ΜΠΑΤΡΑΚΟΥΛΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΤΗΝΙΑΤΡΟΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗΣ ΠΡΟΣΘΗΚΗΣ ΟΞΙΚΗΣ α ΤΟΚΟΦΕΡΟΛΗΣ Ή ΑΛΕΣΜΕΝΩΝ ΦΥΛΛΩΝ ΚΑΙ ΒΛΑΣΤΩΝ ΔΕΝΔΡΟΛΙΒΑΝΟΥ (ROSMARINUS OFFICINALIS L.) ΣΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΓΚΥΩΝ ΘΗΛΑΖΟΥΣΩΝ ΧΟΙΡΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΜΠΑΤΡΑΚΟΥΛΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΤΗΝΙΑΤΡΟΣ Επιβλέπων Καθηγητής : ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΝΤΟΤΑΣ Θεσσαλονίκη 2008

ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ : Δημήτριος Ντότας, Καθηγητής. Δημήτριος Λιαμάδης, Καθηγητής. Κωνσταντίνος Παπανικολάου, Αν. Καθηγητής. 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... 4 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ 5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ. 8 ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ. 10 Το δενδρολίβανο 10 Η βιταμίνη Ε (οξική α-τοκοφερόλη).. 13 ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ... 18 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΖΗΤΗΣΗ. 25 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 31 ΠΕΡΙΛΗΨΗ 32 SUMMARY 34 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 36 3

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Με την παρουσίαση της εργασίας αυτής, επιθυμώ να ευχαριστήσω όλους όσους συντέλεσαν στην πραγματοποίησή τους. Ευχαριστώ ιδιαίτερα τον κ. Δημήτριο Ντότα, Καθηγητή της Γεωπονικής Σχολής και επιβλέποντα καθηγητή μου, τόσο για την ανάθεση του θέματος της εργασίας αυτής, όσο και για τη συνεχή παρουσία του, την καθοδήγηση και την υπομονή του. Ευχαριστώ, επίσης, τους κ.κ. Ι. Μητσόπουλο και Σ. Αγγελόπουλο, Καθηγητή Εφαρμογών και Επίκουρο Καθηγητή του Α.Τ.Ε.Ι. Θεσσαλονίκης, για την πολύτιμη βοήθειά τους στην εκτέλεση των χημικών αναλύσεων και τη στατιστική επεξεργασία των δεδομένων, αντίστοιχα. Ακόμη, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Ομότιμο Καθηγητή της Κτηνιατρικής Σχολής, κ. Α. Σπαή, για τις πολύτιμες υποδείξεις του, καθώς και την Καθηγήτρια της Κτηνιατρικής Σχολής κ. Π. Φλώρου-Πανέρη για την αμέριστη βοήθειά της και για τις εποικοδομητικές παρατηρήσεις της κατά τη διάρκεια εκτέλεσης του πειράματος. Ακόμη, ευχαριστώ θερμά όλους τους Καθηγητές-Διδάσκοντες της Ειδίκευσης για τις πολύτιμες προχωρημένες και υψηλού επιπέδου γνώσεις, που μου έδωσαν κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών μου σπουδών. Η προσπάθεια αυτή δε θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί χωρίς την πολύτιμη συνεργασία των συνάδελφων μου κτηνιάτρων κ. Α. Μέρα και κ. Ε. Μορκουτίνη που συντέλεσαν ουσιαστικά στην επεξεργασία των δεδομένων και την κατάρτιση των τελικών πινάκων. Θα ήθελα, επίσης, να ευχαριστήσω τη βιομηχανία ζωοτροφών Αφοι Τριανταφύλλου ΑΒΕΕ για την ευγενική χορήγηση των προμιγμάτων βιταμινών και ιχνοστοιχείων, σημαντικό προαπαιτούμενο για την πραγματοποίηση της έρευνας αυτής. Κλείνοντας, δε θα μπορούσα να μην αναφερθώ στους γονείς μου και να μην τους ευχαριστήσω για την αμέριστη συμπαράστασή τους καθ όλη τη διάρκεια των Μεταπτυχιακών μου Σπουδών. 4

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Μ = Μάρτυρας VIT E = α-τοκοφερόλη Ε.Ε.= Ευρωπαϊκή Ένωση ROS = δενδρολίβανο (Rosmarinus officinalis L.) κ.μ.ό. = κατά μέσο όρο μ = μέτρα Ν = Κανονικότητα g = γραμμάριο kg = χιλιόγραμμο mg = χιλιοστογραμμάριο ton= τόνος IU = International Units \ Διεθνείς Μονάδες SPSS = Statistical Package for Social Sciences ΠΕ = Πεπτή ενέργεια 5

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ο άνθρωπος στην προσπάθεια του να αυξήσει τις αποδόσεις των ζώων σε εδώδιμα ζωοκομικά προϊόντα, όπως το κρέας, το γάλα και τα αυγά χρησιμοποίησε από παλαιότερες εποχές διάφορες ουσίες ως αυξητικούς παράγοντες. Ανάμεσα σ αυτούς είναι τα αντιβιοτικά, που η χρήση τους στις ζωοτροφές ως πρόσθετη ύλη έχει κατηγορηθεί για την ανάπτυξη αντιμικροβιακής αντοχής των βακτηρίων. Η επιστημονική συντονιστική επιτροπή της Ε.Ε έχοντας υπόψη ότι ανθεκτικά βακτήρια όπως Salmonella, Campylobacter και E.Coli μεταδόθηκαν από τα ζώα στον άνθρωπο μέσω της τροφής και πως υπάρχει διασταυρούμενη αντιμικροβιακή αντοχή ανάμεσα στα αντιβιοτικά που χρησιμοποιούνται στα ζώα και σε εκείνα που χορηγούνται στον άνθρωπο αναθεώρησε τους κανόνες για τις πρόσθετες ύλες (Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1831/2003). Πράγματι, έκτοτε, η Ε.Ε απαγόρευσε τη χρήση των αντιβιοτικών ως αυξητικών παραγόντων και ενθάρρυνε την ανάπτυξη εναλλακτικών ουσιών, μεθόδων διαχείρισης και διατροφής των ζώων. Λαμβάνοντας υπόψη την υγεία του ανθρώπου και των ζώων, τα τελευταία χρόνια, το ερευνητικό ενδιαφέρον επικεντρώνεται στη χρησιμοποίηση φυτικών προϊόντων ή εκχυλισμάτων τους, ως πρόσθετων υλών των ζωοτροφών, με σκοπό την επίλυση προβλημάτων στη διατροφή των ζώων. Οι ερευνητές μελετούν τις επιδράσεις των προβιοτικών, των πρεβιοτικών ή άπεπτων ολιγοσακχαριτών και των ενζύμων στις αποδόσεις των ζώων (Blok et al. 2002, Kim et al. 2005, Männer and Spieler 1997), ενώ παράλληλα διερευνούν τη δυνατότητα χρήσης αρωματικών ή και φαρμακοδυναμικών φυτών τα οποία παρουσιάζουν in vitro αντιβακτηριακή δράση. Αρωματικά φαρμακευτικά φυτά, όπως το θυμάρι, η ρίγανη το δενδρολίβανο και η μέντα έγιναν αποδέκτες έντονου ενδιαφέροντος μιας και οι θεραπευτικές τους ιδιότητες ήταν γνωστές από την αρχαιότητα. Οι αντιβακτηριακές, αντιμυκητιακές, αντιπρωτοζωικές και αντιοξειδωτικές ιδιότητες (Adam et al.,1998, Σολωμάκος και Γκόβαρης, 2004), που εμφάνισαν in vitro, αποτελούν αφενός ενθαρρυντικά στοιχεία για την ευρεία χρησιμοποίηση των αρωματικών φαρμακευτικών φυτών στα σιτηρέσια των 6

παραγωγικών ζώων και αφετέρου αντικείμενα για περαιτέρω μελέτη και διερεύνηση. Εξαιτίας του γεγονότος ότι τα αρωματικά φυτά έχουν διαφορετικούς μηχανισμούς δράσης, σε σχέση με τα αντιβιοτικά, οι τυχόν αρνητικές ή θετικές επιδράσεις τους στην παραγωγικότητα των ζώων θα πρέπει να εξεταστούν. 7

