ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

Εαρινό εξάµηνο ακαδηµαϊκού έτους 2006-2007 ΕΞΑΜΗΝΟ ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 1

Ατοµική εργασία Υπό την επίβλεψη του καθηγητή της Νοµικής Σχολής Ανδρέα Γ. ηµητρόπουλο ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΕΜΙΡΑ Κ. ΖΑΪΜΗ Α. Μ 1340200500595 2

Περιεχόµενα 1. Θεµελίωση και ορισµός της ικανότητας δικαίου. 1 2. Φορείς ικανότητας δικαίου γενικά... 2 3. Τα φυσικά πρόσωπα ως φορείς 3 α) Οι ηµεδαποί πολίτες 4 β) Οι αλλοδαποί πολίτες και οι ανιθαγενείς 6 4. Τα νοµικά πρόσωπα και οι ενώσεις προσώπων 9 5. ιακρίσεις ικανότητας δικαίου 12 α) Γενική Ειδική ικανότητα δικαίου 12 β) ικαιοκτητική ικαιοπρακτική ικανότητα δικαίου 12 γ) ικαιοκτητική ικανότητα- Ικανότητα άσκησης.13 6. Λήξη και αναπαλλοτρίωτο της ικανότητας δικαίου 14 7. Περίληψη.16 8. Summary. 17 9. Βιβλιογραφία 18 1

Θεµελίωση και ορισµός ικανότητας δικαίου Το άρθρο 2 παρ.1 του Συντάγµατος ορίζει ως πρωταρχική υποχρέωση της έννοµης τάξης µας τη προστασία και τον σεβασµό της «αξίας του ανθρώπου». Η «αξία του ανθρώπου» αποτελεί την υπέρτατη αρχή για κάθε κράτος δικαίου και βέβαια για το ηµοκρατικό πολίτευµα. Αποτελεί το θεµέλιο για την αναγνώριση της ιδιότητας και ικανότητας κάθε ανθρώπου να είναι υποκείµενο δικαίου, δηλαδή πρόσωπο. Υπό αυτό το πρίσµα η Ελληνική συνταγµατική τάξη αναγνωρίζει τον άνθρωπο ως πρόσωπο, δηλαδή ως υποκείµενο δικαίου. Η «ι κ α ν ό τ η τ α δ ι κ α ί ο υ» προσδιορίζεται σε συνάρτηση προς το υποκείµενο δικαίου. Ορίζεται δηλαδή ως η αναγνωρισµένη από το δίκαιο ικανότητα του προσώπου να είναι υποκείµενο ή φορέας έννοµων σχέσεων, ατοµικών /θεµελιωδών/ συνταγµατικών δικαιωµάτων και υποχρεώσεων. Αποτελεί δηλαδή τη νοµική αναγνώριση του ανθρώπου ως προσώπου. Η ι κ α ν ό τ η τ α δ ι κ α ί ο υ, σύµφωνα µε το άρθρο 2 παρ.1 («Ο σεβασµός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της πολιτείας ), το οποίο προστατεύει την αξία του ανθρώπου*, είναι κατοχυρωµένη για κάθε άνθρωπο λόγω της ιδιότητας του αυτής, αλλά και από το άρθρο 5 παρ. 2 του Συντάγµατος, σύµφωνα µε το οποίο ο καθένας («έκαστος») είναι ελεύθερος να αναπτύσσει την προσωπικότητα του και να απολαµβάνει της απόλυτης προστασίας της ζωής, της τιµής και της ελευθερίας του. Η ι κ α ν ό τ η τ α δ ι κ α ί ο υ ή αλλιώς «δικαιοκτητική ικανότητα» είναι άρρηκτα συνδεδεµένη µε την προσωπικότητα κάθε ανθρώπου και συνεπώς συνυφασµένη µε την υπόσταση του ίδιου του προσώπου. ** Το Σύνταγµα κατοχυρώνει την ικανότητα δικαίου για κάθε άνθρωπο ανεξάρτητα από το χρώµα, τη φυλή, το φύλο, τη κοινωνική τάξη και κάθε άλλη διάκριση. Ωστόσο η ικανότητα δικαίου δεν είναι κατοχυρωµένη για τους αλλοδαπούς σε όλες τις εκφάνσεις της, καθώς ορισµένες διατάξεις µπορεί να αποκλείουν τους αλλοδαπούς από κάποιες αναφορές της, ποτέ όµως από όλες τις αναφορές της. * Α. Μανιτάκης, Υποκείµενον Συνταγµατικών ικαιωµάτων, 1981, σελ.119 ** όπου παραπάνω, σελ. 104 2

Φορείς ικανότητας δικαίου γενικά Η σύγχρονη έννοµη τάξη αναγνωρίζει ως φορέα ι κ α ν ό τ η τ α ς δ ι κ α ί ο υ κάθε πρόσωπο, είτε το φυσικό πρόσωπο ως ηµεδαπός ή αλλοδαπός ή ανιθαγενής, κάθε άνθρωπο δηλαδή ανεξαιρέτως, είτε τα νοµικά πρόσωπα. Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις που η έννοµη τάξη αναγνωρίζει δικαιώµατα του δηµοσίου ή του ιδιωτικού δικαίου και αντίστοιχες υποχρεώσεις σε µορφώµατα ανεξάρτητα από το αν έχουν αποκτήσει νοµική προσωπικότητα, όπως π.χ σε ενώσεις ( οµάδες, κοινότητες ) προσώπων. * Η ικανότητα δικαίου αποτελεί εξειδίκευση της υπέρτατης αρχής του Συντάγµατος της αξίας του ανθρώπου, η οποία εξειδικεύεται παραπέρα µε διατάξεις του κοινού δικαίου όπως το Αστικό ίκαιο : άρθρο 34 («κάθε άνθρωπος έχει την ικανότητα να είναι υποκείµενο δικαιωµάτων και υποχρεώσεων») Η ικανότητα δικαίου των φυσικών προσώπων έχει κατοχυρωθεί τους τελευταίους δυο αιώνες. εν ήταν πάντοτε ρητά κατοχυρωµένη από την εκάστοτε έννοµη τάξη, ** αφού επιφυλασσόταν σε ορισµένα µόνο πρόσωπα λόγω της καταγωγής, της επιφανούς κοινωνικής τους τάξης κτλ µε κριτήρια δηλαδή προφανώς υποκειµενικής φύσεως, ενώ κάποιοι άνθρωποι δεν θεωρούνταν καν πρόσωπα από την έννοµη τάξη (οι έγχρωµοι, οι γυναίκες, τα παιδιά). Η ικανότητα αυτή του ανθρώπου να είναι υποκείµενο δικαίου, να έχει δηλαδή ικανότητα δικαίου αποτέλεσε σύλληψη της κλασικής σχολής του φυσικού δικαίου, η οποία αναγνώρισε ως µοναδική πηγή δικαίου τον άνθρωπο ως υποκείµενο δικαίου. Η σύλληψη αυτή εκφράστηκε στις διακηρύξεις των δικαιωµάτων του ανθρώπου και του πολίτη τον 18 ο αιώνα και πιο πρόσφατα στην Οικουµενική ιακήρυξη των δικαιωµάτων του ανθρώπου στις 10 εκεµβρίου 1948 την οποία ψήφισε η γενική συνέλευση των Ηνωµένων Εθνών.*** Η αναγνώριση κάθε ανθρώπου ως υποκείµενο δικαίου αποτελεί την επισφράγιση της προσωπικής του ελευθερίας ****δηµ και βέβαια εξειδίκευση της υπέρτατης συνταγµατικής αρχής της «αξίας του ανθρώπου». * Κασιµάτης Μαυριάς, Ερµηνεία του Συντάγµατος, τόµος 1, 1999 σελ.93 ** Α. Γ. ηµητρόπουλος, Γενική Συνταγµατική Θεωρία, 2002, σελ.74 *** Μανιτάκης ό.π σελ.100 **** Α. Γ. ηµητρόπουλος, Γενική Συνταγµατική Θεωρία, 2002, σελ. 74 3

