Ο Ρωμανός πολέμησε γενναία μέχρι το τέλος. Ο αυτοκράτορας, εντελώς απομονωμένoς, με το ξίφος του γυμνό, σκοτώνει περισσότερους από έναν Τούρκο και αναγκάζει πολλούς άλλους να φύγουν. Ο εχθρός τον κυκλώνει - πληγώνεται στο χέρι. Ο εχθρός τον αναγνωρίζει και τον αιχμαλωτίζει. Νωρίτερα, ένα βέλος τραυμάτισε το άλογό του, γλίστρησε και έχασε το κράτημά του, αναφέρουν οι μεταγενέστερες πηγές - των Μουσουλμάνων - γεννώντας το θρύλο της καθόδου των Σελτζούκων από τις στέπες της Κεντρικής Ασίας στα παράλια της Μεσογείου. Υπάρχει πλέον θρυλικό κατόρθωμα από το να νικήσεις τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα και να τον πιάσεις αιχμάλωτο; Ο αυτοκράτορας περνά τις επόμενες μέρες παρέα με τον Αρσλάν, με τον οποίο συζητά και συμφωνεί μια συνθήκη ειρήνης. Ένα τέλιο σενάριο κινηματογραφικής ταινίας - γραμμένο από Άραβες και Πέρσες σκηνοθέτες του 15ου Αιώνα. Μια φαινομενικά ασήμαντη στρατιωτική αντιπαράθεση καταλήγει να είναι ένα σημείο καμπής στην ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, εάν πιστέψουμε τον θρύλο του Ματζικέρτ. Η μάχη του Ματζικέρτ ήταν μια τέτοια συγκλονιστική ήττα, με τους Βυζαντινούς να μην είναι αργότερα ποτέ σε θέση να μιλάνε για αυτό το γεγονός, παρά ως «εκείνη την τρομερή ημέρα». Ήταν εκείνη την φοβερή ημέρα το 1071 που «η Ανατολία, η καρδιά του Βυζαντίου... χάθηκε για πάντα για τη Χριστιανοσύνη». Σε μία καταστροφική ημέρα, η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είχε χάσει σημαντικές περιοχές, με σημαντική καλλιέργεια σιτηρών, και ένα ζωτικής σημασίας εμπορικό δρόμο ανάμεσα στην Κωνσταντινούπολη και τον πλούτο της Ανατολής. Μια χιλιετία αργότερα, το μυστήριο γύρω από το Ματζικέρτ εξακολουθεί να υφίσταται. Πόσο τρομερή ήταν κείνη η μέρα; Οδηγήθηκε ο Ρωμανός από την αυτοκρατορική Αυλή σε μια τουρκική ενέδρα, για να τον ξεφορτωθούν στην Κωνσταντινούπολη ή αφέθηκε να πιαστεί αιχμάλωτος για να διαπραγματευτεί με τον Ασλάν μια συνθήκη μαζί του, με την οποία κατοχυρώνει το στέμμα του έναντι των αυτοκρατορικών επιγόνων στην Αυλή; 1 / 8
Ήταν η μάχη του Μαντζικέρτ εντέλει μια στρατιωτική καταστροφή; Ασφαλώς επρόκειτο για στρατιωτική ήττα των αυτοκρατορικών στρατευμάτων και το σπουδαιότερο, η σύλληψη του ίδιου του αυτοκράτορα επέδρασε αρνητικά στην ψυχολογία, αλλά ήταν μια καταστροφή, μια ολοκληρωτική μάλιστα; Η Άννα Κομνηνή αναφέρεται στην μάχη - μια λεπτομέρεια. H συνθήκη στην οποία συμφώνησε ο ηττημένος Ρωμανός Διογένης από κοινού με τον σουλτάνο Αλπ Αρσλάν άφηνε σχεδόν ολόκληρη τη Μικρά Ασία ανέπαφη - το Ματζικέρτ, η Αντιόχεια, η Έδεσσα και η Ιεράπολη περνούσαν στον σουλτάνο. Ρητή μνεία γινόταν στη διατήρηση του υφιστάμενου εδαφικού καθεστώτος, στην ελεύθερη επικοινωνία μεταξύ των δύο