Θεραπεία με διχλωρίδιο του ραδίου για πρώτη φορά στην Κύπρο

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΤΟΥ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΚΥΠΡΟΥ ΤΕΥΧΟΣ 21 ΜΑΡΤΙΟΣ 2017 ΔΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ΔΩΡΕΑΝ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ Eκπαιδευτική ημερίδα για ασφαλή ανασύσταση κυτταροστατικών φαρμάκων ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΚΑΡΚΙΝΟΥ Εκστρατεία διαφώτισης και ευαισθητοποίησης για τον καρκίνο Σελ. 2 ΠΡΩΤΟΠΟΡΕΙ ΤΟ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ Θεραπεία με διχλωρίδιο του ραδίου για πρώτη φορά στην Κύπρο Την καινοτόμο θεραπεία με διχλωρίδιο του ραδίου, Ra-223 (XOFIGO ) εφάρμοσε για πρώτη φορά στην Κύπρο το Ογκολογικό Κέντρο, στο πλαίσιο της συνεχούς προσπάθειας αναβάθμισης των υπηρεσιών του. Η συγκεκριμένη θεραπεία ενδείκνυται για ασθενείς με μεταστατικό ορμονοανθεκτικό καρκίνο του προστάτη (mcrpca), οι οποίοι έχουν συμπτώματα από μεταστάσεις, τα οποία εντοπίζονται μόνο στα οστά. Η θεραπεία αυτή φαρμόζεται από το 2013 κατόπιν έγκρισης, στην Αμερική και την Ευρώπη από τους οργανισμούς FDA (Food and Drug Administration) και EMA (European Medicines Agency), αντίστοιχα. Πρόκειται για ενέσιμο ραδιενεργό φάρμακο που χορηγείται ενδοφλεβίως, μια φορά το μήνα και για μέγιστη διάρκεια έξι μηνών. Η αποτελεσματικότητα του φαρμάκου περιορίζεται κυρίως στην ανακούφιση των συμπτωμάτων του οστικού πόνου και κατ επέκταση στη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Είμαστε σίγουροι ότι θα προσφέρουμε και αυτή τη θεραπευτική αγωγή μέσω του κρατικού συνταγολογίου, χωρίς διακρίσεις, με ασφάλεια και επαγγελματισμό. Σελ. 4-5 ΣΥΧΝΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Σελ. 8 Ποιές είναι οι δωρεάν υπηρεσίες και τα προγράµµατα πoυ προσφέρουν οι σύνδεσµοι καρκινοπαθών; ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΝΕΑ Ανταπόκριση από το πρόσφατο αµερικανικό συνέδριο ογκολογίας πεπτικού συστήµατος Masterclass in Oncology Pharmacy Σελ. 3 ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ Υπεράνω όλων η ασφάλεια του ασθενή Ιδιαίτερα σημαντικός ο ρόλος του φαρμακοποιού Σελ. 6 ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Συµπληρώµατα διατροφής, βότανα και αντιοξειδωτικά κατά τη χηµειοθεραπεία και ακτινοθεραπεία Σελ. 7 Bank of Cyprus Oncology Centre www.bococ.org.cy

EΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΗΜΕΡΙΔΑ Ασφαλής ανασύσταση κυτταροστατικών φαρµάκων Η συνεχής εκπαίδευση όλων αποτελεί κινητήριο δύναμη διατήρησης, εξέλιξης αλλά και βελτίωσης των παρεχόμενων υπηρεσιών του Κέντρου. Η δημιουργία του νέου χώρου ετοιμασίας και διάλυσης χημειοθεραπειών Κλεοπάτρα Δημοσθένους Προϊστάμενη Νοσηλεύτρια cleopatra.demosthenous@bococ.org.cy (Φαρμακείο-Ετοιμασία-Ανασύσταση) σχεδιάστηκε βάσει Ευρωπαϊκών προδιαγραφών και υλοποιήθηκε στα τέλη του 2015. Η εκπαιδευτική ημερίδα, με εκπαιδεύτρια την Gillian McNairn, Chief Purchasing Technician, NHS Glasgow & Clyde, πραγματοποιήθηκε στις 9 και 10 Οκτωβρίου 2016 και είχε στόχο την ορθή και ασφαλή λειτουργία του νέου χώρου. Την ημερίδα παρακολούθησαν νοσηλευτές από τα τμήματα ημερήσιας νοσηλείας και εσωτερικών ασθενών και προσωπικό από το φαρμακείο. Η Gillian McNairn εστίασε την