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η απαίτηση για αύξηση της παραγωγικότητας τις τελευταίες δεκαετίες, οδήγησε στην εντατικοποίηση των μεθόδων εκτροφής των παραγωγικών ζώων και στην επικράτηση των βιομηχανικού τύπου εκτροφών. Στα πλαίσια αυτού του βιομηχανικού τύπου εκτροφής, που λειτουργεί με κριτήριο τη μείωση του κόστους παραγωγής, επιδιώκεται μια συνεχής εντατικοποίηση του ρυθμού αναπαραγωγής έτσι ώστε να λαμβάνεται ετησίως ο μέγιστος αριθμός χοιριδίων ανά χοιρομητέρα. Τόσο το ποσοστό γονιμοποίησης όσο και τα υπόλοιπα αναπαραγωγικά χαρακτηριστικά, όπως: το ποσοστό πρώιμων εμβρυϊκών θανάτων, οι ημέρες που μεσολαβούν από τον απογαλακτισμό των χοιριδίων μέχρι την επανεμφάνιση του οίστρου και το ποσοστό των χοιρομητέρων που εμφανίζουν σιωπηλό οίστρο έχουν χαμηλό συντελεστή κληρονομικότητας, με αποτέλεσμα να ασκείται πάνω σε αυτά σημαντική επίδραση από το περιβάλλον. Ένας από τους σημαντικότερους περιβαντολογικούς παράγοντες ο οποίος επιδρά σε σημαντικό βαθμό τόσο στη γονιμότητα όσο και στα υπόλοιπα αναπαραγωγικά χαρακτηριστικά είναι η διατροφή (Ντότας, 2006) Όμως, με την εμφάνιση προβλημάτων, όπως αυτά των διοξινών και της εμφάνισης της σπογγιόμορφης εγκεφαλοπάθειας των βοοειδών, η σύγχρονη διατροφή των παραγωγικών ζώων έχει συσχετιστεί με δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία των ζώων και ασφαλώς με συνακόλουθη υποβάθμιση της υγειονομικής ποιότητας του παραγόμενου για τον άνθρωπο τροφίμου ζωικής προέλευσης (Blaha, 1997). Στα παραπάνω έρχονται να προστεθούν η καταστρατήγηση των βασικών κανόνων ευζωίας των ζώων μαζί με την πιθανή παρουσία καταλοίπων φαρμακευτικών ουσιών στα τρόφιμα ζωικής προέλευσης και τον κίνδυνο ανάπτυξης αντιβιοανθεκτικότητας από παθογόνους μικροοργανισμούς, λοιμωξιογόνους και για τον άνθρωπο (Blok et al. 2002). Τα παραπάνω προβλήματα μαζί με τις ανησυχίες των καταναλωτών για την υγειονομική ποιότητα του παραγόμενου τροφίμου ζωικής προέλευσης αύξησε το ενδιαφέρον των επιστημόνων-ερευνητών για τα λεγόμενα φαρμακευτικά αρωματικά φυτά και τις πολλαπλές χρήσεις τους, όπως είναι οι εναλλακτικές μέθοδοι θεραπείας για 8

διάφορες ασθένειες. Έτσι, η αρωματοθεραπεία, η μέθοδος δηλαδή αξιοποίησης των αιθέριων ελαίων για την βελτίωση της υγείας βρίσκεται στην ακμή της. Τα αιθέρια έλαια, που είναι μίγματα πτητικών ενώσεων, αποτελούν εκχυλίσματα φυτών, τα οποία εδώ και αιώνες χρησιμοποιούνται παραδοσιακά από τον άνθρωπο για το ευχάριστο άρωμά τους αλλά και τις αντισηπτικές και «συντηρητικές» τους ιδιότητες (Oyen and Dung, 1999). Η δράση τους έναντι διαφόρων παθογόνων μικροοργανισμών όπως των Staphylococcus aureus, E. coli, E. coli 0157:H7, Salmonella typhimurium, αλλά και έναντι μυκήτων, όπως των Aspergillus spp. και Candida spp. έχει μελετηθεί όπως και αξιοποιηθεί για τη θεραπεία δερματικών ασθενειών και άλλων προβλημάτων υγείας των ζώων (Σολωμάκος και Γκόβαρης, 2004). Συγκεκριμένα, ο δυόσμος χρησιμεύει για την καταπολέμηση εντόμων ενώ η λεβάντα, που παρουσιάζει αντιφλεγμονώδεις και κατευναστικές ιδιότητες, βοηθά στη θεραπεία εγκαυμάτων. Ο ευκάλυπτος έχει βακτηριοκτόνες κα αντιμυκητιακές ιδιότητες και χρησιμοποιείται για την παρεμπόδιση της εξάπλωσης μεταδοτικών ασθενειών και την θεραπεία αναπνευστικών δυσλειτουργιών. Τα αιθέρια έλαια της ρίγανης αναστέλλουν τη βλαπτική δράση διαφόρων μυκήτων και δρουν ως κοκκιδιοστατικά έναντι ποικίλων πρωτοζώων. Επιπλέον, το αιθέριο έλαιο του τσαγιού μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία τραυμάτων, εγκαυμάτων, τσιμπημάτων και μυκητιακών μολύνσεων. Τέλος το δενδρολίβανο, που χρησιμοποιείται ευρύτατα ως ρόφημα κατά των πονοκεφάλων, θεωρείται ιδανικό για τη θεραπεία της τριχόπτωσης και για την περιποίηση των μαλλιών (Nowak, 2000). Έχοντας, λοιπόν, υπόψη όλες τις παραπάνω ευεργετικές ιδιότητες των αρωματικών φυτών, την έλλειψη αναφοράς για τη χρησιμοποίηση τους στα σιτηρέσια των αγροτικών ζώων και ιδιαίτερα των χοίρων, κρίθηκε σκόπιμη η μελέτη της επίδρασης του δενδρολίβανου στις παραγωγικές ιδιότητες των. Συγκεκριμένα, η ερευνητική αυτή εργασία αφορά στην προσθήκη μερικώς αποξηραμένων φύλλων και ετήσιων βλαστών δενδρολίβανου στα σιτηρέσια χοιρομητέρων με απώτερο σκοπό τη μελέτη των παραγωγικών και αναπαραγωγικών χαρακτηριστικών των χοιρομητέρων. 9

ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΤΟ ΔΕΝΔΡΟΛΙΒΑΝΟ Δενδρολίβανο είναι η κοινή ονομασία του είδους Rosmarinus officinalis L., του πιο γνωστού από τα 3-4 είδη του γένους Rosmarinus, της οικογένειας των Χειλανθών (Labiateae/Lamiaceae), το οποίο απαντά στο μεσογειακό χώρο. Είναι πολύκλαδος, πυκνόφυλλος θάμνος, ύψους 1-2 μέτρων, με καθαρά ξηροφυτική ανατομική οργάνωση, ο οποίος αποτελεί σημαντικό μέλος των μεσογειακών θαμνωδών φυτοκοινωνιών, αλλά έχει εγκλιματιστεί και καλλιεργείται ευρέως ως καλλωπιστικό σε όλη την Ευρώπη και στην εύκρατη Αμερική (Encyclopaedia Britannica). Τα φύλλα του διατάσσονται αντίθετα, είναι δερματώδη, γραμμοειδή, επιμήκη, με τα χείλη συνεστραμμένα προς την κάτω επιφάνεια και μοιάζουν με κυρτές πευκοβελόνες. Η πάνω τους επιφάνεια έχει σκούρο στιλπνό πράσινο χρώμα, η κάτω είναι χνουδωτή, με χρώμα λευκωπό. Τα άνθη φύονται κατά ομάδες στις μασχάλες των φύλλων. Έχουν κυανόλευκο, μοβ ή λευκό χρώμα. Η στεφάνη είναι δίχειλη με το άνω χείλος κυρτό και δίλοβο και το κάτω τρίλοβο. Ο κάλυκας είναι δίχειλος, με το πάνω χείλος ωοειδές ακέραιο και το κάτω δίλοβο. Υπάρχουν δυο στήμονες με μακριά νήματα, που προεκβάλλουν από το άνθος, όπως και ο στύλος του υπέρου. Οι τρυφεροί βλαστοί και τα φύλλα έχουν ευχάριστο άρωμα, που μοιάζει με αυτό του τσαγιού και καυτερή, ελαφρώς πικρή γεύση. Το φυτό έχει πολλές φαρμακευτικές χρήσεις. Από τα άνθη εξάγεται ένα τονωτικό εκχύλισμα, ενώ από τα φύλλα ένα φάρμακο για τους ρευματισμούς, τα διαστρέμματα, τις άφθες. Χρησιμοποιήθηκε ακόμη ως αντισηπτικό και εντομοκτόνο. Από τους νεαρούς βλαστούς εξάγεται, επίσης, αιθέριο έλαιο που χρησιμοποιείται κυρίως στην αρωματοποιΐα. Το δενδρολίβανο το εκτιμούσαν ιδιαίτερα στην αρχαιότητα για τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Στην αρχαία Ελλάδα το θεωρούσαν δώρο της θεάς Αφροδίτης στους ανθρώπους και το χρησιμοποιούσαν στις δημόσιες και ιδιωτικές θρησκευτικές τους τελετές και εορτές. Οι Έλληνες το έκαιγαν ως θυμίαμα. Αργότερα έγινε σύμβολο πίστης, γιατί θεωρούσαν ότι ενίσχυε τη μνήμη. Διακοσμούσαν με αυτό τα αγάλματα των θεών 10

