Μικροοικονομική Ι Ενότητα # 7: Αγορά εργασίας Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 2
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Οι εικόνες προέρχονται από το βιβλίο «Εισαγωγή στην Οικονομική», D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, 2 η έκδοση, 2006, Εκδόσεις Κριτική. 3
Σκοποί ενότητας Παρουσίαση αγοράς εργασίας. Κατανόηση της έννοιας των ελάχιστων απαιτούμενων αποδοχών και της οικονομικής προσόδου. Παρουσίαση του μονοψωνίου και επίδραση του κατώτατου μισθού. Επισκόπηση της έννοιας του ανθρώπινου κεφαλαίου. 4
Περιεχόμενα ενότητας (1 από 2) Αγορά εργασίας. Προσφορά εργασίας. Ισορροπία στον κλάδο παραγωγής. Ελάχιστες απαιτούμενες αποδοχές και οικονομική πρόσοδος. Εκκαθάριση αγορών εργασίας. 5
Περιεχόμενα ενότητας (2 από 2) Μονοψώνιο και κατώτατος μισθός. Ανθρώπινο κεφάλαιο. 6
Αγορά εργασίας Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 7: Αγορά εργασίας Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών
Αγορά εργασίας (1 από 19) Παλαιότατο πρόβλημα στα Οικονομικά. Ζήτηση παραγωγικών συντελεστών (παράγωγη ζήτηση). Παράγωγη ζήτηση (Derived demand): Η ζήτηση ενός συντελεστή παραγωγής είναι παράγωγη ζήτηση επειδή προκύπτει από τη ζήτηση του προϊόντος στην παραγωγή του οποίου απασχολείται ο συντελεστής αυτός. 8
Αγορά εργασίας (2 από 19) Αγορά εργασίας γενικεύσεις. Χρηματικές και μη χρηματικές αμοιβές (και συνθήκες εργασίας). Πρώτα ζήτηση, μετά προσφορά εργασίας. Ζήτηση επιχείρησης, κλάδου, οικονομίας. Ιδιαιτερότητες ανάλογα με μορφή αγοράς εργασίας και προϊόντος, αλλά γενικός κανόνας: Ισορροπία όταν MCL = MRPL. 9
Αγορά εργασίας (3 από 19) Βραχυχρόνια περίοδος. Ζήτηση εργασίας από την ανταγωνιστική επιχείρηση. Κεφάλαιο σταθερό. Τιμή προϊόντος και εργατικός μισθός δεδομένα. Θεωρία παραγωγής. 10
Αγορά εργασίας (4 από 19) Περιοχή όπου APL*P > w. Η επιχείρηση απασχολεί L* εργάτες, ΜPL*P = w. Μεταβολή w. Μεταβολή P. 11
Αγορά εργασίας (5 από 19) Η αξία του οριακού προϊόντος της εργασίας είναι ίση με το πρόσθετο έσοδο του προϊόντος που παράγει ένας επιπλέον εργαζόμενος. Στον τέλειο ανταγωνισμό, με φθίνουσα οριακή παραγωγικότητα. Η επιχείρηση μεγιστοποιεί τα κέρδη της όταν MCL=MVPL. 12
Αγορά εργασίας (6 από 19) 13
Αγορά εργασίας (7 από 19) Πριν το L*, περισσότερο L, προσθέτει περισσότερο στα έσοδα παρά στο κόστος. Το αντίθετο μετά το L*. Απόφαση συμβατή με τον κανόνα μεγιστοποίησης κερδών του τελείου ανταγωνισμού (MR = SMC). 14
Αγορά εργασίας (8 από 19) Σε γενικές γραμμές, παρόμοια ανάλυση και στην περίπτωση όπου η επιχείρηση έχει μονοπωλιακή δύναμη στην αγορά των προϊόντων της. Όμως, αυτή η επιχείρηση αντιμετωπίζει μια καμπύλη ζήτησης των προϊόντων της που έχει αρνητική κλίση. Επομένως, το οριακό έσοδο που εισπράττεται από μια αύξηση του παραγόμενου προϊόντος είναι μικρότερο από την αξία του οριακού προϊόντος της εργασίας (δηλαδή η επιχείρηση πρέπει να μειώσει την τιμή προκειμένου να πωλήσει μεγαλύτερη ποσότητα). Άρα, καμπύλη ζήτησης εργασίας με περισσότερο αρνητική κλίση σε σύγκριση με ανταγωνιστική επιχείρηση. 15
