Εκστρατεία Αράβων στη Μ. Ασία, 838

Περίληψη : Στις 5 Απριλίου 838 ο χαλίφης αλ-μουτασίμ εξεστράτευσε εναντίον των βυζαντινών εδαφών της Μικράς Ασίας. Στις 22 Ιουλίου τμήμα των δυνάμεών του νίκησε τον αυτοκράτορα Θεόφιλο στον Δαζιμώνα. Στη συνέχεια, σύσσωμο το αραβικό στράτευμα κατέστρεψε την Άγκυρα και πολιόρκησε το Αμόριον, το οποίο κατέλαβε κι επίσης κατέστρεψε περί τα μέσα Αυγούστου. Κατόπιν οι Άραβες επέστρεψαν στα εδάφη τους. Χρονολόγηση 5 Απριλίου - δεύτερο ήμισυ Αυγούστου 838 Γεωγραφικός Εντοπισμός περιοχή Άγκυρας-Αμορίου 1. Ιστορικό πλαίσιο Η εκστρατεία του χαλίφη αλ-μουτασίμ (al-mu tasim, 833-842) το 838 ήταν μία από τις πολλές πολεμικές επιχειρήσεις που ανέλαβαν οι Άραβες από τον 7ο μέχρι τον 11ο αιώνα εναντίον της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, με βασικό στόχο τους την αποδυνάμωση της τελευταίας και την απόκτηση του ελέγχου της Μικράς Ασίας και της Δύσης. Ωστόσο το γεγονός που πυροδότησε τη συγκεκριμένη εκστρατεία και εξήψε την επιθετικότητα και το πάθος των Αράβων κατά τη διεξαγωγή της ήταν η νικηφόρος εκστρατεία του αυτοκράτορα Θεοφίλου το 837, στο πλαίσιο της οποίας καταστράφηκε η Σωζόπετρα (Ζάπετρα) και σημειώθηκαν βιαιοπραγίες σε βάρος του πληθυσμού της. 1 Εξαιτίας του γεγονότος αυτού, αλλά και της βυζαντινής πολιτικής ενίσχυσης των Περσών επαναστατών με επικεφαλής τον Μπάμπακ (Bābak), 2 ο αλ-μουτασίμ επιθυμούσε μια γρήγορη και δυναμική στρατιωτική αντίδραση. Ωστόσο τα προβλήματα που αντιμετώπιζε στο εσωτερικό του χαλιφάτου, ακριβώς εξαιτίας της περσικής επανάστασης, 3 ανέστειλαν προς το παρόν την εκπλήρωση του στόχου του. Μόλις όμως τα αραβικά στρατεύματα κατέστειλαν το κίνημα του Μπάμπακ και τον αιχμαλώτισαν (το κίνημα κατεστάλη τον Σεπτέμβριο του 837 και ο Μπάμπακ εκτελέσθηκε τον Ιανουάριο του 838), ο Άραβας ηγέτης ήταν πλέον σε θέση να στραφεί με όλες του τις δυνάμεις εναντίον της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Μάλιστα, σε αντίθεση με προηγούμενες εκστρατείες, η επίθεσή του δεν στόχευε σε οχυρά κατά μήκος της αραβοβυζαντινής μεθορίου, αλλά σε μεγάλα κέντρα της βυζαντινής άμυνας, όπως ήταν η Άγκυρα και το Αμόριον. Το τελευταίο, εκτός από έδρα του θέματος των Ανατολικών, ήταν και γενέτειρα της δυναστείας του Θεοφίλου, γεγονός το οποίο ικανοποιούσε τη θέληση του χαλίφη για εκδίκηση. 4 2. Η εκστρατεία του αλ-μουτασίμ στη Μικρά Ασία 2.1. Οι πρώτες κινήσεις των δύο αντιπάλων Στις 5 Απριλίου 838 ο Άραβας χαλίφης αλ-μουτασίμ, επικεφαλής μιας εξαιρετικά μεγάλης στρατιωτικής δύναμης, 5 αναχώρησε από τη Σαμάρρα 6 και στρατοπέδευσε κοντά στην Ταρσό, στον ποταμό Λάμο. Επιδιώκοντας να επιτεθεί στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ταυτόχρονα από πολλές πλευρές, διαίρεσε το στράτευμά του σε δύο μέρη και κατόπιν διέταξε το ένα από αυτά, 7 με επικεφαλής τον περσικής καταγωγής στρατηγό Αφσίν (Afshīn), να ενωθεί με τις δυνάμεις του Αμρ αλ- Ακτά (Amr al-aqta ), εμίρη της Μελιτηνής, και να εισβάλει σε περιοχές του θέματος Αρμενιάκων. Πράγματι, ο Αφσίν κινήθηκε προς την περιοχή του Δαζιμώνος (σημ. Dazmana Τουρκίας), νοτιοανατολικά της Αμάσειας, 8 όπου και στρατοπέδευσε. Οι υπόλοιπες αραβικές δυνάμεις 9 εισέβαλαν λίγες μέρες αργότερα στη δυτική Καππαδοκία μέσω των Κιλίκιων Πυλών: στις 19 Ιουνίου η εμπροσθοφυλακή, με επικεφαλής τον Άραβα στρατηγό Ασίνας (Ashinas), και στις 21 Ιουνίου το κυρίως στράτευμα, με επικεφαλής τον χαλίφη. Η είδηση της εισβολής των Αράβων κινητοποίησε τον αυτοκράτορα Θεόφιλο, ο οποίος ξεκίνησε την προετοιμασία των στρατευμάτων του τον Μάιο και στις αρχές Ιουνίου αναχώρησε για τη Μικρά Ασία. 10 Έχοντας μαζί του τα τάγματα υπό τον δομέστικο των σχολών Μανουήλ, το περσικό Δημιουργήθηκε στις 21/5/2017 Σελίδα 1/9