και οι μαθητές όταν μελετούσαν το χρησιμοποιούσαν ως στεφάνι, χάρη στην ιδιότητά του να τονώνει τη μνήμη. Το δενδρολίβανο συγκαταλέγεται μεταξύ των αρωματικών φυτών, που παρουσιάζουν αντιοξειδωτικές ιδιότητες, οι οποίες μάλιστα αποδίδονται στις φαινολικές και στις αρωματικές ουσίες που περιέχουν (Maike, 2000). Σύμφωνα με τους Edburga και Waldemar (2000), οι έντονες αντιοξειδωτικές ιδιότητες του δενδρολίβανου οφείλονται στα συστατικά των εκχυλισμάτων του, όπως η καρνοσόλη, η ροσμανόλη, η επιροσμανόλη και το καρνοσικό οξύ που έχουν έντονη βιολογική δραστικότητα. Έχοντας υπόψη την αναφορά των ερευνητών Cuvelier et al. (1994) και Offord et al. (1997) ότι το καρνοσικό οξύ αποτελεί το πιο ενεργό συστατικό του εκχυλίσματος, οι Richheimer et al. (1996) προσθέτουν ότι το συγκεκριμένο οξύ εμφανίζει αντιοξειδωτική δραστηριότητα τριπλάσια από αυτή της καρνοσόλης. Μάλιστα, συμπληρώνουν ότι η αντιοξειδωτική δραστικότητα του καρνοσικού οξέος είναι και εφτά φορές μεγαλύτερη από αυτή συνθετικών αντιοξειδωτικών ουσιών, όπως η βουτυλουδροξυτολουόλη (butylated hydroxytoluene) και βουτυλοϋδροξυανισόλη ( butylated hydroxyanisol). Κάτι ανάλογο συμπέραναν και οι Basaga et al. (1997), οι οποίοι μελέτησαν τη δράση του δενδρολίβανου όταν προστεθεί ταυτόχρονα με τη βουτυλουδροξυτολουόλη σε σογιέλαιο και αραβοσιτέλαιο. Στην έρευνά τους αυτή κατέληξαν στο συμπέρασμα πως το δενδρολίβανο, πέρα από το ότι παρουσιάζει συνεργική αντιοξειδωτική δράση με τη συνθετική αντιοξειδωτική ουσία, μπορεί να αποτελέσει το μοναδικό αντιοξειδωτικό στις ζωοτροφές, αφού περιορίζει την οξείδωση των λιπιδίων τους, βελτιώνοντας τη γεύση και τη θρεπτική τους αξία. Άλλα πειράματα σχετικά με την αντιοξειδωτική δραστικότητα του δενδρολίβανου στους μυϊκούς ιστούς και στα προϊόντα των παραγωγικών ζώων, όταν προστίθεται στις ζωοτροφές, έδειξαν ότι η προσθήκη εκχυλίσματος δενδρολίβανου στα σιτηρέσια των ζώων δεν παρουσίασε αντιοξειδωτική δράση. Μάλιστα, πειράματα που διενεργήθηκαν από τους Galobart et al. (2001), οι οποίοι σύγκριναν την αντιοξειδωτική δράση του δενδρολίβανου με εκείνη της α-τοκοφερόλης, δεν έδειξαν την αποτελεσματική δράση του δενδρολίβανου έναντι της οξείδωσης των ω-3 λιπαρών οξέων του αυγού. Σε αντίθεση με το δενδρολίβανο, η προσθήκη α-τοκοφερόλης στο σιτηρέσιο των ορνίθων αβγοπαραγωγής, όχι μόνο εμπόδισε την οξείδωση των ω-3 λιπαρών οξέων του αυγού αλλά επίσης βελτίωσε την ποιότητα των παραγόμενων αυγών. Σε παρόμοια 11

συμπεράσματα οδηγήθηκε και ο Μητσόπουλος (2004), ο οποίος χρησιμοποιώντας οξική α-τοκοφερόλη ή αλεσμένα φύλλα δενδρολίβανου σε επίπεδα 5 ή 10 δε διαπίστωσε σημαντικές επιδράσεις στην αυγοπαργωγή, στην εκμετάλλευση και στην κατανάλωση της τροφής καθώς και στα ποιοτικά χαρακτηριστικά του αυγού. Παρόλα αυτά, στη βιβλιογραφία υπάρχουν αναφορές όπου το καρνοσικό οξύ μπορεί να δράσει ως αντιοξειδωτικό όταν προστίθεται στο σιτηρέσιο των παραγωγικών ζώων σε μεγαλύτερες συγκεντρώσεις μετριάζοντας την οξείδωση των ω-3 λιπαρών οξέων. Μια σχετική έρευνα (Florou-Paneri et al., 2001) έδειξε ότι η χρήση του δενδρολίβανου μπορεί να βελτιώσει σημαντικά την οξειδωτική σταθερότητα της λεκίθου του αυγού. Τέλος, άλλες έρευνες ( Del Campo et al.,1998, Del Campo et al.,2000, Moreira et al.,2005) αναφέρουν ότι τα εκχυλίσματα του δενδρολίβανου εμφανίζουν έντονη αντιμικροβιακή δραστηριότητα, αναστέλλοντας την ανάπτυξη των θετικών κατά Gram βακτηρίων (Lactobacillus plantarum, Leuconostoc mesenteroides, Staphylococcus aureus, Bacillus cereus). Επίσης, οι ίδιες έρευνες επισημαίνουν ότι τα εκχυλίσματα του δενδρολίβανου μπορούν να περιορίσουν την ανάπτυξη μυκήτων όπως Penicillium Roquefortii και Botrytis cinerea αλλά είναι αναποτελεσματικά έναντι των ζυμών Rhodotorula glutinis και Cryptococcus laurentii. 12

Η ΒΙΤΑΜΙΝΗ Ε (οξική α-τοκοφερόλη) Βιταμίνη Ε είναι ένας όρος, που χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια πλειάδα ενώσεων, με ποικίλη βιοδραστικότητα. Ανήκει στα λιπίδια και αποτελεί βασικό συστατικό των βιολογικών μεμβρανών. Εμποδίζει την ενεργοποίηση και την προσκόλληση των αιμοπεταλίων, ενσωματώνεται στις λιποπρωτεΐνες των κυττάρων και χαρακτηρίζεται από έντονη αντιοξειδωτική δράση, προστατεύοντας τα κύτταρα από την ανεπιθύμητη δράση των ελεύθερων ριζών, όπως είναι το υπεροξείδιο (Ο - 2 ), η ρίζα υδροξυλίου (ΗΟ ) και η ρίζα υπεροξειδίου (ROO ) ( Puthpongsiriporn και Scheideler, 1998). Τα διάφορα παράγωγα της Βιταμίνης Ε διακρίνονται σε δύο ομάδες: τα κορεσμένα και τα ακόρεστα. Τα πρώτα είναι οι γνωστές τοκοφερόλες, δηλαδή οι α-, β-, γ- και δ-. Το όνομα τοκοφερόλη αναφέρεται στις λειτουργίες της βιταμίνης Ε, που σχετίζονται με την αναπαραγωγή, χωρίς όμως αυτές να είναι και οι μόνες. Τα δεύτερα καλούνται τοκοτριενόλες και χαρακτηρίζονται, επίσης, με τα αντίστοιχα τέσσερα γράμματα του ελληνικού αλφάβητου. Η βιταμίνη Ε βρίσκεται σε διαφορετικές ποσότητες στις τροφές φυτικής και ζωικής προέλευσης. Πρέπει να επισημανθεί ότι ο καθοριστικός παράγων δεν είναι η περιεκτικότητα σε τοκοφερόλη, αλλά σε dl-a-τοκοφερόλη που είναι η πιο δραστική και πιο σπουδαία στη διατροφή των ζώων. Η α-τοκοφερόλη είναι η πιο ευρέως διαδεδομένη και βιολογικά ενεργή μορφή και διαφοροποιείται από τις λοιπές όπως άλλωστε και αυτές μεταξύ τους- μόνο στον αριθμό των μεθυλικών ομάδων και στις θέσεις τους γύρω από το βενζοϊκό δακτύλιο (Bondi, 1987). Οι β-, γ- και δ- μορφές έχουν περίπου το 45, 13 και 0,4 % της δραστικότητας της α-μορφής, αντίστοιχα (Pond et al., 1995). Η μόνη παρούσα τοκοφερόλη στο ζωικό οργανισμό και τα τρόφιμα που προέρχονται από ζώα, είναι η α-τοκοφερόλη, της οποίας η συντακτική δομή φαίνεται παρακάτω (Bondi, 1987). 13

Σχήμα 1. Συντακτικός τύπος Σχήμα 2. Συντακτικός τύπος α-τοκοφερόλης οξικού εστέρα (Λιαμάδης 2000) (Λιαμάδης 2000) Μεγάλης σημασίας είναι και ο εστέρας της α-τοκοφερόλης με οξικό οξύ, ο οποίος αποτελεί την πλέον χρησιμοποιούμενη μορφή της στην πράξη, εφόσον η εστεροποίηση βελτιώνει τη σταθερότητα των εύκολα οξειδούμενων τοκοφερολών. Μία διεθνής μονάδα βιταμίνης Ε ή IU ισοδυναμεί με 1 mg συνθετικής οξικής dl-a-τοκοφερόλης (Bondi,1987). Η βιταμίνη Ε δρα ως ένα φυσικό αντιοξειδωτικό που, σε συνδυασμό με το σεληνιοεξαρτώμενο ένζυμο γλουταθειϊκή υπεροξειδάση, προστατεύει τα κύτταρα από την οξειδωτική καταστροφή που προκαλούν οι ελεύθερες ρίζες. Οι τελευταίες σχηματίζονται κατά τον κυτταρικό μεταβολισμό και, επειδή μπορούν να καταστρέφουν κυτταρικές μεμβράνες, ένζυμα και ενδοπυρηνικό υλικό, πρέπει να μετατραπούν σε λιγότερο δραστικά συστατικά, προκειμένου να επιζήσει το ζώο. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η πρόληψη της οξείδωσης των πολυακόρεστων λιπαρών οξέων, τα οποία δρουν ως πρόδρομοι υποκυτταρικών μεμβρανών και προσταγλανδινών. (Mitchell, 1964) H προστατευτική δράση της βιταμίνης Ε ακολουθεί τις εξής αντιδράσεις: αρχικά, ένα μόριο νερού προστίθεται στην τοκοφερόλη και έπειτα η κινόλη, που σχηματίζεται, υποβάλλεται σε αντιστρεπτή μετατροπή κινόλης-κινόνης. Η βιταμίνη δρα διασπώντας αλυσίδες in vitro, στο εσωτερικό του γαστρεντερικού σωλήνα, αλλά και μέσα στα κύτταρα. Για το σκοπό αυτό, δωρίζει ένα φαινολικό άτομο υδρογόνου σε μία ελεύθερη ρίζα κατά το σχήμα (Bondi, 1987): ROO - +α-τοκοφερόλη ROOH + οξειδωθείσα α- τοκοφερόλη 14