κρατών και στην αποχή των Σελτζούκων από τις λεηλασίες στα αυτοκρατορικά εδάφη. Επίσης, συμφωνήθηκε η ανταλλαγή των αιχμαλώτων και τέλος, η σύναψη επιγαμίας μεταξύ των τέκνων των δύο ηγετών - μία από τις κόρες του Ρωμανού ως γυναίκα για έναν από τους γιους του Αρσλάν. Σπουδαιότερη ήταν η σημασία της μάχης του Μαντζικέρτ σε πολιτικό επίπεδο, αναφέρουν ορισμένοι ιστορικοί. Εγκαινίασε μία περίοδο άγριας εμφύλιας διαμάχης στην αυτοκρατορία, έναν εμφύλιο πόλεμο, τον οποίο η κατάσταση στην αυτοκρατορική Αυλή είχε κάνει εδώ και καιρό αναπόφευκτο - ανεξαρτήτως του Ματζικέρτ. Αναφέρεται ότι o παπούς του συζύγου της Άννας Κομηνηνής έλαβε μέρος στην μάχη. Σύμφωνα με αυτόν, οι Σελτζούκοι δεν ήταν πρόθυμοι να δώσουν μια μάχη. Αντ 'αυτού, η τουρκική αντιπροσωπεία ήρθε με μια προσφορά για ειρήνη. Ο Ρωμανός απέρριψε την ιδέα της διαίρεσης του εδάφους της Αρμενίας που του προτάθηκε. Ένα ανεξήγητο λάθος από την πλευρά του, η αδυναμία να εκμεταλλευτεί την αυξανόμενη ρήξη μεταξύ των δύο κλάδων του Ισλάμ, τους Σιίτες και τους Σουνίτες; Ο Αλπ Αρσλάν είχε νωρίτερα την πρόθεση να εκστρατεύσει κατά της δυναστείας των Φατιμιδών στην Αίγυπτο, διέκοψε την πορεία του και στράφηκε απρόθυμα προς τα βόρεια, με μερικές χιλιάδες στρατιωτών, για να ασχοληθεί με τη βυζαντινή απειλή. Ο Ρωμανός θα μπορούσε να αξιοποιήσει τη μουσουλμανική διαμάχη προς όφελός του. Προτίμησε να δώσει μια μάχη, γιατί ήταν αναγκασμένος να φέρει πίσω στο σπίτι του στην Κωνστανινούπολη μια νίκη - για να κρατήσει το στέμμα του, και το κεφάλι του; Έτσι, στις 13 Μαρτίου 1071 ο Ρωμανός αναχώρησε από την Κωνσταντινούπολη με κατεύθυνση τις αρμενικές επαρχίες της αυτοκρατορίας, όπως έκανε και δύο χρόνια νωρίτερα. Ο αυτοκράτορας είχε θέσει ως στόχο την εξασφάλιση του ελέγχου του Μαντζικέρτ στη λίμνη Βαν. Οι αυτοκρατορικές δυνάμεις βάδισαν μέσω της Βιθυνίας και της Φρυγίας, διέσχισαν τον ποταμό Άλυ και στρατοπέδευσαν στην περιοχή Κρύα Πηγή της Καππαδοκίας. Κατόπιν προχώρησε στη Σεβάστεια. Δεν σχεδίαζε να προσεγγίσει τις αρμενικές επαρχίες από την πλευρά της Μελιτηνής, αλλά από τη Θεοδοσιούπολη, καθώς η οδός αυτή ήταν συντομότερη. Παρόλο που ο αυτοκράτας κατέλαβε αμαχητί το Ματζικέρτ, επεδίωξε μια μάχη. Σύμφωνα με ορισμένους ιστορικούς, ο αυτοκράτορας είχε συμβουλευθεί 2 / 8
ότι εάν τα βυζαντινά στρατεύματα καταλάμβαναν τις οχυρώσεις της περιοχής Ματζικέρτ, θα έλεγχαν τα στρατηγικά περάσματα στην περιοχή και θα μπορούσαν να αμυνθούν καλύτερα κατά των επιδρομών των Σελτζούκων. Οι Σελτζούκοι όμως είχαν διέλθει εδώ και πολύ καιρό των ανατολικών επαρχιών της αυτοκρατορίας, και βρίσκονταν ήδη πάνω από 1000 χιλιόμετρα νοτιότερα - σε πορεία σύγκρουσης με την Αίγυπτο των Φατμιδών. Η δύναμη των αυτοκρατορικών