ΕΜΠ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΑΚΑ. ΕΤΟΣ 2009-2010 ΤΟΜΕΑΣ Ι ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ 1 ο ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ Μάθηµα: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ 1 Εισαγωγή στην Αρχιτεκτονική Σύνθεση Συντονιστής µαθήµατος: Αργύρης Ρόκας, Καθηγητής ιδάσκοντες : Φοίβος Βερδελής, Αν. Καθηγητής Γιώργος Γεράκης, Καθηγητής Ντίνα εµίρη, Αν. Καθηγήτρια Τάσης Παπαϊωάννου, Καθηγητής Ελένη Πορτάλιου, Καθηγήτρια Αργύρης Ρόκας, Καθηγητής Θεανώ Φωτίου, Καθηγήτρια Επισκέπτης Καθηγητής: Κώστας Πατέστος Επικουρικό ιδακτικό Έργο: Αγγέλου Άγγελος, Αντωνοπούλου Ελένη, εληγιώργη Μαρία-Αθανασία, ηµητρακέλου Αντωνία, Κολσούζογλου Αντώνης, Ντάλας Αριστείδης, Παπαδοπούλου Αθηνά (µεταπτυχιακοί σπουδαστές) τις ενδιάθετες δυνατότητές σας. Οι διδάσκοντες στο µάθηµα «Εισαγωγή στην Αρχιτεκτονική Σύνθεση», καλωσορίζουµε τους φοιτητές και τις φοιτήτριες του πρώτου έτους στην Αρχιτεκτονική Σχολή της Αθήνας. Γνωρίζουµε τη µεγάλη προσπάθεια την οποία καταβάλατε για την εισαγωγή σας στη σχολή και κατανοούµε τον ενθουσιασµό της επιτυχίας αλλά και την ανησυχία, που ίσως αισθάνεστε, µπροστά στον άγνωστο ακόµα δρόµο των αρχιτεκτονικών σπουδών. Είµαστε εδώ για να ενισχύσουµε τον ενθουσιασµό σας πολύτιµο σύµµαχο στην εκπαιδευτική διαδικασία και στην αρχιτεκτονική δηµιουργία. Με τη βοήθειά µας θα διαλυθούν οι όποιες ανησυχίες και θα δοθεί σε όλους σας ο χρόνος για να ξεδιπλώσετε και για να πολλαπλασιάσετε Βέβαια, γνωρίζετε ελάχιστα για τις αρχιτεκτονικές σπουδές και για τη δουλειά του αρχιτέκτονα. Το σύστηµα και οι γνώσεις της δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης, δεν προσφέρουν κάποια εφόδια επαφής µε την αρχιτεκτονική, πολύ περισσότερο µε την αρχιτεκτονική σύνθεση. Η περιρρέουσα κοινωνική πρόσληψη της αρχιτεκτονικής στη χώρα µας και η σχετική απαξίωσή της στους δηµόσιους θεσµούς, δεν επιτρέπουν εύκολα την εξοικείωση σε µη ειδικούς. Έχουµε ν ανασκευάσουµε πολλά στερεότυπα και να δούµε στοχαστικά τον δοµηµένο χώρο και το φυσικό περιβάλλον. Η αρχιτεκτονική συµπυκνώνει το επίπεδο πολιτισµού κάθε κοινωνίας. Συνθέτει από τη µια, αντιλήψεις για την ανθρώπινη κατοίκηση, τις κοινωνικές και διαπροσωπικές σχέσεις και από την άλλη, τεχνολογικές δυνατότητες και αισθητικές προσεγγίσεις. Η αρχιτεκτονική κατοικεί στα µεµονωµένα κτίρια, στο σύνολο και στα επιµέρους τµήµατα της πόλης και κάθε οικισµού. Μπορούµε να τη βρούµε για παράδειγµα, τόσο στο πολυσυζητηµένο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, όσο και στην ταπεινή κατοικία ενός αγρότη. Η αρχιτεκτονική µπορεί να