ΨΗΦΙΑΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ & ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΨΗΦΙΑΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ (M.Sc. Human-Computer Interaction) ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΜΠΙΚΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2010

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή... 5 1 Απαιτήσεις για υψηλότερου επιπέδου γνώσεις και δεξιότητες... 7 1.1. Ψηφιακές Δεξιότητες και σύγχρονη αγορά εργασίας... 9 2 Η Ευρωπαϊκή Εκπαιδευτική Πολιτική για τις Ψηφιακές Δεξιότητες 16 2.1 Οι προσπάθειες για συμμόρφωση της Ελλάδας... 20 3 Η θέση και ο ρόλος της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης στη Σύγχρονη Κοινωνία... 23 3.1 Το Ιστορικό της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης στην Ελλάδα... 25 4 Νέες μορφές Γραμματισμού λόγω της διάδοσης των ΤΠΕ... 27 4.1 Προσπάθεια ορισμού της έννοιας «Ψηφιακός Γραμματισμός»... 28 4.2 Το λεγόμενο Ψηφιακό Χάσμα... 34 4.3 Νέοι Γραμματισμοί και Νέες Δυνατότητες... 36 4.4 Πρώτες διαπιστώσεις... 38 5 Σημερινοί μαθητές και ΤΠΕ... 42 5.1 Άτυπη Εκπαίδευση στις ΤΠΕ... 42 5.2 Τρόπος Αντίδρασης του Εκπαιδευτικού Συστήματος... 43 5.3 Η συμβολή της παιγνιώδους μάθησης στην κατάκτηση του Ψηφιακού Γραμματισμού: Edutainment... 45 6 Σημερινοί Εκπαιδευτικοί και ΤΠΕ... 49 6.1 Προετοιμασία των Μελλοντικών Εκπαιδευτικών... 51 6.2 Ανάγκες επιμόρφωσης των υπηρετούντων εκπαιδευτικών... 53 7 Η Ενσωμάτωση των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση... 60 7.1 Συνήθεις τρόποι ενσωμάτωσης των ΤΠΕ από τους εκπαιδευτικούς... 60 7.2 Ιστορικό της ένταξης των ΤΠΕ στο Εκπαιδευτικό Σύστημα... 61 7.3 Λόγοι για την χρήση των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση... 64 7.4 Προϋποθέσεις της ένταξης των ΤΠΕ στην εκπαίδευση... 64 7.5 Οργανωτικές δυσκολίες και αντιλήψεις που επικρατούν στην Ελληνική Εκπαίδευση... 67 2

8 Η θέση των ΤΠΕ στην ελληνική Επαγγελματική Εκπαίδευση... 71 8.1 Η ιδιαιτερότητα της Α' τάξης των ΕΠΑΛ... 72 8.2 Η Διδασκαλία της χρήσης των ΤΠΕ στην Α' ΕΠΑΛ στα μαθήματα Γενικής Παιδείας μέσα από τα Προγράμματα Σπουδών... 73 8.3 Η διδασκαλία της Πληροφορικής ως αυτόνομου γνωστικού αντικειμένου στα ΕΠΑΛ όπως περιγράφεται από το ΑΠ... 74 9 Προϋποθέσεις Υποστήριξης του Ψηφιακού Γραμματισμού στην Επαγγελματική Εκπαίδευση... 76 9.1 Το Αναλυτικό Πρόγραμμα... 76 9.2 Μοντέλα Αξιολόγησης των Αναλυτικών Προγραμμάτων... 77 9.3 Μια επικαιροποιημένη εκδοχή του Ψηφιακού Γραμματισμού (Ορισμός)... 80 9.4 Κριτική αποτίμηση των προσφερόμενων γνώσεων και δεξιοτήτων Ψηφιακού Γραμματισμού στο μάθημα «Εφαρμογές Υπολογιστών». 82 9.5 Στοιχεία Ψηφιακού Γραμματισμού στα μαθήματα Γενικής Παιδείας 84 10 Συμπεράσματα-Προτάσεις... 86 10.1 Αναμόρφωση Αναλυτικού Προγράμματος... 86 10.2 Ανάπτυξη κατάλληλου Εκπαιδευτικού Υλικού... 93 10.3 Ανάγκη κατάρτισης και επιμόρφωσης στις ΤΠΕ... 96 Βιβλιογραφία... 100 3

Πρόλογος Η παρούσα εργασία εντάσσεται στη θεματική της εισαγωγής και αξιοποίησης των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών (ΤΠΕ) στην εκπαίδευση. Ο σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να αναδειχθεί και να αξιολογηθεί ο τρόπος με τον οποίο προσφέρεται ο Ψηφιακός Γραμματισμός στους μαθητές της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης. Επιχειρείται μια προσέγγιση ορισμού του Ψηφιακού Γραμματισμού με βάση τα σύγχρονα κοινωνικά, πολιτισμικά και τεχνολογικά δεδομένα. Επίσης επιχειρείται μια ανάλυση των χαρακτηριστικών των σύγχρονων μαθητών της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης αλλά και των εκπαιδευτικών όσον αφορά την κατάρτισή τους. Το αρχικό ενδιαφέρον του ερευνητή προκύπτει από το γεγονός ότι εργάζεται ως εκπαιδευτικός Πληροφορικής στην Β' βάθμια Εκπαίδευση έχοντας διδάξει στα ΤΕΕ από το 1998. Η εξέλιξη των ΤΕΕ σε ΕΠΑΛ έφερε δραματικές αλλαγές στη διδασκαλία της Πληροφορικής στην Επαγγελματική Εκπαίδευση που άξιζε να μελετηθούν. Για αυτό τον λόγο γίνεται μια κριτική αποτίμηση του προσφερόμενου Ψηφιακού Γραμματισμού, με βάση τον επικαιροποιημένο ορισμό, στην Α' τάξη των ΕΠΑΛ που αποτελεί τάξη-κλειδί. Τελικός σκοπός της εργασίας είναι η ανατροφοδότηση. Με αφετηρία τα πορίσματα που θα προκύψουν θα διατυπωθούν προτάσεις που θα συμβάλουν στην ενίσχυση του Ψηφιακού Γραμματισμού του μαθητή της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης. Η παρούσα εργασία δεν θα ήταν δυνατό να πραγματοποιηθεί χωρίς τη συμβολή του επόπτη Αναπληρωτή Καθηγητή του Τομέα Παιδαγωγικής κ. Κωνσταντίνο Μπίκο, ο οποίος προσέφερε σημαντικές παρατηρήσεις και υποδείξεις σε όλη την πορεία της εκπόνησης, για αυτό και τον ευχαριστώ θερμά. Επίσης, οφείλω να ευχαριστήσω και τους υπόλοιπους διδάσκοντες στο μεταπτυχιακό κύκλο σπουδών και ιδιαίτερα τον Καθηγητή κ. Μιχαήλ Κελπανίδη και τον Αναπληρωτή Καθηγητή κ. Δημήτριο Μαυροσκούφη που στάθηκαν αρωγοί σε αυτή την προσπάθεια από την οποία δεν έλειπαν οι δυσκολίες. Οφείλω και ένα μεγάλο ευχαριστώ στον κ. Μενέλαο Τζιφόπουλο, υποψήφιο διδάκτορα του Τομέα Παιδαγωγικής, ο οποίος με τις εύστοχες υποδείξεις του μου προσέφερε μια πολύ αξιόλογη οπτική γωνία. Ευχαριστώ, τέλος, την οικογένειά μου που με στηρίζει αμέριστα και πολύπλευρα όλα αυτά τα χρόνια. 4

Εισαγωγή Οι επιπτώσεις των νέων τεχνολογιών στην κοινωνία και στην καθημερινή ζωή Οι επιπτώσεις από την ανάπτυξη της νέας τεχνολογίας και τη διείσδυση της πληροφορικής σε όλους σχεδόν τους τομείς της ανθρώπινης δράσης είναι πάρα πολλές. Καταρχήν οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και Επικοινωνίας 1 συνδέονται με την επέκταση των οργανισμών και των επιχειρήσεων σε παγκόσμιο επίπεδο. Ένας πολύ μεγάλος ανταγωνισμός έχει αναπτυχθεί ανάμεσα στις επιχειρήσεις και τους οργανισμούς, ο οποίος τις πιέζει, αφενός μεν να δαπανούν μεγάλα κονδύλια για την αντικατάσταση του τεχνολογικού τους εξοπλισμού, αφετέρου δε να εκσυγχρονίζουν την οργάνωση και διοίκησή τους ακολουθώντας τις εξελίξεις των σύγχρονων επιστημών και της τεχνολογίας. 2 Ο τομέας των ΤΠΕ επανακαθορίζει και διαμορφώνει με ριζοσπαστικό τρόπο όχι μόνο τις μορφές της οικονομικής δραστηριότητας αλλά και την εκπαίδευση και την ποιότητα ζωής των πολιτών μιας χώρας. Ο Μιχάλης Δερτούζος 3 αναφέρει ότι η πληροφορική επανάσταση θα έχει την ίδια επίδραση με την βιομηχανική επανάσταση του 19ου αιώνα. H αναδόμηση της οικονομίας και οι αλλαγές που την ακολουθούν, έχουν επιπτώσεις στο χώρο της εκπαίδευσης. Το σχολείο χρειάζεται να επανεξετάσει την προετοιμασία για τον χώρο της παραγωγής. Η νέα παγκοσμιοποιημένη και ανταγωνιστικότερη αγορά εργασίας απαιτεί νέες γνώσεις και δεξιότητες, ευελιξία, δυνατότητα αναπροσαρμογής στις συνεχώς διαφοροποιούμενες απαιτήσεις και προσόντα και στάσεις για την προσαρμογή σε έναν αριθμό διαφορετικών επαγγελμάτων. 4 1 O ελληνικός όρος για τις Τεχνολογίες της Πληροφορίας και Επικοινωνίας χρησιμοποιείται σε συντόμευση ως ΤΠΕ ενώ αντιστοίχως στα αγγλικά για το Information and Communication Technologies χρησιμοποιείται διεθνώς ο όρος ICT. 2 Λαφατζή, Ι. (2005). Οι Δυνατότητες Αξιοποίησης του Η/Υ και του Internet στην Εκπαιδευτική Διαδικασία, σελ. 8. 3 Δερτούζος, Μ. (1998). Τι μέλλει γενέσθαι: Πως ο νέος κόσμος της πληροφορίας θα αλλάξει τη ζωή μας. 4 Βιτσιλάκη, Χ. (2005). Το σχολείο στην κοινωνί@ της πληροφορί@ς. Στο: Χατζηδήμου Δ., Βιτσιλάκη Χ. (Επιμ.): Το σχολείο στην κοινωνία της πληροφορίας και της πολυπολιτισμικότητας. ΙΑ Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου Παιδαγωγική Εταιρία, σελ. 107. 5