Τα φυσικά πρόσωπα ως φορείς Τα φυσικά πρόσωπα ως φορείς ικανότητας δικαίου µπορεί να είναι είτε ηµεδαποί είτε αλλοδαποί πολίτες είτε ανιθαγενείς. Ζήτηµα γεννάται για την έναρξη του χρόνου κτήσης και προστασίας της ικανότητας δικαίου του φυσικού προσώπου, για το αν δηλαδή η προστασία αρχίζει για τον nasciturus από τη κύηση ή από τη στιγµή που το έµβρυο θα γεννηθεί ζωντανό (Α.Κ 35 µε την επιφύλαξη του Α.Κ 36) και άρα άνθρωπος µε αναµφισβήτητη ικανότητα δικαίου. Η ικανότητα δικαίου επιφυλάσσεται στο έµβρυο από τη στιγµή που θα γεννηθεί ζωντανό. Ως χρόνος παύσης της «δικαιοκτητικής» ικανότητας θεωρείται ο θάνατος του φυσικού προσώπου ή σε κάθε περίπτωση ο εγκεφαλικός θάνατος. Ωστόσο η προσωπικότητα του άνθρωπου µπορεί να τύχει προστασίας και µετά τον θάνατό του. Η ικανότητα δικαίου, δηλαδή η ικανότητα να είναι ένα άτοµο υποκείµενο δικαιωµάτων και υποχρεώσεων καταρχήν δεν προϋποθέτει κάποιο κατώτατο όριο ηλικίας ή κάποιο βαθµό πνευµατικής ωριµότητας. Υπάρχει δηλαδή σε κάθε άνθρωπο, τόσο στους ενήλικες όσο και στους ανήλικους. Ωστόσο η αρχή αυτή συναντά στο Σύνταγµα κάποιες οριοθετήσεις καθώς για την άσκηση ορισµένων δικαιωµάτων θέτει ορισµένες προϋποθέσεις. Για την άσκηση των πολιτικών δικαιωµάτων απαιτείται η συµπλήρωση του κατώτατου ορίου ηλικίας των 18 ετών (Σ 51 παρ. 3 εδ. β, 55 παρ. 1 και 81 παρ. 2). * Συνεπώς οι ανήλικοι δεν µπορούν να ιδρύουν και να συµµετέχουν σε πολιτικά κόµµατα, αλλά µπορούν να συµµετέχουν στα τµήµατα νέων των κοµµάτων. Επίσης ορισµένα κοινωνικά δικαιώµατα δεν αποδίδονται σε όλα τα µέλη της κοινωνίας ανεξαιρέτως, αλλά µόνο στα πρόσωπα που έχουν ορισµένη ηλικία όπως π.χ τα παιδιά ή οι πρεσβύτεροι, ή σε πρόσωπα που έχουν ορισµένη ιδιότητα όπως π.χ οι µητέρες, οι χήρες, τα ορφανά, οι άρρωστοι, οι ανάπηροι κ.ο.κ (Σ 21). ** Για ορισµένα πρόσωπα (ενήλικα ή ανήλικα) υπάρχει πλήρης ανικανότητα να ασκούν κάποια θεµελιώδη δικαιώµατα λόγω πραγµατικής και όχι νοµικής ελλείψεως των αναγκαίων ικανοτήτων όπως για τους αναλφάβητους, οι οποίοι δεν µπορούν να ασκούν το δικαίωµα της υποβολής αναφορών και για τους παράλυτους, οι οποίοι δεν µπορούν να συµµετέχουν στις δηµόσιες συναθροίσεις ( Σ 11 ). *** * Αθ. Ράικος, Συνταγµατικό ίκαιο, 2002, σελ. 129 ** ο.π, σελ.129 *** ο.π, σελ.131 4