είναι έντεχνη, που σηµαίνει ότι σχεδιάζεται από τους αρχιτέκτονες, ή λαϊκή (ή ανώνυµη), που σηµαίνει ότι παράγεται αυτοσχέδια από τεχνίτες και χρήστες. Σε κάθε ιστορική εποχή τίθενται συγκεκριµένα επίδικα της αρχιτεκτονικής. Στη διάρκεια των σπουδών προκύπτουν ερωτήµατα και προβληµατισµοί πάνω στα επίκαιρα µεγάλα θέµατα που την αφορούν. Γιατί η αρχιτεκτονική εµπλέκεται σε σηµαντικά σύγχρονα προβλήµατα, όπως η έλλειψη στέγης για ορισµένες κοινωνικές οµάδες, η υποβάθµιση των πόλεων, η αλλοίωση της φύσης, η οικολογική κρίση κ.ά. 1
1. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ Με το µάθηµα «Εισαγωγή στην Αρχιτεκτονική Σύνθεση» αρχίζει η εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και σηµαντική διαδροµή, το ταξίδι στα συνθετικά µαθήµατα (ή στα µαθήµατα Αρχιτεκτονικών Συνθέσεων), τα οποία αποτελούν τον κορµό της Αρχιτεκτονικής Σχολής και διατρέχουν όλα τα εξάµηνα. Το 1 ο έτος σπουδών εισάγει σε µια πρώτη προσέγγιση της Αρχιτεκτονικής Σύνθεσης. Πρόκειται για τη διαδικασία της τρισδιάστατης σύλληψης και έκφρασης, µέσω των παραστάσεων/αναπαραστάσεων του χώρου, ο οποίος χαρακτηρίζεται από συµβιωτικά ή/και αντιθετικά εννοιολογικά δίπολα όπως δηµόσιο/ιδιωτικό, κτισµένο/άκτιστο, φυσικό/τεχνητό κ.λπ. Ένα σύνολο στοιχείων κοινωνικών, προγραµµατικών, δοµικών και µορφολογικών, αποτελούν το υπόβαθρο της συνθετικής διαδικασίας που βρίσκει την τελική της έκφραση απόδοση σε έντεχνες χωρικές διατάξεις. Η σύνθεση υποστηρίζεται επίσης από το ιστορικό και θεωρητικό υπόβαθρο (ιστορία, θεωρία/ες) και εξελίσσεται στη βάση µεθοδολογικών προσεγγίσεων. εν υπάρχει µία και µοναδική απάντηση σε κάθε συνθετικό πρόβληµα, καθώς το τελικό αποτέλεσµα διαµεσολαβείται από τις προηγούµενες διαδικασίες και αποδίδεται σε χωρική µορφή µέσα (και) από την προσωπική δηµιουργικότητα. Η σύνθεση προχωρά χωρίς πολλές βεβαιότητες, µε συνεχείς προσεγγιστικές δοκιµές και εξελίσσεται συνεχώς από το επίπεδο των παραστάσεων/αναπαραστάσεων µέχρι το τελικό αποτέλεσµα του σχεδιασµένου και του πραγµατοποιηµένου έργου. 2. ΜΕΘΟ ΟΣ Ι ΑΣΚΑΛΙΑΣ Ο τρόπος διδασκαλίας των Αρχιτεκτονικών Συνθέσεων βασίζεται στο διάλογο ανάµεσα στο διδάσκοντα/διδάσκουσα και στους σπουδαστές και των σπουδαστών µεταξύ τους, οι οποίοι χωρίζονται σε µικρές οµάδες, που επιτρέπουν την άµεση επικοινωνία, τη γενική συζήτηση και τον σχολιασµό και κριτική κάθε ατοµικού θέµατος. Ο διάλογος είναι συστατικό στοιχείο της αρχιτεκτονικής σπουδής γιατί και η ίδια η αρχιτεκτονική δεν είναι ένας µονόλογος του δηµιουργού, αλλά ένας διάλογος µε το περιβάλλον, την κοινωνία, τις ανθρώπινες ανάγκες και επιθυµίες, καθώς και µε την προϋπάρχουσα γνώση και την ιστορία. Η κατά οµάδες διδασκαλία συµπληρώνεται µε διαλέξεις στο σύνολο ή σε µέρος της τάξης, µε επισκέψεις στην πόλη και στην ύπαιθρο και µε την επαφή µε κτίρια, µε σχετική βιβλιογραφία και µε την παρακολούθηση του συνολικού έργου της Σχολής (εκθέσεις θεµάτων, διαλέξεις, διπλωµατικές, κ.