Γενετική Βελτίωση Φασολιού. Αποτελέσματα πειραματισμού στην Πρέσπα

Γενετική Βελτίωση Φασολιού. Αποτελέσματα πειραματισμού στην Πρέσπα Γξ. Παπαδφπνπινο Ισάλλεο Δπίθνπξνο Καζεγεηήο ΤΔΙ Γπη. Μαθεδνλίαο ΕΙΑΓΩΓΗ To θνηλφ θαζφιη (Phaseolus vulgaris L.) κεηαθέξζεθε ζηελ Δπξψπε θαηά ηα κέζα ηνπ 16 νπ αηψλα απφ ηνπο Ιζπαλνχο. Πηζαλφλ απφ ηα ηέιε ηνπ ίδηνπ αηψλα δηαδφζεθε θαη ζηελ Διιάδα, φπνπ ε καθξφρξνλε θαιιηέξγεηά ηνπ ζε δηαθνξνπνηεκέλα νηθνινγηθά πεξηβάιινληα, ζε ζπλδπαζκφ κε ηε κεγάιε γελεηηθή παξαιιαθηηθφηεηα, δεκηνχξγεζε πνηθηιία ηχπσλ κε δηαθξηηά γελεηηθά θαη κνξθνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά (Κσζηνπνχινπ, 2002). Οη πεξηζζφηεξνη θαιιηεξγνχκελνη ηχπνη θαζνιηνχ ζηελ Δπξψπε αλήθνπλ ζηε γνληδηαθή δεμακελή ησλ Άλδεσλ (κεγαιφθαξπε θπιή Nueva Granada) (Beebe θ.α., 2001). Ο Singh (1989) πξφηεηλε ηε ρξήζε γελεηηθνχ πιηθνχ απφ ηα δεπηεξεχνληα θέληξα δηαζπνξάο ηνπ θαζνιηνχ ζηελ Δπξψπε (Πνξηνγαιία, Ιζπαλία, Διιάδα, Ιηαιία, Γαιιία, Βνπιγαξία), εηδηθά ιεπθφζπεξκσλ, κεγαιφζπεξκσλ θαη ιαραλνκηθψλ ηχπσλ, ζηνπο νπνίνπο έρεη βξεζεί κεγαιχηεξε παξαιιαθηηθφηεηα, γηα ηε βειηίσζε ησλ θαζνιηψλ ηεο Ακεξηθήο. Σηελ πεξηνρή ηεο Γ. Μαθεδνλίαο ε θαιιηέξγεηα ηνπηθψλ πιεζπζκψλ γηα παξαγσγή μεξνχ θαζνιηνχ απνηειεί αμηφινγε γεσξγηθή δξαζηεξηφηεηα, ηδηαίηεξα ζηηο πεξηνρέο Πξέζπαο θαη Καζηνξηάο φπνπ ιφγσ ησλ πνηνηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ πξντφληνο ραξαθηεξίζηεθε σο Πξντφλ Πξνζηαηεπφκελεο Γεσγξαθηθήο Έλδεημεο. Η εμεκέξσζε ηνπ θνηλνχ θαζνιηνχ θαη ε πίεζε ηεο επηινγήο απφ ηνλ άλζξσπν επέθεξαλ αιιαγέο ζε πνιιά κνξθνινγηθά θαη θπζηνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ. Οη πην επδηάθξηηεο αιιαγέο πνπ έρνπλ ζπκβεί ζηα θαιιηεξγνχκελα θαζφιηα ζε ζρέζε κε ηνπο άγξηνπο ζπγγελείο ηνπο είλαη: Αιιαγή ζρήκαηνο ζε ινβνχο θαη ζπφξνπο, αχμεζε κεγέζνπο θαη βάξνπο ινβψλ θαη ζπφξσλ. Η αχμεζε ηνπ κεγέζνπο ησλ ινβψλ θαη ησλ ζπφξσλ ζηηο θαιιηεξγνχκελεο πνηθηιίεο θαζνιηνχ ζπλνδεχηεθε απφ κείσζε ηνπ αξηζκνχ ινβψλ αλά θπηφ θαη ζπφξσλ αλά ινβφ (Silbernagel, 1986). Τν ρξψκα ηνπ θινηνχ ηνπ ζπφξνπ, απφ καχξν ή πνιχ ζθνχξν