Αλληλεπιδράσεις λ Νόησης Συγκίνησης Μπετίνα Ντάβου Μπετίνα Ντάβου Πανεπιστήμιο Αθηνών
Συν κίνηση Η ετοιμότητα του οργανισμού να δράσει. Μια εσωτερική κινητοποίηση, η οποία: έχει ψυχολογικά και οργανικά επακόλουθα, περιλαμβάνει γνωστικές εκτιμήσεις, εκφράζεται με συγκεκριμένο τρόπο στο σώμα (κινητικά και μυϊκά), περιλαμβάνει την υποκειμενική εμπειρία ευχάριστων (θετικών) ή οδυνηρών (αρνητικών) ώ αισθημάτων εκτονώνεται με μυϊκό και νευρολογικό τρόπο.
Συγκίνηση έντονη κινητοποίηση ελάχιστης διάρκειας («τράνταγμα») γενικευμένη καταβάλλει σύγκορμο το άτομο αντικείμενο ακατέργαστο (ασαφές)
Συναίσθημα η απόχρωση κάθε εμπειρίας ένταση που ποικίλλει αντικείμενο επεξεργασμένο (επίγνωση) διάρκεια σχετική με τη διατήρηση της αναπαράστασης του αντικειμένου στο νου
Διάθεση γενικευμένη κατάσταση χωρίς απαραιτήτως αντικείμενο δίνει μια γενική απόχρωση στη ζωή για συγκριτικά μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα
Συγκινήσεις vs. Συναισθήματα Η διάκριση μεταξύ συγκινήσεων και συναισθημάτων είναι θέμα έντασης, διάρκειας και επιπέδου επεξεργασίας της διέγερσης. Στις συγκινήσεις υπάρχει κινητοποίηση (συν κινούμαι), στα συναισθήματα υπάρχει συναίσθηση (επίγνωση). (π.χ. φόβος)
Από την νευροεπιστήμη (π.χ. Ledoux, 1998): Έως ότου μια εμπειρία γίνει συνειδητή απαιτεί νευρική επεξεργασία διάρκειας τουλάχιστον 200 msec, χρονική διάρκεια ικανή να προκαλέσει αντιδράσεις μυϊκού και εκφραστικού τύπου, χωρίς οι πληροφορίες που προκάλεσαν την εμπειρία να έχουν προλάβει να υποβληθούν σε συνειδητή επεξεργασία ώστε το άτομο να «γνωρίζει» τι ακριβώς προκάλεσε την αντίδρασή του. (π.χ. αναπάντεχο αδιόρατο έντονο συναίσθημα, φρενάρισμα)
Από την επικοινωνιακή θεωρία των συγκινήσεων (Oatley, K. & Jonhson Laird, LidPN P.N., 1995) Κάθε έντονη συγκινησιακή κατάσταση, μετατρέπει συνολικά την οργάνωση της δραστηριότητας του εγκεφάλου. Ως αποτέλεσμα, το υποκείμενο σκέφτεται και δρα έχοντας «καταληφθεί» από τη συγκίνηση.
Δύο κατηγορίες σημάτων Α. Πληροφοριακή (δευτερογενής) Αφορά μηνύματα που μεταφέρουν πληροφορίες για γεγονότα και δίνουν εντολές προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις Δείχνει τι και ποιος προκάλεσε το συναίσθημα Βασίζεται σε ανωτέρου επιπέδου γνωστική αξιολόγηση και ερμηνεία των πληροφοριών
Β. Εξελικτικά παλαιότερη απλούστερη μορφή μηνυμάτων (πρωτογενής) Δεν μεταφέρει συγκεκριμένες πληροφορίες Ελέγχει αυτομάτως την οργάνωση του εγκεφάλου Έχει συναισθηματική χροιά, αλλά κανένα άλλο περιεχόμενο Αλλάζει την οργάνωση του γνωστικού συστήματος προκειμένου αυτό να ανταποκριθεί σε ένα συγκεκριμένο είδος γεγονότων, τα οποία έχουν επαναληφθεί κατά την εξελικτική ιστορία του είδους
Προετοιμάζει τους βιολογικούς μηχανισμούς για μια σειρά από ενέργειες (π.χ. φυγής ή αμυντικής μάχης) Ρυθμίζει την προσοχή στο περιβάλλον και την αξιοποίηση των πόρων του οργανισμού Βασίζεται στη συγκινησιακή απαγωγή (emotional abduction), που είναι υπονοούμενη και άρρητη, αλλά περιλαμβάνει την στιγμιαία αποτίμηση (appraisal) των ερεθισμάτων.