λπ.). Μέρος της διδασκαλίας αποτελεί η εξοικείωση και η κατάκτηση των µέσων παράστασης/αναπαράστασης του χώρου: σκίτσο, γραµµικό σχέδιο (ορθές προβολές κατόψεις, όψεις, τοµές τρισδιάστατο), φωτογραφία, κολάζ, µακέτες. Επίσης, στη Σχολή διδάσκεται η χρήση του υπολογιστή, που συµπληρώνει τα µέσα απόδοσης του αρχιτεκτονικού έργου. Η παρακολούθηση είναι µέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας καθώς ο χαρακτήρας του µαθήµατος βασίζεται στη συλλογικότητα και στην ατοµική συµβολή, εποµένως οι σπουδαστές/τριες πρέπει να παρευρίσκονται στο µάθηµα και να συµµετέχουν ενεργά. Το τετράδιο σκίτσων και σηµειώσεων Είναι εξαιρετικά βοηθητικό για τους σπουδαστές, όπως άλλωστε και για τους αρχιτέκτονες, το να κρατούν σηµειώσεις µε σκίτσα (εκ του φυσικού ή από µνήµης ) ή µικρά κείµενα πάνω σε σκέψεις, ιδέες, ή θέµατα που ενδιαφέρουν, µε τρόπο γρήγορο, αβίαστο και ελεύθερο. Για τον σκοπό αυτό χρειαζόµαστε ένα τετράδιο, διαστάσεων περίπου 15Χ20 εκ. : το τετράδιο σκίτσων και σηµειώσεων, που µπορεί να µας συνοδεύει στη δουλειά, στη σχολή, στα ταξίδια και στους περιπάτους. Στη διάρκεια των σπουδών και για τα συνθετικά µαθήµατα, οι σπουδαστές µπορούν να δηµιουργήσουν, µε σκίτσα και σηµειώσεις, µια ανοιχτή, συνεχιζόµενη σειρά τετραδίων. Στο 1 ο και 2 ο εξάµηνα το τετράδιο θα αποτελέσει βασικό µέσο καταγραφής της συνθετικής πορείας. 2
3. 1 Ο ΚΑΙ 2 Ο ΕΞΑΜΗΝΑ ΣΠΟΥ ΩΝ Το πρώτο έτος σπουδών αποτελεί την εισαγωγή σε βασικά ζητήµατα της σύνθεσης και των µέσων παράστασης/αναπαράστασης του χώρου. Το περιεχόµενο του µαθήµατος αποδίδεται σε τέσσερις ασκήσεις, µε διαφορετική χρονική διάρκεια, απαιτήσεις και στόχους, που διαδέχονται η µία την άλλη. 3.1. ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΜΑΤΙΑ Σ ΕΝΑ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Louis Kahn, Κέντρο Καλών Τεχνών, Θεατρική Σχολή και Χώρος Παραστάσεων Το πρώτο θέµα αναδεικνύει τη σηµασία του βλέµµατος του αρχιτέκτονα. Ο αρχιτέκτονας «βλέπει» µε τον ιδιαίτερο τρόπο (τρόπους) που η εκπαίδευση και η τέχνη του τον διδάσκουν και τον ασκούν. Παρατηρεί, σηµειώνει, αναλύει, κατανοεί, ταξινοµεί, εµβαθύνει και αναπαριστά µε σκίτσα, φωτογραφίες και κείµενα τον χώρο που εξετάζει. Η αρχιτεκτονική µατιά εστιάζει, ανάλογα µε το θέµα που ερευνά, σε σύνολα, στοιχεία µέλη, λεπτοµέρειες. Αποδίδουµε αυτά που βλέπουµε µε την ιδιαίτερη γλώσσα των µέσων αναπαράστασης του χώρου : σκίτσα, κατόψεις, τοµές-όψεις, προπλάσµατα, εικαστικές εκφράσεις (φωτογραφία, κολάζ, κ.