ζηνπο άγξηνπο ηχπνπο, παξνπζηάδεη ζήκεξα εμαηξεηηθά κεγάιε πνηθηιφηεηα θαη κάιηζηα ζρεηίδεηαη κε ην ρξψκα ηνπ άλζνπο. Τα αλνηρηφρξσκα θαζφιηα βξάδνπλ γξεγνξφηεξα, θαη ε ρακειφηεξε πεξηεθηηθφηεηα ηνπο ζε θαηλφιεο δεκηνπξγεί δηαθνξεηηθή γεχζε. Παξάιιεια, ηα αλνηρηφρξσκα θαζφιηα θαη ηδίσο ηα ιεπθά, ράλνληαο ηηο ρξσζηηθέο ησλ θαηλνιψλ έγηλαλ επαίζζεηα ζηηο πξνζβνιέο κπθήησλ (Smartt, 1990). Γεληθά, ε πιεηνςεθία ησλ κνξθνινγηθψλ κεηαβνιψλ ζην θνηλφ θαζφιη νθείιεηαη ζε κεηαιιάμεηο ιίγσλ γνληδίσλ (Gepts θαη Debouck, 1991 Koinage θ.α., 1996). Λφγσ θιεηζηνγακίαο, απηέο νη κεηαβνιέο ζεσξνχληαη φηη εμειίρζεθαλ ηαρχηαηα. ΣΟ ΦΑΟΛΙ ΣΗ ΠΡΕΠΑ Αθξηβή ζηνηρεία γηα ην πφηε αθξηβψο άξρηζε ε θαιιηέξγεηα ηνπ θαζνιηνχ ζηελ Πξέζπα δελ ππάξρνπλ. Αλαθέξεηαη φηη πιεζπζκφο θαζνιηνχ κε ηελ επσλπκία «πιαθί» ή «πιαθέ» εηζήρζε ζηελ πεξηνρή ηελ δεθαεηία ηνπ 1920 θαη θαιιηεξγήζεθε ζπζηεκαηηθά ζε θνηιάδεο θαη δξνζεξά κηθξνθιίκαηα. Καηά θαηξνχο θαη κεηά ηελ ιεηηνπξγία ηνπ αξδεπηηθνχ δηθηχνπ θαη ηε κεηαηφπηζε ηεο θαιιηέξγεηαο ζηελ παξαιίκληα δψλε, θαίλεηαη φηη έρνπλ εηζαρζεί ( απφ

κεκνλσκέλνπο θαιιηεξγεηέο ή εκπφξνπο) θαη άιινη πιεζπζκνί ή πνηθηιίεο πνπ ζεσξήζεθαλ παξαγσγηθφηεξνη θαη πεξηζζφηεξν πξνζαξκφζηκνη ζηηο μεξνζεξκηθέο πεδηλέο πεξηνρέο. Απφ ηα ζηνηρεία πνπ ζπιιέμακε δελ πξνθχπηνπλ ζεκαληηθά πςειφηεξεο απνδφζεηο γηα λενεηζαγφκελεο πνηθηιίεο ελψ θαίλεηαη φηη αληηκεησπίδνπλ πξνβιήκαηα ζηαζεξφηεηαο θαη πξνζαξκνζηηθφηεηαο ζην πεξηβάιινλ ηεο πεξηνρήο. Πηζαλφλ απηφ νθείιεηαη ζηελ πξνέιεπζή ηνπο (Τνπξθία, Πνισλία, Οπγγαξία, Κίλα ή άγλσζηεο πξνέιεπζεο) απφ πνιχ δηαθνξεηηθά εδαθνθιηκαηηθά πεξηβάιινληα. Σήκεξα ζηελ Πξέζπα φινη νη θαιιηεξγνχκελνη ζπζηεκαηηθά πιεζπζκνί ή πνηθηιίεο θαζνιηνχ αλήθνπλ ζηνλ αλαξξηρψκελν ζπλερή ηχπν (IV) κε καθξχ αδχλακν βιαζηφ πνπ ρξεηάδεηαη ππνζηήξηγκα θαη έρεη ζπλερή άλζηζε (Papadopoulos θ.