Οι ηµεδαποί πολίτες Πολίτες ενός κράτους θεωρούνται όσοι έχουν γεννηθεί µε την ιθαγένεια του ή όσοι την απέκτησαν εκ των υστέρων τηρώντας τις προϋποθέσεις του νόµου. Έλληνες πολίτες, δηλαδή ηµεδαποί πολίτες θεωρούνται και όσοι έχουν περισσότερες ιθαγένειες ανάµεσα στις οποίες και την ελληνική ιθαγένεια και φυσικά οι οµογενείς. * Οι ηµεδαποί πολίτες είναι κατ αρχήν φορείς πλήρους ικανότητας δικαίου, δηλαδή όλων των θεµελιωδών (ανθρωπίνων) δικαιωµάτων γενικά. Τα θεµελιώδη δικαιώµατα ή ατοµικά δικαιώµατα κατοχυρώνονται ως δικαιώµατα του ανθρώπου ανθρώπινα δικαιώµατα, ενώ τα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώµατα ως δικαιώµατα του πολίτη. ** Το Σύνταγµα ακολουθεί την διάκριση των θεµελιωδών δικαιωµάτων µε κριτήριο τον φορέα τους και κατοχυρώνει τα ατοµικά δικαιώµατα κατ αρχήν για όλους τους ανθρώπους αδιακρίτως. Ωστόσο ρητά υπέρ των Ελλήνων καθιερώνονται: η αρχή της ισότητας (Σ 4 παρ.1 και 2) και τα δικαιώµατα συναθροίσεως (Σ 11) και του συνεταιρισµού (Σ 12), τα δικαιώµατα ίσης µεταχείρισης (Σ 4 παρ. 1), ίσης προσβάσεως στις δηµόσιες λειτουργίες (Σ 4 παρ.4), ελεύθερης εισόδου και εξόδου από τη χώρα (Σ 5 παρ.5). *** Είναι ευνόητο ότι η απόδοση των δικαιωµάτων της συναθροίσεως και του συνεταιρισµού µόνο υπέρ των Ελλήνων πολιτών δικαιολογείται από την προέχουσα σηµασία τους για τον πολιτικό βίο **** και συνακόλουθα για την γενικότερη οικονοµική, κοινωνική και πολιτική εξέλιξη. Συνεπώς τα πολιτικά δικαιώµατα κατοχυρώνονται ρητά µόνο υπέρ των Ελλήνων πολιτών στο ελληνικό Σύνταγµα. Συγκεκριµένα κατοχυρώνονται ρητά τα πολιτικά δικαιώµατα της καταλήψεως δηµοσίων αξιωµάτων (Σ 4 παρ. 4), της ιδρύσεως πολιτικών κοµµάτων (Σ 29 παρ. 1), της εκλογής (Σ 51 παρ.3 εδ. α ), της εκλογιµότητας των πολιτών ως βουλευτών (Σ 55 παρ. 1) και του διορισµού τους ως Υπουργούς ή Υφυπουργούς (Σ 81 παρ. 2). Το Σύνταγµα δεν διασαφηνίζει στις περισσότερες διατάξεις των κοινωνικών δικαιωµάτων τον φορέα τους. Άρα θα µπορούσε να είναι φορέας των δικαιωµάτων αυτών οποιοδήποτε πρόσωπο, σύµφωνα µε το τεκµήριο «in dubio pro libertate»,***** ηµεδαπό ή αλλοδαπό εφ όσον διαµένει και εργάζεται νόµιµα στη χώρα, ακολουθώντας την ευρύτερη δυνατή ερµηνεία των διατάξεων που θα έπρεπε να περιλαµβάνουν κάθε πρόσωπο. Κατ εξαίρεση δύο άρθρα περιέχουν επιταγή προς το Κράτος να µεριµνά για την υγεία και το δικαίωµα της εργασίας µόνο υπέρ των Ελλήνων πολιτών. Το άρθρο 21 παρ. 3 Σ ( «το κράτος µεριµνά για την υγεία των πολιτών») φαίνεται να χρησιµοποιεί τον όρο πολίτες τυχαία, 5

ενώ στην διάταξη 22 παρ.1 Σ («Η εργασία αποτελεί δικαίωµα απασχόλησης όλων των πολιτών ) φαίνεται σκόπιµη η χρήση του όρου πολίτες. Ο συντακτικός νοµοθέτης αναφέρεται συνειδητά σε όλους τους Έλληνες πολίτες. Ο όρος του επόµενου εδαφίου «εργαζόµενοι» κατοχυρώνει την αρχή της ισότητας της αµοιβής υπέρ όλων των εργαζοµένων ανεξαιρέτως άρα και των αλλοδαπών εργαζοµένων που εργάζονται και διαµένουν νόµιµα στη χώρα. ****** Η µη κατοχύρωση ή µερική κατοχύρωση υπέρ των Ελλήνων πολιτών µόνο, θα µπορούσε να δικαιολογηθεί από το γεγονός ότι το κράτος δυσκολεύεται να εκπληρώνει αποτελεσµατικά τα καθήκοντά του απέναντι στους πολίτες του, ενώ η εκπλήρωση των υποχρεώσεων αυτών και υπέρ των αλλοδαπών θα ήταν επιβαρυντική για το κράτος. Κατά την άποψη της γράφουσας, τα κοινωνικά δικαιώµατα ως εκδήλωση του κοινωνικού κράτους δικαίου και βέβαια λαµβάνοντας υπόψη την ανώτατη αρχή της ανθρώπινης αξίας, θα έπρεπε να καθιερώνονται ρητά και υπέρ των αλλοδαπών πολιτών. Ειδικά το δικαίωµα στην υγεία που είναι έκφανση του απόλυτου δικαιώµατος στη ζωή του Σ 5 παρ. 2 καθώς και το δικαίωµα στην εργασία, ώστε να επιτευχθεί η οµαλή ένταξη των αλλοδαπών στην κοινωνία, ώστε να αποτραπούν φαινόµενα κοινωνικής περιθωριοποίησης και εγκληµατικότητας των αλλοδαπών. Σύµφωνα µε το άρθρο 4 παρ. 5 οι Έλληνες πολίτες «συνεισφέρουν αδιακρίτως στα δηµόσια βάρη αναλόγως των δυνάµεών τους». * Α.Γ ηµητρόπουλος, Γενική Συνταγµατική Θεωρία, 2002, σελ.77 ** Αθ. Ράικος, ο.π σελ.125 *** Π.. άγτογλου, Συνταγµατικό ίκαιο Ατοµικά ικαιώµατα τόµος α, 2005,σελ.107 **** Ράικος ο.π σελ.125 ***** Κ. Χ. Χρυσόγονος, Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα,2006,σελ 51 ****** Ράικος ο.π σελ.128 Οι αλλοδαποί πολίτες και οι ανιθαγενείς Αλλοδαποί θεωρούνται οι πολίτες που δεν έχουν την ελληνική ιθαγένεια ή που δεν έχουν καµία ιθαγένεια ( ανιθαγενείς ). Αλλοδαποί θεωρούνται επίσης οι οµογενείς, οι αλλοδαποί δηλαδή ελληνικής εθνικότητας και οι κοινοτικοί αλλοδαποί, δηλαδή οι αλλοδαποί που έχουν την ιθαγένεια της Ευρωπαϊκής Ενωσης. * 6

