ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Π.Μ.Σ. ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Π.Μ.Σ. ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Ακαδημαϊκό έτος 2008-2009 «Μέγεθος και σύνθεση του αριθμού των αλλογενών μεταναστών στην Ελλάδα» Όνομα: Καφίδας Λάμπρος (Α.Μ.: 1207 Μ 076) Τούντας Ευάγγελος (Α.Μ.: 1207 Μ 086) Κατεύθυνση: Διεθνής Πολιτική Οικονομία Μάθημα: Μετανάστευση: «Οικονομικές, Κοινωνικές και Πολιτισμικές Παράμετροι» Διδάσκων: Ρωσσέτος Φακιολάς ΑΘΗΝΑ, Ιανουάριος 2009 1

Μέγεθος και Σύνθεση του αριθμού των Αλλογενών Μεταναστών στην Ελλάδα Ιανουάριος 2009 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή Μεθοδολογία Συλλογή Στοιχείων Σύντομο Ιστορικό της Μετανάστευσης στην Ελλάδα Παρουσίαση Στατιστικών Στοιχείων Μεταναστών στην Ελλάδα Μέγεθος μη-κανονικής Μετανάστευσης (παράνομη ή ανεπίσημη) Κατανομή Μεταναστών στην Ελλάδα (Απογραφή 2001) Υπηκοότητες Αναλογία των δύο φύλων Ηλικιακή κατατομή ανά εθνικότητα Γεωγραφική Κατανομή Μεταναστών στον Ελλαδικό Χώρο (ΕΣΥΕ) Διάρκεια παραμονής στην Ελλάδα Σύνοψη: Εκτίμηση του μεγέθους και της σύνθεσης των μεταναστών στην Ελλάδα Βιβλιογραφία Σχήματα Χάρτες 2

Εισαγωγή Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση του μεγέθους της σύνθεσης των αλλογενών μεταναστών στην Ελλάδα. Η εργασία εστιάζει σε ποσοτικά και στατιστικά στοιχεία προσπαθώντας να προβάλλει μια εικόνα κοντά στην πραγματικότητα. Αρχικά, γίνεται αναφορά στη μεθοδολογία που ακολουθήθηκε για τη συγκέντρωση των στοιχείων. Στη συνέχεια ακολουθεί η περιγραφή του φαινομένου και μια ιστορική αναφορά που βασίζεται στα σημαντικότερες εξελίξεις που έλαβαν χώρα μέχρι σήμερα. Έπειτα, γίνεται προσπάθεια να προσδιορισθεί το μέγεθος του πληθυσμού των αλλογενών μεταναστών, η σύνθεσή τους αναφορικά με το φύλο τους, η σύνθεσή τους αναφορικά με τη χώρα προέλευσης, η ηλικιακή τους σύνθεση, η γεωγραφική τους κατανομή και τέλος η διάρκεια παραμονής τους στη χώρα μας. Κλείνοντας, γίνεται προσπάθεια να αποτιμηθεί το κατά πόσο οι δομές και τα εργαλεία άσκησης πολιτικής που αναπτύχθηκαν μέχρι σήμερα απάντησαν με αποτελεσματικότητα στις προσδοκίες της πολιτικής αυτής. Με βάση τη διαπίστωση ότι η Ελλάδα από χώρα προέλευσης των μεταναστών έχει γίνει χώρα υποδοχής μεταναστών, καθώς τα τελευταία χρόνια τα μεταναστευτικά ρεύματα αυξήθηκαν απότομα και ραγδαία στη χώρα μας, η δραστηριοποίηση της χώρας μας στον τομέα της καταγραφής και της στατιστικής ανάλυσης του μεταναστευτικού φαινομένου είναι σχετικά πρόσφατη και επομένως δεν μπορεί ακόμη να κριθεί συνολικά, παρά μόνον να αποτιμηθούν οι έως τώρα προσπάθειες. 3