α. 2004 ). Με βάζε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ζπφξνπ αλήθνπλ ζηελ θαηεγνξία ησλ ιεπθψλ κεγαιφζπεξκσλ θαζνιηψλ. Σε δεηγκαηνιεςία πνπ θάλακε ην 2003 δηαπηζηψζεθε κεγάιε πνηθηινκνξθία φζνλ αθνξά ην ρξεζηκνπνηνχκελν γελεηηθφ πιηθφ. Γείγκαηα πάξζεθαλ απφ παξαγσγνχο πνπ είραλ θξαηεκέλν ζπφξν γηα ηνπιάρηζηνλ 20 ρξφληα ρσξίο λα έρνπλ «αιιάμεη» ζπφξν κε άιινπο θαιιηεξγεηέο. Πνιιά απφ ηα δείγκαηα είραλ ζεκαληηθφ πνζνζηφ πξνζκείμεσλ απφ ζπφξνπο δηαθνξεηηθνχ κεγέζνπο ή ζρήκαηνο πνπ απνδφζεθε ζηε κεραληθή ζπγθνκηδή θαη ηελ απνπζία νπνηαζδήπνηε επηινγήο απφ κέξνπο ηνπ παξαγσγνχ. Σε κηθξφ αξηζκφ δεηγκάησλ βξέζεθαλ ζπφξνη πνπ δελ ήηαλ θαλ ηχπνπ πιαθέ αιιά είραλ ζρήκα θπιηλδξηθφ ή νβάι. Σε δνθηκαζηηθή θαιιηέξγεηα ησλ δηαθνξεηηθψλ πιεζπζκψλ δηαπηζηψζεθε ζεκαληηθφ πνζνζηφ ησκέλσλ θπηψλ (έσο θαη 20%) κε κηθξή ή θαη κεδεληθή απφδνζε. Οη παξαηεξήζεηο απηέο δείρλνπλ ην ζεκαληηθφ πξφβιεκα πνπ αληηκεησπίδεη ζήκεξα ην θαζφιη ηεο Πξέζπαο φζνλ αθνξά ηελ ηαπηφηεηα θαη ηελ θαζαξφηεηά ηνπ. Η θαζαξφηεηα ηνπ ζπφξνπ είλαη βαζηθή παξάκεηξνο γηα ηελ πςειή πνηφηεηα ηνπ παξαγφκελνπ πξντφληνο. Η πνηφηεηα ησλ θαζνιηψλ ηεο Πξέζπαο νθείιεηαη βεβαίσο ζην θιίκα ην έδαθνο ηεο πεξηνρήο αιιά νπσζδήπνηε θαη ζηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πνηθηιίαο (Papadopoulos θ.α. 2007). Η ληφπηα πνηθηιία δηακφξθσζε θαη δηαηήξεζε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο κέζα απφ ηελ καθξφρξνλε θαιιηέξγεηα θαη ηελ επηινγή πνπ ν θάζε θαιιηεξγεηήο έθαλε ζην ρσξάθη ηνπ δηαιέγνληαο ζπφξνπο απφ ηα δσεξφηεξα, ηα παξαγσγηθφηεξα θπηά, ή απηά πνπ είραλ πεξηζζφηεξνπο θαη κεγαιχηεξνπο ζπφξνπο αλά ινβφ ή αθφκε ζπφξνπο ιακπεξνχο, νκνηφκνξθνπο. Με ηνλ ηξφπν απηφ ν θάζε παξαγσγφο θαιιηεξγψληαο γηα ρξφληα ζε δηαθνξεηηθφ πεξηβάιινλ ( ρσξηφ, πςφκεηξν, έδαθνο, κηθξνθιίκα) θαη επηιέγνληαο κε ηα δηθά ηνπ θξηηήξηα θαηέιεμε λα έρεη ηνλ δηθφ ηνπ ζπφξν πνπ κπνξνχζε λα ηνλ αλαγλσξίδεη απφ ηνπο άιινπο. Οη γελεηηθέο δηαθνξέο (κεγάιεο ή κηθξέο) κεηαμχ ησλ ζπφξσλ δηαθνξεηηθψλ παξαγσγψλ πνπ φινη ήηαλ «πιαθέ Πξέζπαο» δηαπηζηψζεθαλ θαη κέζα απφ γελεηηθέο αλαιχζεηο πνπ έγηλαλ ζηα πιαίζηα ηεο έξεπλαο πνπ πξαγκαηνπνηήζακε (Tertivanidis θ.α. 2008 ). Γπζηπρψο ε κεραληθή ζπγθνκηδή, πνπ βεβαίσο κείσζε ζεκαληηθά ην θφζηνο ηεο θαιιηέξγεηαο, δελ ζπλνδεχηεθε απφ νξγαλσκέλε ζπνξνπαξαγσγή κε απνηέιεζκα λα έρεη αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζηελ πνηφηεηα θαη θαζαξφηεηα ηνπ ρξεζηκνπνηνχκελνπ ζπφξνπ, αθνχ δελ επηηξέπεη ηελ επηινγή ζπφξνπ πνπ παξαδνζηαθά έθαλαλ νη θαιιηεξγεηέο θαη πνπ ζπλερίδνπλ λα θάλνπλ