Αρχικά σε όλα τα φιλελεύθερα κράτη τα θεµελιώδη δικαιώµατα κατοχυρώθηκαν υπέρ κάθε ανθρώπου, ήταν δηλαδή πανανθρώπινα και οικουµενικά δικαιώµατα. Ωστόσο οι εθνικοί απελευθερωτικοί αγώνες, η δηµιουργία εθνικών κρατών και η έξαρση του εθνικού αισθήµατος οδήγησαν στο να περιοριστεί το εύρος της απόδοσης όλων των δικαιωµάτων αυτών µόνο στους πολίτες του κράτους το οποίο τα καθιέρωνε. ** Το Σύνταγµα καθιερώνει δικαιώµατα όχι µόνο υπέρ των πολιτών του κράτους του αλλά και δικαιώµατα για κάθε άνθρωπο, τα ανθρώπινα δικαιώµατα, σεβόµενο την υπέρτατη αρχή της ανθρώπινης αξίας, της οποίας είναι φορέας κάθε ανθρώπινο όν ανεξάρτητα από οποιαδήποτε διάκριση. Οι αλλοδαποί και ανιθαγενείς είναι φορείς µόνο των ατοµικών θεµελιωδών δικαιωµάτων, των δικαιωµάτων δηλαδή του ανθρώπου και όχι των πολιτικών δικαιωµάτων δηλαδή των δικαιωµάτων του πολίτη, τα οποία επιφυλάσσονται για τους πολίτες του κράτους του οποίου έχουν την ιθαγένεια. Το ελληνικό Σύνταγµα τονίζει τον πανανθρώπινο χαρακτήρα των ατοµικών δικαιωµάτων, των δικαιωµάτων δηλαδή που είναι τόσο στενά συνδεδεµένα µε την ανθρώπινη υπόσταση που η µη καθιέρωσή τους και για τους αλλοδαπούς και ανιθαγενείς θα αποτελούσε προφανή καταπάτηση της υπέρτατης αρχής της ανθρώπινης αξίας, η οποία αναφέρεται σε κάθε άνθρωπο. Η καθιέρωση αυτή προκύπτει από τους όρους που χρησιµοποιεί το Σύνταγµα για να αποδώσει τα ατοµικάανθρώπινα δικαιώµατα και στους αλλοδαπούς : «έκαστος»( Σ 5 παρ.1), «ουδείς» ( Σ 17 παρ.2), «πάντες» ( Σ 5 παρ.1), ή όταν διατυπώνει το δικαίωµα χωρίς να αναφέρει το υποκείµενό του ( «Η ελευθερία της θρησκευτικής συνειδήσεως είναι απαραβίαστη» ). *** Ακόµη, στις περιπτώσεις που το Σύνταγµα αναφέρει ως φορέα ορισµένων δικαιωµάτων τους Έλληνες όπως π.χ στο Σ 11 παρ.1, αυτό δεν σηµαίνει οπωσδήποτε ότι αποκλείονται οι αλλοδαποί από τα σχετικά δικαιώµατα ή προστασία, αλλά ότι µπορεί να γίνουν και αυτοί φορείς ορισµένων δικαιωµάτων µε νοµοθετική ρύθµιση εφόσον προβλέπεται από το ίδιο το Σύνταγµα. **** Ισχύει όµως και το αντίστροφο, ο κοινός νοµοθέτης δηλαδή µπορεί να καταργεί την καθιέρωση αυτών των δικαιωµάτων υπέρ των αλλοδαπών οποτεδήποτε. Αν και το Σύνταγµα ακολουθεί το κριτήριο της καθιέρωσης των δικαιωµάτων µε βάση το κριτήριο της ιθαγένειας, εντούτοις απαγορεύει τη διάκριση µε κριτήριο την εθνικότητα όταν πρόκειται για τη προστασία των θεµελιωδών ατοµικών δικαιωµάτων που έχουν ως αντικείµενο τα υπέρτατα αγαθά της ζωής, της τιµής και της ελευθερίας. Το άρθρο 5 παρ. 2 ορίζει ότι «πάντες οι ευρισκόµενοι εντός της ελληνικής επικρατείας απολαύουν απολύτου προστασίας της ζωής, της τιµής και της ελευθερίας 7

τους αδιακρίτως εθνικότητας». Οι αλλοδαποί και ανιθαγενείς απολαµβάνουν των δικαιωµάτων αυτών χωρίς καµία περαιτέρω διάκριση. ***** Η προστασία αυτή είναι κατοχυρωµένη ανεξάρτητα από την εθνικότητα, τη φυλή, το χρώµα, το κοινωνικό status, τις πολιτικές ή θρησκευτικές πεποιθήσεις, το φύλο, την ηλικία κτλ. Τα θεµελιώδη αυτά δικαιώµατα είναι αναπαλλοτρίωτα και αποτελούν εξειδίκευση της υπέρτατης αρχής της ανθρώπινης αξίας. Η αρχή αυτή βρίσκει θεµελίωση στο δηµοκρατικό πολιτισµό, του οποίου τελικός στόχος είναι η ευηµερία σε κάθε έκφανση της ανθρώπινης ζωής, η οποία µπορεί να επέλθει µόνο αφότου εξασφαλιστεί η αναγνώριση και η προστασία των θεµελιωδών αυτών δικαιωµάτων από την έννοµη τάξη υπέρ κάθε ανθρώπου. Όπως αναφέρθηκε οι αλλοδαποί και ανιθαγενείς απολαµβάνουν σε πλήρη έκταση τα ανθρώπινα δικαιώµατα καθώς τα πολιτικά δικαιώµατα επιφυλάσσονται ρητά υπέρ των Ελλήνων πολιτών. Υπάρχουν ωστόσο ορισµένα πολιτικά δικαιώµατα τα οποία το Σύνταγµα δεν κατοχυρώνει ρητά µόνο υπέρ των Ελλήνων πολιτών. Συνεπώς δηµιουργείται το ζήτηµα για το αν θα έπρεπε να καθιερώνονται και υπέρ των αλλοδαπών και ανιθαγενών. Τα δικαιώµατα αυτά είναι το γενικό πολιτικό δικαίωµα ( Σ 5 παρ. 1), το δικαίωµα συµµετοχής σε δηµοψήφισµα (Σ 44 παρ.2), το δικαίωµα συµµετοχής µε την ιδιότητα του ενόρκου στην απονοµή της ποινικής δικαιοσύνης (Σ 97 παρ.1) και το ενεργητικό και παθητικό εκλογικό δικαίωµα στις εκλογές των οργάνων της τοπικής αυτοδιοικήσεως ( Σ 102 παρ. 2 εδ. β ). ****** Τέλος υπάρχουν και δικαιώµατα των οποίων φορέας είναι αποκλειστικά οι αλλοδαποί και ανιθαγενείς ( τα ατοµικά δικαιώµατα των αλλοδαπών ). Τα δικαιώµατα αυτά είναι το δικαίωµα κάθε αλλοδαπού να µην εκδοθεί στη χώρα της ιθαγενείας του, αν διώκεται για την υπέρ της ελευθερίας δράσης του, είτε της δικής του ελευθερίας είτε για την ακεραιότητα του δηµοκρατικού πολιτεύµατος. ******* * άγτογλου, ο.π σελ.103 ** ο.π σελ. 104 *** ο.π σελ. 105 **** Χρυσόγονος ο.π σελ. 51 ***** άγτογλου ο.π σελ. 106 ****** Ράικος, ο.π σελ. 126 ******* άγτογλου, ο.π σελ. 110 8