προσοχή της και ανάπτυξε θέματα σημαντικά όπως: Τη σημασία και την πρακτική εφαρμογή της άσηπτης τεχνικής. Τους διάφορους κινδύνους οι οποίοι σχετίζονται με την ετοιμασία κυτταροστατικών φαρμάκων, πώς αυτοί αντιμετωπίζονται και πώς πρέπει να καταγράφονται. Τη σημαντικότητα της διάλυσης των κυτταροστατικών φαρμάκων κάτω από αυστηρά άσηπτες τεχνικές και πώς αυτό επηρεάζει θετικά την ασφάλεια και διατήρηση του τελικού προϊόντος και κατ επέκταση του ασθενή. Την ανάγκη δημιουργίας ορθών προδιαγραφών και γραπτών οδηγιών σχετικά με τη λειτουργία των νέων χώρων, ώστε αυτές να τηρούνται ορθά από όλο το προσωπικό. Τη σημαντικότητα διατήρησης αρχείου καταγραφής σημαντικών παραμέτρων σχετικών με το χώρο διάλυσης. Αυτές θα πρέπει να συμπεριλαμβάνουν τον έλεγχο και τη συντήρηση των μηχανημάτων αλλά και των προδιαγραφών (π.χ. πιέσεις χώρων, κλιματισμός κλπ), οι οποίες θα πρέπει να διέπουν τους συγκεκριμένους χώρους. Τον τρόπο διαχείρισης τυχόν διαρροής κυτταροστατικών φαρμάκων στον χώρο αλλά και τις καθημερινές διαδικασίες καθαρισμού του χώρου και των κουβουκλίων διάλυσης κυτταροστατικών φαρμάκων. Έγιναν εισηγήσεις για τροποποίηση ή εμπλουτισμό κάποιων υφιστάμενων πρακτικών στον χώρο τόσο της ετοιμασίας και διάλυσης αλλά και στο φαρμακείο, οι οποίες θα αναβαθμίσουν και θα βελτιώσουν περαιτέρω τις υπηρεσίες μας. 4 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΜΠΟΡΟΥΜΕ! ΜΠΟΡΩ! Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Καρκίνου στις 4 Φεβρουαρίου, το Ογκολογικό Κέντρο σε συνεργασία με τον Αντικαρκινικό Σύνδεσμο Κύπρου, τον ΠΑΣΥΚΑΦ, την Europa Donna Κύπρου, τον Europa Uomo Κύπρου, τον Σύνδεσμο Διαιτολόγων και Διατροφολόγων Κύπρου και τον Κυπριακό Σύνδεσμο Φοιτητών Ιατρικής, διοργάνωσαν παγκύπρια εκστρατεία διαφώτισης, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Υγείας και τη στήριξη της Εθνικής Επιτροπής για τον Καρκίνο. Στα πλαίσια της εβδομάδας ενημέρωσης πραγματοποιήθηκαν εκδηλώσεις στη Λευκωσία, στη Λεμεσό και στην Πάφο, με στόχο την ευαισθητοποίηση του κοινού σε θέματα πρόληψης και ενημέρωσης για αντιμετώπιση του καρκίνου με βάση τα μηνύματα της Παγκόσμιας Ημέρας Καρκίνου. Με το γενικό σύνθημα «Μπορούμε! Μπορώ!» η Παγκόσμια Ημέρα Καρκίνου προσεγγίζει θετικά και προληπτικά την αντιμετώπιση του καρκίνου, τονίζοντας ότι υπάρχουν λύσεις που είναι εφικτές, αλλά χρειάζονται στόχευση και συστηματική δράση. Η εκστρατεία είναι παγκόσμια και επικεντρώνεται, τόσο στη συλλογική, όσο και στην ατομική δράση: Μπορούμε να στηρίξουμε! Μπορώ να πετύχω περισσότερα! Μπορούμε να επηρεάσουμε! Μπορώ να αγαπώ! Ο υπουργός Υγείας Δρ. Γιώργος Παμπορίδης με την Πρόεδρο της Εθνικής Επιτροπής για τον Καρκίνο, βουλευτή, κα Στέλλα Κυριακίδου Ενημερωτικό Δελτίο Ογκολογικού Κέντρου Τράπεζας Κύπρου ISSN 1986-4728 (print) ISSN 1986-4736 (online) Λεωφόρος Ακροπόλεως 32, 2006 Στρόβολος, Λευκωσία Tηλ.: 22847302, Φαξ: 22511870, email: oncology@bococ.org.cy Οι τηλεπικοινωνιακές υπηρεσίες είναι προσφορά της Συντακτική Επιτροπή Δρ. Βασίλης Βασιλείου, Δρ. Πέτρος Πολυβίου, Δρ. Γιόλα Μάρκου, Ανδριάνα Περατικού, Πέτρος Μιχαηλούδης, Διαμάντω Παναγιωτίδου, Δημήτρης Νικολάου Επιμέλεια-παραγωγή: Άλφα Δημιουργική, info@alfa.com.cy Εκτύπωση: Τυπογραφεία Κ. Γιαλλούρης & Υιοί Λτδ. 2