αθφκε θαη ζήκεξα ζε άιιεο πεξηνρέο (θπξίσο νξεηλέο) φπνπ ην θαζφιη καδεχεηαη αθφκε κε ην ρέξη. Η κεραληθή ζπγθνκηδή επζχλεηαη θαη γηα ην νινέλα κεγαιχηεξν πνζνζηφ πξνζκίμεσλ ζηνλ ρξεζηκνπνηνχκελν ζπφξν θαη ζα πξέπεη λα βξεζεί ηξφπνο ζρνιαζηηθνχ θαζαξηζκνχ ησλ κεραλψλ γηα λα κεησζεί ε πηζαλφηεηα κεηαθνξάο ζπφξσλ απφ παξαγσγφ ζε παξαγσγφ. Ιδηαίηεξε πξνζνρή πξέπεη λα δνζεί ζε πξνζκίμεηο απφ κηθξφζπεξκεο πνηθηιίεο πνπ έρνπλ ηε δπλαηφηεηα παξαγσγήο πνιιψλ θαη κηθξψλ ζπφξσλ θαη κπνξνχλ έηζη λα απμάλνπλ πξννδεπηηθά ην πνζνζηφ ηνπο απφ ρξνληά ζε ρξνληά ππνβαζκίδνληαο έηζη ην παξαγφκελν πξντφλ. Τν κέγεζνο ηνπ ζπφξνπ, ην νπνίν κεηξάηαη δηεζλψο κε ην βάξνο 1000 ή 100 ζπφξσλ, είλαη απφ ηα θχξηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ επεξεάδνπλ ηελ εκπνξηθή αμία ηνπ πξντφληνο Σηε ρψξα καο, ε ηηκή ησλ ιεπθψλ μεξψλ θαζνιηψλ είλαη αλάινγε ηνπ κεγέζνπο ηνπ ζπφξνπ θαη ε ηππνπνίεζε ηνπο πεξηιακβάλεη ηηο εμήο θαηεγνξίεο : α) Μικρόσπερμα, κε βάξνο 1000 ζπφξσλ 150-300 g, β) μετριόσπερμα, απφ 300-450 g, γ) μεγαλόσπερμα, απφ 450-700 g. (Καλνληζκφο Τππνπνίεζεο θαη Δκπνξίαο Οζπξίσλ ΦΔΚ541/ Οθη. 1987). Οη ληφπηνη πιεζπζκνί πνπ θαιιηεξγνχληαη ζηελ Πξέζπα είλαη κεγαιφζπεξκνη κε βάξνο 1000 ζπφξσλ κεγαιχηεξν απφ 600 g. Αληίζεηα πνιιέο απφ ηηο πνηθηιίεο πνπ ήξζαλ αλεμέιεγθηα ζηελ Πξέζπα αλ θαη αλήθνπλ επίζεο ζηελ θαηεγνξία ησλ κεγαιφζπεξκσλ έρνπλ βάξνο 1000 ζπφξσλ 500 έσο 600 g. Η δηαθχιαμε ηνπ ληφπηνπ γελεηηθνχ πιηθνχ είλαη ζεκαληηθή θαη ε αμία ηνπ ζα πξέπεη λα αλαγλσξηζζεί πξψηα απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο θαιιηεξγεηέο. Απφςεηο πνπ θαηά θαηξνχο αθνχγνληαη: «φηη θαζφιη θαη λα θαιιηεξγεζεί ζηελ Πξέζπα ζα πεξπαηήζεη» δελ αληαπνθξίλνληαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα θαη αληίζεηα ππνλνκεχνπλ ην ληφπην πξντφλ πνπ πξνηηκνχλ νη θαηαλαισηέο γηα ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ. Η νξγάλσζε