λπ.). Παρατηρούµε µε διαφορετικούς τρόπους µε βάση µια εννοιολογική ή χωρική εστίαση. Στο πρώτο θέµα επισκεπτόµαστε ένα µέρος της πόλης. Το «βλέπουµε», το «διαβάζουµε» µε τα διάφορα κριτήρια ανάγνωσης που µας προσφέρουν η βιωµένη εµπειρία, η πρόσληψη του χώρου δια των αισθήσεων, η ιστορική γνώση, η λειτουργία και οι δράσεις που εξυπηρετούνται, η ανθρώπινη κίνηση, ο κτισµένος και άκτιστος χώρος, ο καθηµερινός χρόνος, οι συµβολικές διαστάσεις, το φως, οι επιδράσεις της πόλης κ.λπ. Κατανοούµε έτσι πως όταν «ξέρεις», «βλέπεις αλλιώς», πως κάθε παράµετρος ανάγνωσης αποκαλύπτει διαφορετικές πτυχές του χώρου. Πιο συγκεκριµένα. Στην πρώτη φάση του θέµατος θα γίνει αναγνώριση, κατανόηση και καταγραφή µε σηµειώσεις, µε σκίτσα (τρισδιάστατα, δισδιάστατα) των χαρακτηριστικών της περιοχής µελέτης και στοιχείων της ή γεγονότων που κινούν το ενδιαφέρον (δρόµοι, κτίρια, αντικείµενα, φυσικά στοιχεία, άνθρωποι, κίνηση, σκηνές ζωής). Τα σκίτσα θα είναι γρήγορα και 3
θα συµπληρωθούν από φωτογραφίες. Στη δεύτερη φάση, κάθε σπουδαστής/τρια θα παρουσιάσει σ ένα άκαµπτο πίνακα διαστάσεων 50Χ70 ένα κεντρικό θέµα που θα επιλέξει από την πρώτη φάση εργασίας, µε χρήση µέσων και τεχνικών που τον/την εκφράζουν καλύτερα και αποδίδουν εποπτικά το κεντρικό θέµα. 3.2. ΕΥΤΕΡΟ ΘΕΜΑ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΚΥΒΟΥ Το θέµα αυτό αναδεικνύει, µε τον πιο απλό και εµπειρικό τρόπο, ότι η αρχιτεκτονική σκέψη είναι πάντα συνθετική. Βασίζεται σε συνεχείς µετασχηµατισµούς, που προϋποθέτουν αποφάσεις για να συγκεκριµενοποιηθούν, στο σκέπτεσθαι δια του πράττειν και στη δοκιµή και λάθος. Το θέµα αυτό εισάγει µε συστηµατικό τρόπο στα µέσα παράστασης /αναπαράστασης του χώρου. Πρόκειται συγκεκριµένα για τον µετασχηµατισµό ενός κύβου διαστάσεων 30Χ30Χ30εκ., που θα πραγµατοποιηθεί µε την αφαίρεση πέντε τµηµάτων των επιφανειών των πλευρών του και την επανατοποθέτησή τους στον αρχικό κύβο σε διαφορετικές θέσεις. Η τελική κατασκευή θα προκύψει από την ανασύνθεση των τµηµάτων που έχουν αφαιρεθεί, µε τον κύβο. Η Piet Mondrian Σύνθεση Ι µε Μπλε και Κίτρινο τοποθέτηση της κατασκευής θα γίνει σε ένα βασικό επίπεδο αναφοράς (εισαγωγή στην έννοια της βαρύτητας και της ισορροπίας της κατασκευής) και θα συσχετιστεί µε ένα καρτεσιανό σύστηµα αναφοράς. Εκπαιδευτικοί στόχοι της άσκησης Κατανόηση της τρισδιάστατης κατασκευής και των µέσων αναπαράστασης. Εισαγωγή στη χρήση απλών υλικών και των οργάνων σχεδίασης στη