Γράφει: Σακελλαρίου Κωνσταντίνος, Φυσικοθεραπευτής ΡΤ-ΟΜΤ, Senior Clinical Instructor, Certified Adults' Educator Οι περισσότεροι από όλους μας έχουμε πονέσει τουλάχιστον μια φορά στη ζωή μας. Όσο εντονότερος ήταν ο πόνος, τόσο περισσότερα ήταν και τα συναισθήματα που μας προκαλούσε. Κάποια από αυτά τα συναισθήματα ήταν φόβος, θυμός, απόγνωση, «κατάθλιψη», απελπισία, ενώ σε καμία περίπτωση θεωρήσαμε ό,τι ο πόνος που νοιώθαμε ήταν «φίλος» μας. Θα πει κανείς πώς μπορεί να είναι ο πόνος «φίλος» μου, όταν το πρώτο πράγμα που κάνω όταν πονάω είναι να πάω στο γιατρό για να μου δώσει κάτι για να διώξω τον πόνο; Στα αγγλικά μάλιστα, η λέξη που χρησιμοποιείτε για τα παυσίπονα είναι "pain killer" δηλαδή τα φάρμακα που «σκοτώνουν τον πόνο». Άρα, στο μυαλό όλων μας λίγο ή πολύ ο πόνος είναι ένας εχθρός που πρέπει να φύγει πολύ γρήγορα. Το πόσο αντέχει κανείς στον πόνο, εξαρτάται από πάρα πολλούς παράγοντες, που περιλαμβάνουν το πώς αντιδρούσαν οι γονείς του όταν ήταν μικρό παιδί και έπεφτε, αλλά και σε παράγοντες που σχετίζονται με την ιδιοσυγκρασία του ανθρώπου, τη φυλή του, τη χώρα από την οποία προέρχεται, την κουλτούρα του κλπ. Συνεπώς πέρα από την ιδιοσυγκρασία και το χαρακτήρα του ανθρώπου, ο βαθμός αντοχής του καθενός από εμάς στον πόνο σχετίζεται άμεσα με το περιβάλλον που έζησε, μεγάλωσε, εργάζεται, ζει και δραστηριοποιείται, την κοινωνική, εργασιακή, οικονομική και οικογενειακή του κατάσταση και το περιβάλλον αλλά και με τις συνθήκες που έχει συμβεί ένα επώδυνο γεγονός. Για παράδειγμα, υπάρχουν ιστορίες στρατιωτών οι οποίοι τραυματίστηκαν στη μάχη και μάλιστα πολύ σοβαρά, οι οποίοι συνέχισαν να μάχονται χωρίς να «αισθάνονται» πόνο, τουλάχιστον μέχρι να τελειώσει η μάχη. Υπάρχουν άτομα που ασχολούνται με δυναμικά αθλήματα όπως η πυγμαχία ή το καράτε, που έχουν πολύ μεγάλη αντοχή στον πόνο. Αναφέρονται άτομα που εμφάνισαν πόνο μετά από ένα τροχαίο ατύχημα και κάθε φορά 1 / 7
που άκουγαν σειρήνα ασθενοφόρου, ή περνούσαν απο το σημείο του ατυχήματος εμφάνιζαν σωματικά συμπτώματα (λιποθυμία ή πόνο). Πολλές φορές δε, παρατηρούμε ότι όταν ένα μικρό παιδί σκοντάψει και πέσει, το πρώτο πράγμα που κάνει είναι να γυρίσει να κοιτάξει τη μητέρα του και αν δει μια πολύ έντονη αντίδραση από αυτήν, τότε αρχίζει και κλαίει. Και είναι τόσο έντονο το κλάμα του παιδιού, όσο έντονη είναι η αντίδραση της μητέρας του. Ο πόνος όμως ορίζεται ως «η δυσάρεστη αισθητηριακή και συναισθηματική εμπειρία που σχετίζεται με εγκατεστημένη ή επαπειλούμενη ιστική βλάβη, ή περιγράφεται σε σχέση με μια τέτοια βλάβη» σύμφωνα με την αυστηρά επιστημονική έκφραση που χρησιμοποιείται από την Διεθνή Ένωση για την Μελέτη του Πόνου (IASP). Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι ο πόνος είναι ένα καθαρά υποκειμενικό αίσθημα το οποίο δε μπορεί να μετρηθεί με ένα κοινό τρόπο για όλους. Επίσης τα όρια αντοχής στον πόνο είναι διαφορετικά από άτομο σε άτομο, αλλά διαφέρουν επίσης και στο ίδιο το άτομο ανάλογα με τις συνθήκες. Για παράδειγμα κάποιο άτομο με μέτρια αντοχή στον πόνο, μπορεί να δείξει υψηλότερη αντοχή εάν για παράδειγμα παλέψει για να επιζήσει σε κάποιες ακραίες συνθήκες. Αυτό οφείλεται σε μηχανισμούς οι οποίοι υπάρχουν σε όλους τους ανθρώπους και ενεργοποιούνται όταν «ο εγκέφαλος αποφασίσει» ότι του χρειάζονται για την επιβίωση. Το σύστημα το οποίο «ενεργοποιεί» και διατηρεί το μηχανισμό αυτό της αυτοσυντήρησης-επιβίωσης, λέγεται «συμπαθητικό νευρικό» σύστημα, μόνο που ενεργοποιείται όταν οι συνθήκες είναι μάλλον «αντιπαθητικές» για εμάς, γι' αυτό ονομάζεται και το σύστημα της «πάλης ή της φυγής», διότι ενεργοποιείται σε περιπτώσεις συναγερμού, οπότε ο άνθρωπος θα επιλέξει ή να φύγει από την «επικίνδυνη» κατάσταση, ή να καθίσει και να την αντιμετωπίσει με όλες του τις δυνάμεις. Γιατί όμως να είναι «φίλος» μας ο πόνος; Αναρωτηθήκατε άραγε ποτέ τι θα γινόταν εάν δεν πονούσαμε καθόλου ότι και να μας συνέβαινε; Πώς θα καταλαβαίναμε ότι στραμπουλίξαμε το πόδι μας; Πώς θα νοιώθαμε ότι με κάποια κίνηση που κάναμε καταπονήθηκε η μέση μας; Πώς θα καταλαβαίναμε ότι σπάσαμε το χέρι μας; Υπάρχει λοιπόν κάτι «παράδοξο» : ο πόνος είναι φυσιολογική αίσθηση που χρησιμεύει για να μας προστατεύει και εν πολλοίς να «διαφυλάττει» την υγεία μας. Συνεπώς, όσο δυσάρεστος και να είναι ο πόνος, έχει επί της ουσίας προστατευτικό ρόλο και είναι πολύ σημαντικός για την επιβίωσή μας, διότι είναι ο πρώτος συναγερμός όταν κάτι δεν πάει καλά κάπου στο σώμα μας. Μας κάνει να αποφεύγουμε να κάνουμε τις κινήσεις 2 / 7
που πιθανώς θα επιφέρουν μεγαλύτερη βλάβη στην ήδη πάσχουσα περιοχή, μας προκαλεί το λεγόμενο «μυϊκό σπασμό» που δεν είναι τίποτε άλλο παρά η προσπάθεια του ίδιου του σώματος να προστατεύσει μια περιοχή που πάσχει από βλαπτικές κινήσεις και γι' αυτό και «πιανόμαστε» και γινόμαστε δύσκαμπτοι, ή ακόμη και άκαμπτοι κάποιες φορές όταν πονάμε. Υπάρχουν βέβαια και οι περιπτώσεις που ο πόνος δε δείχνει την αρχή ενός προβλήματος, αλλά είναι δυστυχώς αρκετά προχωρημένο το πρόβλημα όταν ο πόνος εκδηλωθεί και δεν είναι άλλες παρά οι περιπτώσεις του καρκίνου. Στις περιπτώσεις αυτές, ο πόνος είναι το αποτέλεσμα της πίεσης, της απόφραξης από έναν όγκο σε κάποιο ή κάποια όργανα. Το πρόβλημα είναι ότι ο ασθενής δεν πονά στα αρχικά στάδια του καρκίνου, διότι μια και τα καρκινικά κύτταρα είναι κύτταρα του δικού του σώματος, δεν αναγνωρίζονται ως απειλή από τον οργανισμό, με αποτέλεσμα να μην ενεργοποιούνται οι αμυντικοί μηχανισμοί του σώματος και ο ασθενής πονά όταν αρχίζει και πιέζεται ή αποφράζεται κάποιο ή κάποια όργανα από τον όγκο. Αυτό βέβαια είναι ένα τελείως διαφορετικό κεφάλαιο στο θέμα του πόνου και της αντιμετώπισής του. Για να επιστρέψουμε στο θέμα του λεγόμενου «μυοσκελετικού πόνου», όπως όλοι μας ξέρουμε