στράτευμα υπό τον Nasr/Θεόφοβο 11 και πιθανώς στρατιώτες από τα θέματα Θράκης και Μακεδονίας 12 στρατοπέδευσε αρχικά στο Δορύλαιον. Οι σύμβουλοί του τον προέτρεψαν να εκκενώσει το Αμόριον, προκειμένου να αποφύγει την αιματοχυσία. Ο Θεόφιλος, όμως, έχοντας εμπιστοσύνη στο στράτευμά του, απέρριψε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, θεωρώντας το άνανδρη πράξη. 13 Αντίθετα, επέλεξε να ενισχύσει ακόμα περισσότερο την άμυνα του Αμορίου, αποστέλλοντας εκεί ένα τμήμα του στρατού του, επικεφαλής του οποίου έθεσε τον Αέτιο, στρατηγό του θέματος των Ανατολικών. 14 Στη συνέχεια κατευθύνθηκε προς την Καππαδοκία, όπου και στρατοπέδευσε κοντά στον Άλυ ποταμό. 2.2. Η μάχη του Δαζιμώνος και η άλωση του Αμορίου Όταν ο Θεόφιλος πληροφορήθηκε την παρουσία του Αφσίν στην περιοχή του Δαζιμώνος, κατευθύνθηκε προς τα εκεί με ένα τμήμα του στρατού του. 15 Στη μάχη που ακολούθησε (22 Ιουλίου) τα βυζαντινά στρατεύματα ηττήθηκαν και τράπηκαν σε άτακτη φυγή, ενώ ο αυτοκράτορας μόλις διέφυγε την αιχμαλωσία, καταφεύγοντας στο Χιλιόκωμο, βόρεια της Αμάσειας. Εκεί προσπάθησε να συγκεντρώσει και πάλι τους διασκορπισμένους στρατιώτες του, ενώ διέταξε να κατευθυνθεί προς την Άγκυρα ένα στρατιωτικό σώμα με επικεφαλής τον Θεόδωρο Κρατερό, προκειμένου να την προστατεύσει από ενδεχόμενη αραβική επίθεση. Ωστόσο, οι κάτοικοί της είχαν ήδη εγκαταλείψει την πόλη και έτσι ο Κρατερός κατευθύνθηκε προς το Αμόριον. Ο Θεόφιλος αποσύρθηκε στο Δορύλαιον, αλλά σύντομα αναγκάσθηκε να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη, προκειμένου να διαψεύσει τη φήμη ότι είχε σκοτωθεί στη μάχη και να αντιμετωπίσει απόπειρες σφετερισμού της εξουσίας του. 16 Στο μεταξύ, περί τις 26 Ιουλίου και έχοντας ήδη αιχμαλωτίσει τους φυγάδες κατοίκους της, κατέφθασε στην Άγκυρα το στράτευμα του Ασίνας. Εντός των επόμενων δύο ημερών τον συνάντησαν εκεί τα στρατεύματα του Αφσίν και του χαλίφη. Ενωμένος ο αραβικός στρατός λεηλάτησε και κατέστρεψε την πόλη, 17 κατευθυνόμενος κατόπιν προς το Αμόριον. Η πολιορκία της πόλης ξεκίνησε την 1η Αυγούστου και το Αμόριον καταλήφθηκε τελικά (μετά από προδοσία) 18 από τους Άραβες στις 12 ή 13 ή 15 Αυγούστου 838, 19 παρά τις ισχυρές βυζαντινές δυνάμεις που την υπερασπίζονταν και τις διπλωματικές προσπάθειες του Θεοφίλου από το Δορύλαιον ή τη Νίκαια, 20 όπου στο μεταξύ είχε επιστρέψει. Την άλωση του Αμορίου ακολούθησε η λεηλασία και η σχεδόν ολοσχερής καταστροφή του, ενώ πλήθος κατοίκων οδηγήθηκαν στην αιχμαλωσία. Η φήμη ότι ο Θεόφιλος σχεδίαζε να αντεπιτεθεί ώθησε τον Άραβα χαλίφη να κινηθεί προς το Δορύλαιον, αλλά δεν συνάντησε καμία αντίσταση και επέστρεψε στο Αμόριον. 2.3. Αποχώρηση των αραβικών στρατευμάτων Ενόσω ο αλ-μουτασίμ βρισκόταν ακόμη στο Αμόριον και σχεδίαζε τις επόμενες κινήσεις του, στις οποίες περιλαμβανόταν ακόμα και μια επίθεση εναντίον της Κωνσταντινούπολης, έφτασε η είδηση ότι ξέσπασε νέα επανάσταση στο χαλιφάτο, γεγονός που ανάγκασε τον χαλίφη να διακόψει απότομα την εκστρατεία του. Προκειμένου μάλιστα να επισπεύσει την επιστροφή του, ακολούθησε πορεία μέσω της ερήμου, κατά τη διάρκεια της οποίας πολλοί αιχμάλωτοι πέθαναν εξαιτίας της δίψας και της εξάντλησης, ενώ 6.000 άνδρες αποκεφαλίστηκαν. Τελικά ο αραβικός στρατός πέρασε τις Κιλίκιες Πύλες και επέστρεψε νικητής στη Συρία. 