Μεθοδολογία Συλλογή Στοιχείων Η εκπόνηση του κειμένου της εργασίας βασίστηκε σε στατιστικά δεδομένα και έρευνες που έχουν διεξάγει αναγνωρισμένοι φορείς που μελετούν το φαινόμενο της μετανάστευσης στην Ελλάδα. Ειδικότερα, αντλήθηκαν πληροφορίες από: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ινστιτούτο Μεταναστευτικής Πολιτικής Mediterranean Migration Observatory ΕΛΙΑΜΕΠ Άλλοι φορείς που συλλέγουν στοιχεία σχετικά με τη μετανάστευση στην Ελλάδα και αναφέρονται έμμεσα στην εργασία είναι: Υπουργείο Εσωτερικών (υφίσταται βάση δεδομένων Αδειών Παραμονής 2003-4, δυναμικού χαρακτήρα δηλαδή τα στοιχεία που παρέχει ακόμα και για συγκεκριμένες χρονικές στιγμές είναι διαφορετικά μεταξύ τους ανάλογα με την ημερομηνία εκτύπωσης) Υπουργείο Εξωτερικών (υφίσταται πρόβλημα συλλογής στοιχείων αφού η υπηκοότητα, το φύλο και η ηλικία των αιτούντων δεν συλλέγονται ως στατιστικά στοιχεία. Επίσης, δεν διευκρινίζεται ο λόγος για τον οποίο τα άτομα αυτά επισκέφτηκαν την Ελλάδα) Υπουργείο Απασχόλησης (τα στοιχεία είναι αποσπασματικά) Οργανισμός Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού (ΟΑΕΔ) Τα διαθέσιμα στοιχεία που βασίστηκε η παρούσα εργασία προήλθαν από: Εθνικές Απογραφές o 1991 o 2001 Νομιμοποιήσεις Μεταναστών o 1997 o 2001 o 2004-5 4

Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι υπάρχει αδυναμία στο να υπολογίσουμε με ακρίβεια τους αριθμούς των παράνομων και νόμιμων μεταναστών που βρίσκονται στην Ελλάδα καθώς και το συνολικό τους αριθμό. Αυτό το έλλειμμα υπάρχει εξαιτίας τριών σημαντικών προβλημάτων: τη μεγάλη έκταση του φαινομένου της παράνομης (και γι αυτό μη υπολογίσιμης) μετανάστευσης το χαοτικό χαρακτήρα των τριών προγραμμάτων νομιμοποίησης και την έλλειψη στοιχείων γι αυτά (γραφειοκρατικές καθυστερήσεις, ελλιπή συλλογή και καταγραφή στοιχείων στις άδειες παραμονής) την ύπαρξη ασύνδετων στοιχείων από διαφορετικά υπουργεία που δεν είχαν επαφές μεταξύ τους 5

Σύντομο Ιστορικό της Μετανάστευσης στην Ελλάδα Η μετανάστευση αποτελεί μεγάλη πρόκληση για τις χώρες υποδοχής μεταναστών, όπως είναι η Ελλάδα, εφόσον από την μια πλευρά προσφέρονται δυνατότητες που μπορούν να αξιοποιηθούν προς όφελος της οικονομίας, αλλά ταυτόχρονα μπορεί να συνεπάγεται κοινωνικά προβλήματα, όπως κοινωνικό αποκλεισμό και άλλα φαινόμενα που υπονομεύουν την κοινωνική συνοχή. Τα απογραφέντα άτομα με ξένη υπηκοότητα ανέρχονται το 1981 σε 177.000 μόλις το 2% του συνολικού πληθυσμού εκ των οποίων 60% σχεδόν προέρχονταν από τις πλέον ανεπτυγμένες χώρες (και ειδικότερα 30% από την ΕΟΚ, 11% από την Κυπριακή Δημοκρατία, 13% από τις ΗΠΑ και 4% από την Ωκεανία). Μια εικοσαετία αργότερα ο αριθμός των αλλοδαπών υπερτετραπλασιάζεται, καθώς στην απογραφή του 2001 καταγράφονται 762.000 άτομα με ξένη υπηκοότητα (7% του πληθυσμού της χώρας μας, ο οποίος εγγίζει πλέον τα 11 εκατομμύρια). Η κατανομή τους ανά χώρα διαφέρει ριζικά αυτής του 1981, στο βαθμό που σχεδόν το 70% του συνόλου προέρχεται από 8 πρώην ανατολικές χώρες (της Αλβανίας συμπεριλαμβανομένης) και το 15% μόνον από τις πλέον ανεπτυγμένες χώρες (των χωρών της πρώην Ανατολικής Ευρώπης εξαιρουμένων), ενώ από τους αλλοδαπούς ηλικίας 15-64 ετών το 56% εργάζεται. Η Ελλάδα άρχιζε να δέχεται κύματα μεταναστών από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, μετά την κατάρρευση των καθεστώτων της ανατολικής Ευρώπης. Το φαινόμενο της μετανάστευσης ως χώρα υποδοχής παρουσιάστηκε με μεγάλη ένταση και ήταν πρωτόγνωρο τόσο για την ελληνική κοινωνία, όσο και για το ελληνικό κράτος. Έτσι, εξαιτίας του απρόσμενου του φαινομένου και της έλλειψης αντίστοιχης κοινωνικής και διοικητικής προετοιμασίας, η Ελλάδα αντιμετώπισε δυσκολίες όχι μόνο με την μεταναστευτική της πολιτική αλλά και με την απλή συλλογή στατιστικών στοιχείων για το μέγεθος και το είδος της μετανάστευσης, γεγονός που συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας. Στην αύξηση του αριθμού των 6