Δύο επίπεδα επεξεργασίας των συγκινησιακών πληροφοριών
Αποτίμηση Στιγμιαία αυτόματη λειτουργία ικανή και αναγκαία ώστε να παραχθεί συγκίνηση. Δεν έχει αξιολογική χροιά παρά μόνον κινητοποιητική δράση στον εγκέφαλο. Τον θέτει σε λειτουργική κατάσταση τέτοια ώστε όλοι οι πόροι να αξιοποιούνται στο πλαίσιο της συγκίνησης που έχει δημιουργηθεί.
Ερμηνεία Συνθήκη ικανή αλλά όχι αναγκαία. Για να παράγει συγκίνηση, η ερμηνεία πρέπει να συνοδεύεται από αποτίμηση.
Πρώτα πειράματα: Τεχνικές: «υποσυνείδητης» απλής έκθεσης (subliminal mere exposure + masking) Σημασιολογική προετοιμασία (semantic priming) Συναισθηματική προετοιμασία (emotional priming)
Ενδεικτικά πειράματα: Ιδεογράμματα (Zajonc,1980) Ιδεογράμματα με masking stimulus (Murphy & Zajonc, 1993) Ποιήματα και γένος δημιουργού ύ( (Α + Β) ) (Bornstein, 1992) Λέξεις (Fowler et al., 1981) Οσμές και λέξεις(hermans, Baeyens & Eelen, 1998) Στερεότυπα (λεξικολογικό τεστ, ηλικιωμένοι, διεκδικητικότητα) (Bargh (1990) Δυσάρεστες λέξεις και άγχος (αύξηση εφίδρωσης και μυϊκού τόνου, μυϊκή ένταση, μυϊκός τρόμος) (Wheeler & Hill, 1987) BBC (Underwood, 1994).
Η επίδραση της απλής έκθεσης είναι πολύ εντονότερη όταν τα ερεθίσματα παρουσιάζονται υποσυνείδητα για χιλιοστά του δευτερολέπτου, απ ότι όταν είναι διαθέσιμα για περαιτέρω ρ συνειδητή επεξεργασία Η συγκινησιακή επίδραση είναι εντονότερη όταν το άτομο δεν έχει επίγνωση του ερεθίσματος που την προκαλεί. Η επίγνωση επιτρέπει την επαναξιολόγηση του ερεθίσματος με γνωστικές λειτουργίες που τροποποιούν την πρώτη αρχική εντύπωση ( π.χ. αναμονή μικρού ηλεκτροσόκ)
Σύνοψη: Μια συναισθηματική κατάσταση διαμορφώνεται σε χιλιοστά του δευτερολέπτου χωρίς επίγνωση του ερεθίσματος που τη δημιούργησε. Επηρεάζει κατόπιν όχι μόνο τις γνωστικές και συγκινησιακές διεργασίες που ακολουθούν αλλά και σχετικώς σταθερές ιδιότητες του ατόμου. Η απλή παρουσία ενός αντικειμένου είναι αρκετή για να διαμορφώσει διαθέσεις χωρίς συνειδητές γνωστικές διεργασίες.