3. Συνέπειες Το σημαντικότερο πλήγμα το οποίο επέφερε η εκστρατεία του αλ-μουτασίμ το 838 ήταν η άλωση και η καταστροφή του Αμορίου. Σε διοικητικό επίπεδο το γεγονός αυτό σήμαινε την προσωρινή μεταφορά της έδρας του θέματος των Ανατολικών στον Πολύβοτο. 21 Ακόμα εντονότερος, ωστόσο, υπήρξε ο ψυχολογικός αντίκτυπος που είχε στους υπηκόους της αυτοκρατορίας 22 και κυρίως στον ίδιο τον Θεόφιλο, ο οποίος, συγκλονισμένος από τα όσα συνέβησαν στη γενέτειρα της δυναστείας του, αρρώστησε βαριά. 23 Σε μια προσπάθεια να εξαγοράσει τους αιχμαλώτους και κυρίως τους ανώτερους αξιωματικούς και τις οικογένειές τους, ο αυτοκράτορας απέστειλε πρεσβεία προς τον αλ-μουτασίμ 24 προσφέροντάς του ένα σημαντικό χρηματικό ποσό. Οι διαπραγματεύσεις, ωστόσο, απέτυχαν και οι αιχμάλωτοι παρέμειναν στα χέρια των Αράβων. Σαράντα δύο από αυτούς βρήκαν μαρτυρικό θάνατο στις 6 Μαρτίου 846 στη Σαμάρρα, διότι αρνήθηκαν να εξισλαμισθούν. Ανεξάρτητα από το αν η ήττα στον Δαζιμώνα, η καταστροφή της Άγκυρας και η άλωση του Αμορίου προκάλεσαν πράγματι Δημιουργήθηκε στις 21/5/2017 Σελίδα 2/9

τεράστιες απώλειες στο Βυζάντιο, 25 αμφισβήτησαν οπωσδήποτε την ικανότητα των βυζαντινών στρατευμάτων να υπερασπισθούν τα εδάφη της αυτοκρατορίας από τον αραβικό κίνδυνο, ο οποίος τώρα παρουσιαζόταν ακόμα πιο απειλητικός. Σε άμεση συνάρτηση με αυτό, θιγόταν και η εικονομαχική πολιτική του αυτοκράτορα, στην οποία οι εικονόφιλοι απέδωσαν τις στρατιωτικές αποτυχίες με το επιχείρημα ότι ήταν βλάσφημη και στερούσε από την αυτοκρατορία τη θεϊκή εύνοια και προστασία. Στο πλαίσιο της προσπάθειας να αντιμετωπιστεί αυτή η δύσκολη κατάσταση, ο Θεόφιλος στράφηκε ήδη από τα τέλη του 838 προς τα κράτη της Δύσης, αποστέλλοντας πρεσβευτές στη Βενετία, στον Φράγκο βασιλιά Λουδοβίκο τον Ευσεβή, καθώς και στον χαλίφη της Ισπανίας Αμπντ αλ-ραχμάν Β ( Abd al-rahman), για να ζητήσει τη βοήθειά τους στον αγώνα εναντίον των Αράβων της Ανατολής. 26 1. Οι βυζαντινές πηγές αναφέρουν ότι η Σωζόπετρα ήταν η πατρίδα του χαλίφη αλ-μουτασίμ. Ο Vasiliev, A. A., Byzance et les Arabes, 1, La dynastie d Amorium (820-867) (Corpus Bruxellense Historiae Byzantinae 1, Bruxelles 1968), σελ. 140, 141, και ο Treadgold, W. T., The Byzantine Revival 780-842 (Stanford 1988), σελ. 440, σημ. 401 θεωρούν τη συγκεκριμένη μαρτυρία έναν μεταγενέστερο μύθο, ο οποίος δημιουργήθηκε προκειμένου να παραλληλίσει την κατάληψη της Σωζόπετρας το 837 με εκείνη της γενέτειρας του αυτοκράτορα Θεοφίλου (του Αμορίου) το 838. Οι Hild, F. Restle, M., Kappadokien (Kappadokia, Charsianon, Sebasteia und Lykandos) (Tabula Imperii Byzantini 2, Wien 1981), σελ. 287, θεωρούν ότι ο μύθος αυτός επινοήθηκε από τους Βυζαντινούς ιστορικούς προκειμένου να αποδυναμωθεί η σημασία της ήττας των Βυζαντινών στο Αμόριον, καθώς ως αιτία της εμφανίζεται η προηγηθείσα κατάληψη από τον Θεόφιλο της γένετειρας του χαλίφη. Αντίθετα, ο Άμαντος, Κ., Ιστορία του βυζαντινού κράτους 3, 1 (Αθήνα 1963), σελ. 414, και η Χριστοφιλοπούλου Αικ., Βυζαντινή Ιστορία 2: 610-867 ( 2 Θεσσαλονίκη 1993), σελ. 204, αποδέχονται ως αξιόπιστη τη μαρτυρία των βυζαντινών πηγών. 