αλλοδαπών αποδίδεται σχεδόν αποκλειστικά και η αύξηση του συνολικού πληθυσμού της χώρας μας ανάμεσα στο 1991 και το 2001. Οι μετανάστες ήρθαν κυρίως σε δυο κύματα, το πρώτο το 1990-1 (κυρίως Αλβανοί), και το δεύτερο μετά το 1995 (από βαλκανικές χώρες, τέως ΕΣΣΔ και Ινδία-Πακιστάν). Τα πρώτα αυτά χρόνια η μετανάστευση χαρακτηρίζεται μη-κανονική (παράνομη) και η αντίδραση της πολιτείας ήταν οι μαζικές απελάσεις, κυρίως Αλβανών, Βουλγάρων και Ρουμάνων. Το 1997 τέθηκε σε εφαρμογή, το πρώτο πρόγραμμα νομιμοποίησης των παράνομων μεταναστών: η Λευκή και η Πράσινη κάρτα, διάρκειας έξι και ενός έως τριών ετών αντίστοιχα. Η Απογραφή του 2001 παρέχει τον αριθμό 762.000 εγγεγραμμένων αλλοδαπών που βρίσκονται στη χώρα χωρίς Ελληνική υπηκοότητα. Ο νόμος 2910/2001 για τους μετανάστες συνοδεύτηκε και από ακόμα μια νομιμοποίηση, η οποία συγκέντρωσε 368.000 αιτήσεις, παρόλο που αναφορές στον τύπο ισχυρίζονται ότι μόνο οι 220.000 έγιναν δεκτές. Το ΙΚΑ αναφέρει ότι για τα έτη 2002 και 2006 υπήρχαν περίπου 300 χιλιάδες ασφαλισμένοι αλλοδαποί. Το 2004, το Υπουργείο Εσωτερικών έθεσε σε πλήρη λειτουργία τη βάση δεδομένων για τις άδειες παραμονής, από την οποία αντλούνται ίσως τα πιο αξιόπιστα στοιχεία σχετικά με τους μετανάστες στην Ελλάδα. Το Υπουργείο Εσωτερικών δηλώνει ότι τον Οκτώβριο 2007, βρισκόταν σε ισχύ 480 χιλιάδες άδειες παραμονής, ενώ η παράνομη μετανάστευση για το ίδιο έτος υπολογίζεται από ανεξάρτητες μελέτες σε 200 χιλιάδες περίπου. 7