στρατευμάτων που έλαβε μέρος στη μάχη του Ματζικέρτ, είναι σήμερα εξαιρετικά δύσκολο να υπολογιστεί. Η εκστρατευτική δύναμη που συγκεντρώθηκε στην Κωνστανινούπολη - η πλέον εκπληκτική δύναμη που συγκεντρώθηκε εδώ και μισό αιώνα. Μια κοστοβόρα υπόθεση. Ποιά ήταν όμως αυτή η δύναμη; Οι δεκάδες χιλιάδες ιππείς των μονάδων περιπολίας στα σύνορα της Συρίας, δεν υπήρχαν άλλο διαθέσιμες. Η αυτοκρατορική φρουρά, από χέρι διαλεγμένοι και άριστα εκπαιδευμένοι Μικρασιάτες, ήταν τώρα σε πολύ χαμηλότερο επίπεδο σε σχέση με το παρελθόν. Ο κύριος όγκος του στρατού του Ρωμανού αποτελείται τώρα από ξένους μισθοφόρους: Νόρμαν της Φρουράς των Βαράγγων, Νορμανδοί και Φράγκοι από τη Δυτική Ευρώπη, Σλάβοι από τον Βορρά και Τούρκοι από τις στέπες της νότιας Ρωσίας - Πετσενέγοι, Κουμάνοι και Ούζοι. Στο Ρωμανό υπηρετούσε και μια μονάδα Αρμενίων. Περίπου 100 χιλιάδες στρατιώτες στο σύνολο, εκ των οποίων οι μισοί γεννημένοι υπήκοοι της αυτοκρατορίας, ένα μεγάλο μέρος αποτελούνταν από ιδιωτικό στρατό - των μεγαλογαιοκτημόνων της αυτοκρατορίας. Μεταγενέστερες μουσουλμανικές πηγές ανεβάζουν τον αριθμό του βυζαντινού στρατού σε απρόσιτες 600 χιλιάδες άνδρες έναντι 12.000 Σελτζούκων. Οι Τούρκοι στην αναζήτηση ενός δημιουργικού θρύλου μιας πολιτισμικής γέννησης. Ένα σύμβολο: Από τις στέπες της Κεντρικής Ασίας στα παράλια της Μεσογείου, αν και ο πραγματικός λόγος που εγκαταστάθηκαν στην Μικρά Ασία ήταν η αφόρητη πίεση των Μογγόλων, για πολλούς αιώνες - όσο διήρκησε και η εγκατάσταση αυτών των φύλων στην Μικρά Ασία. Ο Ρωμανός έστειλε το μεγαλύτερο μέρος του στρατού του προς τη λίμνη Βαν, για να διασφαλίσει κάποιο πέρασμα, υπό την ηγεσία του Ιωσήφ Ταρχανιώτη, ενώ ο ίδιος και ο στρατηγός Νικηφόρος Βρυέννιος συνέχισε με το υπόλοιπο του στρατού προς τη μικρή πόλη-φρούριο του Ματζικέρτ. Η τύχη της δύναμης του Ταρχανιώτη παραμένει έως σήμερα ένα μυστήριο. Μεταγενέστεροι Μουσουλμάνοι ιστορικοί υποστήριξαν ότι είχε να αντιμετωπίσει σε μια μεγάλη μάχη τους Σελτζούκους, την οποία έχασε και ο ίδιος σκοτώθηκε, αλλά λείπουν παντελώς οι σύγχρονες αποδείξεις της εποχής για κάτι τέτοιο. Επίσης, ανακύπτει το ερώτημα γιατί ο Ρωμανός δεν έλαβε γνώση για το αποτέλεσμα της πιθανής μάχης που έδωσε ο Ταρχανιώτης με τους Σελτζούκους. Ο Ταρχανιώτης ίσως είχε εγκαταλείψει σκόπιμα τον αυτοκράτορα και ήταν στην πραγματικότητα ένα εργαλείο της οικογένειας Δούκα; Σύμφωνα με άλλες πηγές, ο Ταρχανιώτης ήταν τουρκικής καταγωγής, και ηγούνταν των Κουμάνων. Την προηγούμενη της μάχης, ενώθηκε με τον σουλτάνο Ασλάν, ίσως και μετά από εντολή της οικογένειας Δούκα. Ο Ταρχανιώτης εμφανίζεται να βρίσκεται τελικά κάπου 150 χιλιόμετρα νοτιοδυτικότερα του Ματζικέρτ, στην Μελετήνη. 3 / 8
Ότι και να συνέβη με τον Ταρχανιώτη - ένα από τα μεγάλα μυστήρια της μάχης, ο Ρωμανός είχε μείνει τώρα να πολεμήσει τους Τούρκους με λιγότερο από το μισό στρατό του, κάπου 40.000 άνδρες. Η ελίτ δύναμη των Νόρμαν και το βαρύ ιππικό των Φράγκων που είχε μαζί του, αποφάσισε να μη λάβει μέρος στη μάχη. Στασίασε νωρίτερα καθώς στρατοπέδευε στην Κρύα Πηγή της Καππαδοκίας, και ο Ρωμανός αναγκάστηκε να καταστείλει την ανταρσία. Είναι πολύ πιθανόν ο Ρωμανός να ενεπλάκη σε μια αψιμαχία περισσότερο, με λίγους χιλιάδες άνδρες, ίσως και μόνο με μια μικρή ομάδα στρατιωτών. Δεν υπάρχει καμία βεβαιότητα για την πραγματική ημερομηνία και τον τόπο της μάχης. Η ημερομηνία διαφέρει από την 5η Αυγούστου έως και την 26η Αυγούστου. Μουσουλμάνοι ιστορικοί συμφωνούν ότι έλαβε χώρα μια Παρασκευή τον Αύγουστο. Ο Μιχαήλ Ατταλιάτης, ο μοναδικός αυτόπτης μάρτυρας που έλαβε μέρος στη μάχη και έγραψε για αυτή, λέει ότι ήταν μια νύχτα χωρίς φεγγάρι, και σύμφωνα με ορισμένους ιστορικούς, θα πρέπει να ήταν η 26η Αυγούστου. Η πιο πιθανή τοποθεσία είναι ένα επίπεδο κοντά σε μια λοφώδης περιοχή, πέρα από την οποία τέμνονταν χαράδρες και ρεματιές στους πρόποδες του όρους Σουφάν - ιδανικό έδαφος ενέδρας - περίπου ένα μίλι ή δύο από το φρούριο του Ματζικέρτ. Σύμφωνα με ορισμένες άλλες εκδοχές, η περιοχή ήταν βραχώδης. Αναφέρεται ως πιθανό ο Ρωμανός να οργάνωσε τους άντρες του στο πεδίο της μάχης βάσει των παραδοσιακών εγχειριδίων του βυζαντινού στρατού - μακρές σειρές με βάθος αρκετών τάξεων, με το ιππικό στα άκρα. Ο Ρωμανός ο ίδιος κατήυθυνε το κέντρο, κοντά του η ισχυρότερη μονάδα του βαρύ ιππικού του - οι κατάφρακτοι, με τον Νικηφόρο Βρυέννιο στα αριστερά του και τον Αλυάττη στα δεξιά του. Η οπισθοφυλακή αποτελείτο από τους ιδιωτικούς στρατούς των μεγάλων γαιοκτημόνων, κάτω από την εντολή του Ανδρόνικου Δούκα, ο ανιψιός του τελευταίου αυτοκράτορα. Ο Ανδρόνικος δεν πρέπει ποτέ να έχει τη δυνατότητα να συμμετάσχει στη μάχη, παρά να ηγηθεί της οπισθοφυλακής. Αλλά και αυτός δεν έκρυβε την περιφρόνηση και την απέχθεια του για το Ρωμανό. Ωστόσο, ο Ρωμανός πιθανόν να σκέφθηκε ότι καλύτερα είναι να έχει τον Ανδρόνικο υπό το άγρυπνο βλέμμα του, και όχι στην Κωνσταντινούπολη, όπου ήταν πιθανό να του δημιουργήσει πολλά περισσότερα προβλήματα. Ο Ρωμανός πήρε τον Ανδρόνικο Δούκα μαζί του, ως προσωπική εγγύηση. Ο αυτοκρατορικός στρατός βάδισε στην ανοιχτή πεδιάδα προς τους Σελτζούκους, οι οποίοι οπισθοχώρησαν σταθερά σε διάταξη ημισέληνου - μια γνωστή τακτική στους Βυζαντινούς, επιτρέποντας τους τοξότες να πλημμυρίσουν τα πλευρά του βυζαντινού στρατεύματος με 4 / 8
βέλη. Το συμμαχικό ιππικό του Ρωμανού, πιθανότατα εξοργισμένο από τους Σελτζούκους τοξότες ιππείς, τους κυνήγησε προς τους πρόποδες και έπεσε κατευθείαν πάνω στις έτοιμες ενέδρες. Η άλλη εκδοχή είναι το ιππικό του Ρωμανού, αποτελούμενο από τουρκικά φύλα των στεπών της Ασίας, κυνήγησε τους ιππείς τοξότες του Ασλάν, και λίγο αργότερα ενώθηκε με αυτούς. Ο αυτοκράτορας παρέμεινε στο πεδίο της μάχης, απογοητευμένος εκείνη τη στιγμή από την απουσία του εχθρού. Συνειδητοποιώντας ότι δεν υπήρχε τίποτε άλλο να κερδίσει από την μέχρι στιγμής εξέλιξη, ειδικά καθώς ο ήλιος έδυε και είχε αφήσει το στρατόπεδό του σχεδόν ανυπεράσπιστο, διέταξε τα αυτοκρατορικά στρατεύματα να αποχωρήσουν, και όχι να υποχωρήσουν, από το πεδίο της μάχης, πίσω στο στρατόπεδο. Ο Αλπ Αρσλάν περίμενε αυτό το σήμα, και διέταξε τους άνδρες του να επιτεθούν στους αποχωρούντες. Καθώς οι άνδρες του Αρσλάν χύθηκαν στην στέπα, ξέσπασε σύγχυση στους Βυζαντινούς, και η αποχώρηση μετατράπηκε σύντομα σε υποχώρηση. Η επικοινωνία μεταξύ των βυζαντινών μονάδων έλαμπε δια της απουσίας, με αποτέλεσμα πολλές μονάδες να υποχωρούν άτακτα, υποθέτοντας ότι ο αυτοκράτορας είχε σκοτωθεί ή συλληφθεί, και αυτό επέτρεψε στους Σελτζούκους να διεισδύσουν στην πρώτη γραμμή. Αυτή η κίνηση των Σελτζούκων θα είχε αποβεί για τους ίδιους μοιραία, γιατί με την ταχύτητά τους κατάφεραν να ξεπεράσουν τους υποχωρούντες Βυζαντινούς, και να βρεθούν ανάμεσα σε αυτούς και την οπισθοφυλακή του Ανδρόνικου Δούκα. Αν η οπισθοφυλακή κινούνταν προς τα εμπρός, θα απέτρεπε την διαφυγή των περικυκλωμένων Σελτζούκων. Αντ 'αυτού, ο Ανδρόνικος διέδιδε ότι ο αυτοκράτορας είχε σκοτωθεί και η μάχη χάθηκε - στη συνέχεια τράπηκε και ο ίδιος σε φυγή, την οποία πολύ πιθανόν να είχε προετοιμάσει. Αυτή η πράξη προκάλεσε περισσότερη σύγχυση μεταξύ των υπόλοιπων στρατευμάτων και όλο και περισσότεροι από αυτούς εγκατέλειψαν το πεδίο της μάχης. Μόνο ο αυτοκράτορας παρέμεινε με την προσωπική φρουρά του γύρω του. Ο Ρωμανός αναφέρεται να είναι ένας γενναίος ηγέτης στο πεδίο της μάχης, αλλά ήταν αφέλεια του να εμπιστευθεί στον Ανδρόνικο την ηγεσία της οπισθοφυλακής του και η έλλειψη ενημέρωσης των κινήσεων του εχθρού προκάλεσε την χειρότερη ήττα του Ανατολικού Ρωμαϊκού στρατού, στην ιστορία του. Τουλάχιστον το έτος 1071 είναι ένα ορόσημο για την περαιτέρω πορεία του Βυζαντίου και για έναν άλλο, πολύ σοβαρότερο λόγο. Η Κωνσταντινούπολη απώλεσε το ίδιο έτος την βυζαντινή Ιταλία στους Νορμανδούς, των οποίων ηγείτο ο Ρομπέρτος Γυισκάρδος. Ενάμισυ αιώνα αργότερα, οι Φράγκοι και οι Νόρμαν - και όχι οι Σελτζούκοι, είναι αυτοί που θα κυριεύσουν την Κωνστανινούπολη, χωρίς να χρειαστεί να καταλάβουν τα τείχη της. Η αυτοκρατορική Αυλή στην Κωνσταντινούπολη δεν φαίνεται να ανησύχησε πραγματικά για την ήττα στο Ματζικέρτ και στην Ιταλία, μια και συνέχισε ακριβώς εκεί που είχε σταματήσει λίγο νωρίτερα: Στην μοιρασιά των επαρχιών και στην ατελείωτη διαμάχη για τον αυτοκρατορικό θρόνο. Oι σαμποτέρ στην Κωνστανινούπολη, βρήκαν την ευκαιρία να ανεβάσουν στον θρόνο τον Μιχαήλ Δούκα. Ο Ρωμανός συγκέντρωσε αργότερα ότι είχε απομείνει από το στρατό του, και δεν ήταν και λίγοι αυτοί που του απέμειναν - περίπου τα 9/10 της εκστρατευτικής δύναμης, και βάδισε προς την Κωνστανινούπολη. Έδωσε συνολικά 5 / 8
δύο μάχες, στην στην Δόκεια και τα Άδανα με τα στρατεύματα του Ιωάννη Δούκα, στις οποίες ηττήθηκε και τις δύο φορές. Και στις δύο μάχες διεπράχθησαν άγριες βιαιοπραγίες εκατέρωθεν. Μετά την δεύτερη μάχη, ο Ανδρόνικος τον έβαλε πάνω σε ένα μουλάρι, σε μια πορεία εκατοντάδων χιλιομέτρων προς την Κωνστανινούπολη, για να γίνει ο περίγυλος των κατοίκων της. Ο Ρωμανός πέθανε το καλοκαίρι του 1072, πιθανόν εξόριστος σε κάποιο μοναστήρι, ίσως και να θανατώθηκε. Το Ματζικέρτ δεν ήταν η πρώτη ήττα των αυτοκρατορικών δυνάμεων στην ιστορία της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, το στράτευμα που έλαβε μέρος στην μάχη με τους Σελτζούκους - λιγοστό. Οι αυτοκρατορικές απώλειες των όποιων μαχών εκείνες τις μέρες του Αυγούστου - μετρημένες. Το Ματζικέρτ είναι περισσότερο ένα βαρύτατο πολιτικό πλήγμα κατά της εσωτερικής δομής και συνοχής της αυτοκρατορίας, λόγω μιας αχαλίνωτης απληστίας και μιας χωρίς τέλος πολιτικής ίντριγκας των πρωταγωνιστών. Κατά ειρωνικό τρόπο βέβαια, αργότερα στην Ανατολία και στις γύρω ορεινές περιοχές δημιουργήθηκε ένα μικρό βασίλειο, που τελικά εξελίχθηκε στην ισχυρή Οθωμανική Αυτοκρατορία. Έκπληξη για τους περισσότερους ιστορικούς αποτελεί το γεγονός της αλλαγής της ιδιοκτησίας μετά την ημερομηνία της μάχης του Μαζικέρτ, που σημειώνεται ως γενικά μια ειρηνική μεταβίβαση της εξουσίας, όπως και προηγουμένως υπάρχει μεγάλη έκπληξη για το πως οι Σελτζούκοι, εντελώς άπειροι στην τεχνική της πολιορκίας, κατάφεραν να κυριεύσουν τις ισχυρές οχυρώσεις του Ματζικέρτ. Για τους περισσότερους ιστορικούς, η μάχη του Ματζικέρτ, δεν θεωρείται ως ένα θανάσιμο στρατιωτικό πλήγμα στην αυτοκρατορία, αλλά περισσότερο ως μια αναγνώριση του 6 / 8
χρονολογικού γεγονότος ότι η αυτοκρατορία είχε πεθάνει από τα μέσα, πολλά χρόνια πριν - μια πολιτική αποτυχία: Η είσοδος σε μια εποχή πολιτικής και κοινωνικής αστάθειας μετά το θάνατο του Βασιλείου Β' το 1025 αποδυνάμωσε τη δομή της αυτοκρατορίας. Μέσα σε τέσσερις δεκαετίες, συνολικά εννέα αυτοκράτορες ανέβηκαν στον θρόνο. Η ήττα θα μπορούσε τελικά να μετατραπεί ως εθνοτική και θρησκευτική μεταμόρφωση των γύρω περιοχών του Ματζικέρτ, της Αρμενίας και της Ανατολίας, και να βοθήσει στη δημιουργία του Σουλτανάτου των Σελτζούκων στο Ρουμ (Ρωμαίων) και στην Κόνια (Ικόνιο), και βέβαια αργότερα στην δημιουργία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με την οριστική πτώση της Κωνσταντινούπολης στις 29 Μαΐου 1453 - η ημέρα που έληξε και επίσημα η παρακμάζουσα Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Αλλά δεν ήταν: Μεταξύ του 1071 και 1453 βρίσκονται σχεδόν τέσσερις αιώνες (400 χρόνια), ενώ δύο δεκαετίες αργότερα του 1071, μπροστά από τα τείχη της Κωνστανινούπολης κάνουν την εμφάνισή τους οι ορδές των Φράγκων - η θανασιμότερη απειλή της αυτοκρατορίας, σε μια εποχή που οι κρατικοί θεσμοί του Βυζαντίου έχουν καταρρεύσει. Όταν η Γη και η Θάλασσα κατέρρευσε - 13 Απριλίου 1204 Το Ματζικέρτ και ο εμφύλιος πόλεμος που σηματοδοτεί, είχαν ένα τελείως διαφορετικό αποτέλεσμα από αυτό που οι περισσότεροι πρωταγωνιστές της οικονομικής διαμάχης στη αυτοκρατορία ήλπιζαν - μια πολιτική πανωλεθρία των γαιοκτημόνων που απαιτούσαν περισσότερη γη και περισσότερη δύναμη μέσα στην αυτοκρατορία, με την έλλειψη της δυνατότητας πληρωμής σε μετρητά προς τους πολίτες να έχει αντικατασταθεί με την καταβολή της γης. Το σύστημα του αγρότης-στρατιώτης κατέρρευσε και αυτό έδωσε ακόμη περισσότερη δύναμη στους πεινασμένους για περισσότερη γη αριστοκράτες, αυξάνοντας την σύγκρουση με την Κωνσταντινούπολη. Οι Μουσουλμάνοι συγγραφείς μεταγενέστερων αιώνων, χρησιμοποιούν το Ματζικέρτ ως όχημα για την προώθηση της εγγενής ανωτερότητας του Ισλάμ επί του Χριστιανισμού, ειδικά την εποχή των Σταυροφοριών. Οι γεωπολιτικές μετοχές των Σελτζούκων αυξήθηκαν κατακόρυφα, έχοντας να επιδείξουν μια ανέλπιστη νίκη εναντίον του Ρωμαίου αυτοκράτορα. Η μάχη του Ματζικέρτ αμφισβητείται έντονα για το εάν πραγματικά υπήρξε ως τέτοιο γεγονός. Είναι πολύ πιθανό ο Αρσλάν όταν αντιλήφθηκε ότι τα αυτοκρατορικά στρατεύματα είναι να του κλείσουν τον δρόμο της οπισθοχώρησης στην Κεντρική Ασία, να άλλαξε γνώμη για την εκστρατεία στην Αίγυπτο, και με ένα φρενήρη ρυθμό καλπάζει με τους άντρες του προς τα περάσματα του Ματζικέρτ, για να αποφύγει τον θανάσιμο ελιγμό του Ρωμανού. Οι λεπτομέρειες για το τι πραγματικά συνέβη γύρω από το Ματζικέρτ, ασαφείς. Τα στρατεύματα του Ρωμανού ίσως να μην ενεπλάκησαν ποτέ σε μια τακτική μάχη με τους Σελτζούκους - οι τελευταίοι ίσως ποτέ να μην παρατάχθηκαν για μάχη. Εντελώς ασαφές παραμένει ο Ρωμανός να πιάστηκε αιχμάλωτος. Αμέσως μετά το χρονολογικό Ματζικέρτ, οι Σελτζούκοι αποχώρησαν από την περιοχή, ο Αρσλάν σκοτώνεται λίγο αργότερα στις στέπες της Κεντρικής Ασίας. Για τις πιθανολογούμενες κατακτήσεις στην Μικρά Ασία, δεν ενδιαφέρθκε ούτε ο γιός και διάδοχός του. 7 / 8
Το Ματζικέρτ έχει χρησιμοποιηθεί με διαφορετικούς τρόπους σε διαφορετικούς χρόνους, για τελευταία φορά από τον Ατατούρκ για την γέννηση μιας σύγχρονης Τουρκίας.{jcomments on} 8 / 8