2. Rosser, J., Theophilus Khurramite Policy and its Finale: The Revolt of Theophobus Persian Troops in 838, Βυζαντινά 6 (1974), σελ. 265. 3. Η επανάσταση του Μπάμπακ στόχευε στην προώθηση κοινωνικών μεταρρυθμίσεων στο εσωτερικό του χαλιφάτου. Διήρκεσε από το 816 έως τον Σεπτέμβριο του 837, οπότε και κατεστάλη από τον χαλίφη αλ-μουτασίμ. 4. Είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι πάνω στις πολεμικές σημαίες και τις ασπίδες των στρατιωτών του χαλίφη ήταν γραμμένη η λέξη Αμόριον. 5. Ο Vasiliev, A. A., Byzance et les Arabes, 1, La dynastie d Amorium (820-867) (Corpus Bruxellense Historiae Byzantinae 1, Bruxelles 1968), σελ. 146, υπολογίζει την αριθμητική δύναμη του αραβικού στρατεύματος από 200.000 μέχρι 500.000 άνδρες, ενώ αντίθετα ο Treadgold, W. T., The Byzantine Revival 780-842 (Stanford 1988), σελ. 297, περίπου στους 80.000 στρατιώτες, τους οποίους συνόδευε πλήθος υπηρετών, εμπόρων και μεταφορικών ζώων. 6. Η πρωτεύουσα του χαλιφάτου είχε μεταφερθεί από τη Βαγδάτη στη Σαμάρρα επί χαλίφη αλ-μουτασίμ. 7. Σύμφωνα με τον Treadgold, W. T., The Byzantine Revival 780-842 (Stanford 1988), σελ. 299, το συγκεκριμένο στράτευμα αριθμούσε 30.000 άνδρες και περιλάμβανε 10.000 Τούρκους και όλο τον στρατό της αραβικής Αρμενίας. 8. Hild, F. Restle, M., Kappadokien (Kappadokia, Charsianon, Sebasteia und Lykandos) (Tabula Imperii Byzantini 2, Wien 1981), σελ. 79. 9. Σύμφωνα με τον Treadgold, W. T., The Byzantine Revival 780-842 (Stanford 1988), σελ. 299, αριθμούσαν 50.000 άνδρες. 10. Treadgold, W. T., The Byzantine Revival 780-842 (Stanford 1988), σελ. 297-298. 11. Ο Nasr πήρε το όνομα Θεόφοβος αφού βαπτίστηκε χριστιανός και έτσι μαρτυρείται στις βυζαντινές πηγές. Βλ περισσότερα στον Rékaya, M., Mise au point sur Théophobe et l'alliance de Babek avec Théophile (833/834-839/840), Byzantion 44 (1974), σελ. 43-67. 12. Treadgold, W. T., The Byzantine Revival 780-842 (Stanford 1988), σελ. 298. 13. Συνεχισταί Θεοφάνους, Χρονογραφία, επιμ. I. Bekker, Theophanes Continuatus (Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1838), σελ. 126, 3-8. 14. Όσον αφορά τους επικεφαλής αυτών των στρατευμάτων, ο Vasiliev, A. A., Byzance et les Arabes 1: La dynastie d Amorium (820-867) (Corpus Δημιουργήθηκε στις 21/5/2017 Σελίδα 3/9

Bruxellense Historiae Byzantinae 1, Bruxelles 1968), σελ. 147, 171, κάνει λόγο για τον πρωτοσπαθάριο Θεόδωρο Κρατερό, τον στρατηγό Θεόφιλο, τον δρουγγάριο Κωνσταντίνο Βαβούτζικο και τον Βασόη. Οι Belke, K. Restle, M., Galatien und Lykaonien (Tabula Imperii Byzantini 4, Wien 1984), σελ. 65, αναφέρουν μόνο τον πρώτο, στον οποίο προσδίδουν το αξίωμα του στρατηγού του θέματος Βουκελλαρίων. Ο Treadgold, W. T., The Byzantine Revival 780-842 (Stanford 1988), σελ. 442, σημ. 408, αναφέρει μόνο τον Θεόφιλο (ως πρωτοσπαθάριο) και τον Βαβούτζικο και απορρίπτει το ενδεχόμενο να στάλθηκε σε αυτή τη φάση ο Θεόδωρος Κρατερός στο Αμόριον ( υποστηρίζει ότι κάτι τέτοιο έγινε αργότερα, αφού πρώτα ο Θεόδωρος Κρατερός είχε μεταβεί στην Άγκυρα, προκειμένου να την υπερασπισθεί από ενδεχόμενη αραβική επίθεση). 15. Σύμφωνα με τον Treadgold, W. T., The Byzantine Revival 780-842 (Stanford 1988), σελ. 299, το στράτευμα αυτό έφτανε τους 40.000 άνδρες. 