Τα συναισθήματα που δημιουργούνται σχεδόν αυτομάτως προς κάποιο αντικείμενο, παράγουν με τη σειρά τους προδιαθέσεις προς συγκεκριμένα περιβάλλοντα, ανθρώπους και αντικείμενα που επηρεάζουν κατόπιν τη συμπεριφορά. Κάθε τι που ο άνθρωπος βλέπει, ακούει, αγγίζει ή οσφραίνεται δημιουργεί αυτόματους, μη συνειδητούς συνειρμούς που επιδρούν στις στάσεις, τις διαθέσεις και τις ενέργειες του. Η συνειδητή σκέψη έπεται της αρχικής ανταπόκρισης στο ερέθισμα για να βοηθήσει τον άνθρωπο να κατανοήσει τη συμπεριφορά του.
Τηλεοπτικές ειδήσεις
Γνωστικές διεργασίες κατά την επεξεργασία των ειδήσεων: Προσοχή Επιλογή των προς επεξεργασία πληροφοριών στη μνήμη εργασίας Ανάσυρση από τη μακρόχρονη μνήμη συναφών με το θέμα πληροφοριών Εγγραφή στη μνήμη
Η αποτελεσματικότητα της γνωστικής επεξεργασίας ξργ εξαρτάται ξρ από: Το είδος του συναισθήματος που προκαλεί η είδηση Την ένταση Τη διάρκεια
Ερευνητικά ευρήματα Ο τρόπος με τον οποίο επεξεργαζόμαστε νοητικά την είδηση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το συναίσθημα που μας προκαλεί. Η παρακολούθηση η του τηλεοπτικού δελτίου ειδήσεων εγείρει στο θεατή μεγάλη ποικιλία συναισθημάτων (κυρίως ρ ς διαταρακτικών). ) Μεγάλο μέρος αυτής της νοητικής και συγκινησιακής δραστηριότητας γίνεται σε επίπεδο μη συνειδητό.
Η συναισθηματική χροιά εικόνων και ήχων που συνοδεύουν την είδηση στρέφει την προσοχή σε συγκεκριμένα μέρη του πληροφοριακού περιεχομένου της είδησης, τα συγκινησιακά πιο «δυνατά». Οι ειδικές λεπτομέρειες της είδησης χάνονται, εξασθενούν ή συγχέονται. Κατά την ανάκληση ο τηλεθεατής ξεκινά από μερικές γενικές αξιολογήσεις, πάντοτε συγκινησιακά χρωματισμένες βάσει του κύριου συναισθήματος που του προκάλεσε η είδηση, αναζητώντας έπειτα στη μνήμη του όσες λεπτομέρειες είναι συμβατές με το συναίσθημα αυτό.
Εάν δεν τις βρει, εικάζει ή συνάγει βάσει της συνολικής συναισθηματικής εντύπωσης που δημιούργησε και από τις λεπτομέρειες που συγκράτησε εξαιτίας αυτής της εντύπωσης. Το αποτέλεσμα είναι μια εξαιρετικά ελλιπής και έντονα συναισθηματικά χρωματισμένη ανακατασκευή της αφήγησης (Brosius, 1993). Η σκηνοθεσία μιας είδησης ης μπορεί να χρησιμοποιήσει τη συγκίνηση σε βάρος της ακρίβειας της πληροφόρησης.
Η επίδραση της συγκίνησης είναι αντιστρόφως ανάλογη προς τους γνωστικούς πόρους του ατόμου (οι λιγότεροι μορφωμένοι πληθυσμοί είναι περισσότερο ευάλωτοι στους συναισθηματικούς χειρισμούς της δραματοποίησης των ειδήσεων). Μολονότι όλοι οι άνθρωποι συγκινούνται και παρακολουθούν με την ίδια προσοχή τις ειδήσεις αρνητικού περιεχομένου, οι πιο μορφωμένοι συγκρατούν με πολύ μεγαλύτερη ακρίβεια τις λεπτομέρειες. Οι υπόλοιποι απομένουν στο συναισθηματικό κλίμα που καλλιέργησε η είδηση με μια αίσθηση ασάφειας και σύγχυσης ως προς τις πληροφορίες που την απαρτίζουν. (Grabe et al. 2000).
Οι εικόνες αρνητικού περιεχομένου: εντείνουν την προσοχή του θεατή αυξάνουν τις λεπτομέρειες της είδησης που συγκρατεί γρ αυξάνουν το γνωστικό φόρτο μειώνουν τη μνημονική συγκράτηση των ειδήσεων που προηγήθηκαν μεγιστοποιούν την όποια δυσάρεστη επιρροή της είδησης αφήνουν το θεατή σε αρνητική διάθεση (Lang, Newhagen & Reeves, 1996)
Ειδικές επιδράσεις αρνητικών συναισθημάτων: Θυμός: καλύτερη συγκράτηση των λεπτομερειών της είδησης που βρίσκεται σε τρέχουσα επεξεργασία Θυμός, φόβος: καλύτερη συγκράτηση των ειδήσεων που ακολουθούν (θέτουν σε γνωστική εγρήγορση) Αηδία: αποτρέπει («κλείνει» λ ί τις νοητικές οδούς) ) στις ειδήσεις που ακολουθούν Όλα: μνημονική εξασθένιση των ειδήσεων που έχουν προηγηθεί (Newhagen, 1998)
Ειδικές επιδράσεις θετικών συναισθημάτων: Διεύρυνση αντίληψης και προσοχής Αύξηση της δημιουργικότητας και της πρωτοβουλίας, των κινήτρων για την επεξεργασία των πληροφοριών, της ευελιξίας λξί της σκέψης, της αφομοίωσης νέων πληροφοριών, της κοινωνικής ευαισθησίας, της αισιοδοξίας και της ψυχικής ανθεκτικότητας (Fredrickson, & Braningan, 2005)
Πολιτική επικοινωνία
Οι άνθρωποι διαρκώς επαναξιολογούν τις απόψεις τους για ένα πολιτικό πρόσωπο. Αυτή η αξιολόγηση γίνεται σε τρέχοντα χρόνο, στη μνήμη εργασίας. Αντί για τη μόνιμη καταγραφή συγκεκριμένων πληροφοριών που αφορούν το πολιτικό πρόσωπο και την ανάσυρσή αάσυρσήτους για να το επαναξιολογήσουν την ώρα της κρίσης, η αξιολόγηση πραγματοποιείται σε τρέχοντα πραγματικό χρόνο, όταν ο ψηφοφόρος έχει μπροστά του τον πολιτικό (ως φυσική παρουσία ή από τα μμε) ) ήδέχεται πληροφορίες που τον αφορούν.
Το συναισθηματικό αποτέλεσμα της αξιολόγησης εγγράφεται στη μνήμη, αλλά οι ειδικές πληροφορίες από τις οποίες προέκυψε φθείρονται και σταδιακά εξασθενούν (γι αυτό οι άνθρωποι ενώ θυμούνται αν κάτι ή κάποιος τους άρεσε συχνά δεν μπορούν να δώσουν τις αναλυτικές λεπτομέρειες από της οποίες προκύπτει η εντύπωση).
Κάθε φορά που συναντάμε το πολιτικό πρόσωπο, ανασύρεται η συναισθηματική ανάμνηση που μας είχε προκαλέσει (θετική ή αρνητική και σε διάφορες διαβαθμίσεις) και στο πλαίσιό της ερμηνεύονται οι νέες πληροφορίες. Οι επεξεργασία των πληροφοριών σε τρέχοντα χρόνο προσαρμόζεται στην αρχική έλξη (Marcus, 1991).