σχέση τους µε τον αρχιτεκτονικό σχεδιασµό. Κατανόηση της σηµασίας του σκίτσου και της µακέτας στην αναλυτική διερεύνηση του χώρου και στη συνθετική διαδικασία. Μεταφορά από τον χώρο στην τρισδιάστατη (µακέτα) και στη δισδιάστατη (σχέδιο) απεικόνιση. Σχεδιάζω αυτό που βλέπω. ιερεύνηση των συνδυασµών και των παραλλαγών που προκύπτουν από διαφορετικές σχέσεις ενός επιπέδου µε ένα άλλο επίπεδο. Κατανόηση της σηµασίας του επιπέδου ως «διαχωριστικού στοιχείου» στο χώρο. Κατανόηση της σηµασία του ανοίγµατος, του κενού και του πλήρους. 4
Ζητούµενα - - Το πρώτο στάδιο της άσκησης περιλαµβάνει την κατασκευή του µοντέλου (κύβος 30Χ30Χ30εκ.) Το δεύτερο στάδιο περιλαµβάνει την αναλυτική παρατήρηση και την ελεύθερη απόδοση µέσω σκίτσων, του στερεού που θα έχει κατασκευαστεί. Ακολουθεί η µέτρηση και η ακριβής αποτύπωσή του. Στο τρίτο στάδιο θα παραδοθούν τα παρακάτω σχέδια υπό κλίµακα 1:2 : Οριζόντιες τοµές - κατόψεις των βασικών σταθµών, περιλαµβανοµένης και της 5ης όψης (από πάνω) 4 όψεις παράλληλες µε τις πλευρές του αρχικού κύβου 1 πλάγια όψη υπό γωνία 45ο 2 κατακόρυφες τοµές σε χαρακτηριστικά σηµεία της κατασκευής Στο τέταρτο και τελικό στάδιο ολοκληρώνεται η άσκηση µε ελεύθερα σκίτσα/σχέδια τρισδιάστατης απόδοσης του στερεού. Προοπτικά σκίτσα από τρία σηµεία (πάνω, µέση, κάτω) Αξονοµετρικά Φωτογράφιση Η κατασκευή του προπλάσµατος θα γίνει από χαρτόνι οντουλέ, µπάλσα ή αντίστοιχο υλικό. Για το τρίτο και τέταρτο θέµα περισσότερα στοιχεία θα δοθούν µε την έναρξη της µελέτης τους. 3.3. ΤΡΙΤΟ ΘΕΜΑ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΧΩΡΟΥ Το θέµα αυτό προσεγγίζει τον χώρο κάνοντας την αναγκαία αφαίρεση ορισµένων από τις παραµέτρους που τον καθορίζουν. Αποσκοπεί στο να επικεντρωθεί η σύνθεση σε ορισµένα χωρικά στοιχεία, που εµφανίζονται σε κάθε αρχιτεκτονική σύνθεση. ίδεται ως θέµα η δηµιουργία ενός χώρου, στη βάση της επιλογής συγκεκριµένων εµπρόθετων ανθρώπινων κινήσεων µέσα σ αυτόν (σενάριο/σενάρια) ή εννοιολογικών αναφορών (πχ. η ιδέα του νερού, του φωτός, κ.λπ.). ιερευνώνται συνθετικά συγκεκριµένα χωρικά στοιχεία: η εκδίπλωση της κίνησης στο χώρο, οι χωρικές ποιότητες, υψηλό/ χαµηλό, µεγάλο/ µικρό, φωτεινό/ σκοτεινό, µέσα/ έξω, πάνω/ κάτω, κ.λπ. Adolf Loss Οικία Moller 5
3.4. ΤΕΤΑΡΤΟ ΘΕΜΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΧΩΡΟΥ Θα προηγηθεί επίσκεψη διδασκόντων και σπουδαστών στο νησί της Αίγινας, µε σκοπό να µελετηθούν τα χαρακτηριστικά του τόπου (οικισµοί, τοπίο, κτίρια, φως, νερό, κ.λπ.). Σ αυτό το περιβάλλον θα ενταχθεί ένας νέος χώρος, στη βάση ενός στοιχειώδους προγράµµατος µε απλές προδιαγραφές. Αίγινα Λιµάνι 6