16. Ο Vasiliev, A. A., Byzance et les Arabes 1: La dynastie d Amorium (820-867) (Corpus Bruxellense Historiae Byzantinae 1, Bruxelles 1968), σελ. 158-159, θεωρεί ότι η στάση των περσικών στρατευμάτων και η αναγόρευση του Nasr/Θεόφοβου σε αυτοκράτορα ήταν ο λόγος που ανάγκασε τον Θεόφιλο να επιστρέψει εσπευσμένα στην Κωνσταντινούπολη. Αντίθετα, οι Treadgold, W. T., The Byzantine Revival 780-842 (Stanford 1988), σελ. 301-302, Belke, K., Paphlagonien und Honorias (Tabula Imperii Byzantini 9, Wien 1996), σελ. 75, και Cheynet, J.-Cl., Théophile, Théophobe et les Perses, στο Λαμπάκης, Σ. (επιμ.), Η Βυζαντινή Μικρά Ασία (6ος-12ος αιώνας) (Διεθνή Συμπόσια 6, Αθήνα 1998), σελ. 44-45, δεν συσχετίζουν τα δύο γεγονότα, αλλά αποδίδουν την επιστροφή του Θεοφίλου στη βυζαντινή πρωτεύουσα στα σχέδια ορισμένων ευγενών να αναγορεύσουν νέο αυτοκράτορα. Σύμφωνα μάλιστα με τον Rosser, J., Theophilus Khurramite Policy and its Finale: The Revolt of Theophobus Persian Troops in 838, Βυζαντινά 6 (1974), σελ. 269, είναι πολύ πιθανό να επιθυμούσαν να αναγορεύσουν αυτοκράτορα τον Nasr/Θεόφοβο. 17. Την καταστροφή της Άγκυρας από τους Άραβες την αποσιωπούν πλήρως οι βυζαντινές πηγές. 18. Σύμφωνα με τις πηγές, ένας αραβικής καταγωγής κάτοικος του Αμορίου, ο οποίος είχε αιχμαλωτιστεί στο παρελθόν από τους Βυζαντινούς και είχε ασπαστεί στη συνέχεια τον χριστιανισμό, υπέδειξε κρυφά στον Άραβα χαλίφη ένα σημείο του τείχους το οποίο είχε πρόσφατα υποστεί καταστροφές εξαιτίας της βροχής, αλλά δεν είχε επιδιορθωθεί με επιμέλεια. Τόσο ο Vasiliev, A. A., Byzance et les Arabes 1: La dynastie d Amorium (820-867) (Corpus Bruxellense Historiae Byzantinae 1, Bruxelles 1968), σελ. 168-169, όσο και ο Treadgold, W. T., The Byzantine Revival 780-842 (Stanford 1988), σελ. 302 θεωρούν τη μαρτυρία αυτή αξιόπιστη. 19. Η πρώτη ημερομηνία δίνεται από τον Vasiliev, A. A., Byzance et les Arabes 1: La dynastie d Amorium (820-867) (Corpus Bruxellense Historiae Byzantinae 1, Bruxelles 1968), σελ. 170, και τη Χριστοφιλοπούλου, Αικ., Βυζαντινή Ιστορία 2: 610-867 ( 2 Θεσσαλονίκη 1993), σελ. 206, η δεύτερη από τον Rékaya, M., Mise au point sur Théophobe et l'alliance de Babek avec Théophile (833/834-839/840), Byzantion 44 (1974), σελ. 64, η πρώτη και η δεύτερη από τους Belke, K. Restle, M., Galatien und Lykaonien (Tabula Imperii Byzantini 4, Wien 1984), σελ. 66, ενώ η τρίτη από τους Treadgold, W. T., The Byzantine Revival 780-842 (Stanford 1988), σελ. 302, και Cheynet, J.-Cl., Théophile, Théophobe et les Perses, στο Λαμπάκης, Σ. (επιμ.), Η Βυζαντινή Μικρά Ασία (6ος-12ος αιώνας) (Διεθνή Συμπόσια 6, Αθήνα 1998), σελ. 45. 20. Έτσι οι Vasiliev, A. A., Byzance et les Arabes 1: La dynastie d Amorium (820-867) (Corpus Bruxellense Historiae Byzantinae 1, Bruxelles 1968), σελ. 158, και Cheynet, J.-Cl., Théophile, Théophobe et les Perses, στο Λαμπάκης Σ. (επιμ.), Η Βυζαντινή Μικρά Ασία (6ος-12ος αιώνας) (Διεθνή Συμπόσια 6, Αθήνα 1998), σελ. 45. Ο Treadgold, W. T., The Byzantine Revival 780-842 (Stanford 1988), σελ. 302, αναφέρει ότι ο Θεόφιλος επέστρεψε μέσω της Νίκαιας στο Δορύλαιον. 21. Treadgold, W. T., The Byzantine Revival 780-842 (Stanford 1988), σελ. 304. 22. Ανάμνηση της άλωσης του Αμορίου διακρίνεται σε αρκετά κείμενα της δημώδους βυζαντινής ποίησης. 23. Οι βυζαντινές πηγές αποδίδουν την εξασθένηση της υγείας του αυτοκράτορα Θεοφίλου και το θάνατό του λίγα χρόνια αργότερα (20 Ιανουαρίου 842) στη θλίψη του για την άλωση του Αμορίου. Πρόκειται πιθανότατα για ένα θρύλο. 