Τα νοµικά πρόσωπα και οι ενώσεις προσώπων Το Σύνταγµα παρέχει τη γενική ικανότητα δικαίου όχι µόνο στα φυσικά πρόσωπα αλλά και στα νοµικά πρόσωπα και στις ενώσεις χωρίς νοµική προσωπικότητα δηλαδή τις ενώσεις προσώπων, στα σύνολα περιουσίας, στις επιχειρήσεις στα οποία το ίκαιο έχει απονείµει την ιδιότητα του προσώπου και όχι η Φύση. Το Σύνταγµα δεν περιέχει διάταξη η οποία να καθιερώνει ρητά την ικανότητα των νοµικών προσώπων και των ενώσεων προσώπων να είναι φορείς θεµελιωδών δικαιωµάτων και υποχρεώσεων. Περιέχεται ωστόσο στο ΑΚ 61-2 η αναγνώριση των νοµικών προσώπων ως υποκείµενα δικαιωµάτων και υποχρεώσεων. Η ικανότητα αυτή είναι αποτέλεσµα ερµηνείας του Συντάγµατος, αλλά θα πρέπει να κατοχυρωθεί ρητά χωρίς να προκύπτει από ερµηνεία των γενικών διατάξεων, ακόµη και αν είναι αναγκαίο να αναθεωρηθούν ή να τροποποιηθούν παλαιότερα αξιώµατα του Συνταγµατικού δικαίου. * * Μανιτάκης, ο.π σελ. 115 Το άρθρο 23 παρ. 2 εδ. α καθιερώνει ρητά το δικαίωµα απεργίας ως δικαίωµα που µπορεί να ασκηθεί συλλογικά, όχι δηλαδή ως ατοµικό µε την στενή έννοια. Μπορούν να το ασκήσουν συνεπώς οι νόµιµα συστηµένες συνδικαλιστικές οργανώσεις. Ο νόµος ωστόσο µπορεί ύστερα από συνταγµατική επιταγή να καθιερώνει ορισµένα από τα ατοµικά δικαιώµατα και υπέρ των νοµικών προσώπων. Έτσι κατοχυρώνονται νοµοθετικά : το δικαίωµα υποβολής αναφορών (άρθρο 1 Ν. 796/1970) και της διοργανώσεως και πραγµατοποιήσεως συναθροίσεων (άρθρο 2-3 Ν. 794/1970). ** Η συνταγµατική διεύρυνση υπέρ των νοµικών προσώπων δικαιολογείται µε την οικονοµική, κοινωνική, τεχνολογική εξέλιξη, δοµή και ανάπτυξη της κοινωνίας, τα οποία ήταν απόρροια όχι µιας δράσης µεµονωµένων ατόµων αλλά µιας συλλογικής και οργανωµένης δράσης όπου ο κάθε άνθρωπος λειτουργεί σαν µέλος της οµάδας στην οποία δραστηριοποιείται. *** Συνεπώς αν η συνταγµατική προστασία περιοριζόταν µόνο στα φυσικά πρόσωπα ως µεµονωµένα άτοµα, θα απέκλειε από την προστασία ένα πολύ σηµαντικό τµήµα της ανθρώπινης δραστηριότητας και άρα θα ήταν ανεπαρκής και αλυσιτελής. Τα θεµελιώδη δικαιώµατα που κατοχυρώνονται υπέρ των νοµικών προσώπων και των ενώσεων χωρίς νοµική προσωπικότητα είναι σύµφωνα µε την παραδοσιακή / κλασική διάκριση των δικαιωµάτων τα ατοµικά δικαιώµατα και ορισµένα από τα κοινωνικά. Ενώ κατά τη σύγχρονη θεωρία της διάκρισης τα δικαιώµατα που καθιερώνονται υπέρ 9

των νοµικών προσώπων είναι τα οικονοµικά δικαιώµατα και ορισµένα δικαιώµατα του κοινωνικού χώρου. Για να καθοριστεί αν ένα συνταγµατικό δικαίωµα είναι κατοχυρωµένο εξίσου και για τα νοµικά πρόσωπα θα πρέπει να εξεταστεί µε βάση την ιδιαίτερη φύση του κάθε δικαιώµατος και την φύση του νοµικού προσώπου ή της ένωσης προσώπων για το οποίο καθιερώνεται. Τα νοµικά πρόσωπα είναι φορείς όσων δικαιωµάτων προσιδιάζουν στη φύση των νοµικών προσώπων. Τέτοια είναι η οικονοµική ελευθερία, η προστασία της ιδιοκτησίας, το δικαίωµα παροχής έννοµης προστασίας και του «νόµιµου δικαστή» (Σ 8 και 20 παρ.1) ****, η ελεύθερη διακίνηση, το άσυλο της κατοικίας, το απόρρητο των επιστολών και της επικοινωνίας καθώς και η ελευθερία του τύπου, ***** η απαγόρευση της γενικής δήµευσης. Τα νοµικά πρόσωπα απολαµβάνουν και του δικαιώµατος της πολιτικής ελευθερίας (πολιτικά κόµµατα και οργανώσεις και τα µέλη τους). Τα ατοµικά δικαιώµατα τα οποία δεν διασαφηνίζουν τον φορέα τους όπως π.χ η ακαδηµαϊκή ελευθερία, η ελευθερία της γνώµης, η ελευθερία της τέχνης και της επιστήµης, της έρευνας και της διδασκαλίας. Πρέπει να γίνει δεκτό µε βάση την αρχή in dubio pro libertate ότι φορείς των δικαιωµάτων αυτών µπορούν να είναι και τα νοµικά πρόσωπα. Ακόµη τα νοµικά πρόσωπα πρέπει να θεωρηθεί ότι είναι φορείς και του απόλυτου δικαιώµατος της τιµής λαµβάνοντας υπόψη ότι ο Ποινικός Κώδικας προστατεύει και την ανώνυµη εταιρία από τη δυσφήµιση. ****** Τα νοµικά πρόσωπα δεν είναι φορείς των δικαιωµάτων του κοινωνικού χώρου. εν µπορούν να αναγνωριστούν ως φορείς προσωπικής ελευθερίας (Σ 2 παρ. 1 και 5 παρ. 1-2). Ούτε µπορούν να διεκδικήσουν τα δικαιώµατα που απορρέουν από τη προσωπική ελευθερία όπως η προστασία της ζωής, της σωµατικής ακεραιότητας, της αξιοπρέπειας, προσωπικής ασφάλειας. * Κατά τη κρατούσα θεωρία τα ατοµικά δικαιώµατα καθιερώνονται µόνο υπέρ των νοµικών προσώπων που έχουν οργανωθεί σύµφωνα µε το ιδιωτικό δίκαιο. εν καθιερώνονται συνεπώς υπέρ των νοµικών προσώπων δηµοσίου δικαίου και δη του κράτους. ** Κατά την άποψη αυτή το κράτος είναι ο κύριος αποδέκτης των υποχρεώσεων που απορρέουν από τα ατοµικά δικαιώµατα και η προστασία των δικαιωµάτων αυτών στρέφεται κυρίως κατά του κράτους. Συνεπώς, κατά αυτή τη θεωρία, θα αποτελούσε αντίφαση η αναγνώριση θεµελιωδών δικαιωµάτων και υπέρ των νοµικών προσώπων δηλαδή του ίδιου του κράτους αφού η προστασία των θεµελιωδών δικαιωµάτων στρέφεται εναντίον του. Το κράτος, σύµφωνα µε µια άποψη που υποστηρίζει αυτή τη θεωρία, δεν χάνει την ιδιότητά του αυτή του κράτους είτε όταν ενεργεί σαν fiscus, ως πρόσωπο δηλαδή ιδιωτικού δικαίου, είτε όταν ενεργεί σαν imperium, 10