Η αντιοξειδωτική δράση της Βιταμίνης Ε και ο ρόλος της ως φυσικού καθαριστικού των ελευθέρων ριζών, μπορεί να εξηγήσει τις περισσότερες περιπτώσεις ανεπάρκειάς της στους ζωικούς οργανισμούς. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η βιταμίνη Ε επηρεάζει τη σύνθεση συγκεκριμένων πρωτεϊνών. Εντούτοις, ο ακριβής της ρόλος σε αυτόν τον τομέα παραμένει άγνωστος (Pond et al., 1995). Η επίδραση της βιταμίνης Ε στα παραγωγικά και αναπαραγωγικά χαρακτηριστικά διαφόρων παραγωγικών ζώων έχει μελετηθεί μέσα από μια σειρά πειραμάτων. Πιο συγκεκριμένα, διάφορες ερευνητικές εργασίες έχουν δημοσιευτεί σχετικά με τα χαρακτηριστικά των μονογαστρικών αγροτικών ζώων που επηρεάζονται με τη χορήγηση της βιταμίνης Ε. Σύμφωνα με τους Babinszky et al. (1992), η βιταμίνη Ε ενισχύει τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος βελτιώνοντας τον πολλαπλασιασμό και την φαγοκυτταρική ικανότητα των μακροφάγων, με αποτέλεσμα την αύξηση της ανθεκτικότητας των οργανισμών στις διάφορες παθήσεις. Ομοίως, ο Mahan (1994) σε πείραμα που αφορούσε στη χορήγηση οξικής α-τοκοφερόλης σε χοιρομητέρες, παρατήρησε την ευεργετική δράση της βιταμίνης στη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος, διαπιστώνοντας ότι οι υψηλές συγκεντρώσεις της βιταμίνης Ε στο σιτηρέσιο χοιρομητέρων συνέβαλαν στη μείωση του ποσοστού εμφάνισης του συνδρόμου Μητρίτιδα-Μαστίτιδα-Αγαλαξία (ΜΜΑ) στις χοιρομητέρες. Επιπροσθέτως, ο Pinelli-Saavedra (2003) στην εργασία του αναφορικά με το ρόλο της βιταμίνης Ε στη λειτουργία του αναπαραγωγικού συστήματος προσθέτει πως η βιταμίνη Ε επηρεάζει το μέγεθος της τοκετοομάδας και τη θνησιμότητα των χοιριδίων προ απογαλακτισμού. Το συμπέρασμα αυτό είναι σε συμφωνία με τους Okere and Hacker (1975), οι οποίοι χορηγώντας ενέσιμα συνδυασμό βιταμίνης Ε και Se διαπίστωσαν μια αύξηση του ποσοστού βιωσιμότητας των εμβρύων και του βάρους και μήκους της μήτρας χωρίς να επηρεαστεί ο αριθμός των ωχρών σωματίων και το βάρος των ωοθηκών. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημανθεί ότι, η βιταμίνη Ε μαζί με το σελήνιο μπορούν να επηρεάσουν το μέγεθος της τοκετοομάδας, κυρίως μέσω της επίδρασης που ασκούν στο ποσοστό βιωσιμότητας των εμβρύων και όχι στην ωοθυλακιορρηξία ή στην ικανότητα εμφύτευσης των εμβρύων (Ντότας, 2006) Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν πρόσφατες εργασίες οι οποίες ασχολούνται με την αντιοξειδωτική δράση που παρουσιάζουν τα εκχυλίσματα ποικίλων αρωματικών 15

φυτών ( Μητσόπουλος κ.ά., 2006, Σίντος κ.ά., 2006, Allan et al., 2005, Gϋnter et al.,1998 ). Πιο συγκεκριμένα, οι Μητσόπουλος κ.ά. (2006), Allan και Bilkei (2005) και Bilkei (1995) παρατήρησαν ότι μετά τη χορήγηση ρίγανης σε χοιρομητέρες, οι αναπαραγωγικές και παραγωγικές ιδιότητες των χοιρομητέρων βελτιώθηκαν. Σύμφωνα με τους Khajarern et al. (2002), υπεύθυνες για την βελτίωση των αναπαραγωγικών χαρακτηριστικών των χοιρομητέρων μετά την προσθήκη ρίγανης στο σιτηρέσιο είναι οι φαινολικές ουσίες καρβακρόλη και θυμόλη, που περιέχονται στο αιθέριο έλαιο της ρίγανης. Οι τελευταίες δρουν στον βλεννογόνο του εντέρου και αυξάνουν το ρυθμό αναγέννησης του εντερικού επιθηλίου με αποτέλεσμα τη βελτίωση της πεπτικής διαδικασίας, την καλύτερη αξιοποίηση των θρεπτικών συστατικών της τροφής, την αύξηση της κατανάλωσης τροφής και την παράγωγη γάλατος από τη χοιρομητέρα στο στάδιο της γαλουχίας (Khajarern et al., 2002). Η ευεργετική επίδραση της ρίγανης στη μέση ημερήσια κατανάλωση και στο δείκτη μετατρεψιμότητας της τροφής μελετήθηκε και σε παχυνόμενους χοίρους από τους Gϋnter και Bossow (1998) και Tsinas et al. (1998a). Στα πειράματα που διεξήχθησαν βρέθηκε ότι χοίροι που έπαιρναν αιθέριο έλαιο ρίγανης με την τροφή τους σε ποσότητα 50mg/kg είχαν σημαντικά μεγαλύτερο σωματικό βάρος, ταχύτερο ρυθμό ανάπτυξης και ευνοϊκότερο δείκτη μετατρεψιμότητας τροφής σε σύγκριση με τους μάρτυρες. Σε άλλο πείραμα βρέθηκε ότι η προσθήκη 1000 ppm ρίγανης στο σιτηρέσιο των απογαλακτισμένων χοιριδίων βελτιώνει το ρυθμό ανάπτυξης και το επίπεδο της υγείας των χοίρων. Επίσης, διαπιστώθηκε ότι είναι δυνατή η αντιμετώπιση της υπερπλαστικής εντεροπάθειας των παχυνόμενων χοίρων (Tsinas et al.,1998b) καθώς και του συνδρόμου διάρροιας των απογαλακτισμένων χοιριδίων με τη χρήση του αιθέριου ελαίου της ρίγανης. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι δύο από τα συνήθη εμπορικά σκευάσματα με αιθέριο έλαιο ρίγανης έχουν στο εμπορικό τους όνομα την κατάληξη diar (Rapadiar και Eco-diar). Από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας προκύπτει ότι η έρευνα, η οποία ασχολείται με την επίδραση των αρωματικών φυτών με την μορφή εκχυλίσματος ή αποξηραμένων φύλλων, ανθέων και βλαστών στη διατροφή των χοίρων, είναι περιορισμένη. Ακόμη, οι βιβλιογραφικές αναφορές σχετικά με τη χρήση και επίδραση του δενδρολίβανου στις αναπαραγωγικές και παραγωγικές ιδιότητες των χοίρων είναι ανύπαρκτες. Ο σκοπός, λοιπόν της παρούσας εργασίας ήταν να διερεύνηση την επίδραση 16

της προσθήκης στην τροφή αλεσμένων φύλλων και βλαστών δενδρολίβανου σε ορισμένα παραγωγικά και αναπαραγωγικά χαρακτηριστικά εγκύων-γαλουχουσών χοίρων. 17

ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Το πείραμα πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι του 2006 στις εγκαταστάσεις χοιροτροφικής μονάδας στην περιοχή της Λάρισας. Η διάρκεια του πειράματος ήταν συνολικά 75 ημέρες και το ζωικό υλικό που χρησιμοποιήθηκε ήταν 30 έγκυες χοιρομητέρες Large White X Landrace. Πιο συγκεκριμένα, οι χοιρομητέρες του ίδιου κ.μ.ό. αριθμού τοκετού, συγχρονισμένες οιστρικά και διανύουσες την 72 η ημέρα της κυοφορίας, κατανεμήθηκαν σύμφωνα με τελείως τυχαιοποιημένο πειραματικό σχέδιο σε 5 διατροφικές επεμβάσεις ( M, VIT-E1, VIT-E2, ROS-5, ROS-10) των 6 επαναλήψεων η καθεμιά. Κατά την διάρκεια των 42 ημερών της ξηράς περιόδου, οι έγκυες χοιρομητέρες, αφού προηγουμένως ζυγίστηκαν, τοποθετήθηκαν σε ατομικά κελιά εφοδιασμένα με ατομικές ταΐστρες σκαφοειδούς τύπου και αυτόματες ποτίστρες. Η χορήγηση των πειραματικών σιτηρεσίων γινόταν σε καθημερινή βάση με το χέρι, σε προζυγισμένη ποσότητα, ανάλογα με τη θρεπτική κατάσταση της χοιρομητέρας. Οι έγκυες χοιρομητέρες της ομάδας του μάρτυρα (Μ) κατανάλωναν ένα τυπικό σιτηρέσιο ξηράς περιόδου, ενώ οι χοιρομητέρες των επεμβάσεων VIT-E1, VIT-E2, ROS-5, και ROS-10 κατανάλωναν το ίδιο σιτηρέσιο, στο οποίο έγινε επιπλέον προσθήκη 100 mg συνθετικής οξικής α-τοκοφερόλης, 200 mg συνθετικής οξικής α-τοκοφερόλης, 5g αλεσμένων φύλλων και βλαστών δενδρολίβανου και 10g αλεσμένων φύλλων και βλαστών δενδρολίβανου ανά kg τροφής, αντίστοιχα. Οι ετήσιοι βλαστοί και τα φύλλα του δενδρολίβανου συγκομίζονταν από θάμνους του Αγροκτήματος του Α.Π.Θ. Κατόπιν γινόταν μερική αποξήρανση σε κλίβανο στους 42 o C για 48 ώρες, ακολουθούσε άλεση των βλαστών και των φύλλων και μετά γινόταν η προσθήκη στο βασικό σιτηρέσιο στις παραπάνω δοσολογίες. Η σύνθεση του σιτηρεσίου-μάρτυρας που χρησιμοποιήθηκε στην ξηρά περίοδο δίνεται στον πίνακα 1, ενώ στον πίνακα 2 δίνεται η χημική ανάλυση του σιτηρεσίου με βάση τη μέθοδο Weende και σύμφωνα με τους πίνακες NRC. Ως πρόμιγμα βιταμινών και ιχνοστοιχείων χρησιμοποιήθηκε ένας συνδυασμός των εμπορικών σκευασμάτων 18

MERIDEN V.2 και MERIDEN M.1. Το μίγμα ήταν σε αλευρώδη μορφή και η ανάμιξη έγινε σε οριζόντιο αναμικτήρα. Πίνακας 1. Σύσταση του σιτηρεσίου μάρτυραs στο στάδιο της κυοφορίας ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ (%) ΞΗΡΑ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Αραβόσιτος 29,69 Κριθή 29,99 Πίτυρα σίτου 24,99 Σογιάλευρο (45%) 11,40 Σογιέλαιο 0,50 Χολίνη (60% ) 0,08 MERIDEN V.2 0,20 MERIDEN M.1 0,10 Λυσίνη 0,19 Αλάτι 0,40 Μαρμαρόσκονη 1,84 Φωσφορικό διασβέστιο 0,60 AROMA PIGS 0,03 Οι χημικές αναλύσεις για τον υπολογισμό των ολικών αζωτούχων ουσιών, των λιπαρών ουσιών, των ινωδών ουσιών, της ξηράς ουσίας και της τέφρας πραγματοποιήθηκαν στο εργαστήριο Φυσιολογίας Θρέψεως και Εφαρμοσμένης Διατροφής Αγροτικών Ζώων της Γεωπονικής Σχολής στο Αγρόκτημα του Α.Π.Θ. Ο προσδιορισμός των αζωτούχων ουσιών πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο Kjeldahl σε ημιαυτόματη συσκευή BUCHI. Για τον προσδιορισμό των λιπαρών ουσιών χρησιμοποιήθηκε η συσκευή Soxhlet με μέσο εκχύλισης τον πετρελαϊκό αιθέρα. Ο προσδιορισμός των ινωδών ουσιών έγινε σε αυτόματη συσκευή FIBERTECH TECATOR. Η τέφρα προσδιορίστηκε ύστερα από πυράκτωση του δείγματος στους 600 o C ενώ η ξηρή ουσία προσδιορίστηκε μετά από τοποθέτηση του δείγματος στον κλίβανο για 24 ώρες στους 105 o C. 19

Πίνακας 2. Χημική ανάλυση του σιτηρεσίου μάρτυραs στο στάδιο της κυοφορίας με βάση την αναλυτική μέθοδο Weende και τους πίνακες NRC* (1994) ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ (%) ΚΥΟΦΟΡΙΑ Αζωτούχες ουσίες 14,50 Λίπος 3,08 Ινώδεις ουσίες 6,04 Λυσίνη* 0,67 Μεθειονίνη +Κυστίνη* 0,48 Ασβέστιο* 0,90 Ολικός φωσφόρος* 0,67 Τέφρα 5,04 Π.Ε. (kcal/kg)* 2980 Μολονότι το σύστημα αερισμού που παρείχε το κτίριο ήταν δυναμικό με αυτόματο έλεγχο, η μέτρηση της θερμοκρασίας γινόταν καθημερινά, με θερμόμετρο που ήταν τοποθετημένο εντός του πειραματικού χώρου. Κατ αυτό τον τρόπο, διαπιστώθηκε ότι κατά τη διάρκεια του τελευταίου τρίτου της κυοφορίας η θερμοκρασία του πειραματικού χώρου κυμάνθηκε στους 18±4 o C. Ο τύπος προγράμματος φωτισμού που εφαρμόστηκε ήταν 15 ώρες ασυνεχές φως και 9 ώρες σκοτάδι. Ο φωτισμός ξεκινούσε από τις 6 το πρωί και συνεχιζόταν έως τις 9 το βράδυ (φυσικό και τεχνητό φως). Τρεις ημέρες πριν από τον αναμενόμενο τοκετό οι χοιρομητέρες ζυγίστηκαν και μεταφέρθηκαν στο θάλαμο τοκετών-γαλουχίας. Οι σύες τοποθετήθηκαν σε ατομικά κελιά με ατομικές ταΐστρες σκαφοειδούς τύπου, αυτόματες ποτίστρες και εσχαρωτό δάπεδο πλαστικού τύπου, ενώ γύρω από το κάθε κελί υπήρχε χώρος για την ελεύθερη κίνηση των χοιριδίων. Στο πρόσθιο τμήμα του κάθε διαμερίσματος ήταν τοποθετημένη η θερμαντική πηγή περιορισμένης ακτινοβολίας για τα χοιρίδια, όπως και η ταΐστρα τύπου πιάτου για τα χοιρίδια, η πλήρωση της οποίας γινόταν καθημερινά με το χέρι από την 3 η μέρα από τη γέννηση. Οι έγκυες χοιρομητέρες κατανάλωναν μέχρι την ημέρα του τοκετού το αντίστοιχο σιτηρέσιο ξηράς περιόδου με τη διαφορά ότι η ημερήσια μερίδα τροφής μειώθηκε στο 50% περίπου της μερίδας που έπαιρνε ως τότε η κάθε χοιρομητέρα. Την ημέρα του 20

τοκετού η τροφή διακόπηκε, για να ξαναρχίσει να χορηγείται σε προοδευτικά αυξανόμενες ημερήσιες ποσότητες από την επόμενη μέρα ως την 7 η ημέρα γαλουχίας, οπότε μετά η διατροφή των χοιρομητέρων γινόταν κατά βούληση. Πρέπει να σημειωθεί ότι, μετά τον τοκετό και για διάστημα 28 ημερών, η χορήγηση των πειραματικών σιτηρεσίων γινόταν σε καθημερινή βάση με το χέρι παρέχοντας τη δυνατότητα καταγραφής της καταναλισκόμενης ποσότητας τροφής σε όλη τη διάρκεια του πειράματος. Οι χοιρομητέρες της ομάδας του μάρτυρα (Μ) κατανάλωναν ένα τυπικό σιτηρέσιο γαλουχίας, ενώ εκείνες των επεμβάσεων VΙΤ-E1, VΙΤ-E2, ROS-5, και ROS-10 κατανάλωναν το ίδιο σιτηρέσιο, στο οποίο έγινε επιπλέον προσθήκη 100 mg συνθετικής οξικής α-τοκοφερόλης, 200 mg συνθετικής οξικής α-τοκοφερόλης, 5g αλεσμένων φύλλων και βλαστών δενδρολίβανου και 10g αλεσμένων φύλλων και βλαστών δενδρολίβανου ανά kg τροφής, αντίστοιχα. Πίνακας 3. Σύσταση του σιτηρεσίου μάρτυραs κατά το στάδιο της γαλουχίας ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ (%) ΓΑΛΟΥΧΙΑ Αραβόσιτος 35,62 Κριθή 20,01 Πίτυρα σίτου 20,01 Σογιάλευρο (45%) 19,81 Σογιέλαιο 0,50 Χολίνη (60% ) 0,08 MERIDEN V.2 0,20 MERIDEN M.1 0,10 Λυσίνη 0,25 Αλάτι 0,35 Μαρμαρόσκονη 1,29 Φωσφορικό διασβέστιο 1,75 AROMA PIGS 0,03 Οι χημικές αναλύσεις για τον υπολογισμό της χημικής σύστασης του σιτηρεσίου γαλουχίας έγιναν κατά τον ίδιο τρόπο, όπως έγινε στο σιτηρέσιο ξηράς περιόδου. Η 21

σύνθεση του σιτηρεσίου μάρτυρας που χρησιμοποιήθηκε στην διάρκεια της γαλουχίας δίνεται στον πίνακα 3. Στον πίνακα 4 δίνεται η χημική ανάλυση του σιτηρεσίου με βάση τη μέθοδο Weende και σύμφωνα με τους πίνακες NRC. Και σ αυτό το στάδιο τα εμπορικά σκευάσματα MERIDEN V.2 και MERIDEN M.1 χρησιμοποιήθηκαν ως προμίγματα βιταμινών και ιχνοστοιχείων και το μίγμα, σε αλευρώδη μορφή, υπέστη ανάμιξη σε οριζόντιο αναμικτήρα. Πίνακας 4. Χημική ανάλυση του σιτηρεσίου μάρτυραs στο στάδιο της γαλουχίας με βάση την αναλυτική μέθοδο Weende και τους πίνακες NRC* (1994) ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ (%) ΓΑΛΟΥΧΙΑ Αζωτούχες ουσίες 17,00 Λίπος 3,02 Ινώδεις ουσίες 5,78 Λυσίνη* 0,84 Μεθειονίνη +Κυστίνη* 0,56 Ασβέστιο* 0,99 Ολικός φωσφόρος* 0,85 Τέφρα 4,64 Π.Ε. (kcal/kg)* 3200 Ο φωτισμός ήταν τεχνητός και ο αερισμός αυτόματος. Η θερμοκρασία στους θαλάμους τοκετών κυμαινόταν στους 22±4 o C. Εξαιτίας του γεγονότος ότι οι απαιτήσεις των χοιριδίων σε ότι αφορά τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος είναι τελείως διαφορετικές από εκείνες των χοιρομητέρων, η θερμοκρασία κάτω από τις θερμαντικές πηγές διέφερε σημαντικά από τη μέση θερμοκρασία του θαλάμου. Κατά τις πρώτες ώρες της ζωής των χοιριδίων, η θερμοκρασία κάτω από τις θερμαντικές πηγές ήταν 32-34 o C και προοδευτικά μειώθηκε στους 24-26 o C την 3 η εβδομάδα της ζωής τους. Αυτό πραγματοποιήθηκε με την ανύψωση της θερμαντικής πηγής κατά 5-10 εκ. κάθε τρεις μέρες. 22

Την ημέρα του τοκετού πραγματοποιήθηκε η ζύγιση και η μέτρηση των γεννηθέντων χοιριδίων από κάθε τοκετοομάδα και διαχωρίστηκαν τα γεννηθέντα ζώντα χοιρίδια από τα γεννηθέντα νεκρά ή μουμιοποιημένα. Την 3 η ημέρα μετά τον τοκετό έγινε χορήγηση ενέσιμου σιδήρου, κοπή δοντιών και ουράς και σήμανση των χοιριδίων με στιγματισμό. Καθ όλη τη διάρκεια της γαλουχίας, σε καθημερινή βάση, εξεταζόταν και καταγραφόταν η γενική κατάσταση χοιρομητέρων και χοιριδίων. Η ημερήσια μερίδα τροφής, 2 ημέρες πριν την προγραμματισμένη ημερομηνία απογαλακτισμού μειώθηκε στο επίπεδο των 2 χλγ./ χοιρομητέρα / ημέρα ώστε να επισπευσθεί η διακοπή της γαλακτοπαραγωγής. Την ημέρα του απογαλακτισμού των χοιριδίων διακόπηκε η χορήγηση της τροφής στις χοιρομητέρες και οι χοιρομητέρες οδηγήθηκαν στο θάλαμο συζεύξεων, ενώ τα απογαλακτισμένα χοιρίδια στο αναθρεπτήριο. Την ίδια ημέρα πραγματοποιήθηκε η ζύγιση των χοιρομητέρων και των χοιριδίων όπως και υπολογίστηκαν οι απώλειες αυτών. Πρέπει να διευκρινιστεί πως οι δυο ζυγίσεις των χοιριδίων ( 1 η ζύγιση: ημέρα γέννησης, 2 η ζύγιση: ημέρα απογαλακτισμού) αναφέρονται στην ατομική ζύγιση αυτών, αλλά και στην συνολική ζύγιση κάθε τοκετοομάδας χωριστά. Από την αρχή του πειράματος και κατά τη διάρκεια των 75 ημερών οι παραγωγικές και αναπαραγωγικές ιδιότητες των χοιρομητέρων που εξετάστηκαν ήταν: Κατανάλωση τροφής από την κυοφορούσα χοιρομητέρα Κατανάλωση τροφής από τη γαλουχούσα χοιρομητέρα Συνολικός αριθμός γεννηθέντων χοιριδίων Αριθμός γεννηθέντων ζώντων χοιριδίων Αριθμός γεννηθέντων νεκρών /μουμιοποιημένων χοιριδίων Αριθμός απογαλακτισμένων χοιριδίων Για τη μέτρηση της κατανάλωσης τροφής, λαμβάνονταν καθημερινά τα υπόλοιπα της τροφής των χοιρομητέρων κάθε επεμβάσεις για να καταστεί δυνατή η μέτρηση της τροφής που καταναλώθηκε. Από τη γέννηση τους μέχρι τον απογαλακτισμό τους (28 ημέρες) οι παραγωγικές ιδιότητες των χοιριδίων που εξετάστηκαν ήταν: Βάρος τοκετοομάδας στη γέννηση Βάρος χοιριδίων κατά τον τοκετό Βάρος χοιριδίων κατά τον απογαλακτισμό 23

Ρυθμός ανάπτυξης της συνολικής περιόδου γαλουχίας. Για την στατιστική επεξεργασία των δεδομένων του πειράματος χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πακέτο SPSS 13.0. Χρησιμοποιήθηκε η μη παραμετρική μέθοδος (Mann-Whitney U Test) επεξεργασίας των δεδομένων και η σύγκριση των μέσων όρων έγινε με το κριτήριο Mann-Whitney U. Το επίπεδο σημαντικότητας που χρησιμοποιήθηκε ήταν το P<0,05. 24

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΖΗΤΗΣΗ Στον πίνακα 5 παρουσιάζεται η κατανάλωση τροφής από τις χοιρομητέρες τόσο κατά το στάδιο της κυοφορίας όσο και κατά το στάδιο της γαλουχίας. Από την ανάγνωση του πίνακα φαίνεται ότι ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η δεύτερη περίοδος όπου η κατανάλωση τροφής εμφάνισε στατιστικώς σημαντικές διαφορές μεταξύ των επεμβάσεων κατά την περίοδο της γαλουχίας. Συγκεκριμένα, η κατανάλωση τροφής στην επέμβαση Μ ήταν 4,85 ενώ στις επεμβάσεις VΙΤ-E1 VΙΤ-E2 και ROS-10 ήταν 4,99, 4,96, και 4,95 αντίστοιχα. Επισημαίνεται πως στο στάδιο της γαλουχίας η προσθήκη 5 g αλεσμένων φύλλων και βλαστών δενδρολίβανου ανά kg τροφής (ROS-5) δεν επηρέασε τη μέση κατανάλωση τροφής. Αντίθετα με το στάδιο της γαλουχίας, στο στάδιο της κυοφορίας η κατανάλωση της τροφής ανά χοιρομητέρα δεν παρουσίασε σημαντικές διαφορές μεταξύ των επεμβάσεων. Πίνακας 5. Κατανάλωση τροφής εγκύων-γαλουχουσών χοιρομητέρων (kg/ημέρα) Χοιρομητέρες Μ VΙΤ-E1 VΙΤ-E2 ROS-5 ROS-10 SE P Κυοφορούσες 3,23 3,23 3,27 3,29 3,23 0,04 MΣ Γαλουχούσες 4,85 a 4,99 b 4,96 b 4,77 a 4,95 b 0,09 * Μέσοι όροι στην ίδια γραμμή με διαφορετικό εκθέτη διαφέρουν σημαντικά (P<0,05) Τα αποτελέσματα του πειράματος σε σχέση με τα αναπαραγωγικά χαρακτηριστικά των χοιρομητέρων που εξετάστηκαν παρουσιάζονται στον πίνακα 6. Από τα στοιχεία αποκαλύπτεται ότι δεν υπήρχαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των επεμβάσεων σε ότι αφορά το σύνολο των γεννηθέντων χοιριδίων, τα γεννηθέντα ζώντα, τα μουμιοποιημένα, τα θνησιγενή και τα απογαλακτισμένα χοιρίδια. Μάλιστα στις δυο επεμβάσεις στις οποίες χρησιμοποιήθηκε δενδρολίβανο (ROS-5 και ROS-10) ενώ ο αριθμός των απογαλακτισμένων χοιριδίων (9,66 και 10,00 αντίστοιχα) ήταν μεγαλύτερος από εκείνο του μάρτυρα (9,34) η διαφορά δεν ήταν στατιστικά σημαντική. Αξιοσημείωτο είναι ότι, τα στοιχεία αυτά έρχονται σε αντίθεση με τα ευρήματα των Pinelli-Saavedra (2003) και Mahan (1994), σύμφωνα με τα οποία η προσθήκη βιταμίνης Ε στα σιτηρέσια 25

των χοιρομητέρων προκαλεί αύξηση του μεγέθους της τοκετοομάδας και μείωση της θνησιμότητας πριν τον απογαλακτισμό. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η προσθήκη της βιταμίνης Ε στο σιτηρέσιο έγινε στο τελευταίο τρίτο της κυοφορίας των χοιρομητέρων, τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας δεν καταλύουν ούτε θέτουν σε αμφισβήτηση την άποψη ότι η βιταμίνη Ε ενισχύει την αναπαραγωγική απόδοση των χοιρομητέρων. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η βιταμίνη Ε παρουσιάζει θετική επίδραση στο μέγεθος της τοκετοομάδας όταν χορηγείται σε αυξημένα ποσά πριν τις οχείες (Ντότας, 2006). Πίνακας 6. Αναπαραγωγικά χαρακτηριστικά χοιρομητέρων Χοιρίδια Επεμβάσεις M VIT-E1 VIT-E2 ROS-5 ROS-10 SE P Γεννηθέντα 11,00 10,34 10,00 11,34 11,00 1,23 ΜΣ Γεννηθέντα ζώντα 10,34 10,34 9,67 10,34 11,00 0,98 ΜΣ Μουμιοποιημένα 0,66 0,00 0,33 0,34 0,00 0,46 ΜΣ Θνησιγενή + καταπλακωθέντα 1,00 1,00 1,00 1,34 1,00 0,02 ΜΣ Απογαλακτισθέντα 9,34 9,34 8,67 9,66 10,00 1,12 ΜΣ Μέσοι όροι στην ίδια γραμμή χωρίς εκθέτη δε διαφέρουν σημαντικά (P>0,05) Ο πίνακας 7 αναφέρεται στα παραγωγικά χαρακτηριστικά των χοιριδίων. Από τα στοιχεία του πίνακα προκύπτει ότι η μέση ημερήσια ανάπτυξη των χοιριδίων για τη συνολική περίοδο του θηλασμού δεν παρουσίασε σημαντικές διαφορές μεταξύ των επεμβάσεων. Αντίθετα, παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των επεμβάσεων στο σωματικό βάρος των χοιριδίων τόσο στον τοκετό όσο και στον απογαλακτισμό. Συγκεκριμένα, το σωματικό βάρος των χοιριδίων κατά τον τοκετό ήταν σημαντικά μεγαλύτερο (P<0,05) στις επεμβάσεις ROS-5 και ROS-10 σε σύγκριση με το μάρτυρα (1,22 και 1,27 έναντι 1,08). Επιπλέον, οι χοιρομητέρες που κατανάλωναν τόσο κατά τη διάρκεια της κυοφορίας όσο και κατά τη διάρκεια της γαλουχία σιτηρέσια με προσθήκη 100 mg συνθετικής οξικής α-τοκοφερόλης, 200 mg συνθετικής οξικής α- τοκοφερόλης και 10g αλεσμένων φύλλων και βλαστών δενδρολίβανου ανά kg τροφής 26

αντιστοίχως, απογαλάκτισαν χοιρίδια με μεγαλύτερο σωματικό βάρος από εκείνα του μάρτυρα. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι υπάρχει υψηλή θετική συσχέτιση μεταξύ του σωματικού βάρους στη γέννηση και εκείνου στον απογαλακτισμό ( r = 0,50 ), (Κατσαούνης και Σπαής, 1998) μπορεί να διατυπωθεί η άποψη ότι οι επεμβάσεις με βιταμίνη Ε παρουσίασαν καλύτερα αποτελέσματα. Στο συμπέρασμα αυτό μπορεί να καταλήξει κανείς από το γεγονός ότι, μολονότι το σωματικό βάρος των χοιριδίων κατά τη γέννηση στις επεμβάσεις ROS-5 και ROS-10 ήταν μεγαλύτερο από το αντίστοιχο των χοιριδίων στις επεμβάσεις VΙΤ-E1 και VΙΤ-E2, τα απογαλακτισμένα χοιρίδια των επεμβάσεων VΙΤ-E1 και VΙΤ-E2 παρατηρήθηκε να έχουν μεγαλύτερο σωματικό βάρος συγκριτικά με τα αντίστοιχα των υπολοίπων επεμβάσεων. Ωστόσο, όπως προαναφέρθηκε, ο μέσος ρυθμός ανάπτυξης για όλη την περίοδο γαλουχίας δε διέφερε σημαντικά μεταξύ των επεμβάσεων. Πίνακας 7. Παραγωγικά χαρακτηριστικά χοιριδίων Επεμβάσεις M VIT-E1 VIT-E2 ROS-5 ROS-10 SE P Παράμετροι Σωματικό βάρος χοιριδίων στον 1,08 a 1,10 a 1,11 a 1,22 b 1,27 b 0,13 * τοκετό (kg) Σωματικό βάρος χοιριδίων στον απογαλακτισμό (kg) 6,76 a 7,01 b 7,10 b 6,86 a 7,03 b 0,27 * (28 ημέρες) Ρυθμός ανάπτυξης (g/ημέρα) 203 211 214 201 206 5,03 ΜΣ a,b : Μέσοι όροι στην ίδια γραμμή με διαφορετικό εκθέτη διαφέρουν σημαντικά (P<0,05) Ο πίνακας 8 είναι ένας πίνακας με παράγωγα αποτελέσματα των πινάκων 6 και 7. Στον πίνακα αυτό, τα δεδομένα του οποίου προέκυψαν ως γινόμενο του μέσου βάρους των χοιριδίων επί το μέσο αριθμό των χοιριδίων, φαίνεται η μεταβολή του σωματικού 27

βάρους της τοκετοομάδας στον τοκετό και στην 28 η ημέρα (απογαλακτισμός). Από τον πίνακα αυτό διαπιστώνεται μια αύξηση του μέσου σωματικού βάρους της τοκετοομάδας κατά 1,46 2,81kg κατά τον τοκετό και κατά 4.26 6.93 kg κατά τον απογαλακτισμό στις επεμβάσεις ROS-5 και ROS-10 σε σύγκριση με τον μάρτυρα. Ωστόσο, η αύξηση αυτή δε μπορεί να θεωρηθεί στατιστικά σημαντική. Συνδυάζοντας τα αποτελέσματα αυτά με το γεγονός ότι δεν παρατηρήθηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των επεμβάσεων σε ότι αφορά τη μέση ημερήσια ανάπτυξη των χοιριδίων για τη συνολική περίοδο του θηλασμού, μπορεί να συναχθεί το συμπέρασμα ότι τα βαρύτερα χοιρίδια κατά τον απογαλακτισμό είναι απόρροια του μεγαλύτερου βάρους τους κατά τον τοκετό. Πίνακας 8. Επίδραση της προσθήκης οξικής α-τοκοφερόλης και μερικώς αποξηραμένων φύλλων και ετήσιων βλαστών δενδρολίβανου στο βάρος της τοκετοομάδας. Επεμβάσεις Βάρος τοκετοομάδας Μ VIT-E1 VIT-E2 ROS-5 ROS-10 Κατά τη γέννηση (kg) 11,16 11,36 10,72 12,62 13,97 Κατά τον απογαλακτισμό (kg) 63,07 65,40 61,49 67,33 70,00 Η μεταβολή του σωματικού βάρους των χοιρομητέρων κατά τη διάρκεια της κυοφορίας (72 η 113 η ημέρα) και της γαλουχίας (ημέρα τοκετού ημέρα απογαλακτισμού) παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα 9. Παρατηρείται, α) ότι μεταξύ των επεμβάσεων δεν υπάρχουν σημαντικές διάφορες και β) το σωματικό βάρος των χοιρομητέρων αυξήθηκε στο διάστημα μεταξύ 72 η και 113 η ημέρας, ενώ αντίθετα μειώθηκε κατά το στάδιο γαλουχίας. Η μεταβολή αυτή του βάρους των χοιρομητέρων για τη συνολική πειραματική περίοδο κυοφορίας-γαλουχίας κυμάνθηκε από 0,73 έως 2.17%. 28

Πίνακας 9. Μεταβολή του βάρους των χοιρομητέρων Μ VIT-E1 VIT-E2 ROS-5 ROS-10 SE P kg % kg % kg % kg % kg % Κύηση (72-113 ημ.) 23,33 10,14 23,33 10,45 23,33 10,37 25,00 10,87 21,66 9,85 3,62 ΜΣ Γαλουχία(0- - - - - - - - - - - - 28 ημ.) -21,66-8,55-18,67-7,57-20,00-8,05-20,00-7,84-20,00-8,28-3,64 ΜΣ Συνολική περίοδος 1,67 0,73 4,66 2,09 3,33 1,48 5,00 2,17 1,66 0,76 3,33 ΜΣ Στον πίνακα 10 βλέπουμε ότι το διάστημα μεταξύ απογαλακτισμού και νέας γονιμοποίησης δεν επηρεάστηκε σημαντικά από την προσθήκη οξικής α-τοκοφερόλης ή αλεσμένων φύλλων και βλαστών δενδρολίβανου. Πίνακας 10. Επίδραση διατροφικής προσθήκης οξικής α-τοκοφερόλης ή δενδρολίβανου στο διάστημα απογαλακτισμού-οίστρου Μ VIT E-1 VIT E-2 ROS-5 ROS-10 SE P Αριθμός χοιρομητέρων 6 6 6 6 6 Διάστημα μεταξύ απογαλακτισμού και νέας γονιμοποίησης 5,3 4,9 5,2 4,9 4,9 0,3 ΜΣ 1 Μέσοι όροι και τυπικό σφάλμα μέσων όρων Η παρούσα έρευνα, ενώ δείχνει να επαληθεύει την άποψη ότι η μεταφορά της βιταμίνης Ε από τη χοιρομητέρα στα χοιρίδια γίνεται μέσω του γάλακτος (Pinelli- Saavedra and Scaife, 2005), έρχεται σε μερική ασυμφωνία με τα αποτελέσματα των ερευνών των Μητσόπουλος και Σίντος κ. ά. (2006). Πράγματι, το παρόν πείραμα δε μπορεί να επαληθεύσει την άποψη των Μητσόπουλος και Σίντος κ.ά. (2006) ότι η μεταφορά αντιοξειδωτικών ουσιών-ενισχυτικών του ανοσοποιητικού συστήματος από τη 29

χοιρομητέρα προς τα χοιρίδια είναι εφικτή διαμέσου του γάλακτος. Οι ερευνητές αυτοί κατέληξαν στο συμπέρασμα αυτό όταν, ύστερα από προσθήκη ελαίου ρίγανης (Μητσόπουλος κ.ά., 2006) ή αλεσμένων φύλλων και βλαστών τσαγιού του βουνού σε ποσοστό 5 και 15 (Σίντος κ.ά., 2006) στη τροφή εγκύων-γαλουχουσών χοιρομητέρων, παρατήρησαν αύξηση του μεγέθους της τοκετοομάδας, του σωματικού βάρους των χοιριδίων κατά τον απογαλακτισμό και του ρυθμού ανάπτυξης τους. Τα αποτελέσματα όμως, αυτής της έρευνας είναι σε πλήρη συμφωνία με εκείνα της Μορκουτίνη κ.ά. (2007), οι οποίοι προσθέτοντας αλεσμένα φύλλα και βλαστούς θυμαριού σε έγκυεςθηλάζουσες χοίρους σε επίπεδα 5 και 10g/kg τροφής, παρατήρησαν σημαντική αύξηση στο μέσο σωματικό βάρος των χοιριδίων τόσο στον τοκετό όσο και στον απογαλακτισμό, σε σύγκριση με τους μάρτυρες. Σκοπός αυτής της έρευνας δεν ήταν να ενισχύσει ή να απορρίψει απόψεις και θεωρίες σχετικά με την επίδραση των αντιοξειδωτικών ουσιών στις παραγωγικές και αναπαραγωγικές ιδιότητες των αγροτικών ζώων και συγκεκριμένα των χοίρων αλλά να αποτελέσει προοίμιο περαιτέρω μελέτης και έρευνας της χρήσης του δενδρολίβανου στη διατροφή των χοίρων. Συνεπώς, πριν την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων, η εκτεταμένη και σε βάθος έρευνα, προκειμένου να αποσαφηνιστούν παράμετροι όπως ο βιοχημικός-φυσιολογικός τρόπος δράσης των συστατικών του δενδρολίβανου κρίνεται αναγκαία. Ωστόσο, μια τέτοια έρευνα ασφαλώς υπερβαίνει τα πλαίσια της παρούσας διατριβής. 30