24. Επικεφαλής της πρεσβείας ήταν ένας αξιωματούχος ονόματι Βασίλειος. Ο Vasiliev, A. A., Byzance et les Arabes, 1, La dynastie d Amorium (820-867) (Corpus Bruxellense Historiae Byzantinae 1, Bruxelles 1968), σελ. 174, και οι Hild, F. Restle, M., Kappadokien (Kappadokia, Charsianon, Sebasteia und Lykandos) (Tabula Imperii Byzantini 2, Wien 1981), σελ. 79, τον αναφέρουν ως πατρίκιο του Χαρσιανού, ενώ ο Treadgold, W. T., The Byzantine Revival 780-842 (Stanford 1988), σελ. 303, και ο Cheynet, J.-Cl., Théophile, Théophobe et les Perses, στο Λαμπάκης, Σ. (επιμ.), Η Βυζαντινή Μικρά Ασία (6ος-12ος αιώνας) (Διεθνή Συμπόσια 6, Αθήνα 1998), σελ. 46, ως τουρμάρχη Χαρσιανού. 25. Ο Treadgold, W. T., The Byzantine Revival 780-842 (Stanford 1988), σελ. 304-305, εκτιμά ότι, πέρα από την άλωση του Αμορίου, η εκστρατεία του 838 δεν επέφερε περισσότερες απώλειες στους Βυζαντινούς από ό,τι μια συνηθισμένη αραβική επιδρομή. Θεωρεί επίσης ότι οι επιτυχίες των Αράβων δεν παραπέμπουν οπωσδήποτε σε αδυναμία του βυζαντινού στρατού, καθώς η ήττα οφειλόταν κατά πολύ και σε τυχαία περιστατικά (π.χ. ακόμα και για την άλωση του Αμορίου ευθύνεται κατά βάση το ρήγμα στο τείχος του Αμορίου). Δημιουργήθηκε στις 21/5/2017 Σελίδα 4/9

26. Την απαλλαγή από την αραβική απειλή έδωσαν πάντως τα εσωτερικά προβλήματα που αντιμετώπισε το χαλιφάτο μετά το θάνατο του αλ- Μουτασίμ το 842. Βιβλιογραφία : Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973 Ostrogorsky G., Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, 1-3, Αθήνα 1989, Παναγόπουλος, I. (μτφρ.) Belke K., Mersich N., Paphlagonien und Honorias, Wien 1996, Tabula Imperii Byzantini 9 Kaegi W.E., "Some reconsiderations on the themes (7th-9th centuries)", Jahrbuch der österreichischen byzantinischen Gesellschaft, 16, 1967, 39-53 Hild F., Restle M., Kappadokien. Kappadokia, Charsianon, Sebasteia und Lykandos, Wien 1981, TIB 2 Belke K., Restle M., Galatien und Lykaonien, Wien 1984, TIB 4 Χριστοφιλοπούλου Α., Βυζαντινή Ιστορία 2:1, Θεσσαλονίκη 1993 Vasiliev A.A., Byzance et les Arabes 1: La dynastie d Amorium (820-867), Bruxelles 1968, Corpus Bruxellense Historiae Byzantinae 1, Grégoire, H. Canard, M. (trans.) Άμαντος Κ., Ιστορία του βυζαντινού κράτους 1, Αθήνα 1963 Jenkins R.J.H., Byzantium: The Imperial Centuries (AD 610-1071), London 1966 Rékaya M., "Mise au point sur Théophobe et l alliance de Babek avec Théophile (833/834-839/840)", Byzantion, 44, 1974, 43-67 Rosser J., "Theophilus Khurramite Policy and its Finale: The Revolt of Theophobus Persian Troops in 838", Βυζαντινά, 6, 1974, 263-271 Treadgold W.T., The Byzantine Revival 780-842, Stanford California 1988 Cheynet J.-C., "Théophile, Théophobe et les Perses", Λαμπάκης Σ. (επιμ.), Η Βυζαντινή Μικρά Ασία (6ος- 12ος αι.), ΙΒΕ/EIE - Κέντρο για Μελέτη Ελληνισμού Σπύρος Βρυώνης, Αθήνα 1998, Διεθνή Συμπόσια 6, 39-50 Haldon J.F., The Byzantine Wars, Stroud 2001 Συμεών Μάγιστρος, Χρονικόν, Wahlgren, S. (ed.), Symeonis Magistri et Logothetae Chronicon, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 44:1, Berlin New York 2006 Συνεχισταί Θεοφάνους, Χρονογραφία συγγραφείσα εκ προστάγματος Κωνσταντίνου του φιλοχρίστου και πορφυρογεννήτου δεσπότου, Bekker, I. (ed.), Theophanes Continuatus, Joannes Cameniata, Symeon Magister, Georgius Monachus, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1838 Ιωσήφ Γενέσιος, Βασιλείαι, Lesmüller-Werner, Α. Thurn, Ι. (eds), Iosephi Genesii Regum Libri Δημιουργήθηκε στις 21/5/2017 Σελίδα 5/9