Παρουσίαση Στατιστικών Στοιχείων Μεταναστών στην Ελλάδα Στο Σχήμα 1 παρατίθεται μια προσπάθεια σκιαγράφησης των μεταναστευτικών τάσεων στην Ελλάδα. O ρυθμός αύξησης της μετανάστευσης στην Ελλάδα από το 1988 υπήρξε τεράστιος. Η Απογραφή του 1991 δεν κατέγραψε τον ακριβή αριθμό μεταναστών καθώς συγκέντρωσε στοιχεία μόνο για όσους ήταν πολίτες της ΕΕ ή όσους διέμεναν νόμιμα στη χώρα. Από το 1991 έως το 1997, ο αριθμός των αδειών παραμονής που εξέδωσε το Υπουργείο Δημόσιας Τάξης μειώθηκε παρά τη μαζική εισροή μεταναστών στη χώρα. Η Λευκή Κάρτα, διάρκειας 6 μηνών, δόθηκε σε όλους σχεδόν τους 327.000 υποψηφίους και προσέφερε εκείνη τη χρονική στιγμή τα μόνα αξιόπιστα στοιχεία για τους μετανάστες. Μερίδα αναλυτών υποστήριζε ότι ο πραγματικός αριθμός των μεταναστών ήταν την περίοδο εκείνη διπλάσιος. Το πρόγραμμα που ακολούθησε, η Πράσινη Κάρτα, με διάρκεια 1-3 έτη, έθετε πολλά εμπόδια σε όσους επιθυμούσαν να κάνουν αίτηση. Συνεπώς ο αριθμός των αιτήσεων ήταν 228.000 και η διαδικασία σημαδεύτηκε από σημαντικές γραφειοκρατικές καθυστερήσεις. Η Απογραφή του 2001 ωστόσο κατέβαλε σημαντική προσπάθεια να ετοιμάσει μια κατάσταση όλων των μεταναστών (νόμιμων και παράνομων). Οι νομοθετικές ρυθμίσεις (1997, 2001) είχαν κάποια προσωρινά αποτελέσματα όσον αφορά τη νομιμοποίηση των μεταναστών. Ωστόσο η μεγάλη πλειοψηφία παρέμεινε σε καθεστώς παρανομίας. Τέλος το Σχήμα 1 δείχνει τη σημασία των τέκνων των αλλοδαπών όχι μόνο για την Ελληνική εκπαίδευση αλλά και ως συνισταμένη της μεταναστευτικής ροής. Αυτό είναι το αποτέλεσμα τριών αλληλένδετων παραγόντων: 8

το μεγάλο ποσοστό Αλβανών μεταναστών στην Ελλάδα, το μεγαλύτερο μέγεθος και νεώτερη ηλικία των μελών των οικογενειών τους την αύξηση των αδειών παραμονής για οικογενειακή συνένωση. Συνεπώς οι αλλοδαποί μαθητές αποτελούν το 13% το συνολικού αριθμού των μεταναστών στην Ελλάδα και περίπου το ίδιο ποσοστό του συνολικού αριθμού των μαθητών ολόκληρης της χώρας, με το Αλβανικό στοιχείο να κυριαρχεί αριθμητικά. Μέχρι το 2004 ο αλλοδαπός πληθυσμός (με συντηρητικούς υπολογισμούς των παράνομων μεταναστών) ανέρχεται στις 900.000 άτομα που δεν ανήκουν σε χώρες της ΕΕ. Αν συμπεριλάβουμε τους πολίτες της ΕΕ ο συνολικός αριθμός των αλλοδαπών ανέρχεται στις 950.000. Αυτός ο αριθμός ξεπερνά κατά 200.000 των αριθμό των αλλοδαπών που έχουν εγγραφεί στην Απογραφή του 2001 και ανεβάζει το ποσοστό των αλλοδαπών επί του συνολικού πληθυσμού της χώρας στο 8,5%. Μέγεθος μη-κανονικής Μετανάστευσης (παράνομη ή ανεπίσημη) Ο υπολογισμός του αριθμού των μεταναστών που διαµένουν παράνοµα στην Ελλάδα είναι εξαιρετικά δύσκολος. Όσοι διαµένουν παράνοµα δεν έχουν κανένα κίνητρο να εµφανισθούν και να καταμετρηθούν, εκτός των περιπτώσεων των προγραµµάτων νοµιµοποίησης. Όµως και σ αυτές τις περιπτώσεις, η εκ των εκ των υστέρων καταµέτρηση δεν είναι ακριβής δεδοµένου ότι πολλοί παράνοµοι µετανάστες προτιµούν, για διάφορους λόγους, να παραµείνουν σε καθεστώς παρανοµίας, κυρίως όταν η πιθανότητα σύλληψης και τιµωρίας είναι µικρή. Παρόλα αυτά, οι παράνοµοι µετανάστες µπορεί να µην εµφανίζονται, αλλά αφήνουν ίχνη από τα οποία είναι δυνατόν να αντληθούν πληροφορίες για τον αριθµό τους. Μελέτες για το έτος 2007, αναφέρουν ότι το ύψος των μη-κανονικών μεταναστών στην Ελλάδα είναι μεταξύ 170 και 210 χιλιάδων ανθρώπων, δηλαδή περίπου το 1/5 των συνολικών μεταναστών στην Ελλάδα. Αυτή η εκίτµηση συνιστά µία σηµαντική µείωση του σχετικού πληθυσµού σε σχέση µε τις εκτιµήσεις της δεκαετίας του 1990 που έκαναν λόγο µέχρι και για 700,000 ανεπίσηµους µετανάστες. 9

Κατανομή Μεταναστών στην Ελλάδα (Απογραφή 2001) Η Απογραφή κατέγραψε 762.191 άτομα που κατοικούν στη χώρα χωρίς Ελληνική υπηκοότητα και που αποτελούν το 7% του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Από αυτό τον αριθμό οι 48.560 αλλοδαποί είναι πολίτες της ΕΕ ή της ΕΖΕΣ, (Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελευθέρων Συναλλαγών) υπάρχουν ακόμη 17.426 Κύπριοι που απολαμβάνουν κάποια προνόμια λόγω της υπηκοότητας τους. Οι υπόλοιποι 690.000 είναι υπήκοοι τρίτων χωρών και για όσους από αυτούς είναι ενήλικες (άνω των 18 ετών) απαιτείται από το νόμο να έχουν κανονική άδεια παραμονής στη χώρα. Υπηκοότητες Στο Σχήμα 2 παρατίθεται η κατανομή των αλλοδαπών ανά εθνικότητα. Οι βασικότερες εθνικές ομάδες είναι: Αλβανοί να αποτελούν το 56% του συνόλου των μεταναστών Βούλγαροι (5%), Γεωργιανοί (3%) και Ρουμάνοι (3%) Αμερικανοί, Κύπριοι, Βρετανοί, και Γερμανοί παρουσιάζονται ως σημαντικές κοινότητες και η καθεμία αποτελεί περίπου το 2% του συνόλου του αλλοδαπού πληθυσμού. Η Ελλάδα είναι η μοναδική χώρα της ΕΕ η οποία έχει μια εθνικότητα μεταναστών τα οποία ξεπερνά το 50% του συνόλου των αλλοδαπών που βρίσκονται στη χώρα. Αναλογία των δύο φύλων Στο Σχήμα 3 παρατίθεται η αναλογία των δύο φύλων στις διάφορες εθνικότητες των αλλοδαπών. Υπάρχει μια σχετική ισορροπία στην αναλογία των δύο φύλων, για ορισμένες όμως εθνικότητες παρατηρούνται μεγάλες διαφοροποιήσεις. Και για τα δύο φύλα, η Κεντρική Ευρώπη (δηλ. η Αλβανία, η Βουλγαρία, η Ρουμανία και η Πολωνία) κυριαρχεί σε ολόκληρο το ηλικιακό φάσμα 1. Αναλυτικότερα: 1 ακόμα και στην ομάδα των 85+ ετών 10

Οι Ασιατικές χώρες (Πακιστάν, Μπαγκλαντές και Ινδία) έχουν εξ ολοκλήρου σχεδόν μόνο ανδρικό πληθυσμό. Το ίδιο ισχύει και για τις Αραβικές χώρες. Η Συρία και η Αίγυπτος έχουν ποσοστά ανδρικού πληθυσμού της τάξης του 80%. Οι Πακιστανοί ειδικότερα, που έχουν ποσοστό πληθυσμού 1,4% του συνολικού αριθμού των μεταναστών στην Ελλάδα, δεν έχουν σχεδόν καθόλου γυναικείο πληθυσμό. Η Αλβανία και η Ρουμανία έχουν ποσοστό 60% ανδρών μεταναστών. Αντίστροφα, η Ουκρανία, οι Φιλιππίνες και η Μολδαβία έχουν ποσοστά γυναικείου πληθυσμού της τάξης του 70%. Οι άλλες σημαντικές αριθμητικά εθνικότητες (Βουλγαρία, Γεωργία, Η.Π.Α., Κύπρος, Ρωσία, Ηνωμένο Βασίλειο, Γερμανία, Πολωνία έχουν ποσοστά γυναικείου πληθυσμού που ανέρχεται στο 50-60% του συνολικού πληθυσμού. Ηλικιακή κατατομή ανά εθνικότητα Γύρω στο 80% των μεταναστών βρίσκονται σε εργάσιμη ηλικία (15-64), ποσοστό που έρχεται σε αντίθεση με το 68% του Ελληνικού πληθυσμού 2. Επιπλέον, ο αλλοδαπός πληθυσμός παρουσιάζει μεγαλύτερο ποσοστό παιδιών σε σχέση με τον ελληνικό (17% για τους αλλοδαπούς και 15% για τους Έλληνες). 2 Η ειδοποιός διαφορά με τον Ελληνικό πληθυσμό είναι η παρουσία περισσότερων Ελλήνων ηλικιωμένων 11

Γεωγραφική Κατανομή Μεταναστών στον Ελλαδικό Χώρο (ΕΣΥΕ) Οι Χάρτες 1 & 2 δείχνουν την παρουσία αλλοδαπών ανά δήμο και υποδηλώνουν ένα μεγάλο φάσμα πυκνότητας του αλλοδαπού πληθυσμού που κυμαίνεται ανάμεσα στο 0 και 25%. Εξετάζοντας την παρουσία αλλοδαπών από χώρες εκτός ΕΕ παρατηρούμε ότι τα μεγαλύτερα ποσοστά (13-25%) επί του συνολικού πληθυσμού εμφανίζονται στα νησιά (Μύκονος, Κέα, Σκιάθος, Ζάκυνθος), στην Αττική κοντά στην Αθήνα και στα βορειοδυτικά σύνορα της χώρας. Τα χαμηλότερα ποσοστά (0-1,7%) βρίσκονται στα βορειοανατολικά διαμερίσματα της χώρας, γύρω από την Αλεξανδρούπολη και σε μερικές οικονομικά υποανάπτυκτες περιοχές. Οι Χάρτες 3 & 4 δείχνουν τα ποσοστά αλλοδαπών για την περιοχή της Αττικής, μια από τις πιο σημαντικές περιοχές συγκέντρωσης αλλοδαπών. Η μεγαλύτερη συγκέντρωση αλλοδαπών τρίτων χωρών (εκτός ΕΕ) παρατηρείται στο Δήμο της Αθήνας, με 132.000 μετανάστες που αποτελούν το 17% του συνολικού πληθυσμού. Η Θεσσαλονίκη ακολουθεί με 27.000 αλλοδαπούς που αποτελούν όμως μόνο το 7% του πληθυσμού. Μετά από αυτές τις περιοχές ακολουθούν τα προάστια της Αθήνας. Τα νησιά δείχνουν επίσης μεγάλα ποσοστά μεταναστών (π.χ. Κρήτη, Ρόδος, Κέρκυρα και Ζάκυνθος). Οι συγκεντρώσεις αλλοδαπού πληθυσμού από χώρες της ΕΕ κυμαίνονται σε χαμηλά ποσοστά, αν και φτάνουν στο 6,4% του συνολικού πληθυσμού στην Αλόννησο. Παρατηρούνται σημαντικές συγκεντρώσεις στα πιο ευκατάστατα προάστια της Αθήνας και σε ορισμένα Ελληνικά νησιά (Ρόδος, Λίνδος, Νότια Ρόδος, Σύμη, Αμοργός, Σκιάθος, Σπέτσες). Επιπλέον, κάποιες ομάδες αλλοδαπών της ΕΕ βρίσκονται στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη συνήθως σε προάστια όπως η Εκάλη, η Κηφισιά, η Γλυφάδα και η Βούλα και στα νησιά Κέρκυρα και Κω. 12

Εξετάζοντας τα μεγάλα αστικά κέντρα είναι προφανές ότι υπάρχουν συγκεντρώσεις αλλοδαπού πληθυσμού από χώρες εντός και εκτός της ΕΕ. Ωστόσο η πυκνότητα του αλλοδαπού πληθυσμού ποικίλει με βάση ένα ξεκάθαρο γεωγραφικό υπόδειγμα. Η Βόρεια Ελλάδα, ακόμα και όπου υπάρχουν μεγάλοι αριθμοί μεταναστών, έχει χαμηλές συγκεντρώσεις αλλοδαπού πληθυσμού (π.χ. 1-3% στις Σέρρες, τη Δράμα, την Κομοτηνή και την Αλεξανδρούπολη) ακόμα και η Θεσσαλονίκη έχει μόνο 7%. Η Αττική και ορισμένες νησιωτικές περιοχές (π.χ. Χανιά, Ρόδος) έχουν γύρω στο 8% και ο δήμος της Αθήνας 17%. 13