ζπνξνπαξαγσγήο ζηελ Πξέζπα ζα είλαη έλα ζεκαληηθφ βήκα γηα ηε δηαηήξεζε θαη ηε βειηίσζε ηνπ ληφπηνπ γελεηηθνχ πιηθνχ πνπ δηαθνξεηηθά θηλδπλεχεη λα ραζεί. Η πξαθηηθή πνπ αθνινπζείηαη ζήκεξα απφ κεξίδα παξαγσγψλ λα θξαηνχλ ζπφξν γηα ηελ επφκελε ρξνληά απφ ην ρσξάθη πνπ πήγε θαιχηεξα δελ είλαη απνηειεζκαηηθή γηαηί έηζη επηιέγεηαη πεξηβάιινλ θαιιηέξγεηαο θαη φρη ηχπνο ζπφξνπ (Παπαδφπνπινο θ.α. 2006). Η ζπνξνπαξαγσγή ηνπ θνηλνχ θαζνιηνχ είλαη ζρεηηθά απιή επεηδή ην θνηλφ θαζφιη είλαη απηνγνληκνπνηνχκελν θπηφ (>95%) κε ρακειά πνζνζηά θπζηθήο ζηαπξνγνληκνπνίεζεο πνπ θπκαίλνληαη απφ 0-0,007% (Tucker θαη Harding, 1975). Απηφ ζεκαίλεη φηη, φια ηα θαζφιηα απφ κηα θαζνιηά είλαη ίδηα κεηαμχ ηνπο θαη ηελ επφκελε ρξνληά ζα δψζνπλ θπηά παλνκνηφηππα κε ην κεηξηθφ θπηφ. Γειαδή αλ θαιιηεξγεζεί ην θαζφιη έηζη ψζηε ην θάζε θπηφ λα κπνξεί λα ζπγθνκηζηεί κφλν ηνπ κπνξεί εχθνια λα γίλεη επηινγή θαη δηαηήξεζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ ζέινπκε. Ωζηφζν κε ηνλ ηξφπν πνπ γίλεηαη ζήκεξα ε θαιιηέξγεηα δειαδή ζπνξά 4-5 ζπφξσλ αλά ζέζε θαη θαιάκσκα 4 ζέζεσλ καδί απηφ είλαη αδχλαην. Η ζπνξνπαξαγσγή ζα κπνξνχζε λα νξγαλσζεί αξηηφηεξα ζε ζπιινγηθφ επίπεδν ή ελαιιαθηηθά θαη ζε αηνκηθφ αλ πιεξνχληαη νη πξνυπνζέζεηο πνπ αλαθέξζεθαλ πξνεγνχκελα ψζηε λα επηηξέπνπλ αμηνιφγεζε θαη ζπγθνκηδή αηνκηθψλ θπηψλ. Αθφκα θαη ε πεξίπησζε θαιακψκαηνο 4 ζέζεσλ καδί κε έλα φκσο θπηφ αλά ζέζε επηηξέπεη ζε θάπνην βαζκφ ηελ αμηνιφγεζε θαη επηινγή θπηψλ. Δπηθνπξηθά ε δηαινγή ηνπ μεξνχ ζπφξνπ πξηλ ηε ζπνξά σο πξνο ηελ

νκνηνκνξθία ηνπ (ρξψκα, ζρήκα, κέγεζνο, ιακπεξφηεηα) κπνξεί λα βνεζήζεη ζε πεξηζζφηεξν νκνηφκνξθν πξντφλ. Μέρξη πξηλ ιίγα ρξφληα ην ληφπην γελεηηθφ πιηθφ ηνπ θαζνιηνχ ηεο Πξέζπαο παξέκελε αλαμηνπνίεην. Σηα πιαίζηα ηεο έξεπλαο πνπ θάλακε ηελ πεξίνδν 2003-2008 έγηλε αμηνιφγεζε ηνπ ληφπηνπ γελεηηθνχ πιηθνχ θαη κε θξηηήξην ηελ πςειή απφδνζε θαη ηε ζηαζεξφηεηα ζπκπεξηθνξάο (Tokatlidis θ.