Αλλά τα νέα συναισθήματα που προκαλεί ο πολιτικός ως παρουσία, εξηγούν περισσότερες αλλαγές στην τρέχουσα στάση του ατόμου, απ ότι γνωστικές παράμετροι όπως η αξιολόγηση της κομματικής του θέσης ή των ικανοτήτων του (Way & Masters, 1996).
Ενδεικτική βιβλιογραφία Bargh, J.A. (1990)Auto motives: Preconscious Determinants of Social Interaction. Ιn T. Higgins & R.M. Sorrentino (Eds.) Handbook of Motivation and Cognition, New York, Guilford, 93 130. Bornstein, R.F. (1992) Subliminal Mere Exposure Effects.I n R.F. Bornstein & T.S. Pittman (Eds.) Perception WithouthAwareness: Cognitive, ClinicalandSocialPerspectivesand Perspectives, New York, Guilford. Brosius, H.B. (1993) The Effects of Emotional Pictures in Television News. Communication Research, 20(1), 105 124. Fredrickson, B.L. & Braningan, C.A. (2005) Positive Emotions Broaden the Scope of Attention and Thought Action Repertoires. Cognition and Emotion, 19(3), 3131 332. Fowler, C.A., Wolford, G., Slade, R., Tassinary, L. (1981) Lexical Access With and Without Awareness. Journal of Experimental Psychology: General,, 1981, 110, 341 362. Grabe, M.E., Lang, A., Shuhua, Z., Bolls, P.D. (2000) Cognitive Access to Negatively Arousing News: An Experimental Investigation of the Knowledge Gap. Communication Research, 27(1), 3 26. Hermans, d., Baeyens, F., Eelen, P. (1998) Odours as Affective Processing Context for Word Evaluation: A Case of Cross modal Affective Priming. Cognition and Emotion, 12(4), 601 613. Lang, A., Newhagen, J. & Reeves, B. (1996) Negative Video as Structure: Emotion, Attention, Capacity and Memory. Journal of Broadcasting and Electronic Media, 40, 460 476. LD LeDoux, JE J.E. (1998) The Emotional lbrain, London, Wid Weidenfeld fld& Nicolson. LeDoux, J. E. (1995) Emotion: Clues from the Brain. Annual Review of Psychology, 46, 209 235.
Marcus, G. E. (1991).Emotions and Politics: Hot Cognitions and the Rediscovery of Passion. Social Science Information, 30(2), 195 232. Murphy, S. & Zajonc, R. (1993) Affect, Cognition, and Awareness: Affective Priming with Suboptimal and Optimal Stimuli Journal of Personality and Social Psychology, 64, 723 739. Newhagen, J.E. (1998) TV News Images that Induce Anger, Fear and Disgust: Effects on Approach Avoidance and Memory. Journal of Broadcasting and Electronic Media, 42(2), 265 276. Oatley, K. & Jonhson Laird, P.N. (1995). The communicative theory of emotions: Empirical tests, mental models, and implications for social interaction. In L. L. Martin & A. Tesser (Eds.) Goals and affect. Hillsdale, NJ: Erlbaum. Underwood, G. & Bright JEH J.E.H. (1996) Cognition With and Without Awareness. In G. Underwood (Ed.) Implicit Cognition, Oxford, Oxford University Press Way, B., M. & Masters, R., D., (1996) Emotion and Cognition in Political Information Processing. Journal of Communication, 46, 48 65. Wheeler, M.A., Stuss, D.T., Tulving, E. (1997) Toward a Theory of Episodic Memory: The Frontal Lobes and Autonoetic Consciousness. Psychological Bulletin, 121 (3), 331 354. Zajonc, R.G G(1984) On the Primacy of Affect. American Psychologist, 1984, 39, 117 123. Zimiles, H. (1981) Cognitive Affective Interaction: A Concept that Exceeds the Researcher s s Grasp. In E.K. Shapiro, E. Weber (Eds.) Cognitive and Affective Growth: Developmental Interaction, Hillsdale, N.J., Lawrence Erlbaum.