Διάρκεια παραμονής στην Ελλάδα (Απογραφή 2001) Μια ερώτηση στην απογραφή του 2001 ζητάει από τους δηλωμένους αλλοδαπούς εργάτες τον καιρό παραμονής τους στην Ελλάδα, δίνοντας τους τρεις επιλογές: λιγότερο από χρόνο, 1-5 χρόνια και περισσότερο από 5 χρόνια. Το Σχήμα 4 δείχνει τα αποτελέσματα για τις κυριότερες μη οικονομικά αναπτυγμένες χώρες. Περίπου οι μισοί Αλβανοί άντρες ισχυρίστηκαν ότι είναι στην Ελλάδα περισσότερα από 5 χρόνια, και ανάλογα περίπου το 40% των Αλβανίδων. Οι μετανάστες από τις Φιλιππίνες, και μέχρι ενός σημείου από την Αίγυπτο και την Πολωνία, φαίνεται σε μεγάλο ποσοστό να παραμένουν στην Ελλάδα για περισσότερο από 5 χρόνια. Πρόσφατοι μετανάστες από τη Βαλκανική και την Ευρώπη απάντησαν κυρίως 1-5 χρόνια, όπως έπραξαν αυτοί από το Πακιστάν, την Ινδία και το Μπαγκλαντές. Μόνο οι Μολδαβοί δεν αποτελούν μόνιμους κατοίκους για περισσότερα από 5 χρόνια, καθώς και οι άρρενες Ουκρανοί. Τα αποτελέσματα αυτά είναι σύμφωνα με τα γνωστά μεταναστευτικά μοντέλα των εθνικών ομάδων, και των πρώτων παρατηρήσεων της παρουσίας τους στην Ελλάδα: τα δεδομένα, επομένως εμφανίζονται να είναι αρκετά αξιόπιστα. Αν οι περισσότεροι από αυτούς τους μετανάστες έχουν παραμείνει στην Ελλάδα από το 2001, τότε το επακόλουθο είναι ότι περίπου ο περίπου ο μισός πληθυσμός μεταναστών της Ελλάδας υπερβαίνει σε διάρκεια παραμονής τα 8 χρόνια, και μάλλον το 80% βρίσκεται στη χώρα για τουλάχιστον 5 χρόνια. 14

Σύνοψη: Εκτίμηση του μεγέθους και της σύνθεσης των μεναστών στην Ελλάδα Ο πληθυσμός της Ελλάδας ανέρχεται περίπου σε 11,2 εκατομύρια. Το ποσοστό συμμετοχής των μεταναστών φαίνεται να κυμαίνεται τα τελευταία χρόνια μεταξύ 7% και 10%, με ρυθμό αύξησης τους στη χώρα γύρω στο 0,35%, με τον αντίστοιχο ρυθμό αύξησης των Ελλήνων κάτω από 0,1% 3. Ο υπολογισμός, όπως αναφέρθηκε, παρουσιάζει όχι μόνο δυσκολίες, αλλά είναι εξίσου δυναμικός και μεταβαλλόμενος όπως και το ίδιο το φαινόμενο της μετανάστευσης. Οι περιοριστικές, περίπλοκες και χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες για είσοδο και διαµονή των µεταναστών δια της νόµιµης οδού ενθαρρύνουν την ανεπίσηµη είσοδο και διαµονή. Οι περισσότεροι ανεπίσηµοι µετανάστες έρχονται στην Ελλάδα νόµιµα και στην συνέχεια παραβιάζουν τα χρονικά περιθώρια της θεώρησης εισόδου (visa) τους ή βρίσκουν δουλειά χωρίς αυτό να προβλέπεται στους όρους της θεώρησης. Ορισµένοι εισέρχονται στην χώρα µε πλαστά έγγραφα. Η ανεπίσηµη απασχόληση αρκετών νοµιµοποιηµένων µεταναστών παράγει µη νόµιµο καθεστώς διαµονής όταν εξαιτίας της αυτοί αδυνατούν να συµπληρώσουν τον απαραίτητο αριθµό ενσήµων κοινωνικής ασφάλισης για την ανανέωση της άδειας διαµονής τους. Είναι σαφές ότι πάνω από το 50% των μεταναστών στην Ελλάδα από το 1990 και ύστερα είναι Αλβανοί, κάτι που οφείλεται στην γειτνίαση με τη χώρα καταγωγής τους σε συνδυασμό με τις επικρατούσες εκεί συνθήκες. 3 Στοιχεία τελευταίας στιγμής: Η Eurostat δημοσίευσε μόλις πρόσφατα τις δημογραφικές εκτιμήσεις για το έτος 2008. Η Ελλάδα εμφανίζει πληθυσμό την 1/1/2009 ύψους 11,262 εκατομυρίων κατοίκων, σημειώντας αύξηση σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά 48.700 ανθρώπων (+0,43%). Από αυτούς οι 42.200 ήταν μετανάστες (+0,38% --- μεγαλύτερο από τον Μ.Ο. της ΕΕ=+0,33%), ενώ μόνο 6.500 αποδίδονται σε φυσική αύξηση του πληθυσμού των Ελλήνων (+0,06%). Επομένως, η πληθυσμιακή αύξηση της Ελλάδας κατά το 2008 οφείλεται κατά κύριο λόγο στην εισροή μεταναστών. 15