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΝΕΑ Ανταπόκριση από το πρόσφατο αμερικανικό συνέδριο ογκολογίας πεπτικού συστήματος Το Αμερικανικό Συνέδριο Κλινικής Ογκολογίας Πεπτικού Συστήματος (ASCO GI) πραγματοποιήθηκε στο San Francisco από τις 19-21/01/2017. Έχει πλέον καθιερωθεί σαν ένας θεσμός στην ογκολογία του πεπτικού συστήματος και είναι χαρακτηριστικό ότι το εν λόγω συνέδριο παρακολούθησαν γύρω στις 3.500 άτομα. Όπως πάντα έτσι και φέτος στο συνέδριο παρουσιάστηκαν πολλά καινούργια δεδομένα σε σχέση με τρέχουσες μελέτες που αφορούν τον κολοορθικό καρκίνο, τον καρκίνο του στομάχου, όπως επίσης τους καρκίνους του παγκρέατος, χοληφόρων και ήπατος. Δύο ενδιαφέρουσες μελέτες αφορούσαν ήδη υπάρχοντα διαγνωστικά και θεραπευτικά εργαλεία. Η πρώτη μελέτη εξέτασε τη χρήση του PET/CT σε ασθενείς με αδενοκαρκίνωμα οισοφάγου/γαστροοισοφαγικής συμβολής, οι οποίοι έπαιρναν χημειοθεραπεία εφόδου και στη συνέχεια χημειο-ακτινοθεραπεία. Η χρήση του PET/ CT μετά τους δύο πρώτους κύκλους χημειοθεραπείας μπορούσε να επιλέξει ασθενείς στους οποίους η ανταπόκριση δεν ήταν ικανοποιητική και για τους οποίους θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί διαφορετικός συνδυασμός φαρμάκων. Η δεύτερη μελέτη αφορούσε ασθενείς με ηπατοκυτταρικό καρκίνο, οι οποίοι ήταν σε αναμονή Δρ. Δημήτρης Παπαμιχαήλ Διευθυντής Παθολογικής Ογκολογίας demetris.papamichael@bococ.org.cy για μεταμόσχευση ήπατος για τους οποίους μελετήθηκε η χρήση στερεοτακτικής ακτινοθεραπείας σώματος (SBRT) σαν εναλλακτική μέθοδος από την ενδο-αρτηριακή χημειοθεραπεία, ούτως ώστε να επιτευχθεί ικανοποιητικός έλεγχος της νόσου μέχρι τη μεταμόσχευση. Τα αρχικά δεδομένα που παρουσιάστηκαν ήταν πολύ ενθαρρυντικά. Από το συνέδριο δεν θα μπορούσαν να λείψουν και ανακοινώσεις σε σχέση με τη χρήση της ανοσοθεραπείας, η οποία τα τελευταία χρόνια έχει αλλάξει τα δεδομένα σε πολλούς καρκίνους όπως το μεταστατικό μελάνωμα, τον καρκίνο του πνεύμονα και τον καρκίνο του νεφρού. Η μελέτη ATTRACTION ΙΙ, μια τυχαιοποιημένη μελέτη φάσεως ΙΙΙ σε ασθενείς με μεταστατικό καρκίνο στομάχου οι οποίοι ήταν προ-θεραπευμένοι, εξέτασε τη χρήση του φαρμάκου Nivolumab έναντι της καλύτερης υποστηρικτικής θεραπείας. Οι ασθενείς που έλαβαν το Nivolumab είχαν στατιστικά σημαντικό πλεονέκτημα σε σχέση με τη συνολική επιβίωση, το διάστημα επιβίωσης ελεύθερο επιδείνωσης νόσου όπως επίσης και της ανταπόκρισης. Το ίδιο φάρμακο δοκιμάστηκε σε μία μελέτη φάσεως Ι/ΙΙ (CHECKMATE 040) σε ασθενείς με ηπατοκυτταρικο καρκίνο με πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Μία τρίτη μελέτη με το Nivolumab σε ασθενείς με μεταστατικό κολο-ορθικό καρκίνο και την παρουσία μικροδορυφορικής αστάθειας είχε εξαιρετικά αποτελέσματα σε σχέση με τον έλεγχο νόσου, ανταπόκρισης όπως επίσης και μακρόχρονης συνολικής επιβίωσης. Για αυτή τη μικρή ομάδα ασθενών, η ανοσοθεραπεία πρέπει πλέον να προτιμάται σε σχέση με οποιαδήποτε κλασική χημειοθεραπεία. Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα μελέτη που αφορά στοχευόμενες θεραπείες και έχει να κάνει με τους ασθενείς που φέρουν μετάλλαξη BRAF στο μεταστατικό κολο-ορθικό καρκίνο (περίπου 10% του συνόλου) έλαβαν τον συνδυασμό Vemuragenib (αναστολέας του BRAF) Cetuximab (αναστολέας του επιδερμικού αυξητικού παράγοντα) και Irinotecan. Τα αποτελέσματα ήταν πολύ ενθαρρυντικά και αυτό σε μία ομάδα ασθενών η οποία συνήθως χαρακτηρίζεται από πολύ φτωχή πρόγνωση και χημειο-ανθεκτικότητα. 