Η ανατροπή που επιφέρουν οι νέες τεχνολογίες στον τομέα της εργασίας δεν αφορά μόνο στον βιομηχανικό τομέα. Αφορά και στον τριτογενή τομέα παραγωγής, τις δημόσιες και ιδιωτικές επιχειρήσεις και τη διοίκησή τους, τις υπηρεσίες υγείας, τον τουρισμό, το εμπόριο, τις υπηρεσίες από άνθρωπο σε άνθρωπο. Η τυποποίηση, η αυτοματοποίηση και η απλούστευση του μεγαλύτερου μέρους της παραγωγής των αγαθών έχουν ως συνέπεια τη θεαματική αύξηση της παραγωγικότητας σε όλους τους επαγγελματικούς και επιστημονικούς τομείς. Ταυτόχρονα επιτυγχάνεται εξοικονόμηση ανθρώπινου κόπου και ενέργειας, δεδομένου ότι με τον αυτοματισμό απαιτούνται σταδιακά όλο και λιγότεροι εργάτες στην παραγωγή. Ένα αυξανόμενο μέρος του ανθρώπινου δυναμικού απελευθερώνεται έτσι από τις ρουτίνες της παραγωγής, το οποίο μπορεί να επενδύσει το χρόνο του στη μάθηση, ώστε να αναλάβει στη συνέχεια πιο απαιτητικές λειτουργίες στο κοινωνικό σύστημα. 5 Οι νέοι ευέλικτοι τρόποι οργάνωσης της παραγωγής που γίνονται αναγκαίοι κυρίως λόγω της χρήσης των τεχνολογιών της πληροφορίας, επιβάλλουν την προώθηση ενός νέου προτύπου για τις ικανότητες των εργαζομένων. Ο πολυδύναμος - πολυλειτουργικός εργαζόμενος πρέπει να μπορεί να λύνει με ταχύτητα προβλήματα και να συμμετέχει στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, ώστε να ανταποκρίνεται στις συνεχείς αλλαγές των αναγκών της παραγωγής. Αυτού του είδους ο εργαζόμενος προβάλλεται συχνά σε κείμενα ακαδημαϊκών, τεχνοκρατών, εθνικών και διεθνών οργανισμών, που τονίζουν συνεχώς την ανάγκη για δια βίου εκπαίδευση και κατάρτιση (π.χ. έκθεση ΟΟΣΑ). 5 Λαφατζή, Ι. (2005), ό.π. σελ. 8-9. 6

1 Απαιτήσεις για υψηλότερου επιπέδου γνώσεις και δεξιότητες Είναι πλέον αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η σημερινή κοινωνία προσδιορίζεται από τέσσερα βασικά χαρακτηριστικά: α) την εκρηκτική παραγωγή γνώσης, β) τις παγκοσμιοποιημένες σχέσεις, γ) τις αλλαγές στο χώρο της εργασίας και παραγωγής και δ) την ένταση κάποιων κοινωνικών προβλημάτων, π.χ. ναρκωτικά, ρατσισμός κ.α. Ειδικά όσον αφορά το πρώτο χαρακτηριστικό, η σύγχρονη κοινωνία, ως κοινωνία της πληροφορίας και της γνώσης, απαιτεί από τους πολίτες της να διαθέτουν ορισμένες δεξιότητες, ώστε να είναι σε θέση να ενταχθούν ομαλά και να ανταπεξέλθουν στις αυξημένες απαιτήσεις της: απαιτεί κοινωνικές δεξιότητες επικοινωνίας, ικανότητες συνεργασίας, γνωστικές δεξιότητες που μπορούν να εφαρμοστούν σε αυθεντικές καταστάσεις, καθώς και ικανότητες διαχείρισης εργαλείων παραδοσιακής και σύγχρονης τεχνολογίας, εφόσον την σημερινή κοινωνία τη χαρακτηρίζει μεταξύ άλλων και η κυριαρχία της τεχνολογίας. 6 Η αγορά εργασίας πιέζει για γνώσεις και υψηλότερου επιπέδου δεξιότητες σε όλα τα επαγγέλματα. Καθώς τα γενικά επίπεδα εκπαίδευσης αυξάνουν ταχύτερα από τις αλλαγές στην αγορά εργασίας, διατυπώνεται η πρόβλεψη ότι στο προσεχές μέλλον μόνο οι μισές θέσεις εργασίας χαμηλής ειδίκευσης θα κατέχονται από εργαζομένους χαμηλού μορφωτικού επιπέδου. Ειδικότερα, στον ραγδαία διευρυνόμενο τομέα των υπηρεσιών υπάρχει σαφής τάση για διεύρυνση των απαιτούμενων δεξιοτήτων σε όλα τα επαγγελματικά επίπεδα για εκτέλεση μη συνήθων καθηκόντων. Για παράδειγμα, οι επαγγελματίες των τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας πρέπει να αποκτήσουν δεξιότητες στους τομείς του μάρκετινγκ και του μάνατζμεντ. Οι εργαζόμενοι του τομέα των υπηρεσιών πρέπει να αναπτύξουν δεξιότητες που αφορούν τις σχέσεις με τους πελάτες καθώς και δεξιότητες Ψηφιακού Γραμματισμού. 7 6 Αντύπα, Σ. (2008). Η εκπαίδευση εκπαιδευτικών στη διδασκαλία με τις Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας: η περίπτωση του προγράμματος Εξειδίκευσης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, σελ. 23 7 Ευρωπαϊκή Επιτροπή COM(2008) 868 τελικό της 16.12.2008. 7

Η αργή αλλά σταθερή μετατόπιση που παρατηρείται στην τομεακή κατανομή της απασχόλησης στην ΕΕ από τη γεωργία και τις παραδοσιακές μεταποιητικές βιομηχανίες προς τις υπηρεσίες είναι πιθανό να συνεχιστεί, παρά την πρόσφατη μείωση. Το 2020 σχεδόν τα τρία τέταρτα των θέσεων εργασίας θα είναι στις υπηρεσίες. Η δημιουργία θέσεων εργασίας στον τομέα των υπηρεσιών θα είναι πιθανώς αυξημένη έως το 2020, ειδικά στις επιχειρηματικές υπηρεσίες. Σε πιο βραχυπρόθεσμη προοπτική μπορεί να γίνει λεπτομερέστερη πρόβλεψη των τάσεων στον τομέα των υπηρεσιών. Μέχρι το 2015 τις καλύτερες προοπτικές δημιουργίας θέσεων εργασίας αναμένεται να παρουσιάσουν οι εξής τομείς: επιχειρηματικές υπηρεσίες (π.χ. τεχνολογία της πληροφορίας, ασφάλειες ή παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών), υγειονομική περίθαλψη και κοινωνική εργασία, διανομή, προσωπικές υπηρεσίες, ξενοδοχεία και υπηρεσίες εστίασης και, σε μικρότερο βαθμό, εκπαίδευση (σχήμα 1). Οι προοπτικές του τομέα των επιχειρηματικών υπηρεσιών και άλλων τομέων ίσως χρειαστεί να αναπροσαρμοστούν σε συνάρτηση με τις συνέπειες της χρηματοοικονομικής κρίσης. 8 Διάγραμμα 1. Τάσεις όσον αφορά τα επίπεδα απασχόλησης στον τομέα των υπηρεσιών μέχρι το 2015, (ΕΕ-25) Πηγή: Cedefop, 2008 8 Ευρωπαϊκή Επιτροπή COM(2008) 868 τελικό της 16.12.2008. 8

1.1. Ψηφιακές Δεξιότητες και σύγχρονη αγορά εργασίας Σύμφωνα με τη δήλωση που εκδόθηκε από την ευρωπαϊκή διάσκεψη για τις ψηφιακές δεξιότητες που διοργανώθηκε το 2006 στη Θεσσαλονίκη από το CEDEFOP: «η επιτυχία της στρατηγικής της Λισσαβόνας, η ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας και η κοινωνική συνοχή εξαρτώνται από την αποτελεσματική χρήση των ΤΠΕ και της γνώσης, των δεξιοτήτων, των ικανοτήτων και της καινοτομίας του ευρωπαϊκού εργατικού δυναμικού και των επαγγελματιών πληροφορικής.» Εντούτοις, η εξέταση των ψηφιακών δεξιοτήτων στα πλαίσια μιας ατζέντας για τη γνώση συνεπάγεται μια σημαντική διεύρυνση του ορισμού που δίνεται παραπάνω. Τα είδη των δεξιοτήτων που απαιτούνται περιλαμβάνουν περισσότερα από μια απλή δεξιότητα χρήσης υπολογιστών και τη δυνατότητα κατοχής και συνδυασμού δεξιοτήτων χρήσης ΤΠΕ. Αυτό που επιπλέον απαιτείται είναι ένα γενικότερο σύνολο ικανοτήτων σχετικά με τη δυνατότητα επικοινωνίας πέρα από πολιτισμικά και θεσμικά όρια. Απαιτείται η δυνατότητα για ομαδική εργασία (συχνά εξ αποστάσεως), και, γενικότερα, η δημιουργία και ο διαμοιρασμός της γνώσης. 9 Οι ψηφιακές δεξιότητες (e-skills) αποτελούν μια έννοια ευρύτερη από τις δεξιότητες χρήσης των ΤΠΕ. Καταρχάς περιλαμβάνουν τις δεξιότητες που απαιτούνται για την παραγωγή ή πώληση λογισμικού και συστημάτων ΤΠΕ. Επιπλέον, όμως, περιλαμβάνουν και τις δεξιότητες απλού χρήστη που είναι απαραίτητες για να εξασφαλιστεί ότι οι τομείς εκτός ΤΠΕ, καθώς επίσης και η κοινωνία συνολικά, θα αποκομίσουν πλήρως τα οφέλη από τις προόδους στους τομείς των ΤΠΕ. Αυτό θα επιτευχθεί μέσω αύξησης της παραγωγικότητας και ουσιαστικότερης κοινωνικής ολοκλήρωσης. Έχει επισημανθεί συχνά ότι ο καθορισμός των ψηφιακών δεξιοτήτων είναι ένας ανέφικτος στόχος επειδή απαιτεί: μια ακριβή και σταθερή περιγραφή των σχετικών δεξιοτήτων. Αυτό θα επέτρεπε τη δημιουργία μιας χρονικής σειράς που θα προσέφερε δυνατότητα σύγκρισης ανάμεσα στις χώρες και μια ευέλικτη προσέγγιση σε μια τέτοια περιγραφή. Αυτό θα επέτρεπε την προσαρμογή στις αλλαγές που θα προκύψουν στο μέλλον επάνω στις τεχνολογίες και τις διαδικασίες. Αυτές οι αλλαγές αναγκαστικά θα 9 Lanvin, B. Passman, P. (2008). Building E-skills for the Information Age. The Global Information Technology Report 2007-2008. 2008 World Economic Forum. σελ. 2 (78) 9

τροποποιήσουν και τις δεξιότητες που απαιτούνται για την χρήση και την εφαρμογή τους. 10 Ο παρακάτω καθορισμός υιοθετείται στο ευρωπαϊκό φόρουμ ψηφιακών δεξιοτήτων του 2004 (πλαίσιο 1). Πλαίσιο 1 ορισμός ψηφιακών δεξιοτήτων Η συζήτηση στο ευρωπαϊκό φόρουμ ψηφιακών δεξιοτήτων (2004) έχει οδηγήσει στους ορισμούς τριών διαφορετικών τύπων ικανοτήτων. Δεξιότητες χρηστών ΤΠΕ: οι ικανότητες που απαιτούνται για την αποτελεσματική εφαρμογή συστημάτων και συσκευών ΤΠΕ από τα άτομα. Οι χρήστες ΤΠΕ χρησιμοποιούν τα συστήματα ως εργαλεία υποστήριξης της εργασίας τους, η οποία, στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν ανήκει στις ΤΠΕ. Οι δεξιότητες χρηστών περιλαμβάνουν τη χρησιμοποίηση γενικών εργαλείων λογισμικού και τη χρήση εξειδικευμένων εργαλείων που υποστηρίζουν τις λειτουργίες των επιχειρήσεων σε βιομηχανίες εκτός της βιομηχανίας των ΤΠΕ. Δεξιότητες επαγγελματιών ΤΠΕ: οι ικανότητες που απαιτούνται για την έρευνα, την ανάπτυξη και το σχεδιασμό, τη διαχείριση, την παραγωγή, τη συμβουλευτική, το μάρκετινγκ και την πώληση, την ενσωμάτωση, την εγκατάσταση και τη διαχείριση, την συντήρηση και την υποστήριξη συστημάτων ΤΠΕ. Δεξιότητες ψηφιακού εμπορίου: οι ικανότητες που απαιτούνται για την εκμετάλλευση των ευκαιριών που παρέχονται από τις ΤΠΕ και ειδικότερα το Διαδίκτυο, για την εξασφάλιση καλύτερων και πιο αποτελεσματικών αποδόσεων των διαφορετικών τύπων οργανισμών, για τη διερεύνηση των δυνατοτήτων για νέους τρόπους επιχειρηματικότητας, νέων οργανωτικών διαδικασιών και ίδρυση νέων επιχειρήσεων. Πηγή: INSEAD (2008) Στην Ευρώπη, όπως και στον υπόλοιπο αναπτυγμένο κόσμο, η διαδεδομένη διείσδυση των ΤΠΕ θα οδηγήσει σε εργασίες -χειρωνακτικές και μη- που θα είναι λιγότερο τυποποιημένες και επαναλαμβανόμενες. Αυτός ο ισχυρός συνδυασμός παγκοσμιοποίησης, αυξανόμενου ανταγωνισμού και 10 INSEAD (2008). E-Skills, Competitiveness and Employability Knowledge Societies Next Frontier, σελ. 4. 10

τεχνολογικής και οργανωτικής αλλαγής, έχει επιπτώσεις. Αυξάνει αισθητά την ανάγκη να βελτιωθούν τα επίπεδα δεξιοτήτων. Αυτό συμβαίνει γιατί καθώς οι καταναλωτικές προσδοκίες αυξάνονται, απαιτούν ακόμα περισσότερο πολύπλοκα και εξατομικευμένα προϊόντα και υπηρεσίες. Ο κόσμος της εργασίας απαιτεί συνεχή προσαρμογή των δεξιοτήτων, ειδικά στις ψηφιακές δεξιότητες και στις δεξιότητες επικοινωνίας και προσαρμοστικότητα στις αλλαγές στην οργάνωση της εργασίας. Από την άποψη της τεχνολογίας και της επικοινωνίας, οι κορυφαίες θέσεις με δεξιότητες και ταλέντο θα είναι όλο και περισσότερο ο βασικός παράγοντας-κλειδί στην επιτυχία του ανταγωνισμού, ειδικά στις υψηλόμισθες οικονομίες. Οι ψηφιακές δεξιότητες αναδεικνύουν τη σημασία του σωστού μίγματος γενικών ικανοτήτων και τεχνικών δεξιοτήτων. Οι ψηφιακές δεξιότητες κυμαίνονται από τις λειτουργικές ψηφιακές δεξιότητες που αποκτήθηκαν ανεπίσημα μέχρι τις ειδικές επαγγελματικές δεξιότητες. Από τη μία πλευρά του φάσματος, είναι σχεδόν παγκοσμίως δεδομένο ότι οποιαδήποτε εργασία θα απαιτήσει κάποιο επίπεδο ψηφιακών δεξιοτήτων. Ο ψηφιακός και πληροφορικός γραμματισμός θα είναι κρίσιμος και για τη ζωή και για την εργασία. Για έναν αυξανόμενο αριθμό εργασιών, πράγματι, η ψηφιακή ευχέρεια απαιτείται όλο και περισσότερο. 11 Η ανάπτυξη της κοινωνίας της πληροφορίας χρειάζεται εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό. Αυτό το δυναμικό μπορεί λόγω παγκοσμιοποίησης να προέλθει από οποιοδήποτε μέρος του πλανήτη. Αυτός είναι ο σημαντικότερος λόγος που οι ψηφιακές δεξιότητες βρίσκονται σε εξαιρετικά υψηλή ζήτηση. Τρία είναι τα αποτελέσματα αυτής της υψηλής ζήτησης: 12 1. Οι ψηφιακές δεξιότητες είναι διαδεδομένες παντού και δεν περιορίζονται στους ειδικούς των ΤΠΕ. Απαιτούνται όλο και περισσότερο σε όλους τους τομείς και σε όλα τα επίπεδα δραστηριότητας στα οποία η δημιουργικότητα, η καινοτομία, και η διεπιστημονική ομαδική εργασία απαιτούνται ως εργαλεία για την ανταγωνιστικότητα. Στους ιδιωτικούς αλλά και στους δημόσιους τομείς, τα ηγετικά στελέχη χρειάζεται να είναι όχι μόνο ψηφιακά εγγράμματα, αλλά και να επιδεικνύουν και να αναπτύσσουν τα νέα προσόντα που απαιτούνται για τους ηγέτες της ψηφιακής εποχής. 11 New Skills for New Jobs: Action Now. A report by the Expert Group on New Skills for New Jobs prepared for the European Commission. February 2010, σελ. 27. 12 Lanvin, B. Passman, P. (2008). ό.π. σελ. 4 (80). 11

Ποιοτικές Ποσοτικές 2. Η αναδυόμενη παγκόσμια οικονομία της γνώσης θα αυξήσει σημαντικά την ανάγκη για περισσότερες ψηφιακές δεξιότητες σε όλα τα επίπεδα (από τους ανειδίκευτους εργαζομένους μέχρι τους διευθυντές των εταιριών), σε όλες τις βιομηχανίες (και όχι μόνο στον τομέα των ΤΠΕ), αλλά και στο δημόσιο τομέα. 3. Οι ψηφιακές δεξιότητες θα είναι καίριας σημασίας για να καθοριστεί η κάθετη και οριζόντια κινητικότητα των εργαζομένων. Ως εκ τούτου, θα είναι καίριας σημασίας για μια αγορά εργασίας που λειτουργεί καλά προσφέροντας επαρκή δυνατότητα απασχόλησης και κοινωνικής ένταξης. Παρακάτω περιγράφονται οι παράγοντες που επηρεάζουν την απαίτηση για ψηφιακές δεξιότητες: Οικονομική ανάπτυξη (παραγωγικότητα, ανταγωνιστικότητα, παραγωγή, κατανάλωση, εισαγωγές, εξαγωγές) Ένταση ΤΠΕ/γνώσης της οικονομίας. (τομείς του συγκριτικού πλεονεκτήματος της εθνικής οικονομίας και το επίπεδο της προτεραιότητας που δίνεται στην καινοτομία, την εκπαίδευση και την ετοιμότητα δικτύωσης) Τεχνολογική αλλαγή (Καινοτομία στις ΤΠΕ, αλλαγές στο πώς οι ΤΠΕ χρησιμοποιούνται σε άλλους τομείς και γίνονται αποδεκτές από την κοινωνία γενικά) Ψηφιακή Ένταξη (E-inclusion) (προσπάθειες, στρατηγικές και πολιτικές από τις οποίες οι ΤΠΕ προωθούνται ως εργαλεία για την ενίσχυση της απασχόλησης και τη συμβολή σε πιο συνεκτικές κοινωνίες) Ποσοτική ζήτηση για ψηφιακές δεξιότητες (συνολικές προβολές κάτω από διάφορα σενάρια για την αύξηση, τις προτεραιότητες ανά τομέα και το διεθνές περιβάλλον) Ποιοτική ζήτηση για ψηφιακές δεξιότητες (επιτρέπει να αναπτυχθεί η καινοτομία στις ΤΠΕ και η χρήση τους από τη βιομηχανία και την κοινωνία) Τελική ζήτηση για ψηφιακές δεξιότητες (δηλ. αρκετά διαφοροποιημένη για να επιτρέψει τον προσδιορισμό των χασμάτων ζήτησης/προσφοράς και να προκαλέσει τις σχετικές πολιτικές και τις ενέργειες από τις κυβερνήσεις και την επιχείρηση) Διάγραμμα 2: Μεσο-μακροπρόθεσμοι παράγοντες ζήτησης για ψηφιακές δεξιότητες. (Πηγή: INSEAD (2008), E-Skills, Competitiveness and Employability Knowledge Societies Next Frontier) Είναι σαφές ότι η βελτίωση της ποιότητας και της έκτασης της βασικής εκπαίδευσης στα μαθηματικά και τις θετικές επιστήμες θα είναι ένα από τα πολλά απαραίτητα συστατικά που χρειάζονται ώστε να παραχθούν τα απαραίτητα επίπεδα ψηφιακών δεξιοτήτων στα ερχόμενα έτη. Δεν πρέπει να αναμένεται από το εκπαιδευτικό σύστημα να παρέχει όλα αυτά τα αναγκαία συστατικά. Η διάχυση των απαραίτητων αρετών για να γίνει μια ολόκληρη 12

κοινωνία πιο καινοτόμος θα απαιτήσει περισσότερα από απλώς μια καλή εκπαίδευση. 13 Πλαίσιο 2 Ενισχύοντας τις δημόσιες-ιδιωτικές συνεργασίες ψηφιακών δεξιοτήτων Η επιτροπή βιομηχανικής ηγεσίας ψηφιακών δεξιοτήτων (e-skills Industry Leadership Board) ιδρύθηκε στις 7 Ιουνίου 2007, από μια ομάδα προεξεχόντων φορέων στον τομέα ΤΠΕ και γνώσης, συμπεριλαμβανομένων των Cisco, Hewlett Packard, Oracle, Microsoft, και Siemens. Η επιτροπή ψηφιακών δεξιοτήτων καθορίζει την αποστολή της ως εξής: «να οδηγήσει στην ανάπτυξη και την εφαρμογή μακροπρόθεσμης ατζέντας ψηφιακών δεξιοτήτων και ψηφιακού γραμματισμού στην Ευρώπη μέσω της συμβολής των ΤΠΕ» Έγινε αποδεκτή και επικυρώθηκε επίσημα από τον Gunter Verheugen, αντιπρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και Επιτρόπου για την επιχείρηση και τη βιομηχανία, αλλά και στην ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις ψηφιακές δεξιότητες τον Σεπτέμβριο 2007. Η επιτροπή ψηφιακών δεξιοτήτων έχει δεσμευτεί να καθοδηγήσει τον τομέα των ΤΠΕ ώστε αυτός να συμβάλει στην ανάπτυξη και την υλοποίηση μιας μακροπρόθεσμης ατζέντας ψηφιακών δεξιοτήτων και ψηφιακού γραμματισμού στην Ευρώπη, εστιάζοντας σε περιοχές όπως: 1) παρακίνηση και ενίσχυση των μελλοντικών γενεών με ψηφιακές δεξιότητες, 2) προώθηση της εκπαίδευσης, της ειδίκευσης και της κατάρτισης επαγγελματιών ΤΠΕ, 3) ενίσχυση της απασχόλησης και της παραγωγικότητας του εργατικού δυναμικού με δεξιότητες χρήσης ΤΠΕ, συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης πολυσυμμετοχικών συνεργασιών (MSPs), και 4) παροχή προβλέψεων και υποστήριξης για τις μελλοντικές δεξιότητες που απαιτούνται σε ένα μεταβαλλόμενο περιβάλλον με νέες τεχνολογίες και νέα επιχειρηματικά μοντέλα. Πηγή: Lanvin, B. Passman, P. (2008) ό.π. σελ 12 (88). 13 Lanvin, B. Passman, P. (2008) ό.π. σελ 7 (83). 13

Το μειωμένο ενδιαφέρον για τα μαθηματικά και τις επιστήμες συνεχίζει να λειτουργεί ως τροχοπέδη στα εκπαιδευτικά συστήματα της Ευρώπης. Ακόμα περισσότερο από τις διαφορές στην ποιότητα, η μειωμένη όρεξη των νεώτερων γενεών για τα μαθηματικά και τις επιστήμες συναρτάται άμεσα με τη δυνατότητα της Ευρώπης να παράγει περισσότερους εργαζόμενους που να διαθέτουν ψηφιακές δεξιότητες όλων των επιπέδων. Η επαγγελματική κατάρτιση, η εργασιακή μάθηση, που συνδυάζεται με την on-line κατάρτιση και εκπαίδευση θεωρούνται ως ισχυρά εργαλεία για να αντισταθμίσουν τους περιορισμούς του τομέα της τυπικής εκπαίδευσης. Για να υλοποιηθούν τα παραπάνω είναι αναγκαίο να αναπτυχθούν πανευρωπαϊκές προσεγγίσεις σε περιοχές όπως τα προσόντα, τα προγράμματα σπουδών για τις ψηφιακές δεξιότητες, ή οι πιστοποιήσεις. Στηριγμένες στις προηγούμενες επιτυχίες (CDL π.χ.), τέτοιες προσεγγίσεις θα ωφελούνταν από ισχυρότερες συνεργασίες μεταξύ βιομηχανίας και κυβερνήσεων. 14 Για να ανυψώσει το επίπεδο της ετοιμότητας για ψηφιακές δεξιότητες, η Ευρώπη θα πρέπει να διατηρήσει μια προσέγγιση που να είναι συνεπής στους στόχους της (καταλληλότητα για απασχόληση, ανταγωνιστικότητα) παραμένοντας ευέλικτη στις λεπτομέρειές της (π.χ. στους τεχνικούς ορισμούς των ψηφιακών δεξιοτήτων). Οι πέντε κεντρικές δράσεις που περιγράφονται παρακάτω είναι αρκετά πλατιές ώστε να συμπεριλάβουν αυτήν τη διπλή ατζέντα, παραμένοντας αρκετά ακριβείς ώστε να αγγίξουν μερικούς από τους παράγοντες-κλειδιά που πιθανόν να έχουν επιπτώσεις στην κατάσταση των ψηφιακών δεξιοτήτων της Ευρώπης μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Εάν λαμβάνουν ικανοποιητική υποστήριξη από τους διάφορους συμμέτοχους που αναφέρθηκαν, μπορούν να συμβάλλουν όχι μόνο για να ανακουφίσουν το φορτίο των ψηφιακών δεξιοτήτων της Ευρώπης, αλλά να μετατρέψουν αυτές τις δεξιότητες σε έναν ακρογωνιαίο λίθο της καταλληλότητας για απασχόληση και της ανταγωνιστικότητας στο μέλλον. 14 INSEAD (2008) ό.π. σελ. 10. 14

Πίνακας 1: Κεντρικές Δράσεις για την ανάπτυξη Ψηφιακών Δεξιοτήτων Κεντρικές δράσεις Αναμενόμενος ηγέτης 1. Κοινό ελκυστικό ψηφιακό όραμα 2. Ενίσχυση πολυσυμμετοχικών συνεργασιών για τις ψηφιακές δεξιότητες 3. Διατύπωση διακοινοτικών προγραμμάτων σπουδών για ψηφιακές δεξιότητες 4. Προώθηση μαθηματικών και φυσικών επιστημών 5. Ενίσχυση δια βίου μάθησης κυβερνήσεις (βασισμένες σε αποτελέσματα πολυσυμμετοχικών συνεργασιών): δημοσιονομικά, μετανάστευση, εκπαίδευση κυβερνήσεις (διαφάνεια) βιομηχανία (ένταξη και δράση) βιομηχανία (ανάγκες), ακαδημαϊκός κόσμος (διατύπωση), κυβερνήσεις (ρυθμιστικά) ακαδημαϊκός κόσμος (προγρ. σπουδών), κυβέρνηση (όραμα), βιομηχανία (υποστήριξη-χρηματοδότηση) βιομηχανία (περιεχόμενο, ανταμοιβές), κυβέρνηση (δημοσιονομικά), ακαδημαϊκός κόσμος (ψηφιακή μάθηση) Πηγή: INSEAD (2008), E-Skills, Competitiveness and Employability Knowledge Societies Next Frontier, σελ. 14. 15

2 Η Ευρωπαϊκή Εκπαιδευτική Πολιτική για τις Ψηφιακές Δεξιότητες Τα Ευρωπαϊκά Συμβούλια στη Λισσαβόνα και στη Santa Maria da Feira αναγνώρισαν τη σημασία των τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας για τη δημιουργία και διαμόρφωση ενός ανταγωνιστικού εργατικού δυναμικού. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε ένα σχέδιο δράσης για μάθηση με ηλεκτρονικά μέσα (e-learning) για την περίοδο 2001-2004, προσδιορίζοντας ταυτόχρονα και τους άξονες δράσης. Τα σημαντικότερα ζητήματα πολιτικής σχετικά με την ανάπτυξη της μάθησης με ηλεκτρονικά μέσα ήταν η διασφάλιση σε δύο άξονες. Πρώτον, ότι όλα τα σχολεία διαθέτουν τον απαραίτητο εξοπλισμό και έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο και δεύτερον, ότι οι διδάσκοντες είναι «ψηφιακά εγγράμματοι» (digitally literate), ώστε να διδάσκουν και να παραδίδουν την ηλεκτρονική μάθηση. Επίσης σημαντικό ήταν και η θεσμοθέτηση εκπαιδευτικών αρχών (standards) καθώς και παιδαγωγικού πλαισίου, για ουσιαστική χρήση των τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας στην εκπαίδευση και την κατάρτιση. Η ανάπτυξη συνεχίστηκε καθώς η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέπτυξε ένα σχέδιο δράσης το 2002 με το οποίο δινόταν μεγάλη έμφαση στην εκπαίδευση και την κατάρτιση. Η ηλεκτρονική μάθηση θεωρήθηκε ως ένας αποτελεσματικός μηχανισμός ο οποίος μπορεί να παρέχει συνεχόμενη, έγκαιρη και πάνω στην εργασία (on the job) κατάρτιση, με λιγότερο κόστος από ό,τι οι παραδοσιακές μέθοδοι εκπαίδευσης και κατάρτισης. 15 Μια σειρά από οδηγίες, συστάσεις και αποφάσεις των οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναφέρονται στην διάδοση της χρήσης ΤΠΕ από τους πολίτες της Ευρώπης. Συγκεκριμένα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζητά να επιμορφωθεί επαρκής αριθμός εκπαιδευτικών για τη χρήση του διαδικτύου και των πολυμέσων, να δοθεί σε όλους τους μαθητές σφαιρική ψηφιακή μόρφωση και να συνδεθεί η χρήση των νέων τεχνολογιών με την παιδαγωγική πρακτική. Επίσης, ζητά την ηλεκτρονική ένταξη των πολιτών της Ευρώπης (e-inclusion) για τη δημιουργία μιας κοινωνίας της πληροφορίας χωρίς αποκλεισμούς, ήτοι μιας κοινωνίας της πληροφορίας για όλους, με σκοπό την διεύρυνση του 15 Καλογεράκη, Α. (2006). Εξέλιξη και Διαμόρφωση της Ευρωπαϊκής Πολιτικής για την Αρχική και Συνεχιζόμενη Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση, σελ. 99. 16

κράτους πρόνοιας, την αύξηση της παραγωγικότητας και του βιοτικού επιπέδου. 16 Η Ευρωπαϊκή Ένωση κατέβαλε επίσης προσπάθειες προς την κατεύθυνση της βελτίωσης της ικανότητας της Ένωσης για αξιολόγηση, πρόβλεψη και προσαρμογή των δεξιοτήτων στις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τόνισε το Μάρτιο του 2008 ότι η επένδυση στον άνθρωπο είναι ένας από τους τέσσερις τομείς προτεραιότητας της στρατηγικής της Λισσαβόνας και κάλεσε την Επιτροπή «να υποβάλει συνολική εκτίμηση των μελλοντικών αναγκών όσον αφορά τις δεξιότητες στην Ευρώπη έως το 2020, λαμβάνοντας υπόψη τις επιπτώσεις των τεχνολογικών αλλαγών και να προτείνει μέτρα για την προληπτική αντιμετώπιση των μελλοντικών αναγκών». 17 Η αναφορά που υπέβαλε η ομάδα των ειδικών το Φεβρουάριο του 2010 στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή 18 περιλάμβανε τις εξής κεντρικές δράσεις: 1. Ενσωμάτωση των ικανοτήτων-κλειδιών όπως η δημιουργικότητα, η καινοτομία, το επιχειρηματικό πνεύμα, και η ομαδικότητα, στα σχολεία, στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και στην αρχική και συνεχιζόμενη Επαγγελματική Εκπαίδευση. Ανάπτυξη και παροχή εργαλείων για αυτοαξιολόγηση. 2. Ενσωμάτωση του ψηφιακού και πληροφοριακού γραμματισμού σε όλα τα επίπεδα της εκπαίδευσης και κατάρτισης, και προσανατολισμό των δεξιοτήτων προς τον στόχο της ψηφιακής ευχέρειας για όλους τους πολίτες. 3. Διαμόρφωση πανευρωπαϊκών δεικτών για τη μέτρηση των επιπέδων των βασικών ικανοτήτων. Ορισμός ποσοτικών στόχων (π.χ. πρόσβαση στην εκπαίδευση επιχειρηματικότητας ή στον ψηφιακό γραμματισμό), και παροχή τρόπου παρακολούθησης της προόδου. 4. Προσαρμογή των προγραμμάτων σπουδών ως προς το περιεχόμενο, τη διδασκαλία, τις μεθόδους παράδοσης και την αξιολόγηση στα επιδιωκόμενα μαθησιακά αποτελέσματα. Οι πιο μακροπρόθεσμες στρατηγικές γνώσης (όπως η στρατηγική της Λισσαβόνας) έχουν προσδιορίσει τις ψηφιακές δεξιότητες ως καίριες για την 16 Ανακοίνωση COM(2000) 318 - τελικό 25.5.2000 και COM(2007) 694 -τελικό 8.11.2007 17 Ευρωπαϊκή Επιτροπή COM(2008) 868 τελικό της 16.12.2008. 18 New Skills for New Jobs: Action Now. ό.π. σελ. 25. 17

ώθηση της καινοτομίας, της παραγωγικότητας, της καταλληλότητας για απασχόληση και της ανταπόκρισης στις παγκόσμιες προκλήσεις. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έχει προχωρήσει περαιτέρω επιμένοντας στην κοινωνική διάσταση τέτοιων προκλήσεων και έχει δεσμευτεί σε μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στις ψηφιακές δεξιότητες. Αυτή η προσέγγιση υπογραμμίζει την κοινωνική συνοχή, τα ζητήματα του φύλου, την ψηφιακή ένταξη και την προώθηση των νέων επαγγελμάτων και των δεξιοτήτων ΤΠΕ. Το Νοέμβριο του 2007, το Συμβούλιο χαιρέτισε την πρόταση της Επιτροπής να καθιερώσει μια μακροπρόθεσμη ατζέντα ψηφιακών δεξιοτήτων. Η Επιτροπή ανταποκρίθηκε στην ανάγκη να εξεταστούν οι ψηφιακές δεξιότητες ως τρόπος ανάπτυξης μιας οικονομίας βασισμένης σε προϊόντα και υπηρεσίες έντασης γνώσης η οποία να δίνει περισσότερες δυνατότητες για κοινωνική ένταξη. Υπογράμμισε την ανάγκη να εφαρμοστεί γρήγορα μια τέτοια ημερήσια διάταξη, να βελτιωθεί η συνεργασία και η κινητοποίηση όλων των συμμετεχόντων και να υιοθετηθούν οι καλύτερες στρατηγικές και πρακτικές προκειμένου να αντιμετωπιστούν καλύτερα οι προκλήσεις του παγκόσμιου ανταγωνισμού. 19 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, όσον αφορά την ανάπτυξη δεξιοτήτων, καταλήγει σε τρία βασικά σημεία. Καταρχάς τονίζει ότι οι πολιτικές των κρατών μελών στους τομείς της εκπαίδευσης, της κατάρτισης και της απασχόλησης πρέπει να επικεντρωθούν στην αύξηση και την προσαρμογή των δεξιοτήτων και στην παροχή καλύτερων ευκαιριών μάθησης σε όλα τα επίπεδα. Αυτό θα προσφέρει τη δυνατότητα να δημιουργηθεί ένα εργατικό δυναμικό που να διαθέτει υψηλά προσόντα ώστε να μπορεί να καλύψει τις ανάγκες της οικονομίας. Κατά δεύτερον επισημαίνει ότι η βελτίωση της δικαιοσύνης και της αποδοτικότητας των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης της ΕΕ έχει ουσιαστική σημασία για την αποτροπή της σπατάλης των ανθρώπινων και οικονομικών πόρων της, την αύξηση της απασχολησιμότητας και τη μείωση των ανισοτήτων. Τέλος υπογραμμίζει ότι τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης πρέπει να παραγάγουν νέες δεξιότητες που να ανταποκρίνονται στη φύση των νέων θέσεων εργασίας που αναμένεται να δημιουργηθούν. 20 Η ΕΕ έχει προχωρήσει στο σχεδιασμό συγκεκριμένων στρατηγικών που αναφέρονται στην βελτίωση της παρεχόμενης επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης. Η προσήλωση στον σκοπό αυτό παραμένει σταθερή και με 19 Lanvin, B. Passman, P. (2008). ό.π. σελ. 3 (79). 20 Ευρωπαϊκή Επιτροπή COM(2008) 868 τελικό της 16.12.2008. 18

μακροχρόνια προοπτική. Το σύνολο των στρατηγικών που ανακοινώθηκαν φανερώνει τη σημασία που αποδίδει η ΕΕ στην αναπροσαρμογή της επαγγελματικής εκπαίδευσης και συνοψίζεται στο πλαίσιο που ακολουθεί. Πλαίσιο 3 Ευρωπαϊκές Στρατηγικές για την Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση για το 2010 2000 ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΛΙΣΣΑΒΟΝΑΣ Στρατηγικός στόχος για την Ευρωπαϊκή Ένωση για το 2010: η πιο ανταγωνιστική και η πιο δυναμική οικονομία της γνώσης συνεχής οικονομική ανάπτυξη με περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή 2002 ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΒΑΡΚΕΛΩΝΗΣ Τα ευρωπαϊκά συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης να γίνουν σημείο αναφοράς παγκοσμίως για την ποιότητα τους 2002 Η ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΗΣ ΚΟΠΕΓΧΑΓΗΣ Ανάγκη για ενισχυμένη συνεργασία στο πεδίο της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης 2003 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Ευρωπαϊκά σημεία αναφοράς για τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης μέχρι το 2010 2004 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΜΑΑΣΤΡΙΧΤ Αναθεώρηση των στόχων της Κοπεγχάγης + ΝΕΕΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ για την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση (εθνικό + ευρωπαϊκό επίπεδο) 2005 ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΤΗΣ ΛΙΣΣΑΒΟΝΑΣ Ενσωματωμένες κατευθυντήριες γραμμές για την απασχόληση και την ανάπτυξη Περισσότερες επενδύσεις στο ανθρώπινο κεφάλαιο και προσαρμογή της εκπαίδευσης και της κατάρτισης στις νέες απαιτήσεις 2006 ΕΛΣΙΝΚΙ Δεύτερη αναθεώρηση των στόχων της Κοπεγχάγης και του Μάαστριχτ 2008 ΠΑΡΙΣΙ Τρίτη αναθεώρηση των στόχων της Κοπεγχάγης και του Μάαστριχτ Πηγή: Καλογεράκη, Α. (2006) ό.π. σελ. 117. Στα κείμενα της εκπαιδευτικής πολιτικής και στις αναλύσεις των διεθνών οργανισμών, όπως η EE και ο ΟΟΣΑ, επιχειρείται ο καθορισμός σε μια υπερεθνική βάση συγκεκριμένων «απαραίτητων» και «αναγκαίων» εφοδίων. Αυτά τα εφόδια στοχεύουν στην ενεργό συμμετοχή των ατόμων, στην απασχόληση και την γεωγραφική και επαγγελματική κινητικότητα. Η αναγκαιότητα για τη μετάδοση εφοδίων αναφέρεται στη διαμόρφωση ενός κοινού υποβάθρου, ενός «κανόνα» για τα γνωστικά αντικείμενα που θα πρέπει να περιλαμβάνουν τα προγράμματα διδασκαλίας Γενικής και Επαγγελματικής Εκπαίδευσης. 19

Οριοθετείται, λοιπόν, η έννοια της «ευρείας γενικής παιδείας» και προτείνεται η συγκρότηση ενός πυρήνα προγραμμάτων διδασκαλίας. Αυτός ο πυρήνας πρέπει να απαρτίζεται από τρία τμήματα. Κατά πρώτον από τις δεξιότητες της ανάγνωσης, της γραφής και της αριθμητικής (βασικές δεξιότητες). Κατά δεύτερον από τα γνωστικά αντικείμενα των ΤΠΕ και των Ξένων Γλωσσών και κατά τρίτον από την υποστήριξη της ανάπτυξης γνωστικών ικανοτήτων, όπως η αναλυτική σκέψη, η κριτική σκέψη και η επίλυση προβλημάτων. 21 2.1 Οι προσπάθειες για συμμόρφωση της Ελλάδας Η νέα ψηφιακή εποχή εισάγει μια σειρά εξελίξεων σε πολλούς τομείς του σύγχρονου βιομηχανικού κράτους. Η Ελλάδα ως αναπτυσσόμενη χώρα της ευρωπαϊκής ένωσης θα πρέπει να παρακολουθήσει την τεχνολογική ανάπτυξη των προηγμένων κρατών ώστε να μη διακινδυνεύσει την πτώση του βιοτικού επιπέδου των πολιτών της. Η τεχνολογική εξέλιξη του ελληνικού κράτους μπορεί να επιτευχθεί καταρχήν με τον εμπλουτισμό των βαθμίδων εκπαίδευσης με γνώσεις και δεξιότητες Πληροφορικής, τις οποίες καλείται να διδάξει ο Έλληνας εκπαιδευτικός. Στα αρχικά στάδια της εισαγωγής της νέας τεχνολογίας στο σχολείο θεωρήθηκε πολιτικά ορθό να προσφερθούν οι σχετικές γνώσεις στους μαθητές της γενικής υποχρεωτικής παιδείας και ειδικότερα στο γυμνάσιο. Απώτερος σκοπός ήταν και είναι η διεύρυνση της χρήσης των ΤΠΕ και στις άλλες βαθμίδες της εκπαίδευσης. Παρόλο που η χρήση των ΤΠΕ ξεκίνησε σαν περιεχόμενο των αναλυτικών προγραμμάτων, υιοθετείται πλέον και ως μέσον για την διδασκαλία άλλων γνωστικών αντικειμένων. Η εισαγωγή της χρήσης των ΤΠΕ στην εκπαίδευση βρίσκεται σε μια συνεχή εξέλιξη. Δυστυχώς και σε αυτόν τον τομέα η Ελλάδα σημειώνει χρονική υστέρηση σε σχέση με άλλες ανεπτυγμένες χώρες. Σε αυτό παίζουν ρόλο οι ιδιαιτερότητες κάθε χώρας. Στην Ελλάδα η εισαγωγή των ΤΠΕ στην εκπαίδευση υπάκουσε στο αίτημα της ισότητας των ευκαιριών και στην προσπάθεια καταπολέμησης της παραπαιδείας. Γι αυτό ήταν και είναι κύριο μέλημα της πολιτείας. Η ενσωμάτωση των ΤΠΕ στα αναλυτικά προγράμματα γενικής παιδείας απομακρύνει τον κίνδυνο ανισοτήτων στις ευκαιρίες 21 Συτζιούκη, Μ. (2009). Τα Κρίσιμα Προσόντα σπουδών και απασχολησιμότητας στη δεύτερη βαθμίδα της Γενικής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στην Ελλάδα και στη Βάδη-Βυρτεμβέργη: Έμμεση συγκριτική μελέτη, σελ. 333. 20

επαγγελματικής αποκατάστασης αποφοίτων διαφόρων τύπων σχολείων και διαφόρων κοινωνικοοικονομικών στρωμάτων. 22 Η εισαγωγή της χρήσης των ΤΠΕ στην εκπαίδευση αποτελεί ένα πολιτισμικό στοιχείο αλλά και μια άριστη ευκαιρία για μεταρρύθμιση στην εκπαίδευση. Η νέα υπουργός παιδείας θεωρεί ότι η νέα τεχνολογία αποτελεί μια τελευταία ευκαιρία για την αλλαγή του ελληνικού σχολείου. Πρόσφατα περιέγραψε μια σειρά μέτρων στο πλαίσιο της στρατηγικής της Λισσαβόνας, όπως αλλαγές στο περιεχόμενο του σχολείου, ώστε αυτό να ευθυγραμμιστεί με τη στρατηγική για υποκατάσταση των γνώσεων με δεξιότητες και αλλαγές στους στόχους του σχολείου που αφορούν τον ψηφιακό γραμματισμό και το πώς ο μαθητής θα μαθαίνει να μαθαίνει. Η υπουργός ανακοίνωσε μέτρα προώθησης του λεγόμενου ψηφιακού σχολείου. Η ψηφιακή αναβάθμιση του νέου σχολείου περιλαμβάνει την ψηφιοποίηση όλου του εκπαιδευτικού υλικού, την αναβάθμιση των σχολικών υποδομών και δικτύων, την ενίσχυση των εκπαιδευτικών και την αναμόρφωση των Αναλυτικών Προγραμμάτων. Ήδη εδώ και περίπου μια δεκαετία βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη μια συντονισμένη προσπάθεια με τη συνεργασία ενός αριθμού φορέων. Συγκεκριμένα μετέχουν το Γραφείο για την Κοινωνία της Πληροφορίας από το νυν Υπουργείο Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας ενώ από το Υπουργείο Παιδείας το Γραφείο για την Κοινωνία της Πληροφορίας 23 και η Διεύθυνση Σπουδών Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης αλλά και το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και το Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών. Αυτή η προσπάθεια στοχεύει στην αξιοποίηση των δυνατοτήτων των ΤΠΕ και την ένταξή τους στην καθημερινή εκπαιδευτική διαδικασία. Προπομπός υπήρξε η ενέργεια Οδύσσεια του 2001 που αποτέλεσε μέρος του Ε.Π.Ε.Α.Ε.Κ. του ΥΠ.Ε.Π.Θ. και περιλάμβανε συνολικά 19 έργα. Πιο συγκεκριμένα, το Γραφείο για την Κοινωνία της Πληροφορίας του Υπουργείου Παιδείας στόχευε και στοχεύει στην: Ενσωμάτωση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία. Υποστήριξη των μαθημάτων Πληροφορικής σε Γυμνάσια, Ενιαία Λύκεια και TEE-ΕΠΑΛ. Υποστήριξη όλων των γνωστικών αντικειμένων με την χρήση των ΤΠΕ. 22 Μπίκος, Κ. (1995). Εκπαιδευτικοί και Ηλεκτρονικοί Υπολογιστές, σελ. 13. 23 Επίσημη ιστοσελίδα του Γραφείου ΚΤΠ: www.ypepth.gr/ktp 21

Εξάλειψη του ψηφιακού αναλφαβητισμού και του χάσματος ψηφιακών δεξιοτήτων. Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων, το Γραφείο για την Κοινωνία της Πληροφορίας έχει υλοποιήσει έναν σημαντικό αριθμό από έργα υποδομής 24 όπως: Δημιουργία εργαστηρίων πληροφορικής. Διανομή φορητών υπολογιστών στους μαθητές. Υποστήριξη του Πανελλήνιου Σχολικού Δικτύου. Αποστολή (περιορισμένου) εκπαιδευτικού λογισμικού στα σχολεία. Επιμόρφωση (Α' επιπέδου) σχεδόν των μισών εκπαιδευτικών και επιμόρφωση (Β' επιπέδου) πολύ λιγότερων. 24 Τα έργα παρατίθενται στην ιστοσελίδα: http://odysseia.cti.gr/projects.htm 22

3 Η θέση και ο ρόλος της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης στη Σύγχρονη Κοινωνία Η Επαγγελματική Εκπαίδευση, όπως και κάθε άλλη βαθμίδα της εκπαίδευσης, δεν μπορεί να μείνει ανεπηρέαστη από τις εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα μέσα σε έναν κόσμο που αλλάζει διαρκώς. Όπως είναι αναμενόμενο, ασκούνται σε αυτήν επιδράσεις από ένα σύνολο εξωτερικών παραγόντων. Η κοινωνικο-οικονομική πραγματικότητα διαμορφώνεται από την παγκοσμιοποίηση, την ευρωπαϊκή ενοποίηση και από την επικράτηση των ΤΠΕ. Οι κοινωνίες περιγράφονται ως κοινωνίες της γνώσης και κύριοι σκοποί της εκπαίδευσης είναι να συμβάλει στην απασχολησιμότητα, την ανταγωνιστικότητα και στην αντιμετώπιση της ανεργίας και του κοινωνικού αποκλεισμού. 25 Οι οικονομικές καταστάσεις και οι εξελίξεις έχουν αμεσότερη επίδραση στη διαμόρφωση της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, συγκριτικά με άλλες μορφές εκπαίδευσης. Συνεπώς, παράγοντες από την οικονομία διαδραματίζουν ένα σημαντικό ρόλο στις θεσμικές ρυθμίσεις. Παράλληλα, οι διαφορετικές παιδαγωγικές παραδόσεις που διεισδύουν στην Επαγγελματική Εκπαίδευση και τα ακαδημαϊκά όργανα είναι επίσης παράγοντες που συμμετέχουν στη διαμόρφωση του τομέα. Η Επαγγελματική Εκπαίδευση έχει λειτουργήσει πάντα ως προσπάθεια να σταθεροποιηθεί η κοινωνική διαστρωμάτωση και να λυθούν οι προκύπτουσες αντιπαραθέσεις σε μια δεδομένη κοινωνία. Επομένως, η Επαγγελματική Εκπαίδευση πρέπει να θεωρηθεί ως κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό, παιδαγωγικό και πολιτισμικό φαινόμενο. 26 Η μετάβαση στην κοινωνία της πληροφόρησης απαιτεί όχι μόνο μια ποσοτική επέκταση της επένδυσης σε εκπαίδευση, αλλά θέτει τελείως καινούργια αιτήματα στην εκπαιδευτική πολιτική, ιδιαίτερα όσον αφορά την ποιότητα της εκπαίδευσης: Απαιτεί έναν επαναπροσδιορισμό του παλιού συστήματος εκπαίδευσης και τη διαμόρφωση ενός νέου συστήματος κατάρτισης, το οποίο θα προετοιμάζει τους νέους κατάλληλα, προκειμένου αυτοί να ανταποκρίνονται στην νέα κοινωνική πραγματικότητα. Στο πλαίσιο των ραγδαίων μεταβολών στον εργασιακό χώρο, του γρήγορου ρυθμού των οργανωτικών μεταβολών, της ταχύτητας και των διαστάσεων των τεχνολογικών καινοτομιών, καθώς και της συνεχώς 25 Συτζιούκη Μ. (2009) ό.π. σελ. 334. 26 Heikkinen, A. Kraus K. (2009). Reworking Vocational Education. Policies, practices and concepts, σελ. 9. 23

αυξανόμενης τάσης προς επαγγελματική κινητικότητα, η σημασία της βασικής καθώς και της συνεχιζόμενης επαγγελματικής εκπαίδευσης, όχι μόνο δεν αμφισβητείται, αλλά αυξάνεται συνεχώς. Ήδη οι επιπτώσεις της τεχνολογικής ανάπτυξης είναι εμφανείς. Στις ανεπτυγμένες χώρες της Δύσης η βιομηχανία έπαψε εδώ και δεκαετίες να αποτελεί τον κύριο φορέα απασχόλησης. Είναι γεγονός ότι οι κοινωνικοοικονομικές αλλαγές κινούνται προς την κατεύθυνση ενός μεταβιομηχανικού συστήματος, που θα έχει σχετικά μικρό, από πλευράς απασχόλησης, βιομηχανικό τομέα, ως φορέα της δευτερογενούς παραγωγής. Γύρω από τον βιομηχανικό τομέα θα υπάρχει ένα μεγάλο πλέγμα βιομηχανικών υπηρεσιών, οι οποίες θα δρουν στα πλαίσια του τριτογενούς τομέα. Έτσι, ενώ η παραγωγή στο δευτερογενή τομέα αυτοματοποιείται και μικραίνει ο αριθμός των απασχολούμενων σε αυτή, αναπτύσσονται παράλληλες ασχολίες που αφορούν στην έρευνα και στην ανάπτυξη νέων μεθόδων παραγωγής, αλλά και νέων προϊόντων. Πέρα από τον βιομηχανικό τομέα, η ανάπτυξη νέων μεθόδων παραγωγής με τη χρήση της νέας τεχνολογίας, έχει αρχίσει να διαχέεται και στον πρωτογενή και στον τριτογενή τομέα παραγωγής. Το αποτέλεσμα αυτής της επίδρασης είναι να μεταβάλλονται οι συνθήκες παραγωγής στον πρωτογενή και παροχής υπηρεσιών στον τριτογενή, διαφοροποιώντας παράλληλα την σύνθεση του εργατικού δυναμικού. Όλες αυτές οι αλλαγές έχουν επιπτώσεις στην αγορά εργασίας, δεδομένου ότι πολλά από τα επαγγέλματα όχι μόνο διαφοροποιούν το περιεχόμενό τους, αλλά εξαφανίζονται, ενώ στη θέση τους εμφανίζονται νέα, σύνθετα επαγγέλματα. Προκειμένου, λοιπόν, οι εργαζόμενοι να ανταποκριθούν στην νέα αυτή πραγματικότητα, είναι ανάγκη όχι μόνο να εξειδικευτούν κατάλληλα στα νέα αυτά περιεχόμενα, αλλά - και κυρίως - θα πρέπει να μάθουν να μαθαίνουν, όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματικά και γρήγορα. Ο ρόλος της εκπαίδευσης και γενικότερα της γνώσης, δεν υπήρξε ποτέ πιο σημαντικός από ότι είναι σήμερα. 27 Οι εξελίξεις τόσο στον τομέα της οικονομίας όσο και στο τομέα της αγοράς εργασίας αλλά και οι πιθανές κοινωνικοπολιτικές μεταβολές συνεπάγονται αλλαγές και στα προσόντα των εργαζομένων. Μελέτες που έγιναν στην Ευρώπη, στην Ιαπωνία και στις ΗΠΑ, με αντικείμενο τις εξελίξεις στα βασικά επαγγελματικά προσόντα των εργαζομένων, έδειξαν ότι η παλαιά τάση για εξειδίκευση του προσωπικού συρρικνώνεται συνεχώς. Αντιθέτως, η 27 Κουτσογιώτα, Σ. (2000) ό.π. σελ. 2-7. 24

νέα τάση απαιτεί «γενικές ικανότητες» που χρησιμοποιούνται ανεξάρτητα από ειδικότητα και αποκτώνται με προγράμματα «επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης». Μεγάλη σημασία αποκτούν και οι «κοινωνικές ικανότητες» όπως ο επαγγελματισμός και η παρώθηση, η ικανότητα διαπροσωπικής επικοινωνίας, και αποτελεσματικής συμμετοχής σε ομάδες έργου, η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων κ. ά. Εξίσου σημαντικές είναι και οι «τεχνικές ικανότητες» που περιλαμβάνουν τις δεξιότητες πληροφορικής. 28 Η Επαγγελματική Εκπαίδευση πρέπει να ικανοποιήσει ένα ευρύ φάσμα αναγκών. Στην Επαγγελματική Εκπαίδευση έχει δοθεί ένας σημαντικός ρόλος στην συνολική διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, όπου η ενισχυμένη κοινωνική συνοχή και η ανταγωνιστικότητα είναι ένα επιθυμητό και αναμενόμενο αποτέλεσμα. Θεωρείται επίσης πως συμβάλλει στην προσαρμοστικότητα των ευρωπαίων υπαλλήλων και των επιχειρήσεων στις συνεχώς μεταβαλλόμενες οικονομικές συνθήκες. Οι προσδοκίες από την Επαγγελματική Εκπαίδευση να διευκολύνει αυτές τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές μεταβάσεις σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο είναι βασισμένες στην κεντρική λειτουργία της αφού είναι ταυτόχρονα τομέας και της εκπαίδευσης και της οικονομίας. Έτσι οι δύο περιοχές συνδέονται άμεσα. Συνεπώς, της δίνεται ο ρόλος του διεκπεραιωτή μέσα σε αυτές τις διαδικασίες μετασχηματισμού. 29 3.1 Το Ιστορικό της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης στην Ελλάδα Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα γενικότερα και η Επαγγελματική Εκπαίδευση ειδικότερα, εξαιτίας των «συνεχών, απρογραμμάτιστων και αποσπασματικών» μεταρρυθμίσεων δεν μπόρεσαν να συνδεθούν με τις κοινωνικές εξελίξεις και κυρίως τις οικονομικές και να ανταποκριθούν στις σύγχρονες ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας. Ο λόγος της αποτυχίας έγκειται κυρίως στο γεγονός ότι η αύξηση της προσφοράς επαγγελματικής εκπαίδευσης, που επιδιώχθηκε από όλες ανεξαιρέτως τις μεταπολεμικές κυβερνήσεις, δεν βρήκε την ανάλογη ανταπόκριση στη ζήτηση για τεχνικέςεπαγγελματικές σπουδές από τους νέους και τους γονείς τους. Πέρα από τα προβλήματα της εργατικής νομοθεσίας και την έλλειψη διαδικασιών πιστοποίησης για τα τεχνικά επαγγέλματα, οι εκθέσεις του ΟΟΣΑ 28 Ζάγκα, Α. (2002). Ο Θεσμός των Τεχνικών Επαγγελματικών Εκπαιδευτηρίων στην Ελληνική Επαγγελματική Εκπαίδευση: Εμπειρική διερεύνηση των απόψεων των μαθητών, σελ. 10. 29 Heikkinen, A. Kraus, K. (2009) ό.π. σελ. 7. 25

επισημαίνουν επιπλέον προβλήματα. Πρώτον ο σχεδιασμός της επαγγελματικής εκπαίδευσης δεν ανταποκρινόταν στους διαθέσιμους πόρους για την εκπαίδευση, και δεύτερον δεν αντιμετωπίστηκε με συνέπεια το γεγονός ότι η εκπαιδευτική λειτουργία θα έπρεπε να αποτελεί οργανικό μέρος του σχεδιασμού για την εθνική ανάπτυξη. Στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης η αύξηση της ζήτησης, από πλευράς των μαθητών, για δευτεροβάθμια Επαγγελματική Εκπαίδευση, ήταν αποτέλεσμα της ζήτησης ειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού από την πλευρά της οικονομίας. Στην Ελλάδα όμως τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Ως φυσική συνέπεια όλων των παραπάνω ήταν η Τεχνική και Επαγγελματική Εκπαίδευση να μην καταφέρει να αποκτήσει ουσιαστική ισοτιμία με την γενική εκπαίδευση και να μην αποτελέσει πόλο έλξης των μαθητών όπως σε άλλες περισσότερο αναπτυγμένες χώρες. Όλη αυτή την περίοδο ο θεσμός της ΤΕΕ δέχθηκε έντονη κριτική. Οι θεωρητικές συζητήσεις και οι επίσημες εξαγγελίες παρουσίαζαν την ΤΕΕ ως απαραίτητη λειτουργική προϋπόθεση για την οικονομική ανέλιξη και ως εφαλτήριο για το ξεπέρασμα της κοινωνικής κρίσης. Θεωρήθηκε όμως ότι λειτουργούσε «παρασιτικά» ή «ερασιτεχνικά» και ανέξοδα, ως «φτωχός συγγενής» του εκπαιδευτικού συστήματος, με σκοπό να απορροφήσει τις μη ευνοημένες κοινωνικές τάξεις και να τις οδηγήσει στις κατώτερες θέσεις της επαγγελματικής ιεραρχίας. Είναι γεγονός ότι μέχρι την μετατροπή των Τεχνικών Επαγγελματικών Εκπαιδευτηρίων σε ΕΠΑΛ και ΕΠΑΣ οι περισσότεροι μαθητές που επέλεγαν την τεχνική-επαγγελματική εκπαίδευση προέρχονται από μη ευνοημένα κοινωνικά στρώματα. Η ΤΕΕ θεωρούνταν ότι είναι ένα είδος εκπαίδευσης που αποτελεί εναλλακτική λύση για μαθητές με χαμηλή σχολική επίδοση. Άλλη έρευνα 30 έδειξε ότι οι γονείς των μαθητών πιστεύουν ότι στην TEΕ τα σχολεία είναι υποβαθμισμένα τόσο από πλευράς εκπαιδευτικής αποτελεσματικότητας όσο και από πλευράς γενικότερου σχολικού περιβάλλοντος και προτιμούν για τα παιδιά τους τη γενική εκπαίδευση που οδηγεί στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Επιπλέον, η επαγγελματική αυτάρκεια που πρόσφερε στους νέους ήταν πλαστή, λόγω του θεωρητικού χαρακτήρα των σπουδών και των πολλών ελλείψεων στην υλικοτεχνική υποδομή. Αυτό είναι, ίσως, ο κύριος λόγος που προκαλεί στους αποφοίτους δυσκολία εύρεσης εργασίας η οποία να είναι ανάλογη με την ειδικότητά τους. 30 Ζάγκα, Α. (2002) ό.π. σελ. 8-9. 26

4 Νέες μορφές Γραμματισμού λόγω της διάδοσης των ΤΠΕ Από την αυγή της ιστορίας τους οι άνθρωποι δημιούργησαν έναν κόσμο μηνυμάτων και νοημάτων, έναν κόσμο συμβόλων που εκφράζει αυτά τα μηνύματα. Από την πέτρα ως το δέρμα των ζώων, από το χαρτί ως το διαδίκτυο, η ιστορία του ανθρώπου γράφεται και ξαναγράφεται με σύμβολα και μηνύματα. Αυτός ο συμβολισμός των φτερωτών λόγων με τα γραπτά κείμενα που έχουν διάρκεια και μονιμότητα άλλαξε ριζικά την ανθρώπινη ιστορία. Η ικανότητα του ανθρώπου να λειτουργεί στον κόσμο του γραπτού λόγου είναι αυτό που ονομάζεται γραμματισμός, δηλαδή η ικανότητα ανάγνωσης και γραφής. Στον 21 ο αιώνα η εκπαίδευση πρέπει να βοηθήσει τους νέους ανθρώπους να κατανοήσουν τον περίπλοκο κόσμο των μηνυμάτων και των συμβόλων μέσα στον οποίο ζουν, πράγμα που είναι αδύνατο χωρίς αυτό τον γραμματισμό. 31 Μέχρι τη δεκαετία του 1970 ο σκοπός του εκπαιδευτικού συστήματος ήταν ο λειτουργικός γραμματισμός (functional literacy). Η ανάγνωση και η γραφή ήταν το μέσον για την επίτευξη αυτού του σκοπού και αναλφάβητος χαρακτηριζόταν όποιος δεν ήταν ικανός να διαβάζει και να γράφει. Μετά το 1970 επήλθε αλλαγή στις κοινωνικές συνθήκες. Παρατηρήθηκε αύξηση των θέσεων εργασίας στους τομείς των υπηρεσιών, της υγείας, της εκπαίδευσης και των τηλεπικοινωνιών, οπότε οι θέσεις εργασίας μεταφέρθηκαν σταδιακά από τα εργοστάσια και τους εξωτερικούς χώρους, στα γραφεία. Γενικά γραμματισμός σημαίνει ικανότητα κωδικοποίησης και αποκωδικοποίησης λέξεων σε μία σελίδα. Ειδικότερα σημαίνει ικανότητα για αποκωδικοποίηση του κειμένου, συμμετοχή στο νόημα του κειμένου και χρήση του κειμένου ως κοινωνικής πράξης. Βασικές αλλαγές στα κοινωνικά εργαλεία γραμματισμού ήταν ότι η ανάγνωση και η γραφή πέρασαν από το χαρτί στην οθόνη και ότι ο λόγος δεν μεταφέρεται πλέον μόνο μέσω της γλώσσας αλλά και μέσω άλλων σημειωτικών συστημάτων. Ο όρος γραμματισμός αφορά στην ικανότητα κάποιου να χρησιμοποιεί αποτελεσματικά τις κοινωνικά κατασκευασμένες μορφές επικοινωνίας και αναπαράστασης, δηλαδή να καταλαβαίνει, να ανταποκρίνεται και να μεταφέρει επιτυχώς τη γνώση. Στην περίπτωση του τεχνολογικού γραμματισμού αυτό επιτυγχάνεται μέσω της συστηματικής χρήσης των ΤΠΕ. Υπό αυτήν την 31 Παπούλια-Τζελέπη, Π. Τάφα, E. (επιστημονική επιμέλεια) (2004) Γλώσσα και γραμματισμός στη νέα χιλιετία. Γραμματισμός ή γραμματισμοί: η πρόκληση του 21ου αιώνα, σελ. 19. 27