σαν φορέας δηλαδή δηµόσιας εξουσίας σύµφωνα µε τους κανόνες του δηµοσίου δικαίου. *** Σύµφωνα µε µια άλλη αντίστοιχη άποψη τα νοµικά πρόσωπα δηµοσίου δικαίου µπορούν να ασκούν ορισµένα δικαιώµατα µε την προϋπόθεση ότι τα δικαιώµατα αυτά αναφέρονται στη λειτουργική ανεξαρτησία από τη κρατική εξουσία, η οποία ανεξαρτησία επιβάλλεται από το πλαίσιο της δραστηριότητάς τους όπως π.χ τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύµατα ή οι συνδικαλιστικές οργανώσεις. **** Η θεωρία αυτή βρίσκει εποικοδοµητικό αντίλογο, ο οποίος στηρίζεται στη διάκριση των θεµελιωδών δικαιωµάτων σύµφωνα µε τη σύγχρονη θεωρία, δηλαδή στα οικονοµικά, τα πολιτικά και τα δικαιώµατα του κοινωνικού χώρου. Σύµφωνα µε τη σύγχρονη θεωρία, τα θεµελιώδη δικαιώµατα στρέφονται όχι µόνο κατά του κράτους, το οποίο κάποιες φορές υποχρεούται και σε εξασφάλιση των δικαιωµάτων αυτών, αλλά και κατά των ιδιωτών και γενικότερα ενάντια σε οποιαδήποτε εξουσία. ***** ** Ράικος, ο.π σελ. 135 *** Μανιτάκης, ο.π σελ. 115 **** Χρυσόγονος ο.π δελ. 52 ***** Μανιτάκης,ο.π σελ. 117 ****** άγτογλου ο.π σελ. 96 * Μανιτάκης,ο.π σελ. 117 ** Μανιτάκης,ο.π σελ. 115, Χρυσόγονος, ο.π σελ. 52, Ράικος,ο.π σελ. 134, άγτογλου, ο.π σελ. 97 *** Ράικος ο.π σελ. 134 **** Μανιτάκης ο.π σελ 118 ***** Α. Γ. ηµητρόπουλος, Συνταγµατικά ικαιώµατα (τόµος Γ- ηµίτοµος 1),2005 σελ.41 Η έννοµη τάξη έχει υποστεί µεταβολές ώστε να προσαρµοστεί στα εκάστοτε νέα δεδοµένα και το κράτος έχει µεταβληθεί σε κοινωνικό κράτος δικαίου, το οποίο σκοπό έχει να προστατεύει και όχι να καταπιέζει τους πολίτες. * δηµ. Συνεπώς δεν είναι εύλογος ο αποκλεισµός των νοµικών προσώπων δηµοσίου δικαίου από τη κατοχύρωση των συνταγµατικών δικαιωµάτων που προσιδιάζουν στη φύση τους, αφού αυτά δεν θίγουν τα ατοµικά δικαιώµατα των πολιτών. 11

ιακρίσεις ικανότητας δικαίου Γενική Ειδική ικανότητα δικαίου Η ικανότητα δικαίου είναι γενική και υπάγεται τόσο στη σφαίρα του δηµοσίου όσο και του ιδιωτικού δικαίου. Στο Σύνταγµα κατοχυρώνεται η γενική ικανότητα δικαίου, η οποία αποτελεί την «προσωπικότητα» κάθε ανθρώπου, η γενική του ικανότητα δηλαδή να είναι υποκείµενο δικαιωµάτων και υποχρεώσεων όχι όµως και η ειδική ικανότητα δικαίου, δηλαδή η ικανότητα να είναι ένα πρόσωπο υποκείµενο συγκεκριµένων εκ του νόµου προσδιοριζόµενων εννόµων σχέσεων και καταστάσεων µε βάση ορισµένες ιδιότητές του όπως λ.χ έµπορος κ.τ.λ. * ικαιοκτητική δικαιοπρακτική ικανότητα δικαίου Η ικανότητα δικαίου-δικαιοκτητική ικανότητα δεν είναι ταυτόσηµη µε την δικαιοπρακτική ικανότητα του ΑΚ 34 («κάθε άνθρωπος είναι ικανός να έχει δικαιώµατα και υποχρεώσεις»). «Η ικανότητα δικαίου είναι η νοµική αναγνώριση κάθε ανθρώπου (και κατ επέκταση και των νοµικών προσώπων) ως υποκείµενο δικαιωµάτων και υποχρεώσεων, ως άµεση απόρροια της ανώτατης αρχής της «αξίας του ανθρώπου». Η δικαιοπρακτική ικανότητα αναφέρεται στην αναγνώριση της δήλωσης βουλήσεως του ατόµου ή των νοµικών προσώπων και στην αναγνώριση των εννόµων συνεπειών της στις σχέσεις ιδιωτικού δικαίου. ** Αντίθετα µε την ικανότητα δικαίου, η δικαιοπρακτική ικανότητα δεν ενυπάρχει σε κάθε άνθρωπο αλλά µόνο σε αυτόν που η ίδια η έννοµη τάξη έχει αποδώσει την ικανότητα αυτή. Συνεπώς κάθε άνθρωπος έχει αναµφισβήτητα ικανότητα δικαίου αλλά δεν έχει συνακόλουθα και δικαιοπρακτική ικανότητα (π.χ όσοι τελούν υπό πλήρη δικαστική συµπαράσταση). ικαοκτητική ικανότητα ικανότητα άσκησης Από την δικαιοκτητική ικανότητα πρέπει να διακριθεί και η ικανότητα άσκησης των θεµελιωδών δικαιωµάτων, για την άσκηση των οποίων το Σύνταγµα δεν απαιτεί την ύπαρξη ορισµένων ιδιοτήτων του ανθρώπου, ούτε τη συµπλήρωση κάποιου ορίου ηλικίας. Ωστόσο για την άσκηση ορισµένων θεµελιωδών δικαιωµάτων τα οποία είναι στενά συνδεδεµένα µε τον πολιτικό, οικονοµικό και κοινωνικό βίο ή που 12