10th Masterclass in Oncology Pharmacy Πραγματοποιήθηκε με επιτυχία το 10ο Masterclass in Oncology Pharmacy στη Θεσσαλονίκη στις 12-16 Δεκεμβρίου 2016. Διοργανωτής του συνεδρίου ήταν το ESOP (European Society of Oncology Pharmacy), οργανισμός που έχει σαν στόχο τη φαρμακευτική υποστήριξη των καρκινοπαθών ασθενών, με βάση υψηλά διεθνή πρότυπα. Στο συνέδριο συμμετείχαν φαρμακοποιοί από την Ευρώπη, Ασία και Αφρική και παρουσιάστηκαν διάφορα θέματα μέσω επιστημονικών διαλέξεων και εργαστηρίων. Μερικά από τα θέματα ήταν η διαχείριση κινδύνων/ιατρικών λαθών, η προετοιμασία χημειοθεραπευτικών φαρμάκων (εγκαταστάσεις, εξοπλισμός, σχεδιασμός δωματίου διάλυσης), ο κίνδυνος εργασίας με χημειοθεραπευτικά φάρμακα και οι διαδικασίες ασφαλούς χειρισμού τους, η διαχείριση Μαρίνα Μαρκίδου Κλινικός Φαρμακοποιός marina.markidou@bococ.org.cy περιστατικών εξαγγείωσης, οι κλινικές μελέτες στην ογκολογία, η φυσικοχημική σταθερότητα των χημειοθεραπευτικών φαρμάκων. Στο συνέδριο πραγματοποιήθηκε επίσης παρουσίαση από την κα Σταυρούλα Θεοφάνους-Κιτηρή σχετικά με τη συνταγογράφηση χημειοθεραπευτικών φαρμάκων, την αποφυγή λαθών κατά τη συνταγογράφηση και εκτέλεση των συνταγών και χημειοθεραπευτικών πρωτοκόλλων, καθώς επίσης και μέθοδοι υπολογισμού του BSA (body surface area επιφάνεια σώματος), το οποίο χρησιμοποιείται εξατομικευμένα για τον κάθε ασθενή προς υπολογισμό της χημειοθεραπευτικής δόσης. Η παρουσίαση έκλεισε με την πραγματοποίηση εργαστηρίου σχετικά με τη συνταγογράφηση. Έγινε επίσης πρακτική εξάσκηση της χρήσης του spill kit (χειρισμός χημειοθεραπευτικών φαρμάκων σε περίπτωση διασποράς/ διαρροής στο χώρο εργασίας) και του clean working kit (χειρισμός με ορθό τρόπο των χημειοθεραπευτικών φαρμάκων χωρίς διαρροή και επιμόλυνση κατά την προετοιμασία τους). Το συνέδριο προσέφερε πληροφορίες σχετικά με τις τελευταίες εξελίξεις στον τομέα της έρευνας και της κλινικής πρακτικής, καθώς επίσης και την ανταλλαγή επιστημονικών γνώσεων με επαγγελματίες διαφορετικών εθνικοτήτων και πολιτισμών. 3

ΤΟ ΘΕΜΑ Η χορήγηση του XΟFIGO Το Κέντρο εφάρμοσε για πρώτη φορά στην Κύπρο την καινοτόμο θεραπεία με διχλωρίδιο του ραδίου Ra-223 Στα πλαίσια της συνεχιζόμενης προσπάθειας αναβάθμισης του, το Ογκολογικό Κέντρο εφάρμοσε τον περασμένο Ιανουάριο, για πρώτη φορά στην Κύπρο, την καινοτόμο θεραπεία με διχλωρίδιο του ραδίου, Ra-223 (XOFIGO ). Η θεραπεία αυτή ενδείκνυται για ασθενείς με μεταστατικό ορμονοανθεκτικό καρκίνο του προστάτη (mcrpca), οι οποίοι έχουν συμπτώματα από μεταστάσεις οι οποίες εντοπίζονται μόνο στα οστά. Δρ. Δημήτρης Ανδρεόπουλος Διευθυντής Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας & Ακτινοδιαγνωστικής demetris.andreopoulos@bococ.org.cy Η θεραπεία αυτή εφαρμόζεται από το 2013 κατόπιν έγκρισης στην Αμερική και στην Ευρώπη, από τους οργανισμούς FDA (Food and Drug Administration) και EMA (European Medicines Agency) αντίστοιχα. Πρόκειται για ένα ενέσιμο ραδιενεργό φάρμακο που χορηγείται ενδοφλεβίως, μια φορά το μήνα και για μέγιστη διάρκεια έξι μηνών. Το φάρμακο εισάγεται επί ονομαστικής βάσης, έτοιμο για χρήση, ενώ η δόση του προκαθορίζεται