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Συνοψίζοντας τα αποτελέσματα της εργασίας αυτής, καταλήγουμε στο ότι η προσθήκη μερικώς αποξηραμένων φύλλων και ετήσιων βλαστών δενδρολίβανου επηρέασε σημαντικά την κατανάλωση τροφής των χοιρομητέρων κατά την περίοδο του θηλασμού αλλά όχι κατά το τελευταίο τρίτο της εγκυμοσύνης. Επιπλέον, τα αναπαραγωγικά χαρακτηριστικά των χοιρομητέρων δεν επηρεάστηκαν σημαντικά από την προσθήκη της οξικής α-τοκοφερόλης ή του δενδρολίβανου. Η επέμβαση ROS-10 έδωσε σημαντικά βαρύτερα χοιρίδια τόσο στον τοκετό όσο και στον απογαλακτισμό, σε σύγκριση με το μάρτυρα ενώ η επέμβαση ROS-5 έδωσε στατιστικώς σημαντικά βαρύτερα χοιρίδια μόνο κατά τον τοκετό. Επίσης, το βάρος της τοκετοομάδας και ο ρυθμός ανάπτυξης των χοιριδίων δεν εμφάνισαν αξιόλογες διαφορές μεταξύ των επεμβάσεων. Ακόμη, δεν υπήρξε σημαντική μεταβολή στο βάρος των χοιρομητέρων τόσο κατά το τελευταίο τρίτο της εγκυμοσύνης κατά την περίοδο της γαλουχίας όσο και για τη συνολική περίοδο. Τέλος, δεν παρατηρήθηκε καμία σημαντική διαφορά μεταξύ των επεμβάσεων σχετικά με το διάστημα που μεσολαβεί από την ημέρα του απογαλακτισμού έως την ημέρα εμφάνισης του οίστρου. Το γενικό συμπέρασμα που προκύπτει από την παρούσα ερευνητική εργασία είναι ότι η προσθήκη δενδρολίβανου στο σιτηρέσιο εγκύων και γαλουχουσών χοιρομητέρων επηρέασε το βάρος των χοιριδίων κατά τη γέννηση. Το γεγονός αυτό μας οδηγεί να θεωρήσουμε ότι αντιοξειδωτικά συστατικά του δενδρολίβανου επηρέασαν την ενδομήτρια ανάπτυξη των χοιριδίων. Ωστόσο η χρησιμοποίηση του δενδρολίβανου ως πρόσθετου συστατικού στη διατροφή των χοιρομητέρων για την επίτευξη βαρύτερων κατά τη γέννηση χοιριδίων χρήζει περαιτέρω διερεύνησης. 31

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το πείραμα αυτό πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι του 2006 σε εμπορική εκτροφή της περιοχής Λάρισας. Σκοπός της έρευνας ήταν η μελέτη της επίδρασης της προσθήκης οξικής α-τοκοφερόλης, ή δυο επιπέδων μερικώς αποξηραμένων φύλλων και ετήσιων βλαστών δενδρολίβανου, στα σιτηρέσια χοιρομητέρων, σε ορισμένα αναπαραγωγικά και παραγωγικά τους χαρακτηριστικά. Τριάντα (30) Large White x Landrace έγκυες χοιρομητέρες, του ίδιου κ.μ.ό. αριθμού τοκετού, συγχρονισμένες οιστρικά και διανύουσες την 72 η ημέρα της κυοφορίας, τοποθετήθηκαν σε ατομικά κελιά κυοφορίας και κατανεμήθηκαν τυχαία σε πέντε διατροφικές επεμβάσεις. Μέχρι την ημέρα του τοκετού οι χοιρομητέρες διατράφηκαν είτε με ένα τυπικό σιτηρέσιο κυοφορίας (μάρτυρας, Μ), είτε με το ίδιο σιτηρέσιο, στο οποίο όμως προστέθηκε οξική α- τοκοφερόλη (VIT-E1, 100mg/kg, και VIT-E2, 200mg/kg) ή μερικώς αποξηραμένα φύλλα και ετήσιοι βλαστοί δενδρολίβανου (ROS-5, 5kg/ton, ROS-10, 10kg/ton). Κατά τη διάρκεια της γαλουχίας (28 ημέρες κ.μ.ό.) οι χοιρομητέρες κατανάλωσαν ένα τυπικό σιτηρέσιο γαλουχίας με την προσθήκη ή μη της ίδιας ποσότητας οξικής α-τοκοφερόλης και μερικώς αποξηραμένων φύλλων και ετήσιων βλαστών δενδρολίβανου (M, VIT-E1, VIT-E2, ROS-5 και ROS-10, αντίστοιχα). Κατά την περίοδο αυτή η διατροφή, μετά την 7 η ημέρα, γινόταν κατά βούληση. Τέλος, στις χοιρομητέρες χορηγήθηκαν τα ίδια πειραματικά σιτηρέσια και για το διάστημα απογαλακτισμού-οίστρου. Παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των επεμβάσεων όσον αφορά στην κατανάλωση τροφής των χοιρομητέρων στη διάρκεια της γαλουχίας αλλά όχι και στη διάρκεια των τελευταίων 42 ημερών της κυοφορίας. Η προσθήκη της οξικής α-τοκοφερόλης και του δενδρολίβανου δεν επηρέασε σημαντικά τον αριθμό των γεννηθέντων και απογαλακτισθέντων χοιριδίων, σε σύγκριση με το μάρτυρα. Η προσθήκη δενδρολίβανου σε επίπεδα 5 και 10 kg/ton μίγματος έδωσε σημαντικά μεγαλύτερο βάρος (Ρ<0,05) των χοιριδίων κατά τον τοκετό, σε σύγκριση με το μάρτυρα. Ακόμη, οι επεμβάσεις με οξική α-τοκοφερόλη και δενδρολίβανο έδωσαν σημαντικά μεγαλύτερο βάρος των χοιριδίων κατά τον απογαλακτισμό (Ρ<0,05), σε σύγκριση με το μάρτυρα. Επίσης, το βάρος της τοκετοομάδας, ως γινόμενο του μέσου βάρους και του 32

αριθμού των χοιριδίων, δεν παρουσίασε αξιόλογες διαφορές μεταξύ των επεμβάσεων, τόσο κατά τον τοκετό όσο και κατά τον απογαλακτισμό. Τέλος, η διατροφική προσθήκη οξικής α-τοκοφερόλης ή δενδρολίβανου δεν επηρέασε σημαντικά το μεσοδιάστημα απογαλακτισμού και επόμενου οίστρου. 33

SUMMARY Τhe effect of dietary supplementation with either a-tocopherol acetate or rosemary dried leaves and stems on productive traits of gestating-suckling sows. Batrakoulis Nikolaos This research took place in a commercial swine enterprise in the prefecture of Larissa during the summer of 2006. The aim of this research was to study the effect of supplementation of a-tocopherol acetate or rosemary dried leaves and stems (Rosmarinus Officinalis L.) in gestating suckling sows rations, on some productive and reproductive characteristics. Thirty (30) Large White x Landrace gestating sows, at a similar mean litter average, oestrus synchronized and on the 72 nd day of pregnancy, allocated at random into five dietary treatments and were placed in individual gestation stalls. Up to the day of farrowing the sows were fed with a typical diet for gestating sows (control group, M) or with the same diet, supplemented either with a-tocopherol acetate at two levels (VIT- E1, 100mg/kg, and VIT-E2, 200mg/kg) or with rosemary dried leaves and stems at two levels, as well (ROS-5, 5kg/ton, and ROS-10, 10 kg/ton). During the lactation period (approximate average length 28 days) the sows were fed with a typical lactation diet supplemented, or not, with the same amount of a-tocopherol acetate or rosemary dried leaves and stems (M, VIT-E1, VIT-E2, ROS-5 and ROS-10, respectively). While significant differences were observed among the treatments, as far as the sows food intake is concerned, during lactation period, statistically significant differences were not observed during the last 42 days of gestation period. The supplementation of a-tocopherol acetate and rosemary dried leaves and stems did not significantly affect the number of born and weaning piglets, compared to the control group. However, the supplementation of rosemary at levels of 5 and 10 kg/ton, provided significantly higher live weight (LW) (P<0.05) of the piglets at birth, compared to the control group. At weaning time, it was observed that the treatments with a-tocopherol acetate and rosemary provided significantly higher LW (P<0.05) of the piglets, compared to the control group. It has to be noticed that the litter s weight, as a multiplication result 34

of the average weight by the number of piglets, did not present significant differences among the treatments, both at farrowing and weaning. Finally, the dietary supplementation with a-tocopherol acetate and rosemary did not significantly affect the interval between weaning and next oestrus. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Adam, K. Sivropoulou, A. Kokkini, S. Lanaras, T. Arsenakis, M. (1998) Antifungal activities of Origanum vulgare susp. Hirtum, Mentha spicata, Lavandula angustifolia, and 35