Quattuor, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 14, Berlin New York 1978 Συνεχιστής Γεωργίου Μοναχού, Βίοι των νέων βασιλέων, Bekker, I. (ed.), Theophanes Continuatus, Joannes Cameniata, Symeon Magister, Georgius Monachus, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1838 Al-Tabari, Ta'rikh al-rusul wa-l-muluk, Barth, J. et al. (eds), Leiden 1879-1901 Δικτυογραφία : Ninth-century Byzantine Army http://www.deremilitari.org/resources/pdfs/treadgold.pdf Γλωσσάριo : δομέστικος των σχολών, ο Διοικητής του τάγματος των σχολών. Ο πρώτος γνωστός αξιωματούχος εμφανίστηκε το 767/768. Το 10ο αιώνα απέκτησε μεγάλη δύναμη στο στρατό των θεμάτων. Κατά τα μέσα του 10ου αιώνα το αξίωμα του δομέστικου των σχολών χωρίστηκε σε δύο: στο δομέστικο των σχολών της Ανατολής και στο δομέστικο των σχολών της Δύσης, τον ανώτατο δηλαδή στρατιωτικό διοικητή του στρατού των ανατολικών και των δυτικών επαρχιών αντίστοιχα. εμίρης, ο Αραβικός τίτλος (amir = αρχηγός) ο οποίος δηλώνει το στρατιωτικό αρχηγό μιας περιοχής (του εμιράτου). Την Πρώιμη Ισλαμική περίοδο αποδιδόταν σε αρχηγούς στρατευμάτων, ενώ αργότερα και σε πρόσωπα με διοικητικές και οικονομικές αρμοδιότητες. Την περίοδο της κυριαρχίας των Σελτζούκων δινόταν σε στρατιωτικούς αξιωματικούς και νεαρούς πρίγκιπες. Στα τέλη του 13ου και κατά τη διάρκεια του 14ου αιώνα αποδιδόταν σε Τουρκομάνους ηγεμόνες μικρότερων κρατιδίων που διαδέχθηκαν το σουλτανάτο του Ικονίου. στρατηγός, ο Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο τα καθήκοντα του στρατηγού ήταν πολιτικά. Στη Μέση Βυζαντινή περίοδο ο στρατηγός ήταν αξιωματούχος επικεφαλής του θέματος (στρατός και περιοχή δικαιοδοσίας) συγκέντρωνε στα χέρια του τόσο στρατιωτική όσο και πολιτική εξουσία. Κατά την Ύστερη Βυζαντινή περίοδο περιορίστηκε στο στρατιωτικό ρόλο του. τάγματα, τα Κατά τη Μέση Βυζαντινή περίοδο ήταν οι στρατιωτικές μονάδες που στάθμευαν στην Κωνσταντινούπολη και τα περίχωρά της. Τα κυριότερα ήταν των Σχολών, των Εξκουβιτών (προερχόμενα από αντίστοιχες μονάδες της Πρώιμης Βυζαντινής περιόδου και συγκροτημένα σε αυτοκρατορική φρουρά και κεντρικό στρατό κρούσης από τον Κωνσταντίνο Ε ), της Βίγλας (ιδρύθηκε από την Ειρήνη την Αθηναία) και των Ικανάτων (ιδρύθηκε από το Νικηφόρο Α ). Κατά την Ύστερη Βυζαντινή περίοδο τα τάγματα τα συγκροτούσαν κατά κανόνα μισθοφόροι με επικεφαλής τον άρχοντα, δηλαδή αξιωματικό επιφορτισμένο με κάποιο από τα ανώτατα στρατιωτικά αξιώματα. χαλίφης, ο O ανώτατος θρησκευτικός και πολιτικός αρχηγός των μουσουλμάνων, θεωρούμενος διάδοχος του Mωάμεθ (αραβ. khalifa = τοποτηρητής). Ήταν ο επικεφαλής του χαλιφάτου, του θρησκευτικού κράτους των Αράβων. Πηγές Συμεών Μάγιστρος, Χρονικόν, επιμ. S. Wahlgren, Symeonis Magistri et Logothetae Chronicon (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 44/1, Berlin New York 2006), σελ. 226.225 227.248. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, επιμ. I. Thurn, Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973), σελ. 74.24 79.49. Παραθέματα Περιγραφή της εκστρατείας του 838 σε βυζαντινό χρονικό γεγονότος δὲ τοῦ βασιλέως εἰς πρόκενσον ἐν τῷ Βρύᾳ ἦλθεν αὐτῷ μήνυμα παρὰ τοῦ στρατηγοῦ τῶν Ἀνατολικῶν, ὡς ὁ πρωτοσύμβουλος ἐξελθὼν μετὰ πλήθους ἐκπορθῆσαι ἀπέρχεται τὸ Ἀμόριον. ὁ δὲ τὰ νενομισμένα τῷ τε στρατῷ καὶ τοῖς ἄρχουσι ποιήσας συντόμως μέχρι Καππαδοκίας ἐξήλασεν. ὁ δὲ ἀμερμουμνῆς ἀποχωρίσας πεντήκοντα χιλιάδας λαοῦ καὶ τὸν Σουδεῆ, Δημιουργήθηκε στις 21/5/2017 Σελίδα 6/9