Αγορά εργασίας (9 από 19) Η περίπτωση όπου μία επιχείρηση είναι ο μόνος εκμισθωτής ενός παραγωγικού συντελεστή (π.χ. εργασία) αποκαλείται μονοψώνιο (monopsony). Για παράδειγμα, εξειδικευμένη εργασία ή απομονωμένη γεωγραφική περιοχή. Η μονοψωνιακή επιχείρηση αντιμετωπίζει ολόκληρη την καμπύλη προσφοράς εργασίας, η οποία έχει θετική κλίση. Δηλαδή, πρέπει να προσφέρει υψηλότερο μισθό για την προσέλκυση επιπλέον εργατών. Επομένως, το οριακό κόστος εργασίας (MCL) αυξάνεται με την αύξηση της εργασίας. 16
Αγορά εργασίας (10 από 19) Καμπύλη ζήτησης εργασίας D L. Καμπύλη προσφοράς εργασίας S L. Καμπύλη οριακού κόστους εργασίας MCL. Ανταγωνιστική ισορροπία L C, w C. Μονοψωνιακή ισορροπία L Μ, w Μ. 17
Αγορά εργασίας (11 από 19) Η ανταγωνιστική επιχείρηση θέτει MVPL = W 0 και απασχολεί L 1 εργάτες. Η μονοπωλιακή επιχείρηση αντιμετωπίζει καμπύλη ζήτησης προϊόντος αρνητικής κλίσης, θέτει MRPL = W 0 και απασχολεί L 3 εργάτες. 18
Αγορά εργασίας (12 από 19) Η μονοψωνιακή επιχείρηση για να προσελκύσει επιπρόσθετους εργάτες πρέπει να αυξήσει το μισθό των ήδη εργαζομένων (MCL θετικής κλίσης). Με δεδομένη την τιμή του προϊόντος, η μονοψωνιακή επιχείρηση θέτει MCL = MVPL και απασχολεί L 2 εργάτες. 19
Αγορά εργασίας (13 από 19) Η μονοψωνιακή επιχείρηση που έχει μονοπωλιακή δύναμη στην αγορά προϊόντος, εξισώνει το MCL με το MRPL και απασχολεί L 4 εργάτες. 20
Αγορά εργασίας (14 από 19) Επομένως, τόσο η μονοπωλιακή όσο και η μονοψωνιακή δύναμη μειώνουν τη ζήτηση εργασίας της επιχείρησης (σε σύγκριση με τις ανταγωνιστικές επιχειρήσεις). 21
Αγορά εργασίας (15 από 19) Ζήτηση εργασίας του κλάδου. Αθροίζοντας οριζοντίως τις καμπύλες MVPL όλων των επιχειρήσεων λαμβάνουμε την MVPL 0 για δεδομένη τιμή του προϊόντος. Αν ο μισθός μειωθεί από w 0 σε w 1, αυξάνεται η απασχόληση αλλά και το προϊόν του κλάδου και η τιμή του προϊόντος μειώνεται μετάβαση σε MVPL 1. Ενώνοντας τα αντίστοιχα σημεία Ε 0, Ε 1, κοκ λαμβάνουμε την καμπύλη ζήτησης του κλάδου, D L. 22
Αγορά εργασίας (16 από 19) 23
Αγορά εργασίας (17 από 19) Στη μακροχρόνια περίοδο όλοι οι συντελεστές παραγωγής είναι μεταβλητοί. Επομένως, ο άριστος συνδυασμός εξαρτάται από τις σχετικές τιμές κεφαλαίου και εργασίας. Ερμηνεύει γιατί στις χώρες με άφθονη εργασία χρησιμοποιούνται μέθοδοι παραγωγής με μεγαλύτερη ένταση εργασίας. Μεταβολή των τιμών των παραγωγικών συντελεστών οδηγεί σε αποτελέσματα «υποκατάστασης» και «προϊόντος». 24
Αγορά εργασίας (18 από 19) Μείωση μισθού οδηγεί σε μεταβολή κλίσης γραμμής ίσου κόστους. Συνολικό αποτέλεσμα: AB. Αποτέλεσμα υποκατάστασης: AΓ. Αποτέλεσμα προϊόντος: ΓΒ. 25
Αγορά εργασίας (19 από 19) Αρχικά, SDL 1, w 1, L 1. Μείωση του μισθού από w 1 σε w 2 οδηγεί βραχυχρόνια σε αύξηση της απασχόλησης σε L 2. Μακροχρόνια, περισσότεροι διαθέσιμοι πόροι, αύξηση απασχολούμενου κεφαλαίου, επέκταση παραγωγής και μετάβαση σε SDL 2, w 2, L 3. Μακροχρόνια καμπύλη ζήτησης: LDL. 26