α. 2009). Ο πεηξακαηηζκφο δηεμήρζε ζην αγξφθηεκα ηνπ ΤΔΙ Γ. Μαθεδνλίαο (Φιψξηλα) ζε ζεξκνθήπην θαη παξαθείκελν ρσξάθη θαηά ηηο θαιιηεξγεηηθέο πεξηφδνπο 2003-2006, ελψ θαηά ηελ πεξίνδν 2005-2008 εγθαηαζηάζεθαλ πεηξάκαηα θαη ζηελ πεξηνρή Πξέζπαο εληφο ηεο δψλεο θαιιηέξγεηαο ηνπ θαζνιηνχ. Απφ ην βειηησηηθφ πξφγξακκα επηιέρζεθε πνηθηιία (θαζαξή ζεηξά) κε πνιχ αμηφινγα ραξαθηεξηζηηθά. Έρεη θαηαηεζεί ήδε αίηεζε (α.π. 346/19-02- 09) ζην Ιλζηηηνχην Διέγρνπ Πνηθηιηψλ γηα εγγξαθή ηεο ζηνλ Δζληθφ θαηάινγν πνηθηιηψλ κε ηελ νλνκαζία «Πξέζπα». Η εγγξαθή ηεο πνηθηιίαο δελ θαηέζηε δπλαηή κέρξη ζήκεξα, αθνχ φπσο πιεξνθνξεζήθακε απαηηείηαη ηξνπνινγία γηα ηε δηαγξαθή απφ ηε ζρεηηθή λνκνζεζία ηεο παξαγξάθνπ πνπ νξίδεη φηη νη πνηθηιίεο γηα παξαγσγή μεξνχ θαζνιηνχ πξέπεη λα είλαη λάλεο θαη φρη αλαξξηρψκελεο!!! Παξάιιεια ζπλερίδεηαη ε έξεπλα γηα ηελ αμηνιφγεζε ησλ ηνπηθψλ πιεζπζκψλ σο πξνο ηα πνηνηηθά ραξαθηεξηζηηθά : πεξηεθηηθφηεηα ζπφξσλ ζε πξσηεΐλε, βξαζηεξφηεηα, αλαινγία ηεο θινχδαο % ηνπ ζπφξνπ, πεξηεθηηθφηεηα ζπεξκάησλ ζε αληηδηαηξνθηθνχο παξάγνληεο. ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ Η χπαξμε αμηφινγνπ ληφπηνπ γελεηηθνχ πιηθνχ δελ ζεκαίλεη φηη δελ είλαη δπλαηφ λα βξεζνχλ θαη άιινη ηχπνη θνηλνχ θαζνιηνχ πνπ λα κπνξνχλ λα θαιιηεξγεζνχλ απνδνηηθά ζηελ Πξέζπα. Μεηξηφζπεξκεο ιεπθέο πνηθηιίεο πνπ δελ ρξεηάδνληαη ππνζηχισζε ζα πξέπεη λα δνθηκαζηνχλ θαη λα αμηνινγεζνχλ ζην πεξηβάιινλ ηεο Πξέζπαο. Σε κηθξφηεξε θιίκαθα ελδερφκελα ζα κπνξνχζαλ λα δνθηκαζηνχλ κεηξηφζπεξκεο πνηθηιίεο κε έγρξσκα ή θαη ξαβδσηά ζπέξκαηα πνπ αλαπηχζζνληαη ζε ζπλζήθεο κεησκέλεο άξδεπζεο. Τα βήκαηα νπσζδήπνηε πξέπεη λα είλαη πξνζεθηηθά ψζηε λα κελ ηεζεί ζε θίλδπλν ε πνιχ θαιή ζέζε πνπ θαηέρεη ζήκεξα ην θαζφιη ηεο Πξέζπαο ζηελ πξνηίκεζε ησλ θαηαλαισηψλ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Beebe, S., J. Rengifo, E. Gaitan, M.C. Duque and J. Tohme. 2001. Diversity and origin of Andean landraces of common bean. Crop Sci. 41:854 962. Gepts, P., and D. Debouck 1991. Origin, domestication, and evolution of the common bean (Phaseolus vulgaris L.). In A. van Schoonhoven and O. Voysest (ed.) Common beans: Research for crop improvement, pp. 7 53. C.A.B. Intl., Wallingford, UK. Koinange, E.M.K., S.P. Singh, and P. Gepts. 