εξατομικευμένα, αναλόγως του βάρους του ασθενή και της προγραμματισμένης ημερομηνίας χορήγησης. Το Ράδιο-223 είναι ένας εκπομπός σωματιδίων άλφα και έχει χρόνο ημιζωής 11.4 ημέρες, δηλαδή η αρχική του ενέργεια μειώνεται στο μισό της, μετά την πάροδο της προαναφερθείσας χρονικής περιόδου. Τα σωματίδια άλφα χαρακτηρίζονται από μικρή διεισδυτικότητα, με μία μέση διαδρομή μόνο μερικά εκατοστά στον αέρα μέχρι να ακινητοποιηθούν. Παρ όλη τη μικρή διεισδυτικότητα του συγκεκριμένου ραδιοφαρμάκου, κατά τη χορήγησή του θα πρέπει να τηρούνται όλες οι απαραίτητες διαδικασίες ακτινοπροστασίας σε όλα τα επίπεδα όπως: παραλαβή, αποθήκευση, χρήση, μεταφορά και απόρριψη. Η εξωτερική έκθεση σε ακτινοβολία με το Ra-223 είναι σημαντικά χαμηλότερη συγκριτικά με άλλα ραδιοφαρμακευτικά προϊόντα για θεραπευτικούς σκοπούς. Η θεραπεία εφαρμόζεται μόνο από άτομα εξουσιοδοτημένα στη διαχείριση ραδιοφαρμακευτικών προϊόντων, ως επί το πλείστον πυρηνικούς ιατρούς και σε καθορισμένο κλινικό περιβάλλον. Μετά την ενδοφλέβια χορήγηση, το ραδιοφάρμακο απομακρύνεται γρήγορα από το αίμα και ενσωματώνεται κυρίως στα οστά και στις οστικές μεταστάσεις, όπου και αναμένεται η επίδρασή του. Τα υπολείμματα του φαρμάκου που δεν δεσμεύονται στα οστά απεκκρίνονται στο έντερο. Η αποτελεσματικότητα του φαρμάκου περιορίζεται κυρίως στην ανακούφιση των συμπτωμάτων του οστικού πόνου και κατ επέκταση στη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Η μελέτη φάσης ΙΙΙ ALSYMPCA έδειξε επίσης συνεχές όφελος επιβίωσης στη θεραπεία με το διχλωρίδιο Ra-223 σε σύγκριση με το εικονικό φάρμακο. Δεν υπάρχουν συγκεκριμένες αντενδείξεις στη χρήση του φαρμάκου. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες που παρατηρήθηκαν με τη μεγαλύτερη συχνότητα 4

Η θεραπεία με διχλωρίδιο του ραδίου, Ra-223 (XOFIGO ) ενδείκνυται για ασθενείς με μεταστατικό ορμονοανθεκτικό καρκίνο του προστάτη (mcrpca), οι οποίοι έχουν συμπτώματα από μεταστάσεις που εντοπίζονται μόνο στα οστά. Πρόκειται για ένα ενέσιμο ραδιενεργό φάρμακο που χορηγείται ενδοφλεβίως, μια φορά το μήνα και για μέγιστη διάρκεια έξι μηνών. ( 10%) σε ασθενείς που έλαβαν XOFIGO ήταν διάρροια, ναυτία, εμετός και θρομβοπενία (χαμηλός αριθμός θρομβοκυττάρων - ενός από τα τρία κυτταρικά στοιχεία του αίματος που συμμετέχει στην αιμόσταση). Ο ασθενής πρέπει να ενημερώνεται, εκτός από το όφελος που θα έχει από τη συγκεκριμένη θεραπευτική αγωγή, για τις πιθανές οξείες ή όψιμες παρενέργειες που μπορεί να εκδηλωθούν. Αφού επεξηγηθούν οι αναγκαίες προφυλάξεις που θα λαμβάνονται μετά το τέλος κάθε χορήγησης που αφορούν κυρίως την ακτινοπροστασία, τόσο στον ίδιο όσο και στους οικείους του, ο ασθενής θα πρέπει να δίνει τη γραπτή του συγκατάθεση για τη θεραπεία, όπως άλλωστε είθισται για κάθε ιατρική πράξη. Για όσους ασθενείς πληρούν τα κριτήρια να υποβληθούν στη θεραπεία με το XOFIGO, πρέπει να υποβάλλονται ονομαστικά αιτήματα προς τις Φαρμακευτικές Υπηρεσίες του Υπουργείου Υγείας για έγκριση. Επειδή η συγκεκριμένη πρακτική είναι χρονοβόρος, σε συνεργασία πάντοτε με τις Φαρμακευτικές Υπηρεσίας, θα γίνει προσπάθεια απλοποίησης της διαδικασίας έγκρισης, έτσι ώστε να βασίζεται σε προεγκριμένο αριθμό ασθενών. Το Κέντρο ολοκλήρωσε τις απαραίτητες διαδικασίες για τη χορήγηση της