Προσφορά εργασίας Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 7: Αγορά εργασίας Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών
Προσφορά εργασίας (1 από 6) Εργασία προσφέρουν οι εργάτες/καταναλωτές. Κάθε εργάτης μεγιστοποιεί τη χρησιμότητά του που είναι θετική συνάρτηση της κατανάλωσής του και της σχόλης (leisure) του U = U(C, L). Ιδιαιτερότητα, Lmax=24. Κλίση εισοδηματικού περιορισμού. Άριστοι συνδυασμοί και αποτέλεσμα εισοδήματος και υποκατάστασης. 28
Προσφορά εργασίας (2 από 6) Επίδραση εισοδημάτων εκτός εργασίας. Επίδραση αύξησης επιδόματος ανεργίας στην απόφαση προσφοράς εργασίας. Επίδραση αύξησης w. 29
Προσφορά εργασίας (3 από 6) Προσδιορίζοντας το επίπεδο του L σε κάθε επίπεδο του w, λαμβάνουμε την ατομική καμπύλη προσφοράς εργασίας, l, (L+l=24). (Αφού περιστρέψουμε το κάτω διάγραμμα γύρω από τον κάθετο άξονα) Αθροίζοντας οριζοντίως τις ατομικές καμπύλες προσφοράς εργασίας λαμβάνουμε την αγοραία καμπύλη προσφοράς εργασίας. 30
Προσφορά εργασίας (4 από 6) 31
Προσφορά εργασίας (5 από 6) Επομένως, θεωρητικά, η αγοραία καμπύλη προσφοράς εργασίας μπορεί να έχει ίδιο σχήμα με τις ατομικές καμπύλες προσφοράς εργασίας. Συνήθως υποθέτουμε ότι η αγοραία καμπύλη προσφοράς εργασίας (κλάδου ή οικονομίας) έχει θετική κλίση. 32
Προσφορά εργασίας (6 από 6) Εμπειρικές μελέτες δείχνουν ότι: Συνήθως, οι περισσότεροι άνδρες βρίσκονται στο σχετικά ανελαστικό τμήμα της καμπύλης προσφοράς. Συνήθως, πολλές γυναίκες βρίσκονται στο ελαστικό τμήμα της καμπύλης προσφοράς. Ελάχιστα άτομα βρίσκονται στο τμήμα της καμπύλης προσφοράς με αρνητική κλίση (κυρίως όπου υπάρχουν εξαιρετικά υψηλοί οριακοί φορολογικοί συντελεστές). 33
Ισορροπία στον κλάδο παραγωγής Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 7: Αγορά εργασίας Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών
Ισορροπία στον κλάδο παραγωγής Η καμπύλη προσφοράς εργασίας του κλάδου S L S L έχει θετική κλίση. Υψηλότεροι μισθοί απαιτούνται για την προσέλκυση εργατών στον κλάδο. Με δεδομένη τη ζήτηση προϊόντος του κλάδου, η καμπύλη ζήτησης εργασίας του κλάδου έχει αρνητική κλίση. Ισορροπία στο W 0, L 0. 35
Μετατόπιση της καμπύλης ζήτησης Ξεκινώντας από το σημείο ισορροπίας W 0, L 0, μία μείωση στη ζήτηση προϊόντος του κλάδου μετατοπίζει την (παράγωγη) καμπύλη ζήτησης εργασίας στο D' L. Το νέο σημείο ισορροπίας είναι το W 1, L 1. 36
Μεταβολή του μισθού σε άλλο κλάδο παραγωγής Ξεκινώντας από το σημείο ισορροπίας W 0, L 0, μία αύξηση μισθού σε ένα άλλο κλάδο παραγωγής προσελκύει σ αυτόν εργάτες του κλάδου και η καμπύλη προσφοράς εργασίας του κλάδου μετατοπίζεται προς τα αριστερά. Το νέο σημείο ισορροπίας είναι το W 2, L 2. 37
Ελάχιστες απαιτούμενες αποδοχές και οικονομική πρόσοδος Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 7: Αγορά εργασίας Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών
Ελάχιστες απαιτούμενες αποδοχές και οικονομική πρόσοδος (1 από 3) Ελάχιστες απαιτούμενες αποδοχές (transfer earnings): η ελάχιστη πληρωμή που απαιτείται ως κίνητρο απασχόλησης του συντελεστή στη συγκεκριμένη εργασία. Οικονομική πρόσοδος (economic rent): η πρόσθετη αμοιβή που λαμβάνει ένας συντελεστής παραγωγής πάνω από τις ελάχιστες αποδοχές που απαιτούνται για να προσφέρει ο συντελεστής τις υπηρεσίες του στη συγκεκριμένη εργασία. 39
Ελάχιστες απαιτούμενες αποδοχές και οικονομική πρόσοδος (2 από 3) Ισορροπία στο συνδυασμό: W 0, L 0. Αν κάθε εργαζόμενος αμειβόταν μόνο με τις ελάχιστες απαιτούμενες αποδοχές του, οι εργοδότες του κλάδου θα πλήρωναν συνολικά για μισθούς μόνο AEL 0. Όμως όλοι οι εργαζόμενοι στον κλάδο αμείβονται με το μισθό που προσελκύει στον κλάδο τον οριακό εργαζόμενο (W 0 ) και, επομένως, οι εργαζόμενοι του κλάδου συνολικά έχουν οικονομική πρόσοδο ίση με 0AEW 0. 40
Ελάχιστες απαιτούμενες αποδοχές και οικονομική πρόσοδος (3 από 3) Πιθανότατα, λόγω του ότι κανείς εργάτης δεν θα προσφέρει εργασία με μηδενικό μισθό, η περιοχή των συνολικών ελαχίστων απαιτουμένων αποδοχών είναι η 0ΒΑL 0. 41
Εκκαθάριση αγορών εργασίας Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 7: Αγορά εργασίας Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών
Εκκαθαρίζουν οι αγορές εργασίας; (1 Σε πολλές χώρες, ύπαρξη κατώτατου ημερομισθίου. W1: Καμία επίδραση. W2: Απασχόληση 0L 1. Ακούσια ανεργία (involuntary unemployment): L 1 L 2 Ακούσια άνεργοι είναι οι εργάτες που είναι διατεθειμένοι να εργασθούν με τον τρέχοντα μισθό, αλλά δεν βρίσκουν απασχόληση. από 2) 43
Εκκαθαρίζουν οι αγορές εργασίας; (2 από 2) Αναμφίβολα, η αγορά εργασίας εκκαθαρίζει βραδύτερα από τις άλλες αγορές (αν εκκαθαρίζει, ακόμα και μακροχρόνια). Άλλες ερμηνείες: Ρόλος εργατικών συνδικάτων («εντός»-«εκτός», insidersoutsiders). Οικονομίες κλίμακας και ατελής ανταγωνισμός. Μισθοί αποτελεσματικότητας (efficiency wages). Έλλειψη πληροφόρησης για ποιότητα εργαζομένων. Πρόβλημα δυσμενούς επιλογής (adverse selection). Πρόβλημα ηθικού κινδύνου (moral hazard). 44
Μονοψώνιο και κατώτατος μισθός Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 7: Αγορά εργασίας Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών
Μονοψώνιο και κατώτατος μισθός (1 από 2) Πριν την επιβολή κατώτατου μισθού ισορροπία στο (L M, W M ). Μετά την επιβολή κατώτατου μισθού W*, η καμπύλη οριακού κόστους εργασίας μέχρι το L* (σημείο της καμπύλης προσφοράς εργασίας συμβατό με W*) είναι W*Δ και, κατόπιν, η παλαιά MCL. «Εξισώνοντας» MCL και DL το νέο σημείο ισορροπίας είναι το (L* W*) υψηλότερος μισθός και υψηλότερο επίπεδο απασχόλησης! 46
Μονοψώνιο και κατώτατος μισθός (2 από 2) 47
Ανθρώπινο κεφάλαιο Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 7: Αγορά εργασίας Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών
Ανθρώπινο κεφάλαιο (1 από 7) Μέχρι τώρα υποθέταμε ότι η εργασία είναι ομοιογενής. Όμως οι εργαζόμενοι σε μία συγκεκριμένη αγορά εργασίας μπορεί να διαφέρουν σε πολλά χαρακτηριστικά τους. Π.χ. φύλο, φυλή, ηλικία, εκπαίδευση, επαγγελματική εμπειρία, φυσικές ικανότητες, συμμετοχή σε εργατικό συνδικάτο, κ.ο.κ. Πολλά από αυτά τα χαρακτηριστικά συνδέονται με διαφορές στον εργατικό μισθό. Γιατί; 49
Ανθρώπινο κεφάλαιο (2 από 7) Ανθρώπινο κεφάλαιο (human capital) είναι το απόθεμα εξειδίκευσης που έχει συσσωρευθεί από ένα εργαζόμενο. Η αξία του συνίσταται στις δυνατότητες που παρέχει για απόκτηση μελλοντικού εισοδήματος. Επενδυτική απόφαση. Πλήρης πληροφόρηση. 50
Ανθρώπινο κεφάλαιο (3 από 7) Υπολογισμός καθαράς παρούσας αξίας κάθε επιπλέον επιπέδου (ή έτους) εκπαίδευσης (προεξοφλημένες αποδόσεις-κόστος). Ρόλος εκπαίδευσης (παραγωγικότητα ή σηματοδότηση;) Ρόλος επαγγελματικής εμπειρίας. 51
Ανθρώπινο κεφάλαιο (4 από 7) Εκμάθηση στην εργασία (on the job training). Δεξιότητες (skills): Γενικές (general human capital). Εξειδικευμένες στην επιχείρηση (firm specific human capital). Ποιος πληρώνει για την απόκτηση των δεξιοτήτων; Σσυνέπειες για προφίλ ηλικίας-αποδοχών. 52
Ανθρώπινο κεφάλαιο (5 από 7) Ρόλος έμφυτων ικανοτήτων και σηματοδότησης (signaling). Αμοιβή παραγωγικότητας λόγω εκπαίδευσης ή αμοιβή έμφυτων ικανοτήτων. Η επιπρόσθετη εκπαίδευση ορθολογική απόφαση για το άτομο αλλά όχι για την κοινωνία; 53
Ανθρώπινο κεφάλαιο (6 από 7) Ρόλος διακρίσεων. Μισθολογικές διαφορές ανάλογα με φύλο, φυλή, κλπ. Αποδεικνύουν διακρίσεις στην αγορά εργασίας; Όχι αναγκαστικά. Μπορεί να οφείλονται σε διαφορές στο εκπαιδευτικό επίπεδο (και στην ποιότητα εκπαίδευσης) ή/και στην εργασιακή εμπειρία των εργαζομένων. 54
Ανθρώπινο κεφάλαιο (7 από 7) Αν μετά από την απομόνωση της επίδρασης αυτών των παραγόντων παρατηρούμε μισθολογικές διαφορές, τότε μπορούμε να μιλάμε για διακρίσεις στην αγορά εργασίας. Επίδραση μητρότητας, οικογενειακών βαρών, κλπ στην προσφορά δεξιοτήτων από τις επιχειρήσεις και στις αμοιβές των γυναικών. 55
Σχέση ηλικίας και αποδοχών Οι σχέσεις (προφίλ) ηλικίας-αποδοχών δείχνουν πως μεταβάλλονται οι αποδοχές με την ηλικία και την εκπαίδευση. Οι αποδοχές αυξάνονται με το επίπεδο σπουδών. Η διαφορά αυξάνει με την ηλικία. 56
Αγορά εργασίας πτυχιούχων κατά τη βραχυχρόνια και τη μακροχρόνια περίοδο Αρχικά, ισορροπία στο Ε (Ν0,WD), τομή των SS, S S και DD. Αύξηση της ζήτησης σε D D. Σημείο βραχυχρόνιας ισορροπίας Ε (Ν0,WD ). Σημείο μακροχρόνιας ισορροπίας Ε (Ν 1,WD ). Σταδιακή μετατόπιση της SS και ισορροπία σε τομή των S S, D D (και S S ). 57
Απόφαση για επιπλέον εκπαίδευση σε ατομικό επίπεδο Κόστος: Άμεσο. Διαφυγόν εισόδημα. Όφελος: Επιπλέον αμοιβές. Καταναλωτικά ωφέλη εκπαίδευσης (και, ενδεχομένως, εργασιακής θέσης). 58
Τέλος Ενότητας # 7 Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 7: Αγορά εργασίας Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών