ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

Αποσπάσματα από διδακτικές σημειώσεις Γεωργίου Μανούρη, που δόθηκαν στο πλαίσιο του μαθήματος της περιβαλλοντικής πολιτικής, στην ΕΣΔΔΑ, κατά τα έτη 2009 και εντεύθεν ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Οι ολοένα αυξανόμενες δυσμενείς επιδράσεις στο περιβάλλον, από διάφορους ανθρωπογενείς παράγοντες, είχαν εκτός των άλλων ως αποτελέσματα όχι μόνο να οξυνθούν τα ήδη υπάρχοντα τοπικά και περιφερειακά περιβαλλοντικά προβλήματα, αλλά να δημιουργηθούν ανάλογα προβλήματα παγκόσμιας εμβέλειας, τα οποία δυστυχώς επιδεινώνονται συνεχώς. Μεταξύ των παραπάνω παγκοσμίων περιβαλλοντικών προβλημάτων περιλαμβάνονται: οι κλιματικές μεταβολές, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η αραίωση της στοιβάδας του όζοντος, η ελάττωση της βιοποικιλότητας, τα τεχνολογικά ατυχήματα μεγάλης έκτασης, η ρύπανση του αέρα καθώς και το νέφος στα μεγάλα αστικά κέντρα, τα προβλήματα στη διαχείριση των υδάτων, η υποβάθμιση των δασών και των εδαφών, οι απειλούμενες παράκτιες περιοχές, η διαχείριση των απορριμμάτων, η αστικοποίηση, οι χημικοί κίνδυνοι, το ενεργειακό, η ρύπανση των ωκεανών, η καταστροφή των τροπικών δασών, η ερημοποίηση, η μη ορθολογική χρήση των φυσικών πόρων κ.λ.π. Για τα προβλήματα αυτά, μπορούν να λάβουν χώρα, εκτός των άλλων και οι κάτωθι επισημάνσεις: Α. Τα τελευταία χρόνια ανησυχούμε όλο και περισσότερο για το γεγονός ότι η αύξηση της περιεκτικότητας των αερίων του φαινόμενου του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα θα οδηγήσει σε αλλαγή του κλίματος, με παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας, με αλλαγές στα ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα και με ανύψωση της στάθμης της θάλασσας. Η αναμενόμενη εμβέλεια των αλλαγών στην αύξηση της θερμοκρασίας για τον επόμενο αιώνα κυμαίνεται από 1,5-4,5 βαθμούς Κελσίου και ξεπερνά την αλλαγή που συνέβη στα τελευταία 10.000 χρόνια. Οι κλιματικές μεταβολές θα ενταθούν, εάν δεν ληφθούν μέτρα μείωσης των εκπομπών που δημιουργούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου κυρίως διοξειδίου του άνθρακα (CO2), με αποτέλεσμα την αύξηση της στάθμης της θάλασσας και την εμφάνιση ακραίων καιρικών καταστάσεων, ενώ η συνεχιζόμενη αύξηση της υπεριώδους ακτινοβολίας θα επιτείνει τα προβλήματα τόσο στις ακτές όσο και στα ορεινά τμήματα. Από τη στιγμή που η αύξηση των αερίων του θερμοκηπίου (διοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο, υποξείδιο του αζώτου κλπ) προέρχεται από τις τρέχουσες ανθρώπινες δραστηριότητες, η μείωση των αερίων για τη σταθεροποίηση 1

του κλίματος είναι δυνατόν να απαιτήσει σημαντικές αλλαγές στην κοινωνία και του τρόπου με τον οποίο ζουν οι άνθρωποι. Οι οικονομικές συνέπειες της μείωσης των αερίων του θερμοκηπίου και η σταθεροποίηση του κλίματος, θεωρούνται σχετικά υψηλές. Β. Το 1974, δύο επιστήμονες προειδοποίησαν ότι το στρώμα του όζοντος διέτρεχε κίνδυνο ελάττωσης από τα σύνθετα χημικά τα οποία προστίθενται στην ατμόσφαιρα. Οι ουσίες αυτές αναφέρονται διεθνώς ως CFC (χλωροφθοράνθρακες). Το όζον είναι ένα μόριο οξυγόνου που αποτελείται από 3 άτομα οξυγόνου. Το όζον που εξετάζουμε εδώ, βρίσκεται στην ανώτερη ατμόσφαιρα σε πολύ μικρότερη ποσότητα και ενεργεί ως το μόνο προστατευτικό «κέλυφος» της γης έναντι συγκεκριμένων βλαβερών μηκών κύματος της υπεριώδους ακτινοβολίας, η οποία διαφορετικά θα διείσδυε μέχρι την επιφάνεια της γης. Οι συνέπειες της αυξημένης υπεριώδους ακτινοβολίας από τον ήλιο είναι ιδιαίτερα σοβαρές, επηρεάζουν την ανθρώπινη υγεία και την παραγωγικότητα τόσο των χερσαίων, όσο και των υδρόβιων οικοσυστημάτων. Η μείωση του όζοντος, αποτελεί μια σημαντική απειλή για το παγκόσμιο περιβάλλον και προειδοποιεί τον άνθρωπο, ότι δεν μπορεί να συνεχίσει τη σημερινή του πορεία. Μια μείωση του όζοντος στην στρατόσφαιρα κατά 10% αναμένεται να προκαλέσει 1,6 έως 1,75 εκατομμύρια επί πλέον καταρράκτη των ματιών παγκόσμια και αύξηση των καρκίνων του δέρματος κατά 26%. Γ. Στις επόμενες δεκαετίες, οι ανθρώπινες δραστηριότητες εκτιμάται ότι θα προκαλέσουν την εξαφάνιση του 1/5 περίπου των ειδών του πλανήτη. Η σημαντικότατη αυτή απώλεια της βιοποικιλότητας οφείλεται σε πολλές ανθρώπινες δραστηριότητες στις οποίες συμπεριλαμβάνονται η εκχέρσωση δασών, η ερημοποίηση, τα υδροαναπτυξιακά έργα ευρείας κλίμακας, η γεωργία, η αλιεία, η ρύπανση, το κυνήγι και η λαθροθηρία. Το πρόβλημα της βιοποικιλότητας θα οξυνθεί τα επόμενα χρόνια. Για παράδειγμα σήμερα υπάρχουν 215.000 είδη σε όλη την Ευρώπη. Για τα απειλούμενα είδη, το ποσοστό επικινδυνότητας για εξαφάνιση είναι : 52% για τα ψάρια, 45% για τα ερπετά, 42% για τα θηλαστικά, 30% για τα αμφίβια και 15% για τα πτηνά. Στην περίπτωση των φυτών το ποσοστό είναι 21%. Η Μεσόγειος φιλοξενεί τη μεγαλύτερη βιοποικιλότητα. Οι κίνδυνοι βεβαίως ανάγονται στον μη ελεγχόμενο τουρισμό στην εντατική καλλιέργεια με τη χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων και στην υποβάθμιση των υδάτων. Η μείωση της βιοποικιλότητας θα προκαλέσει σοβαρή οικολογική και οικονομική απώλεια, ενώ ταυτόχρονα θα επιφέρει έμμεσες συνέπειες στην αναπαραγωγή, στην αισθητική και την ηθική. Δ. Τα μεγάλα ατυχήματα τύπου «Σεβέζο», έχουν πολλές φορές εκτός από τις αρρώστιες και τους θανάτους που τα συνοδεύουν και μη ανατρέψιμες επιπτώσεις στο περιβάλλον. Το ίδιο συμβαίνει και με μια άλλη κατηγορία ατυχημάτων μεγάλης έκτασης, αυτά που προκαλούν τα μεγάλα 2

πετρελαιοφόρα πλοία που αφήνουν πετρελαιοκηλίδες με χιλιάδες τόνους αργού πετρελαίου. Ε. Τον τελευταίο αιώνα η ανάπτυξη της εκβιομηχάνισης, η αύξηση του πληθυσμού και η άνοδος του βιοτικού επιπέδου στις αναπτυσσόμενες χώρες, συνοδεύεται από αυξανόμενα επίπεδα ρύπανσης του αέρα. Μέχρι τα μέσα του αιώνα, η γνωστοποίηση των κινδύνων στο κοινό, επέφερε την έναρξη εθνικών προγραμμάτων που σχεδιάστηκαν για να αντιμετωπίσουν τις δυσάρεστες συνθήκες. Ενώ η ρύπανση του αέρα θεωρήθηκε ότι αποτελεί κυρίως τοπικό πρόβλημα που επικεντρώνεται σε αστικές ή βιομηχανικές περιοχές, τώρα γνωρίζουμε ότι το πρόβλημα είναι πολύ πιο σύνθετο και περιλαμβάνει τοπικές, περιφερειακές, ακόμη και παγκοσμίου επιπέδου συνιστώσες. Η ρύπανση του αέρα δε γνωρίζει κρατικά σύνορα. Ενώ τα προβλήματα της τοπικής ρύπανσης του αέρα υφίστανται ακόμη, παρουσιάζονται επίσης και περιφερειακά, όπως το φωτοχημικό νέφος, καθώς και μια εναπόθεση οξέων σε διεθνές επίπεδο. Σε παγκόσμιο επίπεδο, η μείωση του στρατοσφαιρικού όζοντος και η αλλαγή στο παγκόσμιο κλίμα αποτελούν σήμερα θέματα ευρείας δραστηριότητας. Η ρύπανση του αέρα μπορεί να θεωρηθεί σοβαρό και αναπτυσσόμενο πρόβλημα σε κάθε σημείο του πλανήτη. ΣΤ. Τα δάση κινδυνεύουν από ανθρώπινες δραστηριότητες που σε μια πρόχειρη καταγραφή και ιεράρχιση των κινδύνων αυτών είναι: οι πυρκαγιές, οι οικοπεδοφάγοι, η ανάγκη των υποανάπτυκτων κυρίως περιοχών σε ξυλεία ως καύσιμο, αλλά και των ανεπτυγμένων για τις οικοδομές, την κατασκευή πλοίων, την επιπλοποιία κ.λ.π. Τα τροπικά δάση αποτελούν ένα κύριο τμήμα των οικολογικών συστημάτων του πλανήτη μας, καθώς παρουσιάζουν μια εκπληκτικά υψηλή περιεκτικότητα βιολογικής δραστηριότητας. Μέχρι πρόσφατα τα τροπικά δάση κάλυπταν το 16% της επιφάνειας του πλανήτη, συνεισέφεραν το 29% του συνόλου της παγκόσμιας καθαρής παραγωγής βιομάζας και διατηρούσαν το 56% της παγκόσμιας βιομάζας. Δυστυχώς, οι πρόσφατες ανθρώπινες δραστηριότητες οδήγησαν σε μείωση της τάξης του 50% των τροπικών δασών. Με βάση τις τρέχουσες τάσεις, τα δάση που απέμειναν θα καταστραφούν μέσα σε μερικές μόλις δεκαετίες. Ζ. Είναι γνωστό ότι απαραίτητη προϋπόθεση για την ύπαρξη της ζωής στο πλανήτη μας είναι και το νερό. Δυστυχώς όμως ρυπαίνουμε το νερό με δεκάδες τρόπους ρύπανσης ή μόλυνσης όπως : Ρύπανση από παθογόνους μικροοργανισμούς, ρύπανση από πετρελαιοειδή, παρουσία και περίσσεια αιωρουμένων σωματιδίων, ρύπανση με οξέα, με τοξικά άλατα βαρέων μετάλλων, με την παρουσία συγκεκριμένων ανεπιθύμητων συνθετικών ενώσεων από τις οποίες τα απορρυπαντικά είναι το κύριο παράδειγμα. Η παρουσία στα επιφανειακά νερά οργανικών ουσιών που έχουν ως αποτέλεσμα την αυξημένη απαίτηση οξυγόνου, που είναι διαλυμένο στον 3

αποδέκτη έχει ως άμεση συνέπεια την εμφάνιση της πλέον συνηθισμένης και σημαντικής ρύπανσης των επιφανειακών νερών. Η. Στις τελευταίες δεκαετίες, τα διάφορα κρούσματα λιμού που παρουσιάστηκαν, συνδέθηκαν αναπόσπαστα με τις ξηρασίες στην Αφρική, κάτω από τη Σαχάρα, στη βορειοανατολική Βραζιλία και σ' άλλα μέρη, τα οποία άρχισαν να αφυπνίζουν τον παγκόσμιο πληθυσμό για τις τρομερές συνέπειες, που επέφερε η υποβάθμιση μιας κάποτε παραγωγικής γης. Ερημοποίηση είναι η μείωση ή η καταστροφή της βιολογικής δυνατότητας της γης, με τελικό αποτέλεσμα τη δημιουργία ερήμων. Αυτή είναι, εκτός των άλλων, μια από τις συνέπειες της γενικευμένης υποβάθμισης των οικοσυστημάτων. Θ. Οι ωκεανοί αποτελούν τους μεγαλύτερους κοινόχρηστους χώρους. Καλύπτουν πάνω από το 70% της επιφάνειας της γης με αλμυρό νερό που κυμαίνεται από 3-10 χιλιάδες μέτρα βάθος, αποτελώντας το κυρίαρχο φυσικό χαρακτηριστικό αυτού του πλανήτη. Η ρύπανση των ωκεανών είναι κατά ένα μέρος συνέπεια της υποβάθμισης του παράκτιου περιβάλλοντός τους. Καθώς τα γλυκά νερά αποστραγγίζονται προς τη θάλασσα, μεταφέρουν τα απόβλητα που δημιουργούνται στην ξηρά. Έτσι αναγνωρίζεται ότι η αστικοποίηση και η εκβιομηχάνιση, που συνδέονται με την ανάπτυξη αποτελούν βασικούς συντελεστές στην υπερφόρτωση με τοξικούς ρύπους και στη φυσική υποβάθμιση των παράκτιων περιοχών. ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ 2.1 Συνδιάσκεψη Ρίο Υπάρχουν δύο βασικοί σταθμοί, στις προσπάθειες για την προστασία του περιβάλλοντος.πρώτος σταθμός υπήρξε η Συνδιάσκεψη της Στοκχόλμης για το Ανθρώπινο Περιβάλλον (1972), από την οποία υιοθετήθηκαν και ενεργοποιήθηκαν ορισμένες θεμελιώδεις αρχές του Δικαίου του Περιβάλλοντος (Διακήρυξη και Σχέδιο Δράσης). Στη Συνδιάσκεψη της Στοκχόλμης όμως, δεν κατέστη δυνατό να υιοθετηθούν νομικά κείμενα υποχρεωτικού χαρακτήρα. Ως δεύτερος σταθμός, θεωρείται η Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (UNCED), που πραγματοποιήθηκε στο Rio de Janeiro (Ιούνιος 1992). Ένα από τα βασικά στοιχεία αναφοράς, της Συνδιάσκεψης, υπήρξε η Έκθεση «Το Κοινό μας Μέλλον» (Our Common Future) που συνέταξε η Παγκόσμια Επιτροπή για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (WCED). Πρόκειται για την «Έκθεση Brundtland» όπως είναι ευρύτερα γνωστή από την Πρόεδρο της Επιτροπής Dr. Gro Harlem Brundtland. Στην έκθεση αυτή χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά ο όρος «βιώσιμη ανάπτυξη». Η Συνδιάσκεψη του Ρίο, θεωρήθηκε ως 4

ευκαιρία επεξεργασίας στρατηγικών και σφαιρικών πολιτικών για την αντιμετώπιση της υποβάθμισης του φυσικού περιβάλλοντος. Κύριο άξονα αυτής της τάσης θα μπορούσε να θεωρήσει κανείς την αναδιάρθρωση των διεθνών και εθνικών μηχανισμών, που στοχεύουν στην προαγωγή της αυτοσυντηρούμενης και οικολογικά συμβατής ανάπτυξης σε όλα τα κράτη της υδρογείου. Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών μέσω της Συνδιάσκεψης για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη δοκίμασε να προωθήσει ένα σχέδιο δράσης (τον Οδηγό/Agenda 21) με σκοπό τη ρύθμιση και τον αποτελεσματικό έλεγχο των οικονομικών, τεχνολογικών και θεσμικών συστημάτων, έτσι ώστε ο 21ος αιώνας να επιτρέψει στους κατοίκους του Πλανήτη να επιβιώσουν και να συμβιώσουν μέσα σε ένα ισόρροπο περιβάλλον. Η σύγκληση αυτής της Συνόδου από τον Οργανισμό των Ηνωμένων Εθνών, πρέπει να χαρακτηρισθεί ως ένα κομβικό σημείο στην προσπάθεια της διεθνούς κοινότητας να προσεγγίσει αποτελεσματικά τα παγκόσμια οικολογικά προβλήματα, και να αναζητήσει συγκεκριμένο δεσμευτικό νομικό και θεσμικό πλαίσιο για την προστασία του περιβάλλοντος και, τέλος, να αναπτύξει μια ενιαία πολιτική για την επίλυση αυτών των προβλημάτων. Στο πλαίσιο της συνδιάσκεψης του Ρίο, εκτός των άλλων, κατανοήθηκε η αναγκαιότητα σχεδιασμού ενός πλαισίου όπου όλες οι αναπτυσσόμενες χώρες οφείλουν να κινήσουν την αναπτυξιακή και παραγωγική πολιτική τους. Παράλληλα, οι ανεπτυγμένες βιομηχανικά και τεχνολογικά χώρες φαίνεται να συνειδητοποίησαν την ανάγκη επαναπροσδιορισμού των οικονομικών επιλογών τους για να μην αντιμετωπίσουν δυσάρεστες εκπλήξεις στο μέλλον. Στις 14 Ιουνίου, η Συνδιάσκεψη του ΟΗΕ για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη, μετά από πρόταση της Βραζιλίας, υιοθέτησε με σχετική απόφαση (resolution): α) τη Διακήρυξη του Ρίο για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη β) τον Οδηγό 21 (Agenda 21) και γ) τη Δήλωση Αρχών για τη Διαχείριση, Διατήρηση και Αυτοσυντηρούμενη Ανάπτυξη των Δασών όλων των Τύπων. Πρόκειται για νομικά κείμενα μη δεσμευτικού χαρακτήρα τα οποία υιοθετήθηκαν με consensus από τη Συνδιάσκεψη και σύμφωνα με τη σχετική απόφαση έπρεπε περαιτέρω να προωθηθούν στην επόμενη τακτική σύνοδο του ΟΗΕ για ανάλογη διαδικασία αποδοχής τους. Η Συνδιάσκεψη του Ρίο εκφράζει το αποτέλεσμα της εξέλιξης αυτής, όπου η διεθνής κοινότητα σε κυβερνητικό επίπεδο αναγνωρίζει πλέον την απόλυτη αλληλεξάρτηση περιβάλλοντος-ανάπτυξης, τις κοινές αλλά διαφορετικές ευθύνες και υποχρεώσεις των Κρατών της διεθνούς κοινότητας κλπ Επίσης εκτός από τα τρία προηγούμενα μη υποχρεωτικά κείμενα, στα πλαίσια της Συνδιάσκεψης τέθηκαν για υπογραφή και οι δύο Συμβάσεις, δηλαδή η Σύμβαση για τη Βιολογική Ποικιλομορφία και η Σύμβαση Πλαίσιο για την Αλλαγή του Κλίματος. Τα δύο κείμενα συγκέντρωσαν 153 υπογραφές Κρατών 5

στη διάρκεια της Συνδιάσκεψης, ενώ τα υπέγραψε και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Η Συνδιάσκεψη του Ρίο οπωσδήποτε αποτελεί ένα. σημαντικό ορόσημο για την παγκόσμια κοινότητα όσον αφορά την αντιμετώπιση του περιβαλλοντικού και αναπτυξιακού προβλήματος. Όμως οι αποφάσεις που ελήφθησαν στο Ρίο και περιέχονται κυρίως στα προηγούμενα πέντε κείμενα που προέκυψαν από τη Συνδιάσκεψη, απαιτούν περαιτέρω υλοποίηση. Η διαδικασία αυτή έχει αποδειχθεί και στο παρελθόν ιδιαίτερα δύσκολη και χρονοβόρα. Ο ΟΔΗΓΟΣ 21 (AGENDA 21) Πρόκειται για ένα, τόσο κατανοητό όσο και δυναμικό, Πρόγραμμα Δράσης για υιοθέτηση και υλοποίηση από τις κυβερνήσεις της UNCED. Προβλέπει δράση σε όλους τους τομείς της διαρκούς ανάπτυξης που αφορά τον Πλανήτη, από την ημέρα υιοθέτησης του μέχρι τον 21ο αιώνα. Ο Οδηγός 21 αποτελεί ένα ιστορικό ήδη, όσο και μνημειώδες, τεχνοκρατικό κείμενο, με έντονη την πολιτική διάσταση όλων των προβλημάτων που αντιμετωπίζει στα πλαίσια δρομολόγησης μέτρων για την επίλυση τους. Τα 40 κεφάλαια της χωρίζονται σε ένα περιεκτικό σε έννοιες προοίμιο και τέσσερεις μεγάλες ενότητες, μέσα από τις οποίες επιχειρείται ο συνδυασμός της ίσης και παράλληλης εξέλιξης όλων των συνιστωσών και παραμέτρων του αναπτυξιακού φαινόμενου. Η Συνδιάσκεψη του Ρίο ντε Τζανέιρο, σε αντίθεση με την αντίστοιχη της Στοκχόλμης (1972) η οποία περιορίσθηκε στην υιοθέτηση κειμένων νομικά μη υποχρεωτικών (soft law), αποδείχθηκε περισσότερο αποφασιστική για την ουσιαστική επίλυση των παγκόσμιων περιβαλλοντικών προβλημάτων. Επιτεύχθηκε γενικότερη συναίνεση, προχώρησε και στην υπογραφή δύο συμβάσεων, δηλαδή νομικών κειμένων υποχρεωτικού χαρακτήρα (hard law). Πρόκειται για τη «Σύμβαση σχετικά με τη Βιολογική Ποικιλομορφία» και τη «Σύμβαση για την Αλλαγή του Κλίματος». Αντικείμενο δηλαδή και των δύο κειμένων είναι το φυσικό περιβάλλον στη στενή και την ευρεία του έννοια. 2.2 Συνδιάσκεψη Γιοχάνεσμπουργκ Οι απόψεις για τα αποτελέσματα που επετεύχθησαν στην Παγκόσμια Διάσκεψη για την Αειφόρο Ανάπτυξη στο Γιοχάνεσμπουργκ, τον Σεπτέμβριο του 2002 ποικίλουν. Οι περισσότεροι αναφέρουν πως το Σχέδιο Δράσης που υιοθετήθηκε απέχει πολύ από τον αρχικό στόχο - τη μετατροπή σε πράξεις, με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα και άντληση πόρων των προθέσεων που διατυπώθηκαν πριν 10 χρόνια στο Ρίο. Έτσι στις 65 σελίδες του, υπάρχουν όλο κι όλο μόνον δύο δεσμεύσεις σε σύνολο 10 σημείων που είχαν θεωρηθεί καθοριστικά για την παγκόσμια συνδιάσκεψη. Σαν μεγάλη ήττα των οικολογικών οργανώσεων μπορεί να θεωρηθεί και η ανυπαρξία μιας συμφωνίας για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, και η από το παράθυρο 6

εισαγωγή της πυρηνικής ενέργειας σαν καθαρή ενέργεια που δεν ρυπαίνει το περιβάλλον, παρ' ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπάθησε αρκετά δεν κατάφερε να πείσει τις ΗΠΑ. Υπήρχαν όμως ορισμένοι που γνώριζαν από πριν πως τα θέματα που μπήκαν στην Διάσκεψη ήταν τόσο πολλά, τα περίφημα 10 σημεία, που δεν επρόκειτο να καταλήξουν εύκολα σε δεσμεύσεις. Αν συνυπολογιστούν και τα πολλαπλά μέτωπα που ανοίχθηκαν στο Γιοχάνεσμπουργκ, τότε δεν υπήρξε αποτυχία 100%, όπως αναφέρουν οι απαισιόδοξοι, οι οικολογικές και οι ανθρωπιστικές οργανώσεις. Η πρώτη δέσμευση που έλαβε χώρα, αφορά την αποχέτευση, η οποία σήμερα αποτελεί 'πολυτέλεια' για 2.4 δισ. άτομα στον πλανήτη μας. Η συνδιάσκεψη αποφάσισε τη λήψη μέτρων ώστε έως το 2015 να μειωθεί η σημαντική αυτή έλλειψη στο 50% σε σχέση με τα σημερινά επίπεδα. Η δεύτερη δέσμευση αφορά τα μέτρα για την αλιεία στους ωκεανούς, ώστε να αυξηθούν τα ιχθυοαποθέματα έως το 2015, ενώ τρία χρόνια νωρίτερα θα πρέπει να δημιουργηθεί ένα δίκτυο προστασίας των παράκτιων περιοχών. Στα υπόλοιπα θέματα, δεν πάρθηκαν αποφάσεις ούτε έγιναν χρονοδιαγράμματα. Στο επίκεντρο των διαπραγματεύσεων βρέθηκαν οι λεγόμενες "δέκα πληγές" του πλανήτη : το δημογραφικό, η φτώχεια, η υπερεκμετάλλευση των πηγών, το κλίμα, η αποψίλωση των δασών, το όζον, το νερό, η εξαφάνιση των ζώων, η διάβρωση των εδαφών και η εξάντληση του θαλάσσιου πλούτου. Ειδικότερα, ΦΤΩΧΕΙΑ Προωθήθηκε η υγεία και η εκπαίδευση των γυναικών. Τέθηκε ως στόχος να μειωθεί στο ήμισυ ο τα 1.2 δισεκατομμύρια των ανθρώπων που ζουν με λιγότερο από ένα δολάριο την ημέρα ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ-ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ Αποφασίστηκε, αλλά χωρίς την απαρίθμηση συγκεκριμένων μέτρων, να αναστραφεί η πορεία εξαφάνισης των οικοσυστημάτων, τα οποία όμως δεν προβλέφθηκε να καταγραφούν. Οι οικολογικές οργανώσεις δήλωσαν απογοητευμένες που δεν τέθηκαν περισσότερο φιλόδοξοι στόχοι. ΕΝΕΡΓΕΙΑ-ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ Αρχικός στόχος, επίσης, ήταν να αυξηθεί στο 15%, έως το 2010, το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην παγκόσμια ενεργειακή κατανάλωση. Η διατύπωση είναι τελικά τόσο γενικόλογη, που δεν αποκλείει ούτε την αύξηση της πυρηνικής ενέργειας. Από την πλευρά τους πάντως οι χώρες της ΕΕ ανακοίνωσαν ότι θα διαθέσουν 700 δισ. ευρώ σε αυτό τον τομέα, ενώ οι ΗΠΑ μίλησαν για επενδύσεις της τάξης των 43 εκατ. δολαρίων για το 2003. Η ΕΞΑΝΤΛΗΣΗ ΤΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥ ΠΛΟΥΤΟΥ 7

Η υπεραλιεία είναι η καταστροφή μιας βασικής πηγής πρωτεϊνών για τους κατοίκους των φτωχών παράκτιων περιοχών. Έτσι σχεδιαζόταν να καθιερωθούν έλεγχοι των αλιευτικών στόλων των αναπτυσσόμενων χωρών. Στην διάσκεψη οι συμμετέχοντες δεσμεύτηκαν για την αναβίωση των ψαρότοπων έως το 2015 και την ίδρυση ενός δικτύου προστασίας των θαλάσσιων περιοχών, από τη χρονοδιαγράμματα πολύ μακροχρόνια. ΧΗΜΙΚΑ Χωρίς να περιλαμβάνεται η αρχή της πρόληψης, συμφωνήθηκε ότι ως το 2020 θα πρέπει να σταματήσει η παρασκευή και η χρήση χημικών ουσιών. ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΝΗ Ενώ δυστυχώς δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι ζούσαν το 2002, χωρίς πρόσβαση σε πόσιμο νερό και δίκτυο αποχέτευσης, τα πλούσια κράτη κλήθηκαν να συμφωνήσουν σε συγκεκριμένους στόχους και χρονοδιαγράμματα. Είναι ένας από τους τομείς στους οποίους είχαν αναπτυχθεί σημαντικές πρωτοβουλίες από την πλευρά της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που ήδη είχε θέσει σε εφαρμογή το πρόγραμμα «Νερό για τη ζωή». Ομοίως και η Ελλάδα είχε αναλάβει σημαντικές πρωτοβουλίες για την περιοχή της Μεσογείου και τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Όπως και στα θέματα υγιεινής, η διάσκεψη προβλέπει να μειωθεί κατά 50% ο πληθυσμός που δεν έχει πρόσβαση σε υγιεινό νερό. ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Η διαφθορά, που οδηγεί σε οικονομική κακοδιαχείριση, η απουσία δημοκρατικών θεσμών και η παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ορθώνουν εμπόδια στη βιώσιμη ανάπτυξη Όμως στην Διάσκεψη οι αντιδράσεις της ομάδας G77, των αναπτυσσόμενων χωρών, εμπόδισαν την υιοθέτηση αυστηρότερης φρασεολογίας. Αναγνωρίστηκε, ωστόσο, η σχέση ανάμεσα στα ανθρώπινα δικαιώματα και το περιβάλλον. ΕΜΠΟΡΙΟ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ Ελπίδα όλων ήταν να ανασταλεί η καταστροφή των φυσικών πόρων στο όνομα του ελεύθερου εμπορίου και να αντιμετωπιστεί ο αθέμιτος ανταγωνισμός με τις τοπικές βιομηχανίες. Αρκετοί ήλπιζαν να θεσμοθετηθεί κάποιος έλεγχος επί του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Συμφωνήθηκε να αποκτήσουν οι περιβαλλοντικές συνθήκες «βάρος» ανάλογο με εκείνο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ). Ο ΠΟΕ δεν θα έχει δικαίωμα να θυσιάζει τους αναπτυξιακούς και περιβαλλοντικούς στόχους στον βωμό του ελεύθερου εμπορίου. ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 8

Ήταν η πιο κρίσιμη συζήτηση. Περιλάμβανε θέματα όπως το περιβάλλον, η καταστροφή της στοιβάδας του όζοντος, αλλά και ένα σχέδιο για την παραγωγή των αγαθών και των υπηρεσιών που θα έκαναν τον κόσμο περισσότερο φιλόξενο για όλους χωρίς αρνητικές συνέπειες για το περιβάλλον. Οι συμμετέχοντες συμφώνησαν να εκπονήσουν ένα σχέδιο δράσης μέσα στα επόμενα δέκα χρόνια και να δρομολογήσουν μια εκστρατεία αφύπνισης της οικολογικής συνείδησης των καταναλωτών ΑΦΡΙΚΗ Επιτεύχθηκαν συμφωνίες για την υπεξαίρεση γης, τα δικαιώματα των γυναικών να κληρονομούν και να κατέχουν γη, την ασφάλεια των τροφίμων. Αναγνωρίστηκε ότι η Αφρική απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή. Οι ΗΠΑ ανακοίνωσαν ότι θα χρηματοδοτήσουν, έως το τέλος του 2003, με 2,3 δισ. δολάρια τις έρευνες κατά του ΑΙDS, της ελονοσίας και άλλων θανατηφόρων ασθενειών. Από την άλλη πλευρά οι αφρικανικές χώρες θεωρούν ότι η βοήθεια από τον αναπτυγμένο κόσμο συνδέεται υπερβολικά με το εμπόριο και μπορεί να οδηγήσει σε περαιτέρω εκμετάλλευση των φυσικών τους πόρων. Οι οικολογικές και οι ανθρωπιστικές οργανώσεις διατήρησαν πολλές επιφυλάξεις για το κατά πόσον τα ωραία λόγια θα μετατραπούν σε έργα. 2.3 Σημαντικές διεθνείς συμβάσεις για το περιβάλλον Μεταξύ των σημαντικών διεθνών Συμβάσεων για το Περιβάλλον, περιλαμβάνονται και οι ακόλουθες: 1. Σύμβαση Ραμσάρ για την προστασία των διεθνούς ενδιαφέροντος υγροτόπων H σύμβαση Ραμσάρ υπεγράφη το 1971 στην πόλη Ραμσάρ του Ιράν. Σκοπός της είναι η προστασία και διατήρηση των υγροτόπων διεθνούς ενδιαφέροντος 2. Σύμβαση της Βέρνης για τη διατήρηση της άγριας ζωής H Σύμβαση για την διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης, καταρτίσθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης και υπεγράφη στη Βέρνη της Ελβετίας το 1979. Η Σύμβαση της Βέρνης ήταν πρωτοπόρος για την προστασία των ειδών και των οικοτόπων τους στην Ευρώπη και αποτέλεσε τη βάση για τη δημιουργία της Οδηγίας 92/43 ΕΟΚ για τους οικοτόπους. Σκοπός της είναι η διατήρηση των ειδών άγριας χλωρίδας και πανίδας της Ευρώπης, ιδίως εκείνων που απειλούνται με εξαφάνιση, καθώς επίσης η διατήρηση των φυσικών οικοτόπων των ειδών αυτών. 3. Σύμβαση για το διεθνές εμπόριο αγρίων ειδών πανίδας και χλωρίδας που απειλούνται με εξαφάνιση (Σύμβαση CITES) 9

Η σύμβαση για το διεθνές εμπόριο των ειδών που απειλούνται με εξαφάνιση υπεγράφη το 1973 στην Ουάσιγκτον των Η.Π.Α. Σκοπός της Σύμβασης είναι η προστασία ορισμένων ειδών άγριας πανίδας και χλωρίδας τα οποία απειλούνται με εξαφάνιση, μέσω του ελέγχου ή της απαγόρευσης του διεθνούς εμπορίου των ειδών αυτών. Η αναφερόμενη Σύμβαση, είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς μέσω του περιορισμού του διεθνούς εμπορίου αγρίων ζώων και φυτών επιτυγχάνεται και η προστασία των βιοτόπων τους. 4. Σύμβαση για τη βιολογική ποικιλότητα Ως βιολογική ποικιλότητα νοείται: α) Η ποικιλία των ειδών συμπεριλαμβανομένων των φυτών των ζώων και των μικροοργανισμών β) Η ποικιλία που υπάρχει ανάμεσα στα άτομα του κάθε είδους και η οποία έχει γενετική βάση και γ) Η ποικιλία των οικοσυστημάτων. Η Σύμβαση για τη βιολογική ποικιλότητα του Ο.Η.Ε υπεγράφη στο Ρίο το 1992, στο πλαίσιο της Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για το περιβάλλον και την ανάπτυξη. Σκοπός της Σύμβασης είναι η διατήρηση και η προστασία της βιολογικής ποικιλότητας, η βιώσιμη χρησιμοποίηση των συστατικών της και ο ορθός και ισότιμος καταμερισμός των ωφελημάτων που προκύπτουν από τη χρησιμοποίηση των γενετικών πόρων. 5. Σύμβαση της Βόννης για τη διατήρηση των αποδημητικών ειδών της άγριας πανίδας Η σύμβαση για τη διατήρηση των αποδημητικών ειδών της άγριας πανίδας υπεγράφη στη Βόννη το 1979 και τέθηκε σε ισχύ το 1983, έχοντας ως σκοπό την προστασία και τη διατήρηση των ειδών εκείνων των αγρίων ζώων τα οποία είναι αποδημητικά, και για το λόγο αυτό είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα σε κινδύνους όπως η συρρίκνωση των βιοτόπων αναπαραγωγής, το υπερβολικό κυνήγι κατά τις μεταναστευτικές διαδρομές, και η υποβάθμιση των περιοχών διατροφής. Για την επιβίωση των ειδών αυτών απαιτείται συνεργασία και συντονισμένη δράση από όλα τα Κράτη της ζώνης εξάπλωσης κάθε αποδημητικού είδους. Η σύμβαση της Βόννης παρέχει το πλαίσιο για αυτή τη συνεργασία. 6. Σύμβαση της Βαρκελώνης για την προστασία της Μεσογείου θάλασσας από ρύπανση Η σύμβαση υπεγράφη το 1976 με σκοπό την ενεργοποίηση και συνεργασία όλων των χωρών της Μεσογείου για την πρόληψη, ελάττωση και καταπολέμηση της θαλάσσιας ρύπανσης. Η Συμβολή αυτή τροποποιήθηκε το 1995 στη Βαρκελώνη σε «Σύμβαση για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και των παράκτιων περιοχών της Μεσογείου». Το πεδίο εφαρμογής της διευρύνθηκε, ώστε να περιλαμβάνει και το παράκτιο χώρο και επιπλέον εισήχθη η έννοια της εξάλειψης, κατά το δυνατόν, της ρύπανσης καθώς και της αειφορικής ανάπτυξης της Μεσογείου. 10

7. Σύμβαση για την προστασία και χρήση των διασυνοριακών υδάτων και διεθνών λιμών Η σύμβαση για την προστασία των διασυνοριακών υδάτων και των διεθνών λιμνών υπεγράφη στο Ελσίνκι το 1992. Σκοπός της είναι η πρόληψη, ο έλεγχος και η μείωση της υδατικής ρύπανσης, η οποία μπορεί να προκαλέσει διασυνοριακές επιπτώσεις, καθώς επίσης και η διασφάλιση της οικολογικά ορθής και λογικής χρήσης των νερών, η διατήρηση των υδάτινων πόρων και η προστασία του περιβάλλοντος. Επιπλέον, προωθείται η διασφάλιση της λογικής και δίκαιης χρήσης των διασυνοριακών υδάτων. 8. Σύμβαση για την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων σε διασυνοριακά πλαίσια Η σύμβαση υπεγράφη στο Espoo της Φιλανδίας το 1991. Η Σύμβαση επεκτείνει το θεσμό της εκτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων, έτσι ώστε να καλύπτει και τις επιπτώσεις σε γειτονικά Κράτη. Με βάση την προληπτική δράση για την προστασία του περιβάλλοντος, πριν δοθεί άδεια για ορισμένες δραστηριότητες οι οποίες μπορεί να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, και μάλιστα στο περιβάλλον γειτονικών Κρατών, θα πρέπει οι σχεδιαζόμενες δραστηριότητες να εκτιμώνται ως προς τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. 9. Σύμβαση για τις διασυνοριακές επιπτώσεις των βιομηχανικών ατυχημάτων Η σύμβαση του Ο.Η.Ε για τις διασυνοριακές επιπτώσεις των βιομηχανικών ατυχημάτων υπεγράφη στο Ελσίνκι το 1992, με σκοπό την προστασία των ανθρώπων και του περιβάλλοντος από βιομηχανικά ατυχήματα που είναι δυνατό να προκαλέσουν διασυνοριακές επιπτώσεις, μέσω της πρόληψης, της ετοιμότητας και της αντίδρασης σε τέτοια ατυχήματα. Πρόσθετος στόχος ο οποίος επιδιώκεται είναι η ανάπτυξη διεθνούς συνεργασίας που αφορά στην παροχή αμοιβαίας βοήθειας, στην έρευνα και ανάπτυξη, στην ανταλλαγή πληροφοριών και τεχνογνωσίας και στην ανάπτυξη και υλοποίηση πολιτικών για τη μείωση των κινδύνων των βιομηχανικών ατυχημάτων και στη βελτίωση των μέτρων πρόληψης, ετοιμότητας και αντίδρασης, συμπεριλαμβανομένων των μέτρων αποκατάστασης. 10. Σύμβαση Πλαίσιο του Ο.Η.Ε για τις κλιματικές μεταβολές Η σύμβαση Πλαίσιο του Ο.ΗΕ για τις κλιματικές μεταβολές υπεγράφη στο Ρίο το 1992, και τέθηκε σε ισχύ, για τη χώρα μας, το Νοέμβριο του 1994. Σκοπός της Σύμβασης είναι η αποτελεσματική σε παγκόσμιο επίπεδο αντιμετώπιση του φαινομένου του θερμοκηπίου και η επίτευξη σταθεροποίησης των συγκεντρώσεων των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, σε επίπεδο που να αποτρέπει την επικίνδυνη ανθρωπογενή παρέμβαση στο κλιματικό σύστημα. Το επίπεδο αυτό, πρέπει να επιτευχθεί εντός επαρκούς χρονικού διαστήματος, ώστε να επιτρέψει στα οικοσυστήματα 11

να προσαρμοστούν με φυσικό τρόπο στην αλλαγή του κλίματος,να προστατευθεί η παραγωγή τροφίμων και να γίνει εφικτή η προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης με βιώσιμο τρόπο.. Η Ελλάδα υπέγραψε στις 22 Ιανουαρίου 2008, το Μεσογειακό Πρωτόκολλο για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση των Παράκτιων Ζωνών, στο πλαίσιο της διήμερης Συνόδου των Μεσογειακών Χωρών που διεξήχθη στη Μαδρίτη (20-21/1/2008). Το Πρωτόκολλο αυτό, θα αποτελέσει σημαντικό εργαλείο για τη βιώσιμη ανάπτυξη στη Μεσόγειο και ειδικότερα για την προστασία και ορθολογική διαχείριση των πιο ευαίσθητων περιοχών της, που είναι οι παράκτιες ζώνες. Σημειώνεται ότι το Μεσογειακό Πρωτόκολλο για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση των Παράκτιων Ζωνών είναι το πρώτο νομικό δεσμευτικό - ρυθμιστικό κείμενο διεθνούς συνεργασίας για τη διαχείριση των παράκτιων περιοχών Οι βασικές κατευθύνσεις και προβλέψεις του Πρωτοκόλλου είναι οι εξής: Οι Μεσογειακές χώρες αναλαμβάνουν - με κατάλληλες πολιτικές και δράσεις - να προωθούν ολοκληρωμένο σχεδιασμό στις παράκτιες περιοχές. Τίθενται ως κύριοι στόχοι η προστασία της πλούσιας βιοποικιλότητας, των ευαίσθητων οικοσυστημάτων και των τοπίων της Μεσογείου, σε ισορροπία με τις ασκούμενες ανθρώπινες δραστηριότητες και με εξασφάλιση ελεύθερης πρόσβασης στις ακτές για τους πολίτες. Γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στα νησιά, τόσο σημαντικά για τη χώρα μας, των οποίων αναγνωρίζονται τα ιδιαίτερα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά και οι ειδικές ανάγκες. Αναλαμβάνεται η δέσμευση να προστατευθεί η πιο ευαίσθητη ζώνη γης που ξεκινά από τη γραμμή χειμέριου κύματος, στις εκτός σχεδίου περιοχές, με αποφυγή δημιουργίας κατασκευών και οικοδόμησης, πέραν, βεβαίως, των έργων δημοσίου συμφέροντος ή εκείνων που απαιτούν εγγύτητα στη θάλασσα (π.χ. λιμάνια). Ιδιαίτερο κεφάλαιο του Πρωτοκόλλου αναφέρεται στις φυσικές καταστροφές (π.χ. διάβρωση, πλημμύρες) αλλά και στις συνέπειες των κλιματικών αλλαγών, για την πρόληψη και αντιμετώπιση των οποίων οι χώρες αναλαμβάνουν να πάρουν έγκαιρα τα κατάλληλα μέτρα και να δείξουν έμπρακτα διεθνή συμπαράσταση όταν χρειαστεί. 12

ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΤΟΥ ΚΛΙΜΑΤΟΣ Οι πρώτοι που άρχισαν να κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για την κλιματική μεταβολή που οφείλεται σε ανθρωπογενείς αιτίες ήταν οι επιστήμονες. Στοιχεία από τις δεκαετίες του 1960 και 1970 έδειχναν ότι οι συγκεντρώσεις CO 2 στην ατμόσφαιρα αυξάνονταν σημαντικά, γεγονός που οδήγησε τους κλιματολόγους αρχικά και στη συνέχεια και άλλους επιστήμονες να πιέσουν για δράση. Δυστυχώς, πήρε πολλά χρόνια στη διεθνή κοινότητα για να ανταποκριθεί στο αίτημα αυτό. Το 1988, δημιουργήθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Μετεωρολογίας και το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών (UNEP) μία Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος. Αυτή η ομάδα παρουσίασε μια πρώτη έκθεση αξιολόγησης το 1990, η οποία απεικόνιζε τις απόψεις 400 επιστημόνων. Σύμφωνα με την αναφορά αυτή, το πρόβλημα της αύξησης της θερμοκρασίας ήταν υπαρκτό και όφειλε να αντιμετωπιστεί άμεσα. Τα συμπεράσματα της Διακυβερνητικής Επιτροπής ώθησαν τις κυβερνήσεις να δημιουργήσουν τη Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για τις Κλιματικές Μεταβολές (UNFCCC). Σε σχέση με τα δεδομένα για τις διεθνείς συμφωνίες, η διαπραγμάτευση της Σύμβασης ήταν σχετικά σύντομη. Ήταν έτοιμη προς υπογραφή στη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (γνωστότερη ως συνάντηση κορυφής για την προστασία της Γης) το 1992 στο Ρίο ντε Τζανέιρο. Η Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την αλλαγή του κλίματος, καθώς και το πρωτόκολλο του Κιότο που ακολούθησε, αποτελούν το βασικό διεθνές πλαίσιο για την καταπολέμηση των κλιματικών αλλαγών. Σημειώνεται ότι οι διαπραγματεύσεις για το Πρωτόκολλο του Κιότο ήταν σκληρές, καθώς οι διάφορες χώρες είχαν διαφορετικά συμφέροντα. Για παράδειγμα, περιοχές που είχαν χαρακτηριστικά ψυχρό κλίμα θα ωφελούνταν από την τάση ανόδου της μέσης θερμοκρασίας, ενώ άλλες περιοχές, οι οποίες ήταν σχετικά άνυδρες, ήταν δυνατόν να δουν την οριακά καλλιεργήσιμη γη τους να μετατρέπεται σε έρημο, γεγονός που θα είχε ως συνέπεια να μειωθεί η ικανότητά τους να παράγουν τρόφιμα. Στα Παραρτήματα Α και Β του Πρωτοκόλλου του Κιότο περιλαμβάνονται διάφορα σημαντικά στοιχεία που αφορούν στη λειτουργία των μηχανισμών που προβλέπονται από αυτό προκειμένου να αντιμετωπιστεί η κλιματική αλλαγή. Συγκεκριμένα, στο Παράρτημα Α περιλαμβάνονται: τα αέρια που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου και συμμετέχουν στους μηχανισμούς του Κιότο, καθώς και οι τομείς και οι κατηγορίες πηγών που είναι υπεύθυνοι για τα αέρια αυτά και οι οποίοι συμμετέχουν στους μηχανισμούς του Κιότο 13

Τα αέρια που πραγματεύεται το Πρωτόκολλο του Κιότο είναι έξι: διοξείδιο του άνθρακα CO 2 (που αποτελεί το σημαντικότερο αέριο), μεθάνιο CH 4, υποξείδιο του αζώτου N 2 O, υδροφθοράνθρακες HFC, πλήρως φθοριωμένοι υδρογονάνθρακες ή υπερφθοράνθρακες PFC και εξαφθοριούχο θείο SF 6. Οι στόχοι των συμβαλλόμενων μερών, προβλέπονται στο Παράρτημα Β του Πρωτοκόλλου του Κιότο. Σημειώνεται ότι τα 15 κράτη μέλη που αποτελούσαν την Ευρωπαϊκή Ένωση μέχρι τη διεύρυνσή της σε 25 από την πρώτη Μαΐου 2004 έχουν δεσμευτεί να μειώσουν το σύνολο των οικείων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 8% ως προς τα επίπεδα των εκπομπών του 1990 έως τα τέλη της πρώτης περιόδου δέσμευσης του Πρωτοκόλλου μεταξύ 2008-2012. Αυτός ο γενικός στόχος έχει μετατραπεί σε διαφορετικούς στόχους μείωσης ή περιορισμού των οικείων εκπομπών για κάθε κράτος μέλος βάσει συμφωνίας «κατανομής των βαρών». Επισημαίνεται ότι ο κοινοτικός στόχος δεν καλύπτει τα 10 νέα κράτη μέλη, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις ισχύει γι αυτά ο στόχος μείωσης 6% ή 8% με βάση το Πρωτόκολλο, εξαιρουμένης της Κύπρου και της Μάλτας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ο πλέον ένθερμος υποστηρικτής του Πρωτοκόλλου του Κιότο, αποφάσισε να εφαρμόσει πιλοτικά την εμπορία εκπομπών εντός της κοινότητας πριν από την επίσημη έναρξη του διεθνούς συστήματος και να ενσωματώσει το Πρωτόκολλο του Κιότο στην κοινοτική νομοθεσία μέσα από τις Οδηγίες 2003/87/ΕΚ και 2004/101/ΕΚ. Σύμφωνα με αυτές, η πρώτη περίοδος του ευρωπαϊκού συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών είναι η τριετία 2005-2007, ενώ οι επόμενες περίοδοι εμπορίες ταυτίζονται με τις πενταετείς περιόδους που προβλέπονται από το Πρωτόκολλο του Κιότο (2008-2012, 2013-2017, κ.ο.κ.). Τα κράτη μέλη οφείλουν μέσα σε συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα να εκπονήσουν εθνικά σχέδια κατανομής, στα οποία υπάρχει πρόβλεψη, μεταξύ άλλων, για: τη συνολική ποσότητα δικαιωμάτων, την κατανομή σε επίπεδο δραστηριότητας (κατά περίπτωση), την κατανομή σε επίπεδο εγκατάστασης, τους νεοεισερχόμενους, τη μεθοδολογία κατανομής (μαθηματικοί τύποι, διάφορες ειδικές διατάξεις, κτλ), και τη λίστα των υπόχρεων εγκαταστάσεων. 14

Η Ευρωπαϊκή Ένωση προβλέπει ότι η εμπορία εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα θα συμβάλει ουσιαστικά στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Σε έγγραφο που περιγράφει τη θέση της ενόψει των διεθνών συνομιλιών για το κλίμα, η Επιτροπή υποστηρίζει ότι το κόστος αναχαίτισης της υπερθέρμανσης του πλανήτη πρόκειται να εκτοξευθεί στα ύψη τα επόμενα χρόνια καθώς τα ετήσια έξοδα θα αυξηθούν κατά 175 δις ευρώ παγκοσμίως μέχρι το 2020. Περισσότερο από το 50% του ποσού αυτού θα επιβαρύνει αναπτυσσόμενες χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία. Το έγγραφο προτείνει εναλλακτικούς τρόπους αύξησης της διεθνούς χρηματοδότησης, όπως την υποχρέωση των χωρών να συμβάλουν ανάλογα με το εισόδημα και το επίπεδο των εκπομπών τους. Ένας άλλος τρόπος, θα ήταν η δημοπράτηση ορισμένων δικαιωμάτων εκπομπής σε μια αγορά άνθρακα. Σε αντάλλαγμα, όλες οι αναπτυσσόμενες χώρες, εκτός από τις εξαιρετικά φτωχές, θα πρέπει να περιορίσουν την αύξηση των εκπομπών τους ακολουθώντας αναπτυξιακές στρατηγικές που παράγουν λιγότερα αέρια του θερμοκηπίου. Στις στρατηγικές αυτές θα πρέπει να περιλαμβάνεται η συγκράτηση της καταστροφής των τροπικών δασών, δεδομένου ότι τα δέντρα και τα φυτά απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα. Ειδικότερα στη δέσμη μέτρων της ΕΕ για την αλλαγή του κλίματος και την ενέργεια περιλαμβάνονται και τα ακόλουθα: μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου τουλάχιστον κατά 20% σε σχέση με τα επίπεδα του 1990 (κατά 30% εάν και άλλες ανεπτυγμένες χώρες δεσμευτούν για ανάλογες μειώσεις) αύξηση του ποσοστού χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (αιολική, ηλιακή, βιομάζα, κ.λπ.) σε 20% της συνολικής ενεργειακής παραγωγής (από 8,5% περίπου που είναι σήμερα) περιορισμός της ενεργειακής κατανάλωσης κατά 20% των προβλεπόμενων για το 2020 επιπέδων με τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης Τι ακριβώς θα αλλάξει: Η δέσμη μέτρων για το κλίμα και την ενέργεια που ενέκρινε η ΕΕ τον Δεκέμβριο 2008, θα έχει εκτός των άλλων ως αποτελέσματα: Οι μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και οι ενεργοβόρες βιομηχανίες πρέπει έως το 2020 να μειώσουν τις εκπομπές τους στο 21% του επιπέδου του 2005. Αυτό θα επιτευχθεί με τη χορήγηση μειωμένων δικαιωμάτων εκπομπών στο πλαίσιο του Συστήματος 15

Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΣΕΔΕ) της ΕΕ (το οποίο καλύπτει το 40% περίπου των συνολικών εκπομπών της ΕΕ). Οι τομείς που δεν καλύπτονται από το ΣΕΔΕ, όπως οι μεταφορές (εξαιρουμένων των αεροπορικών μεταφορών που θα ενταχθούν στο ΣΕΔΕ το 2012), ο γεωργικός τομέας, τα απόβλητα και τα νοικοκυριά, πρέπει έως το 2020 να μειώσουν τις εκπομπές τους στο 10% του επιπέδου του 2005. Αυτό θα επιτευχθεί με τη θέσπιση δεσμευτικών εθνικών στόχων (μεγαλύτερες μειώσεις για τις πλουσιότερες χώρες και περιορισμένες αυξήσεις για τις φτωχότερες). Έως το 2020 το 20% της συνολικής ενέργειας στην ΕΕ θα παράγεται από ανανεώσιμες πηγές Τον Ιανουάριο του 2007 στην παγκόσμια οικονομική συνδιάσκεψη (World Economic Forum), η κλιματική αλλαγή αναγνωρίστηκε ως ο μεταβλητός παράγοντας που αναμένεται να επηρεάσει ολόκληρη την υδρόγειο στο μέλλον. Η διακυβερνητική επιτροπή για την κλιματική αλλαγή των Ηνωμένων Εθνών (UN Intergovernmental Panel on Climate Change) προειδοποιεί ότι η κλιματική αλλαγή συμβαίνει ήδη και μάλιστα επιταχύνεται. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τη θεωρεί μία από τις μεγαλύτερες περιβαλλοντικές κοινωνικές και οικονομικές απειλές που αντιμετωπίζει ο πλανήτης και ζητά λήψη άμεσων μέτρων προσαρμογής στις αλλαγές. Στις αρχές του 2005, η ενεργοποίηση του πρωτόκολλου του Κιότο και του συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου και, ειδικότερα, του διοξειδίου του άνθρακα (CO2), βάσει της οδηγίας 2003/87/ΕΚ στην Ευρώπη, αποτέλεσαν τους πρώτους μηχανισμούς ελέγχου και μείωσης των εκπομπών των επιχειρήσεων στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Ο συλλογισμός φαίνεται απλός. Οι βιομηχανίες εκπέμπουν αέρια του θερμοκηπίου που συμβάλλουν στην κλιματική αλλαγή. Επομένως, για να ελέγξουμε το φαινόμενο πρέπει να ελέγξουμε τις εκπομπές μεγάλης κλίμακας που προκαλούνται από τον άνθρωπο ξεκινώντας από την επιχειρηματική του δραστηριότητα. Σύμφωνα με το Point Carbon (οργανισμό εξειδικευμένο στην ανάλυση και παροχή πληροφοριών για τις αγορές δικαιωμάτων CO2) το 2006 πωλήθηκαν 1,6 δισ. τόνοι CO2 αξίας 29 δισ. δολαρίων, σε σχέση με τους 799 εκατ. τόνους CO2 αξίας 12,5 δισ. δολαρίων που διακινήθηκαν το 2005. Η τιμή ενός τόνου άνθρακα από σχεδόν 30 ευρώ τον Απρίλιο του 2006 έπεσε τον Οκτώβριο του 2007 στα 0,07 ευρώ (πηγή: European Climate Exchange). Η πτώση αυτή οφείλεται κυρίως στη «γενναιόδωρη» κατανομή δικαιωμάτων εκπομπών του ευρωπαϊκού συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών, κατά την πρώτη φάση λειτουργίας του (2005-2007). Το γεγονός αυτό οδήγησε πολλές περιβαλλοντικές οργανώσεις να εμφανιστούν επικριτικές απέναντι στο σύστημα αυτό, ισχυριζόμενες ότι απέτυχε να προκαλέσει σημαντικές μειώσεις 16

των εκπομπών των επιχειρήσεων. Χρησιμοποιώντας την εμπειρία της πρώτης φάσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προετοιμάζοντας τη δεύτερη φάση (2008-2012) μοιράζει λιγότερα δικαιώματα, ώστε να επιτευχθούν μεγαλύτερες μειώσεις. Η κίνηση αυτή αναμένεται να έχει επιπτώσεις στη λειτουργία σημαντικού αριθμού εταιρειών, οι οποίες θα προσφύγουν στην αγορά δικαιωμάτων εκπομπών ανεβάζοντας, σύμφωνα με τη Société Générale, την τιμή των δικαιωμάτων από 21 δολάρια ανά τόνο το 2008 (αρχή της δεύτερης φάσης) σε 50 δολάρια το 2012. Με σκοπό την ενίσχυση και τη βελτίωση του υπάρχοντος συστήματος η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εισηγείται τη μελλοντική προέκταση αυτού σε άλλα αέρια και τομείς, καθώς και τη σύνδεσή του με συμβατά υποχρεωτικά σχήματα όπως αυτά της Αυστραλίας και της Καλιφόρνιας. Η έρευνα Reporting the Business Implications of Climate Change in Sustainability Reports της KPMG και του Global Reporting Initiative (GRI) που ανακοινώθηκε στα μέσα Ιουλίου του 2007 και κατά την οποία μελετήθηκαν οι δημοσιευμένοι, βάσει των κατευθυντήριων γραμμών του GRI, ετήσιοι απολογισμοί εταιρικής ευθύνης επιχειρήσεων που συμπεριλαμβάνονται στη λίστα των Financial Times FT Global 500, έδειξε ότι τα δικαιώματα εκπομπών και οι μηχανισμοί αγοραπωλησίας τους αντιμετωπίζονται από τις επιχειρήσεις ως ευκαιρία για μεγαλύτερα κέρδη. Στο πλαίσιο αυτό αναγνωρίζουν και άλλες ευκαιρίες, όπως: (α) την παραγωγή νέων δικαιωμάτων εκπομπών επενδύοντας σε έργα εφαρμογής προγραμμάτων από κοινού (Joint Implementation/JI) σε αναπτυγμένες χώρες ή του μηχανισμού καθαρής ανάπτυξης (Clean Development Mechanism /CDM) σε αναπτυσσόμενες χώρες, (β) τη δημιουργία ταμείων άνθρακα (carbon funds), δηλαδή κοινών ταμείων που δημιουργούνται με την παροχή κεφαλαίων από εταιρείες και επενδυτές για την αγορά δικαιωμάτων εκπομπών και (γ) την παροχή μεσιτικών υπηρεσιών για τη διαμεσολάβηση μεταξύ αγοραστών και πωλητών δικαιωμάτων εκπομπών. Συχνά οι επιχειρήσεις συνδυάζουν τη μείωση των εκπομπών με την αποδοτικότερη χρήση των ενεργειακών συστημάτων και με επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ενώ κάποιες εισάγουν στην αγορά νέα προϊόντα, υπηρεσίες ή/και τεχνολογίες. Καινοτόμες ιδέες εφαρμόζονται σε πολλές επιχειρηματικές δραστηριότητες, όπως η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών και αιολικών συστημάτων, η ανάπτυξη ενεργειακά αποδοτικότερων μηχανών για τα μέσα μεταφοράς, η αντικατάσταση του κάρβουνου από φυσικό αέριο, η δημιουργία κτιρίων και συσκευών (πχ. πλυντηρίων, οθονών, θερμαντικών συστημάτων) με χαμηλές ενεργειακές απαιτήσεις, ακόμα και η χρήση απορρυπαντικών που δρουν σε κρύο νερό, ώστε οι απαιτήσεις σε ενέργεια να μειώνονται. Η παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας (συμπεριλαμβανομένης της καλλιέργειας βιοκαυσίμων) και η ανάπτυξη τεχνολογιών μείωσης του CO 2 (τεχνολογίες εξοικονόμησης 17

ενέργειας και αποθήκευσης άνθρακα) υπάγονται στους τομείς που προβλέπεται σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση να αποκομίσουν κέρδη από τις πολιτικές μείωσης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Η θετική αντιμετώπιση του φαινομένου από τον επιχειρηματικό κόσμο απεικονίζεται και στην πέμπτη έκθεση του Carbon Disclosure Project (CDP), μιας πρωτοβουλίας 315 μεγάλων επενδυτικών οργανισμών που διαχειρίζονται κεφάλαια αξίας 41 τρισ. δολαρίων, οι οποίοι ζητούν από εταιρείες να δημοσιοποιήσουν στοιχεία σχετικά με τη διαχείριση της κλιματικής αλλαγής. Η έκθεση περιλαμβάνει τα αποτελέσματα των απαντήσεων των επιχειρήσεων FT Global 500. Το 82% των εταιρειών που ανταποκρίθηκαν στην έρευνα αποκάλυψε την ύπαρξη επιχειρηματικών ευκαιριών. Εντούτοις, το 79% των εταιρειών θεωρούν πως η κλιματική αλλαγή εγκυμονεί και κινδύνους, αποδεικνύοντας ότι οι επιχειρήσεις αντιλαμβάνονται ότι, αν δε δράσουν έγκαιρα, ενδεχομένως να βρεθούν σε δυσμενή θέση αργότερα. Οι κίνδυνοι εντοπίζονται σε τέσσερις βασικές κατηγορίες: φυσικές καταστροφές ή/και ακραία φυσικά φαινόμενα, νέες νομικές απαιτήσεις, θέματα ανταγωνιστικότητας, και θέματα εταιρικής φήμης. Για παράδειγμα, ακραίες καιρικές συνθήκες μπορούν να προκαλέσουν την καταστροφή παραγωγικών υποδομών με αντίκτυπο στη λειτουργία των ασφαλιστικών εταιρειών. Πιθανές νέες νομοθετικές απαιτήσεις είναι δυνατό να προκαλέσουν την αύξηση των δαπανών εταιρειών για τη συμμόρφωσή τους με αυτές. Λαμβάνοντας υπόψη ότι πολλές περιοχές του πλανήτη έχουν θεσπίσει πολιτικές για τον έλεγχο του φαινομένου του θερμοκηπίου, ο κίνδυνος αυτός εντοπίζεται κυρίως στις περιοχές όπου δεν έχει υπάρξει ακόμα σχετική κινητοποίηση. Οι εταιρείες, αναγνωρίζουν ότι η δραστηριοποίησή τους σε σχέση με το φαινόμενο του θερμοκηπίου έχει επίπτωση στη φήμη και την εμπορική αξία τους, οπότε προχωρούν στην προβολή των δράσεών τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι εταιρείες πετρελαιοειδών και φυσικού αερίου, των οποίων οι προωθητικές καμπάνιες περιλαμβάνουν τη δημοσιοποίηση ενεργειών για τη μείωση των εκπομπών τους καθώς και τις επενδύσεις τους σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η κινητοποίηση των εταιρειών πιστοποιείται και από την έκθεση του CDP, η οποία αποκάλυψε ότι το 89% των εταιρειών έχει αναπτύξει κάποια προγράμματα για τη διαχείριση των κινδύνων και των ευκαιριών που προκύπτουν. Το 76% εφαρμόζει πρόγραμμα μείωσης εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα και στόχους, όταν στην ίδια ερώτηση το ποσοστό των θετικών απαντήσεων την προηγούμενη χρονιά 18

ήταν 48%. Οι απαντήσεις αποδεικνύουν ότι το χάσμα μεταξύ της θεωρητικής κατανόησης του φαινομένου του θερμοκηπίου και της πρακτικής αντιμετώπισής του μειώνεται. Η έκθεση του CDP, σε επιβεβαίωση των ευρημάτων της έρευνας Climate Change Business Leaders Survey της You Gov, που πραγματοποιήθηκε την άνοιξη του 2007 για λογαριασμό της KPMG στη Μεγάλη Βρετανία σε ανώτερα στελέχη εταιρειών, έδειξε ότι τα ζητήματα της κλιματικής αλλαγής δεν έχουν προσελκύσει επαρκώς την προσοχή των υψηλότερων διοικητικών οργάνων των εταιρειών, καθότι μόνο το 64% έχουν αναθέσει τη διαχείριση των προκλήσεων του φαινομένου σε κάποιο μέλος του διοικητικού συμβουλίου ή σε κάποιο μέλος της ανώτατης διοίκησης. Από τα παραπάνω στοιχεία προκύπτει το συμπέρασμα ότι μέχρι σήμερα η πρόκληση της κλιματικής αλλαγής έχει γίνει αντιληπτή από τον επιχειρηματικό κόσμο περισσότερο ως ευκαιρία κέρδους και λιγότερο ως απειλή. Παρά ταύτα, πολλές εταιρείες εντείνουν τον έλεγχο των δραστηριοτήτων τους που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου και προχωρούν αργά στη διαχείριση καταστάσεων που προκύπτουν από αυτό. Ωστόσο, η περιορισμένη εμπλοκή των ανώτατων εταιρικών διοικητικών οργάνων στην αντιμετώπιση του προβλήματος αποκαλύπτει ότι επί του παρόντος οι κίνδυνοι εκλαμβάνονται ως ελέγξιμοι ή/και μακροπρόθεσμοι. Υπό τα ανωτέρω δεδομένα, η άμεση αφύπνιση των επιχειρηματιών είναι επιτακτική. Σύνοδος της Κοπεγχάγης (Δεκέμβριος 2009) Σε συμφωνία μη δεσμευτικού χαρακτήρα, η οποία αναβάλει τις δύσκολες αποφάσεις για το 2010, κατέληξαν οι ηγέτες των χωρών που συμμετείχαν στη Διάσκεψη της Κοπεγχάγης για την κλιματική αλλαγή. Ο Αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα, ο οποίος πρότεινε το τελικό κείμενο σε συνεργασία με την Κίνα, τη Βραζιλία, την Ινδία και η Νότια Αφρική, χαρακτήρισε τη συμφωνία σημαντικό βήμα, αλλά όχι αρκετό για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Ο ίδιος συμπλήρωσε ότι για πρώτη φορά στην ιστορία όλες οι μεγάλες οικονομίες συμφώνησαν να αναλάβουν δράση κατά της κλιματικής αλλαγής. Στο κείμενο δεν υπάρχουν αριθμητικοί στόχοι για τη μείωση των εκπομπών άνθρακα, ωστόσο, όλες οι χώρες δεσμεύονται να τα παρουσιάσουν εντός του 2010. Επίσης δεν γίνεται αναφορά στην «επαλήθευση» των εκπομπών, κυρίως λόγω των αντιρρήσεων της Κίνας, η οποία αρνείται να τεθεί υπό διεθνή παρακολούθηση. Στο θέμα της διαφάνειας υπάρχει πάντως συμφωνία για ένα «διεθνές σύστημα ανάλυσης», το οποίο δεν έχει ακόμα αποσαφηνιστεί. Μετά τις ολονύχτιες, μαραθώνιες συνομιλίες, η Σύνοδος των 13 ημερών έκλεισε με την υιοθέτηση της Συμφωνίας και από την Ολομέλεια, όπου ήδη 5 19

από τις 193 χώρες προέβαλαν αντιρρήσεις: πρόκειται για την Κούβα, τη Βενεζουέλα, την Βολιβία, το Σουδάν και τη Νικαράγουα. Κλείνοντας επίσημα στις εργασίες της Διάσκεψης, ο πρόεδρος ανακοίνωσε ότι οι διαπραγματευτές της συνόδου «θα συνεχίσουν να εργάζονται με την προοπτική να παρουσιάσουν το αποτέλεσμα των εργασιών τους [...] για υιοθέτηση» στην επόμενη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το κλίμα, το Νοέμβριο του 2010 στο Μεξικό. «Η Κοπεγχάγη υπήρξε μια αξιοθρήνητη αποτυχία. Δεν αποδόθηκε δικαιοσύνη» σχολίασε ο επικεφαλής της περιβαλλοντικής οργάνωσης Φίλοι της Γης. Η Greenpeace και η WWF υπήρξαν εξίσου επικριτικές για τη Διάσκεψη, που προσέλκτυε διεθνές ενδιαφέρον εδώ και πάνω από ένα χρόνο. Τα σημεία-«κλειδιά» της συμφωνίας: Μακροπρόθεσμοι στόχοι «Βαθιές περικοπές στις παγκόσμιες εκπομπές απαιτούνται με προοπτική να μειωθούν οι παγκόσμιες εκπομπές, ώστε να περιοριστεί η αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας κάτω από τους 2 βαθμούς Κελσίου». Νομικά δεσμευτική συμφωνία Πρόταση που επισυνάπτεται καλεί για μία νομικά δεσμευτική συνθήκη έως τα τέλη του επόμενου έτους. Χρηματοδότηση των αναπτυσσόμενων χωρών Το κείμενο αναφέρει: «Οι ανεπτυγμένες χώρες θα παράσχουν επαρκείς, προβλέψιμους και σταθερούς οικονομικούς πόρους και τεχνολογία, προκειμένου να υποστηρίξουν την εφαρμογή προσαρμοσμένης δράσης στις αναπτυσσόμενες χώρες». Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται σε μικρά νησιωτικά κράτη και χώρες της Αφρικής. «Οι ανεπτυγμένες χώρες θέτουν έναν στόχο κινητοποίησης τα 100 δισ. δολάρια το χρόνο έως το 2020 προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι ανάγκες των αναπτυσσομένων χωρών. Τα κεφάλαια θα προέλθουν από ένα εύρος πηγών, ιδιωτικών και δημόσιων, διμερών και πολυμερών». Σε παράρτημα αναφέρονται οι βραχυπρόθεσμες οικονομικές δεσμεύσεις από ανεπτυγμένες χώρες για την περίοδο 2010-2012: Από την ΕΕ 10,6 δισ. δολάρια, την Ιαπωνία 11 δισ. δολάρια, τις ΗΠΑ 3,6 δισ. δολάρια. Μείωση εκπομπών 20

Οι λεπτομέρειες για τα σχέδια μετριασμού των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου περιλαμβάνονται σε δύο ξεχωριστά παραρτήματα, ένα για τους στόχους των ανεπτυγμένων χωρών και ένα για τις εθελοντικές δεσμεύσεις των μεγαλύτερων αναπτυσσόμενων χωρών. Αυτές δεν είναι δεσμευτικές και περιγράφουν την υπάρχουσα κατάσταση όσον αφορά τις δεσμεύσεις - κυμαινόμενες από τις «υπό σκέψη» για τις ΗΠΑ έως τις «εγκριθείσες με νομοθεσία» για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Παρακολούθηση των δεσμεύσεων Ένα από τα σημεία αδιεξόδου, κυρίως επειδή η Κίνα αρνήθηκε να αποδεχθεί διεθνείς ελέγχους, αφορά στην παρακολούθηση των δεσμεύσεων των αναπτυσσομένων χωρών. Στο κείμενο αναφέρεται ότι οι αναδυόμενες οικονομίες θα πρέπει να αναφέρουν τα αποτελέσματα στα Ηνωμένα Έθνη κάθε δύο χρόνια, με μερικούς διεθνείς ελέγχους ώστε να αντιμετωπιστούν οι ανησυχίες της Δύσης για διαφάνεια, αλλά και να διασφαλισθεί ότι η εθνική κυριαρχία θα τύχει σεβασμού. Προστασία Δασών Η συμφωνία αναγνωρίζει τη σημασία της μείωσης εκπομπών από την αποψίλωση και την υποβάθμιση δασών και την ανάγκη να ενταθεί η απομάκρυνση αερίων του θερμοκηπίου από τα δάση. Υπάρχει συμφωνία για κίνητρα, ώστε να χρηματοδοτηθούν δράσεις από τον ανεπτυγμένο κόσμο. Τέλος, οι αγορές άνθρακα αναφέρονται, αλλά όχι λεπτομερειακά. 21