Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση και Στρατηγική Διατήρησης του Περιβάλλοντος Κίμων Χατζημπίρος Επίκουρος Καθηγητής ΕΜΠ
Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων σε Στρατηγικό Επίπεδο Η Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση - οδηγία 01/42 Ε.Ε. [SEA: Strategic Environmental Assessment / Μελέτη Περιβαλλοντικής Στρατηγικής (ΜΠΣ)] απαιτεί την εκτίμηση σε επίπεδο σχεδίων και προγραμμάτων Σκοπός της είναι να: Ελέγχει τις αρνητικές παρενέργειες της ανάπτυξης Συμπληρώνει την εκτίμηση επιπτώσεων από έργα και δραστηριότητες (εφαρμογή επί 20χρόνια στην Ε.Ε.)
Μελέτη Περιβαλλοντικής Στρατηγικής - ΜΠΣ Εντοπίζει τις γενικές επιπτώσεις από την υλοποίηση του σχεδίου ή του προγράμματος με στόχο την: διερεύνηση και επιλογή των κατάλληλων εναλλακτικών λύσεων σε γενικό επίπεδο και σε ευρύτερη κλίμακα ανάπτυξη αποτελεσματικής στρατηγικής για την αποκατάσταση του περιβάλλοντος με τη λήψη των κατάλληλων επανορθωτικών μέτρων
Εναλλακτικές λύσεις Στις εξεταζόμενες εναλλακτικές λύσεις πρέπει να συμπεριλαμβάνονται: Χωροθέτηση Ελαχιστοποίηση των συνεπειών από την κατασκευή Μέγεθος, διεργασία λειτουργίας Άλλοι εφικτοί τρόποι για την επίτευξη του στόχου που εξυπηρετεί το σχέδιο ή το πρόγραμμα
Κατάρτιση δεικτών Η μελέτη περιβαλλοντικής στρατηγικής πρέπει να συνεισφέρει στην κατάρτιση δεικτών, οι οποίοι: αξιολογούν και συγκρίνουν τις εναλλακτικές λύσεις σε επίπεδο στρατηγικής αξιολογούν συνοπτικά τις επιπτώσεις κάθε λύσης και την αντιμετώπισή τους συμβάλλουν στην αποτελεσματική παρακολούθηση του περιβάλλοντος μετά την λειτουργία του έργου είναι αντιπροσωπευτικοί των στόχων είναι αρκετά ευαίσθητοι
Πρόσθετα χαρακτηριστικά της ΜΠΣ Να κάνει εκτιμήσεις των επιπτώσεων σε σύγκριση με την μηδενική λύση, δηλαδή την πιθανή εξέλιξη του περιβάλλοντος χωρίς το έργο. Να εντοπίζει αποδεκτά και μη αποδεκτά όρια περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Η απόλυτη ποσοτικοποίηση των εκτιμήσεων δεν είναι συνήθως δυνατή, δεδομένης της γενικότητας των προσεγγίσεων. Χρήσιμη είναι ωστόσο μια προσπάθεια ποιοτικής βαθμολόγησης, όπως π.χ. να χαρακτηρίζεται η επίπτωση ως πολύ μεγάλη, μεγάλη, μέτρια, μικρή, πολύ μικρή Να επισημαίνει αντικρουόμενα μέτρα. Να προτείνει αναγκαίες πρόσθετες μελέτες.
Διατήρηση Φυσικού Περιβάλλοντος Η διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος απαιτεί στρατηγική δράση σε τρία επίπεδα: Κήρυξη σε καθεστώς προστασίας των πιο αξιόλογων περιβαλλοντικών στοιχείων, π.χ. ίδρυση προστατευόμενων περιοχών Θέσπιση περιορισμών για ορισμένες δραστηριότητες σε όλο το χώρο, π.χ. έλεγχος αλιείας Προληπτική αντιμετώπιση και εκ των υστέρων ανάταξη των αρνητικών επιπτώσεων της ανάπτυξης, π.χ. επιλογή χάραξης ενός δρόμου με κριτήριο τη μείωση της περιβαλλοντικής βλάβης
Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση Στρατηγική Διατήρησης Φυσικού Περιβάλλοντος Η στρατηγική περιβαλλοντική εκτίμηση συνδυάζεται πολλαπλά με τη στρατηγική διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος Ειδικότερα: οι δύο στρατηγικές προσεγγίσεις έχουν ως βασικά χαρακτηριστικά την μακροπρόθεσμη ή μεσοπρόθεσμη προοπτική και την ολοκληρωμένη θεώρηση Όμως υπάρχει το ερώτημα της εφικτότητας: Πόσος σχεδιασμός είναι δυνατός με δεδομένα τα απρόοπτα που αναπόφευκτα συνοδεύουν τόσο τις φυσικές/οικολογικές, όσο και τις αναπτυξιακές / κοινωνικές διεργασίες;
Στρατηγική προσέγγιση ζητημάτων φυσικού περιβάλλοντος Η στρατηγική προσέγγιση ζητημάτων φυσικού περιβάλλοντος βασίζεται στη διερεύνηση : των προβλημάτων των αξιών των ευαισθησιών Απαραίτητη είναι: Η ύπαρξη και η αξιοποίηση της οργανωμένης πληροφορίας για το φυσικό περιβάλλον Ο εντοπισμός των σημαντικών φυσικών (τοπία, βιότοποι) και πολιτιστικών (μνημεία, αρχαιολογικοί χώροι, παραδοσιακές κατασκευές) στοιχείων του περιβάλλοντος που ενδέχεται να επηρεαστούν
Ποσοτική Προσέγγιση των Επιπτώσεων Σημαντικές και άμεσες: όταν προκαλείται οχλούσα δραστηριότητα στο εσωτερικό αξιόλογων φυσικών στοιχείων Μικρότερες αλλά σημαντικές: όταν η οχλούσα δραστηριότητα απλά γειτνιάζει με τα φυσικά στοιχεία Έκταση ή ένταση και απόσταση της δραστηριότητας Ποσοτικοποιημένη εκτίμηση επιπτώσεων Εάν όμως κριθεί μια επίπτωση ως μη αποδεκτή, τότε η συγκεκριμένη εναλλακτική λύση μπορεί να αποκλειστεί, έστω και αν η συνολική ποσοτική βαθμολογία της δεν είναι η χειρότερη
Μέριμνα αποκατάστασης φυσικού περιβάλλοντος Η μέριμνα αποκατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος σε στρατηγικό επίπεδο περιλαμβάνει: Δυνατότητες ελαχιστοποίησης των πιο σημαντικών αρνητικών επιπτώσεων Ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων στα υπάρχοντα αξιόλογα φυσικά στοιχεία Μεγιστοποίηση μιας στρατηγικής για τη διατήρηση του περιβάλλοντος
Επανορθωτικές Λύσεις Οι λύσεις πρέπει να πληρούν ταυτόχρονα μια σειρά κριτήρια (πολλές φορές αντικρουόμενων απαιτήσεων), όπως, μεταξύ άλλων να είναι: Οικονομικά εφικτές Κατάλληλες για την άρση της επίπτωσης Τεχνικά ορθές και κατασκευάσιμες με τα μέσα και την εμπειρία που υπάρχουν Αισθητικά άρτιες Βιώσιμες, χωρίς απαιτήσεις συνεχούς συντήρησης Να μην έχουν παρενέργειες σε άλλα στοιχεία της περιοχής
Παράδειγμα ζητημάτων ΜΠΣ ενός προγράμματος αυτοκινητοδρόμων Το μέγεθος της επέμβασης στο γενικό φυσικό περιβάλλον συνδέεται, μεταξύ άλλων, με τις ακόλουθες παραμέτρους: Κατανάλωση φυσικού περιβάλλοντος Διακοπή της συνέχειας του φυσικού περιβάλλοντος Οπτική ρύπανση του τοπίου
Μέθοδοι αποκατάστασης τοπίου Ισοφαρισμός των εκχωμάτων και επιχωμάτων Ισοφαρισμός γαιών στα ορεινά τμήματα των οδικών έργων Διαμόρφωση των πρανών ορυγμάτων και επιχωμάτων Μείωση της διάβρωσης των πρανών Επιμέλεια των τεχνικών έργων Στρατηγική αποκατάστασης του τοπίου με εγκατάσταση βλάστησης Επιμελημένη ολοκλήρωση της φάσης κατασκευής Ελαχιστοποίηση της εκπομπής θορύβου Διευκόλυνση της διακίνησης των ζώων Επιμέλεια των σημείων προσωρινής στάθμευσης ή ανάπαυσης Αποφυγή συνεχούς απόκρυψης του τοπίου κατά το ταξίδι Κατάλληλη διαχείριση των διαφημίσεων