θεραπείας με διχλωρίδιο του ραδίου Ra- 223, τον Νοέμβριο του 2016. Συγκεκριμένα, έγινε η βαθμονόμηση του εξοπλισμού δοσιμετρίας, βάσει συγκεκριμένου πρωτοκόλλου, ακολουθώντας τις προδιαγραφές της κατασκευάστριας εταιρείας, παρουσία αντιπροσώπου της. Έχουμε επίσης εκδώσει θεραπευτικό πρωτόκολλο, στο οποίο καταγράφονται η πολιτική και οι διαδικασίες του Κέντρου. Είμαστε σίγουροι ότι θα προσφέρουμε και αυτή τη θεραπευτική αγωγή μέσω του κρατικού συνταγολογίου, χωρίς διακρίσεις, με ασφάλεια και επαγγελματισμό. 5

ANΘΡΩΠΟΙ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ Πάνω από όλα η ασφάλεια του ασθενή Πολύτιμος ο ρόλος του φαρμακοποιού Σταυρούλα Θεοφάνους-Κιτηρή Προϊστάμενη Φαρμακευτικού Τμήματος stavroula.kitiri@bococ.org.cy Κάτω από αριστερά: Σταυρούλα Θεοφάνους-Κιτηρή, Διαμάντω Παναγιωτίδου, Μαρίνα Μαρκίδου, Έφη Ξάνθου. Όρθιοι από αριστερά: Γιώργος Πολυκάρπου, Μάριος Θεοδούλου, Γιώργος Πασιάς, Ανδρέας Δημητρίου, Μιχάλης Σαββίδης. Επαγγελματισμός, εργατικότητα, δοτικότητα, υπομονή και υψηλό αίσθημα ευθύνης χαρακτηρίζει τους φαρμακοποιούς, οι οποίοι καθημερινά εξυπηρετούν περίπου 350 ασθενείς (εξωτερικούς, νοσηλευόμενους και ασθενείς που λαμβάνουν χημειοθεραπεία). Έρευνες κατατάσσουν τον φαρμακοποιό μεταξύ των επιστημόνων υγείας, στους οποίους οι ασθενείς έχουν μεγάλη εμπιστοσύνη. Ο φαρμακοποιός στο Κέντρο καθοδηγεί και ελέγχει τη συνταγογράφηση, διασφαλίζοντας ότι το σωστό φάρμακο συνταγογραφείται στο σωστό ασθενή, στη σωστή δοσολογία, δύναμη, οδό χορήγησης και στο σωστό χρόνο. Μεριμνά ώστε ο ασθενής να γνωρίζει πότε, πως και γιατί να χρησιμοποιήσει τα φάρμακα του. Για ασθενείς που δεν μπορούν να έρθουν στο Κέντρο, επαναληπτικές συνταγές και φάρμακα στέλνονται μέσω των συνδέσμων καρκινοπαθών. Προτού δοθεί ένα φάρμακο στον ασθενή ελέγχεται από το ηλεκτρονικό σύστημα η προηγούμενη χορήγηση του και εξατομικευμένες οδηγίες χρήσης επικολλούνται, για αποτροπή οποιοδήποτε λάθους. Επίσης οι φαρμακοποιοί διαχειρίζονται ναρκωτικά και φάρμακα κλινικών μελετών. Καθημερινά υπάρχει εφημερεύων φαρμακοποιός για εξυπηρέτηση εσωτερικών ασθενών σε μη εργάσιμες ώρες. Το τμήμα ακολουθεί 90 διαδικασίες βάσει υψηλών προτύπων ποιότητας. Το 2016 βάσει μηχανισμών φαρμακοοικονομίας, εξοικονομήθηκαν φάρμακα αξίας 653.700 χωρίς καμία έκπτωση στη θεραπεία του ασθενή. Ο φαρμακοποιός στο Κέντρο, δημιουργεί και ανανεώνει προ-τυπωμένα πρωτόκολλα χημειοθεραπείας σε συνεργασία με τους ιατρούς της κάθε εξειδικευμένης μονάδας. Ελέγχει την πληρότητα του συμπληρωμένου από τον ιατρό πρωτοκόλλου, επανελέγχει τη δοσολογία και υπολογίζει τον όγκο χορήγησης του φαρμάκου. Υπηρεσίες κλινικής φαρμακευτικής παρέχονται μέσω ελέγχου συνταγογραφούμενων φαρμάκων στους θαλάμους νοσηλείας, τη συμμετοχή στην επίσκεψη θαλάμου και τη στενή συνεργασία με τους ιατρούς για πρόληψη λαθών μέσω ελέγχου αλληλεπιδράσεων και παρενεργειών από τα φάρμακα. Σημαντική είναι η ενεργή συμμετοχή στις επιτροπές: Φαρμάκων, Λοιμώξεων, Έρευνας, Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία, Συνεχιζόμενης Βελτίωσης Υπηρεσιών & Διαχείρισης Κινδύνων και πολυθεματική ομάδα ανακουφιστικής φροντίδας ασθενών. Το τμήμα μας συμμετέχει στην εσωτερική εκπαίδευση του προσωπικού καθώς και στην εκπαίδευση φοιτητών ιατρικής πανεπιστημίου St. George