εμπειρικά, η έντασή του αρχίζει να υποχωρεί σταδιακά όσο προχωρεί η διαδικασία της επούλωσης και της ίασης του τραυματισμού. Όταν δηλαδή κάποιος σπάσει το χέρι του, ο πόνος μπορεί να είναι αφόρητος στην αρχή, αλλά όταν μπει σε ακινητοποίηση το μέλος σταδιακά ο πόνος υποχωρεί διότι «δε τον χρειάζεται άλλο». Η περιοχή της βλάβης είναι πλέον προστατευμένη και το σώμα ξεκινά να μεταφέρει τις ουσίες που χρειάζονται για να κολλήσει (πωρωθεί όπως λέμε) το σπασμένο μέλος. Εάν για παράδειγμα τραυματίσουμε κάποιον μυ σε μια θλάση, θα δούμε ότι αρχικά δε μπορούμε να κάνουμε κινήσεις στις οποίες συμμετέχει ο μυς και μάλιστα θα δούμε μια δραματική ελάττωση της δύναμης του μυ αυτού που λέγεται «αναχαίτιση λόγω πόνου». Σταδιακά και εάν δεν επανατραυματίσουμε την περιοχή ο πόνος υποχωρεί και αποκαθίσταται η λειτουργικότητα. Οι επιστημονικές έρευνες των τελευταίων ετών δείχνουν ότι η ακινητοποίηση μιας περιοχής μετά από ένα τραυματισμό πρέπει να γίνεται για όσο πιο λίγο χρονικό διάστημα και η σταδιακή κινητοποίηση πρέπει να γίνεται όσο γρηγορότερα το επιτρέπει η κατάσταση του ασθενή και η βαρύτητα του τραυματισμού ή της δυσλειτουργίας. Στα αρχικά στάδια της κινητοποίησης μετά από ένα τραυματισμό, και όταν η κατάσταση του ασθενή το επιτρέπει ο πόνος είναι ο «καλύτερος σύμμαχος και οδηγός», διότι μας δείχνει τα όρια στα οποία μπορούμε να φορτίσουμε κάποια δομή, είτε αυτή είναι άρθρωση, είτε μύες ή σύνδεσμοι κλπ. Τα όρια αυτά πρέπει να τα σεβόμαστε ΠΑΝΤΑ και να μην τα ξεπερνάμε προκαλώντας πόνο στον ασθενή με τη Φυσικοθεραπεία, αλλά και ο ίδιος ο ασθενής πρέπει να σέβεται τα όρια που του βάζει το σώμα του και να μην προκαλεί πόνο με τις κινήσεις που κάνει ή τις θέσεις στις οποίες βάζει το σώμα ή το πάσχον μέλος του. 3 / 7
Αφού είδαμε λοιπόν πότε είναι «φίλος» μας ο πόνος, ας δούμε πότε είναι «εχθρός» μας. Είπαμε λοιπόν ότι στην αρχή ενός τραυματισμού ή κάποιου προβλήματος ο πόνος μας ειδοποιεί ότι κάτι δεν πάει καλά, ότι πρέπει να προστατεύσουμε το μέλος που πονάει έτσι ώστε να μη χειροτερέψει η κατάσταση. Είπαμε επίσης ότι όσο προχωρά η επούλωση, τόσο υποχωρεί και ο πόνος μέχρι που εξαφανίζεται. Υπάρχουν όμως περιπτώσεις στις οποίες κάποιος άνθρωπος έχει υποστεί ένα τραυματισμό ή έχει κάποιο πρόβλημα όπως για παράδειγμα μια οσφυαλγία ή κάτι αντίστοιχο, όπου ενώ έχει περάσει το διάστημα μέσα στο οποίο φυσιολογικά θα έπρεπε να έχει υποχωρήσει ο πόνος (διότι φυσιολογικά η επούλωση του βλαφθέντος ιστού έχει προχωρήσει σε ικανοποιητικό βαθμό και ο ίδιος δεν έχει ξανα-τραυματίσει την ίδια περιοχή), παρ' όλα αυτά ο ασθενής πονά. Και μάλιστα ο πόνος του είναι ο ίδιος, στο ίδιο σημείο με αυτό που είχε εκδηλωθεί αρχικά και η έντασή του μπορεί να είναι ίδια ή και χειρότερη από την αρχή. Τι γίνεται τώρα; Στις περιπτώσεις αυτές ο ασθενής με αυτού του είδους τον πόνο πολύ συχνά υποφέρει από έντονο άγχος, έχει