έχει να κάνει µε την αξιολόγηση καινοτοµιών από

17 εκπαιδευτική και οργανωτική άποψη ενώ συγχρόνως υπάρχει το ενδιαφέρον εάν υποστηρίζονται και κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ή ιδιότητες, µε ποιο τρόπο και γιατί υλοποιούνται, ενώ ταυτόχρονα να µπορεί να γίνει η σύγκριση και µε άλλες καλά τεκµηριωµένες περιπτώσεις. (The Articulate project, 1992) Στην δική µας περίπτωση κατά τη διαδικασία της αξιολόγησης ελήφθησαν υπ όψιν και τα παρακάτω: Η Ορθότητα των σχετικών µε τη µάθηση υποθέσεων που έγιναν κατά τη διάρκεια του σχεδιασµού και της ανάπτυξης της εφαρµογής. Η Αξιολόγηση όχι µονον της πιθανότητας να συντελεστεί η µάθηση αλλά και της ποιότητάς της. Η Αξιολόγηση και του µαθησιακού περιβάλλοντος. Όµως η αξιολόγηση εφαρµογών που έχουν σχέση µε τη µάθηση σπάνια είναι άµεση. Συνήθως επέρχεται έµµεσα σαν συµπέρασµα από την αξιολόγηση και ανάλυση κάποιων εφαρµογών πολυµέσων, που καλούνται γενικά χαρακτηριστικά διαλογικού σχεδιασµού(interactive design features). Η διαδικασία αξιολόγησης της δικής µας εφαρµογής βασίστηκε στον πειραµατικό έλεγχο της εφαρµογής σε όσο το δυνατόν πλησιέστερες προς την πραγµατικότητα συνθήκες και τον ρόλο του αξιολογητή έπαιξαν µαθητές/χρήστες που αφέθησαν ελεύθεροι να εξερευνήσουν την εφαρµογή. Το εργαλείο συλλογής δεδοµένων ήταν ένα ερωτηµατολόγιο βασισµένο σε ερωτήσεις οργανωµένες σε οµάδες ή κατηγορίες, που αποτελούσαν τα τµήµατα του ερωτηµατολογίου και οι µαθητές/χρήστες εκλήθησαν να εκφράσουν ελεύθερα τις απόψεις τους σχετικά µε τη χρήση της εφαρµογής. Κάθε ερώτηση εσυνοδεύετο από πιθανές απαντήσεις και ο χρήστης εκαλείτο να διαλέξει τη πλέον αντιπροσωπευτική.

18 Η κατηγοριοποίηση των ερωτήσεων είχε να κάνει µε ένα γενικό πλαίσιο αρχών αξιολόγησης των εφαρµογών πολυµέσων που σχετίζονται µε τη µάθηση, όπως είναι η ποιότητα και η συνέπεια του user interface, ο έλεγχος της εφαρµογής από και προς τον χρήστη, η κατάλληλη χρήση και ο συνδυασµός των διαθεσίµων µέσων, η αποτελεσµατικότητα του σχεδιασµού των οθονών που παρουσιάζονται στο χρήστη, ενώ συµπληρώνονται από την οπτική εµφάνιση, παρουσίαση και απόδοση του λογισµικού. Τα αποτελέσµατα ήταν ιδιαίτερα ενθαρυντικά κυρίως όσον αφορά την ταχύτητα απόκρισης του συστήµατος, το σχεδιασµό των οθονών και την οπτική εµφάνιση της εφαρµογής, καθώς επίσης και ως προς τα µαθησιακά αποτελέσµατα της εφαρµογής και την ευκολία χρήσης της. Τέτοιες πληροφορίες µπορούν να αποτελέσουν τροφή όχι µόνο για τη βελτίωση της επόµενης έκδοσης της συγκεκριµένης εφαρµογής αλλά και για επερχόµενες ερευνητικές προσπάθειες γενικότερα, που µπορεί να περιλαµβάνουν από µία απλή πιστοποίηση και διόρθωση σφαλµάτων του κώδικα, µέχρι και δηµιουργικές αντιπαραθέσεις και συσχετίσεις µε τους στόχους και τις προδιαγραφές σχεδίασης. ( Κουρουπέτρογλου και Βίγλας 1994). ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΕΠΙΛΟΓΟΣ Με την πρόοδο των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών η διαδικασία εκµάθησης των µη ορθογραφικών γλωσσών µπορεί να γίνει στο µέλλον µε τρόπο ριζικά διαφορετικό από οτι είναι σήµερα. Με την χρήση της παρούσης εφαρµογής ο δάσκαλος της µη ορθογραφικής γλώσσας BLISS θα έχει ένα ολοκληρωµένο σύστηµα διδασκαλίας βασισµένο εκτός των άλλων και στον Παγκόσµιο Ιστό, παρακάµπτοντας τον περιορισµό της τοποθεσίας.

19 εν θα είµαστε όµως εµείς που θα υποστηρίξουµε την άποψη οτι η παρούσα εφαρµογή δεν επιδέχεται και κάποιων βελτιώσεων, ιδιαίτερα στο σχεδιασµό του User Interface, από κάποιον που ενδιαφέρεται για το συγκεκριµένο θέµα. Θελήσαµε όµως να ρίξουµε όλο το βάρος µας κατά κύριο λόγο στη λειτουργικότητα της εφαρµογής. Από άποψη λοιπόν λειτουργικότητας έχουµε την εντύπωση οτι τα αποτελέσµατα είναι ικανοποιητικά µιας και µε την επιλογή των πολλαπλών Frames ούτε βαρύναµε την Ιστοσελίδα, αλλά και κατορθώσαµε ο µαθητής να βλέπει τα πάντα µπροστά του. Εξ άλλου η αξιολόγηση της παρούσας εφαρµογής δεν θα πρέπει να γίνει µόνον υπό το πρίσµα των απαιτήσεων της τεχνολογίας λογισµικού, αλλά είναι επιθυµητό να ληφθούν υπ όψιν και άλλες κατηγορίες παραγόντων όπως εκπαιδευτικοί, παιδαγωγικοί, ψυχολογικοί, human factors κ.λ.π. Πέρα όµως από αυτά θα θέλαµε να κάνουµε τις παρακάτω παρατηρήσεις: Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω στα πλαίσια της καλύτερης προετοιµασίας του µαθήµατος από τον δάσκαλο και για καθαρά διδακτικούς λόγους για κάποιο συγκεκριµένο άτοµο µε ειδικές ανάγκες, θα µπορούσε να υπάρξει η πρόβλεψη της οµαδοποίησης των αναπαραστάσεων. Έτσι θα µπορούσε να παρέχεται η δυνατότητα στο δάσκαλο της επιλογής εννοιών εξ αρχης και στη συνέχεια η διδασκαλία τους µε την σειρά που έχουν επιλεγεί. Η Βάση εδοµένων που χρησιµοποιήσαµε δίνει τη δυνατότητα για κάτι τέτοιο, µιας και υπάρχει και η οµαδοποίηση κατά κατηγορίες εννοιών. Όµως αυτό θα απαιτούσε ένα διαφορετικό σχεδιασµό εξ αρχής µε δηµιουργία άλλων RecordSets, επιλογή αρχικά της κατηγορίας εννοιών και στη συνέχεια τη συγκεκριµένη έννοια µέσα από την επιλεγείσα κατηγορία.

20 Έτσι θα µπορούσαµε να δηµιουργήσουµε και να παρουσιάσουµε ένα σύνολο εννοιών και των αντίστοιχων αναπαραστάσεων τους στην Ελληνική Γλώσσα και στην γλώσσα BLISS, που θα επιλέγονται από την Κεντρική Βάση εδοµένων από τον διδάσκοντα και θα παρουσιάζονται η µία µετά την άλλη, όπως έχουν επιλεγεί. Επίσης θα µπορούσε κάποιος να ενσωµατώσει στην εφαρµογή και την περίπτωση διενέργειας ενος mini test. Αυτό θα µπορούσε να γίνει µε την προσθήκη ενός button στο κάτω δεξιά µέρος της οθόνης που θα λειτουργεί ως εξής: Με την επιλογή µιας συγκεκριµένης έννοιας από την αναδιπλούµενη λίστα θα εµφανίζονται όλα όπως τα περιγράψαµε παραπάνω τόσο στο αριστερό όσο και στο δεξιό παράθυρο. Στη συνέχεια αν κάνουµε κλικ µε το ποντίκι πάνω στο button που γράφει TEST τότε αυτόµατα θα ανοίγει ένα καινούργιο παράθυρο και θα εµφανίζονται τρεις εικόνες. Η σωστή εικόνα που θα αντιπροσωπεύει την επιλεγείσα προηγουµένως έννοια καθώς και δύο εικόνες τυχαίες, άλλων εννοιών. Ο µαθητής πρέπει να κάνει κλικ µε το ποντίκι στη σωστή εικόνα που αντιπροσωπεύει την επιλεγείσα έννοια και τότε θα ακούγεται ένα ηχητικό µήνυµα π.χ Μπράβο. Αν ο µαθητής επιλέξει λάθος εικόνα τότε το ηχητικό µήνυµα που θα ακούγεται θα είναι διαφορετικό και θα µπορούσε να λεει π.χ προσπάθησε πάλι.

21 ΑΝΑΦΟΡΕΣ Ambron, S. and Hooper, K. (1990), Learning with Interactive multimedia, Washington, Microsoft Press, 1990. Andona, M., Stefanidis, C. and Kouroupetroglou, G. (1999), Access to Lexical Knowledge in Interpersonal Communication Aids, Journal of Augmentive and Alternative Communication, Vol. 15, Dec. 1999, pp269-279. Bliss, C.K. (1978), Symantography Blissymbolics, Semantography Publications, Sydney Australia 1978. Evaluating Learning Technology Innovation: Guidelines. The Articulate project, October 1992. Johnson R.(1985) The Picture Communication Symbols-Book II, Solana Beach, Ca., Mayer-Johnson. Kouroupetroglou, G. and Viglas, C. (1994), «MultiGrace: A Multimedia Learning and Teaching Environment for Graphic InterPersonal Communication Systems», Proc. Of ISAAC 94 1994, Oct. 9-13, Maastricht, pp.407-409. Kouroupetroglou, G., Viglas, C. and Metaxaki-Kossionides, C. (2000), Web Enabled Teaching Aid for Non-orthographic Languages, Proceedings of the 11 th International Conference Society for Information Technology & Teacher Education, SITE 2000, February 8-12, 2000, San Diego, California, pp. 1962-1967. McNauton, S. and Lindsay, P. (1995), Approaching literacy with AAC graphics, Augmentative and Alternative Communication Journal, Vol. 11, pp.212-228.

22 Stephenson, J. and Linfoot, K. (1996) Pictures as communication symbols for students with severe intellectual disability, Augmentative and Alternative Communication Journal, Vol. 12, pp.244-255. Βίγλα, K. (2000), «Ηλεκτρονικό Πολυλεξικό Αναπαραστάσεων Φυσικών Γλωσσών και µη Ορθογραφικών Συστηµάτων Επικοινωνίας. Μέρος Γ : Σχεδιασµός και Κατασκευή της Κεντρικής Βάσης εδοµένων». Τεχνική Έκθεση έργου ΑΙΝΕΙΑΣ Αθήνα 2000 Κουρουπέτρογλου, Γ., Χαρούπιας, Α., Αναγνωστόπουλος, Α., Φιριπίδου, Α. και Τσανού, Γ. (1991), BLISPHON: Σύστηµα Επικοινωνίας, ιδασκαλίας και Ανάπτυξης Συµβόλων BLISS. Αθήνα 1991. Κουρουπέτρογλου, Γ. και Βίγλας, Κ. (1994), "Η Αξιολόγηση στη ιαδικασία Ανάπτυξης Εφαρµογών Πολυµέσων", Πρακτικά 2ου Συνεδρίου Εκπαιδευτικής Πληροφορικής- Εκπαιδευτικά Πληροφοριακά Πολυ-Περιβάλλοντα, 11-13 Νοεµβρίου 1994, σελ. 43-52.

23 Εικόνα 1 : Η Ιστοσελίδα όπως αρχικά φαίνεται από τον Internet Explorer

24 Εικόνα 2 : Η Ιστοσελίδα όπως εµφανίζεται στον Internet Explorer µετά την επιλογή της έννοιας πόρτα. Το εικονίδιο που δείχνει την ύπαρξη ονοµατοποιηµένης αναπαράστασης είναι ενεργό.