Τα σχετικά υψηλά ποσοστά ανδρών από τις ασιατικές χώρες, οφείλονται στο γεγονός στις χώρες καταγωγής τους δεν ευνοείται η μετακίνηση των γυναικών, λόγω των ιδιαίτερων πολιτισμικών συνθηκών εκεί. Αντίστοιχα τα υψηλά ποσοστά των γυναικών από χώρες της ανατολικής Ευρώπης, σχετίζονται στην απασχόλησή τους σε νυχτερινά κέντρα διασκέδασης, ενώ οι γυναίκες από τις Φιλιππίνες στη μακρά εργασιακή παράδοση ως οικιακοί βοηθοί. Ως γεωγραφική κατανομή, η υψηλή συγκέντρωση μεταναστών στα νησιά και στην περιοχή της Αττικής και της Θεσαλονίκης μπορεί να αποδωθεί στην υψηλή (εποχιακή για τα νησιά) εργασιακή ζήτηση στις περιοχές αυτές. Στα ΒΔ της χώρας, η υψηλή συγκέντρωση μεταναστών (προφανώς Αλβανών) σχετίζεται με την εγγύτητα προς την Αλβανία, ως χώρα προέλευσής τους. Τέλος, η διάρκεια παραμονής της χώρας, φαίνεται να έχει υψηλή συγκέντρωση μεταξύ 1 και 5 ετών, αλλά αυτό θα πρέπει να αξιολογηθεί εκ νέου μετά την πάροδο κάποιων ετών ώστε το χρονικό εύρος να είναι αντιπροσωπευτικότερο. 16

Βιβλιογραφία Βύρων Κοτζαμάνης, Οι αλλοδαποί στην Ελλάδα, μία πρώτη ανάλυση της γεωγραφικήςτους διασποράς και της συμβολής τους στις πληθυσμιακές μεταβολές της τελευταίας δεκαετίας (1991-2001), στο Μετανάστευση στην Ελλάδα, εκδ. ΙΜΕΠΟ 2008 Χαράλαμπος Κασσίμης, Χρύσα Κασσίμη, Ελλάδα: Ιστορία της Μετανάστευσης, Ιουν 2004, Migration Policy Institute, Washington, DC Μεσογειακό Παρατηρητήριο Μετανάστευσης (επιβ. Μartin Baldwin-Edwards), ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: «Αναλυτική μελέτη για τα διαθέσιμα στοιχεία και προτάσεις για τη συμμόρφωση με τα standards της Ευρωπαϊκής Ένωσης», εκδ. ΙΜΕΠΟ, Νοε 2004 Knowledge Systems ΑΕ, Οι οικονοµικές επιπτώσεις της απασχόλησης των µεταναστών κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας στο ΑΕΠ, εκδ. ΙΜΕΠΟ, Δεκ 2006 ΙΜΕΠΟ, Εκτίμηση του Όγκου των Αλλοδαπών που διαμένουν παράνομα στην Ελλάδα, Απρ 2008, Πρόγραμμα Αινείας Θάνος Μαρούκης, Ανεπίσημη Μετανάστευση στην Ελλάδα,ΕΛΙΑΜΕΠ, Δεκ 2008 Διαδίκτυο www.statistics.gr - ΕΣΥΕ www.antigone.gr - Κέντρο Πληροφόρησης για το Ρατσισμό «ΑΝΤΙΓΟΝΗ» www.iom.int - International Organization for Migration www.migrantsingreece.org www.imepo.gr - Ινστιτούτο Μεταναστευτικής Πολιτικής 17