πολύ ανησυχία, δεν κοιμάται, έχει χειροτερέψει η ποιότητα της ζωής του, κάνει καταστροφικά σενάρια στο μυαλό του για την κατάστασή του, δε βρίσκει κάτι για να του ανακουφίσει τον πόνο και γενικά η ζωή του επικεντρώνεται στον πόνο που νοιώθει δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο. Συχνά το περιβάλλον του (οικογένεια, φίλοι κλπ) του λένε ότι είναι κατά φαντασίαν ασθενής και ότι ο ίδιος έχει στο μυαλό του τον πόνο, ο οποίος όμως δεν υπάρχει στην πραγματικότητα, πράγμα που χειροτερεύει το φαύλο κύκλο της απόγνωσης και του πόνου. Άρα, ο πόνος δεν έγινε μόνο «εχθρός», αλλά και ο «εφιάλτης» του. Στις περιπτώσεις αυτές των ασθενών ο πόνος τους είναι και υπαρκτός και βασανιστικός και το χειρότερο είναι ότι τίποτε δε φαίνεται να μπορεί να ανακουφίσει τον άνθρωπο που πονά. Γιατί όμως δημιουργείται αυτού του είδους ο πόνος; Δυστυχώς η απάντηση δεν είναι ούτε απλή ούτε και εύκολη. Θα σας αναφέρω μερικές περιπτώσεις για να γίνει πιο κατανοητός: έχω δει ασθενείς οι οποίοι ήταν ηλικιωμένοι, με πολλά «άλατα» όπως λέμε στις αρθρώσεις τους και οι οποίοι δεν πονούσαν καθόλου, παρ' όλο που οι εξετάσεις τους (ακτινογραφίες, Μαγνητική τομογραφία κλπ) έδειχναν πολλές αλλοιώσεις, και έχω επίσης δει ασθενείς νεαρής ηλικίας που υπέφεραν χωρίς να φαίνεται καμία αλλοίωση στις ίδιες εξετάσεις. Έχω ακούσει ιστορίες από ανθρώπους οι οποίοι ενώ είχαν καταπονήσει πολύ το σώμα τους με διάφορες εργασίες δεν είχαν πονέσει, ενώ τα ίδια άτομα πόνεσαν σε κάποια άσχετη χρονική στιγμή που δεν είχε προηγηθεί σωματική καταπόνηση. Έχω συναντήσει ασθενείς όπου ο πόνος τους «ταξιδεύει» στο σώμα τους, μία στο ένα σημείο και μια στο άλλο χωρίς προφανή λόγω και χωρίς να έχουν κάνει κάτι που να δικαιολογεί αυτή τη συμπτωματολογία. 4 / 7
Έχω δει ασθενείς οι οποίοι πονούσαν κάθε φορά που πήγαιναν στη δουλειά τους χωρίς αυτή να είναι κουραστική, αλλά το περιβάλλον δεν ήταν ευχάριστο για τους ανθρώπους αυτούς. Πώς γίνεται λοιπόν να συναντούμε αυτά τα παράδοξα φαινόμενα; Αυτό που πρέπει να ξέρουμε είναι ότι ο πόνος είναι ουσιαστικά «η επιλογή του εγκεφάλου μας να αντιδράσει σε ένα ερέθισμα με πρόκληση πόνου». Θυμηθείτε τον πυγμάχο ο οποίος παρότι δέχεται κτυπήματα δεν αντιδρά με πόνο. Θυμηθείτε τον τραυματισμένο στρατιώτη που συνεχίζει να μάχεται μέχρι να φτάσει σε ασφαλές για τη ζωή του σημείο ή μέχρι να ολοκληρώσει το καθήκον του στη μάχη. Ο πόνος λοιπόν που «ταξιδεύει» από σημείο σε σημείο στο σώμα μας, που έρχεται και φεύγει όποτε θέλει, που δεν περνά με κανένα αντιφλεγμονώδες ή παυσίπονο φάρμακο και κυρίως όταν αυτός υπάρχει για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των τεσσάρων έως έξι μηνών, λέγεται «Χρόνιος πόνος». Αυτός είναι και ο «εχθρός» μας, διότι δεν έχει επι της ουσίας προστατευτικό ρόλο μια και δεν είναι το αποτέλεσμα τραυματισμού, αλλά είναι το αποτέλεσμα μιας σειράς αλλαγών που έχουν γίνει στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (κυρίως στον Εγκέφαλο) μέσω των οποίων το τελευταίο είναι σε ένα «διαρκή συναγερμό» και σε μια φάση ευαισθησίας και υπεραντίδρασης. Αποτέλεσμα είναι ο εγκέφαλος να εκλαμβάνει «αυθαίρετα» κάποιες κινήσεις (συνήθως πάρα πολλές ) ως επικίνδυνες για το σώμα και σε συνδυασμό με τα αυξημένα επίπεδα άγχους που έχουν οι πάσχοντες, να νοιώθουν συνεχώς πόνο ο οποίος δε μπορεί να ανακουφιστεί με τα γνωστά παυσίπονα και αντιφλεγμονώδη. Η Ινομυαλγία είναι μια υποκατηγορία του λεγομένου «χρονίου πόνου» στην οποία ο άνθρωπος πονάει αλλά ο πόνος αυτός ΔΕΝ είναι συνώνυμος με κάποια βλάβη ή καταστροφή σε κάποιον ή κάποιους ιστούς. Πολλές φορές βέβαια, έχει προηγηθεί κάποιο γεγονός το οποίο μπορεί να ήταν τραυματισμός, ατύχημα, κρίση οσφυαλγίας κλπ. Τις περισσότερες φορές ο πάσχων έχει συμπτώματα τα οποία «ταξιδεύουν» από το ένα μέρος του σώματος στο άλλο, χωρίς να ακολουθούν μια συγκεκριμένη λογική. Κάποιες φορές δηλαδή μπορεί να πονάει κανείς με ήπια δραστηριότητα και να μην έχει καμία ενόχληση σε πιο έντονη δραστηριότητα. Επίσης μπορεί να έχει πόνους σε ηρεμία χωρίς να έχει προηγηθεί κόπωση ή καταπόνηση. Μπορεί να κάνει κάποια δραστηριότητα και τη μια φορά να πονάει ενώ σε άλλη χρονική στιγμή και κάνοντας την ίδια δραστηριότητα να μην έχει καμία ενόχληση. Πάρα πολλές φορές οι πάσχοντες από Ινομυαλγία αντιμετωπίζουν τη δυσπιστία του 5 / 7
περιβάλλοντός τους, ενώ αυτό που πρέπει να γνωρίζουν όλοι είναι ότι ο πόνος που αναφέρουν είναι υπαρκτός, αλλά αυτό που αλλάζει σε σχέση με τα «κλασσικά» μυοσκελετικά σύνδρομα είναι ο μηχανισμός που είναι υπεύθυνος για τον πόνο αυτό. Τα συμπτώματα επηρεάζονται πάρα πολύ από την ψυχολογία του πάσχοντος, από το περιβάλλον (οικογενειακό, εργασιακό, κοινωνικό κλπ) και τη σχέση του πάσχοντος με το περιβάλλον αυτό κάθε φορά. Θεραπεία Η αντιμετώπιση της Ινομυαλγίας είναι πολυπαραγοντική, εξαρτάται απόλυτα από τον κάθε πάσχοντα και διαφέρει αρκετά από άτομο σε άτομο. Υπάρχουν ωστόσο κάποια σημεία κλειδιά που παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στη θεραπεία, άλλα θετικό ρόλο και άλλα αρνητικό. Αρνητικά: 1. H σύνδεση των συμπτωμάτων με την ανατομία. Π.χ. έχεις κήλη δίσκου, μετατόπιση σπονδύλου κλπ. 2. Κάθε τι που οδηγεί σε αποφυγή κίνησης. Π.χ. μη σκύβεις γιατί θα σου φύγει ο δίσκος από τη θέση, θα μπλοκάρει το νεύρο κλπ. 3. Κάθε τι που κάνει τον πάσχοντα εξαρτώμενο από «Άσπρες μπλούζες» (Γιατρούς, Φυσικοθεραπευτές) οι οποίες κάθε τόσο θα πρέπει να παρεμβαίνουν με «σωτήριο τρόπο». Π.χ. κάθε 6 μήνες να κάνεις Φυσικοθεραπεία για «συντήρηση» (λες και είναι ο άνθρωπος αυτοκίνητο).ή κάθε εβδομάδα να κάνεις ενέσεις με το Χ ή Ψ σκεύασμα (βιταμίνες, όζον, κλπ) 4. Συμβουλές από διάφορους άσχετους με το αντικείμενο και η προσπάθεια ταύτισης με άλλους πάσχοντες μέσω πληροφοριών αμφίβολης προέλευσης που οδηγούν σε λάθος συμπεράσματα και ενισχύουν τη σύγχυση μια και ο πάσχων δε μπορεί να φιλτράρει και να αξιολογήσει με σωστό τρόπο τις πληροφορίες. 5. Η προσπάθεια αντιμετώπισης του προβλήματος με κλασσικά αντιφλεγμονώδη και παυσίπονα ενώ καλύτερα αποτελέσματα έχουν συνδυασμοί φαρμάκων όπως η Πρεγκαμπαλίνη (Lyrica), η Γκαμπαπεντίνη (Neuroντin κλπ), με αγχολυτικά ή και αντικαταθλιπτικά. Υπεύθυνοι για τη χορήγηση είναι βεβαίως ο γιατροί. 6. Η συνεχής ενασχόληση του πάσχοντος με τον πόνο (φυσιολογικό και αναμενόμενο έως ένα βαθμό), η συνεχής αναζήτηση του αν κάποιο σημείο του σώματος έχει βλάβη κάθε φορά που πονάμε, η υπερβολική συγκέντρωση στο σώμα μας (είτε στα σημεία που πονάνε, είτε εκεί που βρέθηκε μια κήλη στη σπονδυλική μας στήλη για παράδειγμα), ο φόβος οτι αν κινηθούμε θα πάθει κάτι το σώμα μας, η αποφυγή φυσικής δραστηριότητας λόγω του φόβου και ο περιορισμός στο σπίτι. 6 / 7
Θετικά 1. Η σωστή πληροφόρηση για το τι είναι Ινομυαλγία, για τους μηχανισμούς της για το τι πρέπει να προσέχει κανείς. 2. Η σταδιακή έκθεση του σώματος στη φυσική δραστηριότητα ανάλογα με το σωματότυπο, το πόσο καιρό απέχει κανείς από την άσκηση κλπ. 3. Η χρήση βοηθητικών μέσων όπως θερμά επιθέματα πάντα με κριτήριο την ανακούφιση των συμπτωμάτων του πάσχοντος, ώστε να δημιουργηθεί το «παράθυρο ευκαιρίας» για να αυξήσουμε σταδιακά τη φυσική δραστηριότητα. 4. Η ενθάρρυνση για προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης στην καθημερινή ζωή και η διαβεβαίωση μέσα από τη σωστή πληροφόρηση ότι ο πόνος δεν είναι συνώνυμος με βλάβη σε κάποιο σημείο του σώματος. 5. Η επιλογή διαφόρων στρατηγικών αντιμετώπισης του πόνου σε συνδυασμό με τη σταδιακή αύξηση της σωματικής δραστηριότητας, όπου η συμβολή και η βοήθεια από ειδικούς όπως ειδικά εκπαιδευμένοι Γιατροί, Φυσικοθεραπευτές, Ψυχολόγοι, θα ενισχύσουν τον πάσχοντα στην προσπάθειά του. Η Ινομυαλγία είναι ένα από τα σοβαρά προβλήματα που συναντούμε αυτές τις δύσκολες ημέρες που ζούμε. Λόγω της πολυπλοκότητάς της, αντιμετωπίζεται από θεραπευτική ομάδα και όχι μεμονωμένα από μια ειδικότητα. Η κάθε ειδικότητα έχει να προσφέρει τα δικά της εργαλεία στον αγώνα αυτό. Το πιο σημαντικό ρόλο όμως θα τον παίξει ο ίδιος ο πάσχων ο οποίος θα πρέπει να αποφασίσει εάν θα αφήσει τον πόνο να τον νικήσει, ή εάν θα αγωνιστεί για την αντιμετώπισή του. Η σωστή αντιμετώπιση περιλαμβάνει τη σωστή πληροφόρηση, τη χορήγηση των κατάλληλων σκευασμάτων, την κατάλληλη ψυχολογική υποστήριξη τόσο από ειδικούς όσο και από το περιβάλλον του πάσχοντος, και το σημαντικότερο την κατάλληλη σωματική δραστηριότητα μέσα από ειδικά σχεδιασμένο πρόγραμμα θεραπευτικής άσκησης με απώτερο σκοπό την επανένταξη του πάσχοντος σε όσο το δυνατό φυσιολογικούς ρυθμούς καθημερινότητας. Σακελλαρίου Κωνσταντίνος Φυσικοθεραπευτής ΡΤ-ΟΜΤ http://manualphysiotherapy.gr/ Joomla SEO powered by JoomSEF 7 / 7