απαιτούν ένα βαθµό πνευµατικής ωριµότητας, το Σύνταγµα ορίζει ειδικές προϋποθέσεις κτήσης τους ή ένα κατώτατο όριο ηλικίας για την άσκησή τους. *** Συνεπώς από την άσκηση των πολιτικών και κάποιων δικαιωµάτων του κοινωνικού χώρου αποκλείονται οι αλλοδαποί και ανιθαγενείς, ενώ για την άσκηση ορισµένων θεµελιωδών δικαιωµάτων από τους Έλληνες πολίτες απαιτείται η πλήρωση ορισµένων προϋποθέσεων όπως π.χ για την άσκηση των πολιτικών δικαιωµάτων η συµπλήρωση του 18 ου έτους όπως και για τη σύναψη γάµου και τη στρατιωτική υποχρέωση.*** Κατώτατο όριο ηλικίας ορίζεται και για το δικαίωµα εργασίας ή της υποβολής έγγραφων αναφορών. Ορίζονται επίσης όρια και υποχρεώσεις στην άσκηση ορισµένων θεµελιωδών δικαιωµάτων όπως π.χ η απαγόρευση ή ο περιορισµός άσκησης ορισµένων δικαιωµάτων από τους δηµόσιους υπαλλήλους ****, το ανώτατο όριο ηλικίας για την άσκηση επαγγέλµατος ή λειτουργήµατος (οι δικαστές αποχωρούν υποχρεωτικά µε τη συµπλήρωση του 67 ου έτους της ηλικίας τους), η µη συµµετοχή παράλυτων σε δηµόσιες συναθροίσεις, ***** η φορολογική υποχρέωση αντίθετα δεν υπόκειται σε κατώτατο όριο ηλικίας. ****** * Μανιτάκης, ο.π σελ 103 ** ηµητρόπουλος, Γενική Συνταγµατική Θεωρία,2002, σελ. 73 *** άγτογλου ο.π σελ.89 *** άγτογλου ο.π **** Ράικος,ο.π σελ. 129 ***** ο.π σελ. 135 ****** άγτογλου ο.π σελ. 89 13

Λήξη και αναπαλλοτρίωτο της ικανότητας δικαίου Η λήξη της ικανότητας δικαίου επέρχεται για τα φυσικά πρόσωπα όταν επέρχεται ο θάνατος και σε κάθε περίπτωση όταν επέρχεται ο εγκεφαλικός θάνατος, όταν δηλαδή το άτοµο δεν είναι ικανό να διατηρεί τις φυσικές σωµατικές λειτουργίες του αυτοδύναµα χωρίς τη βοήθεια ιατρικών µηχανηµάτων υποστήριξης. Η απώλεια αυτή της ικανότητας δικαίου είναι λογική συνέπεια της µη ύπαρξης πλέον της ιδιότητας του προσώπου στον τεθνεώτα, αφού η ικανότητα δικαίου είναι συνυφασµένη µε την ιδιότητα του φορέα της ως αναγνωριζόµενο από την έννοµη τάξη πρόσωπο. Για τα νοµικά πρόσωπα η λήξη της ικανότητας δικαίου επέρχεται µε τη διάλυση του νοµικού προσώπου, για τα µη κερδοσκοπικά σωµατεία και ενώσεις η διάλυση επέρχεται µε τους όρους που προβλέπει το Σύνταγµα, ενώ για τις κερδοσκοπικές ενώσεις η διάλυση επέρχεται µε τις προϋποθέσεις που προβλέπει ο νόµος. * Όπως αναφέρθηκε η γενική ικανότητα δικαίου αποτελεί τη προσωπικότητα του ανθρώπου. Η ικανότητα αυτή ανήκει εξ ίσου σε κάθε άνθρωπο ανεξάρτητα από κριτήρια ιθαγενείας, χρώµατος, φυλής, κοινωνικής καταγωγής και κυρίως, ανεξάρτητα από τη δυνατότητα του κάθε προσώπου να είναι σε θέση να κάνει χρήση της ικανότητας δικαίου. Για την έννοµη τάξη δεν είναι κρίσιµο το ζήτηµα της άσκησης ή µη της εξουσίας που τους παρέχει το δίκαιο, αλλά αρκείται στο ότι ο φορέας της εξουσίας αυτής θα µπορούσε τυπικά να ασκήσει την απονεµόµενη αυτή εξουσία. ** Το άρθρο 34 ΑΚ αποτελεί εξειδίκευση της ανθρώπινης αξίας του άρθρου 2 παρ. 1 Σ και συνεπώς ως κανόνας δηµόσιας τάξης δεσµεύει τόσο τα συµβαλλόµενα µέρη όσο και τον νοµοθέτη. Συνεπώς ο κανόνας αυτός δηµόσιας τάξης απαγορεύει κάθε απαλλοτρίωση της ικανότητας δικαίου είτε συµβατικά, είτε µονοµερώς µε παραίτηση, είτε µε διάταξη νόµου που την περιορίζει για ορισµένη κατηγορία προσώπων. ** Περιορισµός ή αποστέρηση καθολική, µόνιµη ή έστω προσωρινή δικαιώµατος είναι επιτρεπτή µόνο στις περιπτώσεις που το προβλέπει το ίδιο το Σύνταγµα και πάντως όχι για όλα τα θεµελιώδη δικαιώµατα. *** Το Σύνταγµα απαγορεύει τον πολιτικό θάνατο, τη στέρηση δηλαδή της ικανότητας δικαίου πριν από το βιολογικό θάνατο, αν και δεν υπάρχει ρητή διάταξη στο Σύνταγµα, αλλά προκύπτει από την αρχή της ανθρώπινης αξίας της οποίας το Σύνταγµα είναι ο υπέρτατος προασπιστής. Το Σύνταγµα δεν επιτρέπει τη στέρηση ατοµικού δικαιώµατος του φυσικού προσώπου σε περίπτωση παραβάσεως ή καταχρήσεως δικαιώµατος. Επιτρέπει την αποστέρηση των πολιτικών 14