s, μεταπτυχιακών φοιτητών κλινικής φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου Frederick και του κλάδου βοηθών φαρμακείου του κολλεγίου KES. Επίσης διαδραματίζει σημαντικό ρόλο σε εθελοντικούς οργανισμούς όπως ESOP (European Society of Oncology Pharmacists) και Φαρμακοποιούς του Κόσμου. Οι βοηθοί φαρμακείου, αποτελούν το δεξί χέρι του φαρμακοποιού, βοηθούν στην εκτέλεση συνταγών, παραλαμβάνουν, καταμετρούν, αποθηκεύουν τα φάρμακα με βάση τις ημερομηνίες λήξης και τις κατάλληλες συνθήκες διατήρησής τους. Στόχος του τμήματος είναι η συνεχής και αδιάκοπη αναβάθμιση των υπηρεσιών του για την απρόσκοπτη εξυπηρέτηση των ασθενών. 6

ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Συμπληρώματα διατροφής, βότανα και αντιοξειδωτικά κατά τη διάρκεια χημειοθεραπείας και ακτινοθεραπείας Να συμβουλεύεστε τον ιατρό σας ή τον κλινικό διαιτολόγο του Κέντρου Η χρήση συμπληρωμάτων διατροφής, βοτάνων και αντιοξειδωτικών κατά τη διάρκεια της ακτινοθεραπείας και της χημειοθεραπείας είναι ένα αμφιλεγόμενο θέμα εδώ και δεκαετίες και ακόμη χρήζει πολλής μελέτης. Οι λόγοι που μπορούν να οδηγήσουν ένα άτομο με καρκίνο να πάρει συμπληρώματα διατροφής είναι για να καταπολεμήσει τις επιπλοκές/παρενέργειες του καρκίνου ή της θεραπείας, για να ενισχύσει το ανοσοποιητικό του σύστημα, για να μειώσει την πιθανότητα επανεμφάνισης καρκίνου αλλά και για να βελτιώσει την ποιότητα ζωής. Περίπου 79% των ατόμων που έχουν νοσήσει με καρκίνο χρησιμοποιούν τουλάχιστον ένα συμπλήρωμα διατροφής είτε σε μορφή ταμπλέτας, σκόνης, κάψουλας ή σε υγρή μορφή. Τα βότανα και τα αντιοξειδωτικά μπορεί να έχουν αλληλεπίδραση με τα φάρμακα της χημειοθεραπείας, αφού και αυτά πρέπει να μεταβολιστούν στο σώμα με τον ίδιο τρόπο όπως και τα υπόλοιπα φάρμακα. Αυτό μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα την αλλαγή ή και την εμπόδιση της απορρόφησης των φαρμάκων με συνέπεια την τοξικότητα ή τον πολύ αργό μεταβολισμό των φαρμάκων της χημειοθεραπείας. Ένα παράδειγμα είναι τα ωμέγα 3 λιπαρά οξέα που φημίζονται για την αντιφλεγμονώδη ιδιότητά τους, τα οποία έρχονται σε αλληλεπίδραση με θεραπείες που έχουν βάση την πλατίνα (platinumbase). Άλλο παράδειγμα είναι ο μάραθος, που χρησιμοποιείται για δυσπεψία και προβλήματα γαστρεντερολογικού, ο οποίος αλληλοεπιδρά με την ορμονοθεραπεία «ταμοξιφέν» (Tamoxifen/Nolvadex) και μπορεί να μειώσει δραματικά την αρτηριακή πίεση εάν λαμβάνονται αντιυπερτασικά φάρμακα. Δεν υπάρχει καμία μελέτη που να υποστηρίζει ότι η χρήση τροφών πλούσια σε αντιοξειδωτικά μπορεί να επηρεάσει την θεραπεία. Επίσης η χρήση βοτάνων στη μαγειρική είναι απόλυτα αποδεκτή αφού η ποσότητα που χρησιμοποιείται είναι μικρή. Το σώμα μας προτιμά τις θρεπτικές ουσίες στη φυσική τους μορφή αντί σε οποιαδήποτε άλλη επεξεργασμένη μορφή. Οπόταν, καλό είναι να χρησιμοποιήσουμε φρέσκα φρούτα και λαχανικά τα οποία έχουν έντονο χρώμα (μούρα, ρόδι, φράουλες, Στάλω Κουντουρή R.D. Κλινική Διαιτολόγος chrystalla.kountouri@bococ.org.cy πορτοκάλια, καρότα, πολύχρωμες πιπεριές, μπρόκολα κτλ) και είναι πλούσια σε φυσικές αντιοξειδωτικές ουσίες και βιταμίνες. Τα συμπληρώματα διατροφής συνήθως περιέχουν βιταμίνες και αντιοξειδωτικά σε μεγαδόσεις/ τεράστιες ποσότητες κάτι που μπορεί να καταστεί επικίνδυνο ή να επιφέρει τοξικότητα στο σώμα (π.χ. η μεγάλη ποσότητα βιταμίνης Γ μειώνει την απορρόφηση του χαλκού και η μεγάλη πρόσληψη φωσφόρου μπορεί να μειώσει την απορροφητικότητα ασβεστίου). Εάν παίρνεις ή σκέφτεσαι να πάρεις κάποιο είδος διατροφικού συμπληρώματος να ενημερώσεις τον ιατρό σου ή τον κλινικό διαιτολόγο του Ογκολογικού Κέντρου, ώστε να μην επηρεαστεί η θεραπεία σου με οποιοδήποτε τρόπο. 7

ΣΥΧΝΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Πώς οι Συνδέσμοι καρκινοπαθών βοηθούν τους ασθενείς και τους οικείους τους; Ο Παγκύπριος Σύνδεσμος Καρκινοπαθών και Φίλων (ΠΑΣΥΚΑΦ) είναι ένας εθελοντικός, μη κερδοσκοπικός Οργανισμός, ο οποίος ιδρύθηκε το 1986. Με μια εξειδικευμένη ομάδα ιατρικού και παραϊατρικού προσωπικού με 66 μόνιμα μέλη και 20 συνεργάτες, στηρίζει ετησίως περισσότερους από 5.000 ασθενείς και μέλη των οικογενειών τους, παρέχοντας επαγγελματικές υπηρεσίες υγείας και ανακουφιστικής φροντίδας. Οι δωρεάν υπηρεσίες και τα προγράμματα πoυ προσφέρει ο ΠΑΣΥΚΑΦ Κατ Οίκον Νοσηλευτική και Ανακουφιστική Φροντίδα Μέσω της Υπηρεσίας ο ασθενής παραμείνει στο σπίτι και στη θαλπωρή της οικογένειάς του, σε όλα τα στάδια της ασθένειας. Το προσωπικό μας, αφού αξιολογήσει την κατάστασή του θα προσφέρει νοσηλευτική και ανακουφιστική φροντίδα και ιατρική παρακολούθηση. Η Υπηρεσία λειτουργεί στη Λευκωσία και στη Λεμεσό σε 24ωρη βάση. Επίσης, η Υπηρεσία διαθέτει ιατρικό εξοπλισμό και άλλα βοηθήματα προς δανεισμό, όπως κρεβάτια, τροχοκαθίσματα, συσκευές οξυγόνου, καρέκλες μπάνιου κ.λπ. Ψυχολογική Στήριξη Η διάγνωση του καρκίνου πολύ συχνά προκαλεί μεγάλη αναστάτωση στον ασθενή και στην οικογένειά του. Η στήριξη και η καθοδήγηση που δίνεται από τους ψυχολόγους και ψυχοθεραπευτές του ΠΑΣΥΚΑΦ, είναι εξαιρετικά σημαντική και παρέχεται πάντοτε με απόλυτη εχεμύθεια και σεβασμό. Κοινωνική Στήριξη Οι Κοινωνικοί Λειτουργοί της Υπηρεσίας προσφέρουν πρακτική βοήθεια σε θέματα κοινωνικής πρόνοιας σχετικά με τις παροχές και τα ωφελήματα που δικαιούται ο ασθενής, καθώς και συναισθηματική και συμβουλευτική στήριξη. Κέντρα Επικοινωνίας και Δραστηριοποίησης Τα Κέντρα λειτουργούν εβδομαδιαία στα γραφεία του ΠΑ- ΣΥΚΑΦ και αποτελούν χώρο επικοινωνίας και έκφρασης, στα οποία οι ασθενείς περνούν δημιουργικά τις ώρες τους και δέχονται επαγγελματική στήριξη. Φυσικοθεραπεία και Κλινικές Λεμφοιδήματος Ο ΠΑΣΥΚΑΦ προσφέρει φυσικοθεραπεία για καλύτερη επανένταξη των ασθενών μετά από τις θεραπείες τους και κλινικές λεμφοιδήματος με στόχο την πρόληψη και τη βοήθεια στα άτομα που παρουσιάζουν λεμφοίδημα. Η Υπηρεσία προσφέρεται στα γραφεία του Συνδέσμου, στα σπίτια των ασθενών και στους ασθενείς που νοσηλεύονται στο Ογκολογικό Κέντρο Τράπεζας Κύπρου. Μεταφορά ασθενών Η Υπηρεσία λειτουργεί στη Λεμεσό, Πάφο, Λάρνακα και Ελεύθερη Περιοχή Αμμοχώστου και μεταφέρει καθημερινά ασθενείς στη Λευκωσία στο Ογκολογικό Κέντρο Τράπεζας Κύπρου. Προγράμματα διαφώτισης Με στόχο τη μείωση των περιστατικών καρκίνου ο ΠΑΣΥ- ΚΑΦ διοργανώνει προγράμματα και εκστρατείες διαφώτισης για πρόληψη και λειτουργεί προγράμματα διακοπής του καπνίσματος. Τηλέφωνα επικοινωνίας: Λευκωσία: 22345444 Λεμεσός: 25747750 Λάρνακα: 24665198 Πάφος: 26222929 Παραλίμνι: 23730460 Ώρες Λειτουργίας Γραφείων: Δευτέρα - Πέμπτη: 08:00-16:00, Παρασκευή: 08:00-13:00 8