1996. genetic control of the domestication syndrome in common bean. Crop Sci. 36:1037-1045. Papadopoulos, I.I., I.S. Tokatlidis, E.G. Tamoutsidis, M. Koutsika-Sotiriou, and. S. Koutroubas. 2007. Crop Yield Potential Estimation under Too Low Density in Dry Bean Genotypes. International Journal of Plant Breeding and Genetics 1 (2): 75-81 Papadopoulos I., I.S. Tokatlidis, K. Tertivanidis and E. Tamoutsidis. 2004. Environmental effects on phenotypic expression are blunted in greenhouse compared to open field (4th International Crop Science Congress, Brisbane, Australia, 26 September 1 October 2004 ). Silbernagel, M.J. 1986. Snap bean breeding. pp: 243-282. In Breeding Vegetable Crops, AVI

Publishing Co. Singh, S.P. 1989. Patterns of variation in cultivated common bean (Phaseolous vulgaris, Fabaceae ). Econ. Bot. 43: 39-57. Smartt, J. 1990. The evolution of agriculturally legumes significant legumes. Pl. Br. Abs. 60:725-731 Tertivanidis, K., O. Koutita, I.I. Papadopoulos, I.S. Tokatlidis, E.G. Tamoutsidis, V. Pappa- Michailidou, M. Koutsika Sotiriou. 2008. Genetic diversity in dry bean populations based on random amplified polymorphic DNA markers. BIOTECHNOLOGY, 7:1-9 Tokatlidis I.S., I.I. Papadopoulos, D. Baxevanos. O. Koutita. 2009. GxE effects on singleplant selection at low density for yield and stability in climbing dry bean. CROP SCIENCE (in press) Tucker, C.L., and J. Harding. 1975. Outcrossing in common bean Phaseolus vulgaris L. J. Amer. Soc. Hort. Sci. 100(3):283-285 Παπαδόποςλορ Ι., Ι. Τοκαηλίδηρ, Μ. Κούηζικα-Σωηηπίος, Σ. Κοςηπούμπαρ, Δ. Ταμοςηζίδηρ, και Π. Γεληγεωπγίδηρ. 2006. Δκηίμηζη παπαγωγικού δςναμικού διαλογών θαζολιού με αξιολόγηζη ζε ζςνθήκερ απαιήρ και πςκνήρ ζποπάρ. (11 ο Πανελλήνιο Σςνέδπιο ηηρ Δλληνικήρ Δπιζηημονικήρ Δηαιπείαρ Βεληίωζηρ Φςηών, 31 Οκηωβπίος-2 Νοεμβπίος 2006, Οπεζηιάδα) Παποςηζή-Κωζηοπούλος, Δ. 2002. Αξιολόγηζη και βεληίωζη εγσώπιων πληθςζμών κοινού θαζολιού (Phaseolus vulgaris L.), με πολλαπλό κπιηήπιο επιλογήρ για ηη δημιοςπγία νέων ποικιλιών. Γιδακη. Γιαηπιβή, Τμήμα Γεωπονίαρ Α. Π. Θεζζαλονίκηρ.