δικαιωµάτων υπό αυστηρότατες προϋποθέσεις ως συνέπεια ποινικής καταδίκης, ανικανότητας προς δικαιοπραξία κτλ. **** Ως συνυφασµένη µε την ίδια την ανθρώπινη υπόσταση και ως εξειδίκευση της ανθρώπινης αξίας, η οποία ενυπάρχει σε κάθε πρόσωπο, η ικανότητα δικαίου είναι αναπαλλοτρίωτη και ανεκχώρητη και κάθε παραίτηση από αυτή δεν αναγνωρίζεται από την έννοµη τάξη. ***** * άγτογλου, ο.π σελ. 91 ** Μανιτάκης, ο.π σελ. 103 ** ο.π σελ. 103 *** άγτογλου ο.π σελ. 90 **** α.π σελ. 91-2 ***** Μανιτάκης, ο.π σελ. 104 15

Περίληψη Η ικανότητα δικαίου αποτελεί άµεση εξειδίκευση της αρχής της ανθρώπινης αξίας. Το νοµικό της θεµέλιο αποτελούν τα άρθρα 2 παρ. 1 και 5 παρ. 2 του Συντάγµατος, τα οποία κατοχυρώνουν την ικανότητα δικαίου για όποιον αναγνωρίζεται από το Σύνταγµα ως πρόσωπο. Για τα φυσικά πρόσωπα η ικανότητα δικαίου ή αλλιώς δικαιοκτητική ικανότητα αρχίζει το αργότερο µε τη γέννηση και λήγει µε τον θάνατο. Φορέας της είναι τόσο οι ενήλικες, όσο και οι ανήλικοι. Η γενική ικανότητα δικαίου, η οποία αποτελεί τη νοµική αναγνώριση του προσώπου ως υποκείµενο δικαιωµάτων και υποχρεώσεων γενικά, ενυπάρχει σε κάθε φυσικό πρόσωπο ανεξάρτητα από οποιαδήποτε διάκριση εθνικότητας, φυλής, χρώµατος και κοινωνικής θέσης. Η ικανότητα κτήσης διαφέρει από την ικανότητα άσκησης, η οποία απαιτεί την πλήρωση ορισµένων όρων. Οι Έλληνες πολίτες είναι φορείς της ικανότητας δικαίου στην πλήρη της διάσταση, µε εξαίρεση κάποιους περιορισµούς όταν επιτρέπονται από το Σύνταγµα. Είναι κατοχυρωµένη µε τη γενική της διάσταση και για τους αλλοδαπούς και ανιθαγενείς, µε ορισµένους περιορισµούς ως προς την κατοχύρωση και άσκηση ορισµένων δικαιωµάτων που αποδίδονται µόνο σε έλληνες πολίτες όπως είναι τα πολιτικά δικαιώµατα. Τα νοµικά πρόσωπα και οι ενώσεις προσώπων χωρίς νοµική προσωπικότητα είναι επίσης φορείς της ικανότητας δικαίου, αλλά απολαµβάνουν µόνο των δικαιωµάτων τα οποία προσιδιάζουν στη φύση τους ως πλάσµα δικαίου. Ως προς την ικανότητα του Κράτους να είναι υποκείµενο δικαιωµάτων και υποχρεώσεων οι απόψεις διίστανται. Τα νοµικά πρόσωπα είναι φορείς από τη σύσταση ως τη διάλυσή τους. Τέλος η ικανότητα δικαίου ως άρρηκτα συνδεδεµένη µε την ανθρώπινη υπόσταση δεν µπορεί να αφαιρεθεί από κανένα άνθρωπο. Ακόµη και οι περιορισµοί της επέρχονται µόνο µε τις προϋποθέσεις του Συντάγµατος. 16

Summary The legal capacity is the further specification of the principle of human value. The legal capacity s legal foundation is the r. 2 paragraph 1 and 5 par. 2 of the Greek Constitution which attribute the legal capacity to whom the law acknowledges as a person. A person is born with legal capacity, which lasts until the moment of death. Legal capacity is attributed to minors and adults alike. The legal capacity is defined as the ability of having rights and obligations and it is also the legal ackowledgement of individuals as persons subject to law. Every human is the subject of legal capacity without any national, colour, social and generaly racial discrimination. The Greek citizens are subjects of legal capacity in its every dimension, with exception certain constrictions of rights that are permitted by the consitutional laws. Foreigners and people without nationality are also subjects of legal capacity, but not in its complete dimension, as some rights such as the political rights are attributed only to Greek citizens. Subjects of legal capacity are also juridical unions of individuals, wich the law acknowledges as persons. This capacity is attributed since their composition until their disruption. The matter of the government having legal capacity is prone to discussion. The legal capacity is strongly connected with an individual s existence, so it can not be detained from any human being. Its constrictions are allowed only under the conditions that are set by the constitution. 17

Βιβλιογραφία άγτογλου Π.., Συνταγµατικό ίκαιο, Ατοµικά ικαιώµατα τόµος α, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλας, 2005, σελ. 86 επ. ηµητρόπουλος Α. Γ., Γενική Συνταγµατική Θεωρία, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλας, 2002, σελ. 73 επ. ηµητρόπουλος Α. Γ., Συνταγµατικά ικαιώµατα Γενικό µέρος, τόµος Γ - Ηµίτοµος 1, εκδόσεις Σάκκουλα, 2005, σελ 37 επ. Κασιµάτης Μαυριάς, Ερµηνεία του Συντάγµατος τόµος 1, εκδόσεις Σάκκουλας, 1999, σελ. 93 Μανιτάκης Α., Υποκείµενον Συνταγµατικών ικαιωµάτων, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλας, 1981, σελ.40 επ. & 102-4 Ράικος Αθ., Συνταγµατικό ίκαιο, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλας Αθήνα- Κοµοτηνή, 2002, σελ.125 επ. Χρυσόγονος Χ. Κ., Ατοµικά και Κοινωνικά ικαώµατα, εκδόσεις Νοµική Βιβλιοθήκη, 2006, σελ.51 επ. www.law.uoa.gr/~adimitrop, βάση δεδοµένων, εργασίες παλαιότερων ετών των προπτυχιακών φοιτητών στη βάση δεδοµένων, Κατσαρού Χρυσούλα, Ικανότητα δικαίου και δικαιοπρακτική ικανότητα 18