ὀνομαστότατον ἐπὶ τοῖς Ἀγαρηνοῖς ὄντα ἐπί τε ἀνδρείᾳ καὶ φρονήσει, δοὺς αὐτοῖς κεφαλὴν ἀπέστειλε κατὰ τοῦ βασιλέως. συμβαλόντων δὲ πόλεμον ἡττηθεὶς ὁ βασιλεὺς ἔφυγεν καὶ μετ αἰσχύνης ὑπέστρεψε μόλις διασωθείς. ὁ δὲ ἀμερμουμνῆς ἀπελθὼν μετὰ δυνάμεως πολλῆς περιεχαράκωσε τὸ Ἀμόριον καὶ πολέμους πολλοὺς ποιήσας οὐκ ἴσχυσεν αὐτὸ ἐκπορθῆσαι, γενναίως καὶ σταθερῶς ἀγωνιζομένων τῶν ἔνδοθεν. μαθητὴς δέ τις Λέοντος τοῦ φιλοσόφου ἦν ἐν τῷ κάστρῳ, καὶ βουληθέντος ὑποχωρῆσαι τοῦ αμερμουμνῆ διά τινος ἐμήνυσεν ὁ αὐτὸς ἀστρονόμος, ὅτι εἰ προσκαρτερήσεις δύο ἡμέρας τῷ κάστρῳ, ἐκπορθεὶς ἡμᾶς ὃ καὶ γέγονεν προεδόθη γὰρ ὑπό τε τοῦ λεγομένου Βοϊδίτζη και τοῦ Μανικοφάγου. κατεσχέθησαν δὲ τῶν ὀνομαστῶν ἄνδρες οὐκ ἀγεννεῖς, ἀπελθόντες ἐν Συρίᾳ αἰχμάλωτοι Θεόφιλος ὁ πατρίκιος, καὶ στρατηγοὶ ὅ τε Μελισσηνὸς καὶ ὁ Ἀέτιος καὶ Θεόδωρος πρωτοσπαθάριος, εὐνοῦχος, ὁ Κρατερός, καὶ Κάλλιστος τουρμάρχης καὶ Κωνσταντῖνος δρουγγάριος καὶ Βασόης ὁ δρομεὺς καί τινες ἄρχοντες τῶν ταγμάτων, οἳ παρὰ τοῦ πρωτοσυμβούλου ἀναγκασθέντες ἀρνήσασθαι τὴν αὐτῶν πίστιν καὶ τοῦτο μὴ πεισθέντες ξίφει τὰς ἑαυτῶν κεφαλὰς ἀπετμήθησαν, ἀντὶ τῆς προσκαίρου ζωῆς τὴν αἰώνιον ἀγαπήσαντες. Συμεών Μάγιστρος, Χρονικόν, επιμ. S. Wahlgren, Symeonis Magistri et Logothetae Chronicon (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 44/1, Berlin New York 2006), σελ. 226.225 227.248. Ο Βυζαντινός ιστορικός Ιωάννης Σκυλίτζης περιγράφει την αραβική εκστρατεία του 838 ὁ δ ἀμερμουμνῆς τοσοῦτον ἐτρώθη τὴν ψυχὴν ἐπὶ τῇ καταλήψει τῆς ἐκπορθηθείσης πατρίδος αὐτοῦ, ὡς πανταχοῦ θεσπίσαι πᾶσαν ἡλικίαν ἔκ τε Βαβυλῶνος καὶ Φοινίκης καὶ Παλαιστίνης καὶ Συρίας, ἔτι δὲ καὶ τῆς πορρωτέρω Λιβύης ἀθροίζεσθαι. πάντα δὲ τὸν στρατευόμενον γράφειν ἐπὶ τῆς οἰκείας ἀσπίδος Ἀμώριον, τὴν κατ αὐτοῦ ὁρμὴν αἰνιττόμενος. συνήχθη γοῦν αὐτῷ πᾶς ὁ στρατὸς ἀνὰ τὴν Ταρσόν. ἐπεξῄει δὲ καὶ ὁ Θεόφιλος κατὰ τὸ Δορύλαιον, τριῶν ἡμερῶν ὁδὸν Ἀμωρίου ἀπέχον. πολλῶν οὖν συμβουλευόντων μετοικίσαι τὸν ἐν Ἀμωρίῳ οἰκοῦντα λαὸν καὶ ὑπενδοῦναι τῇ ἀσχέτῳ φορᾷ τῶν Σαρακηνῶν, τοῦτο μὲν ἄδοξον ἐδόκει τῷ Θεοφίλῳ καὶ ἄνανδρον, καλὸν δὲ καὶ πρὸς ἀνδρείαν εὔοδον τὸ μᾶλλον ἐποχυρῶσαι αὐτὸ καὶ στρατηγοῦ γενναίου διασῶσαι βουλαῖς. ἐξαπέστειλε γοῦν Ἀέτιον τὸν πατρίκιον καὶ τῶν Ἀνατολικῶν στρατηγόν, δοὺς αὐτῷ καὶ χεῖρα ἀρκοῦσαν εἰς ἀποτροπὴν τῶν ἐχθρῶν. ἐδίδου δὲ καὶ ἡγεμόνας τοῦ λαοῦ τοὺς μετὰ βραχὺ μαρτυρήσαντας, Θεόδωρον τὸν Κρατερὸν καὶ Θεόφιλον καὶ τὸν Βαβούτζικον καὶ τοὺς λοιπούς, οἵτινες οὐ μόνον τοῦ πεμφθέντος τότε λαοῦ, ἀλλὰ καὶ τῆς φάλαγγος τῶν τεσσαρακονταδύο μαρτύρων γεγόνασιν ἀρχηγοί. ὡς δὲ κατὰ τὴν Ταρσὸν ἐπέστη μετὰ παντὸς τοῦ λαοῦ ὁ τῶν Σαρακηνῶν ἡγεμών, βουλευσάμενος μετὰ τῶν συνόντων αὐτῷ καὶ μαντευσάμενος δέον ἔκρινε, μὴ εὐθέως χωρεῖν πρὸς Ἀμώριον, ἀποπειράσασθαι δὲ πρότερον τῆς τοῦ βασιλέως δυνάμεως διὰ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ, μέρος λαβόντος <τοῦ στρατοῦ>, τοῦτο λογισάμενος, ὡς εἰ περιγένηται τοῦ βασιλέως οὗτος, ἕψεται πάντως ἡ νίκη καὶ τῷ πατρί, εἰ δὲ μή, βέλτιον ἡσυχάζειν. ταῦτα βουλευσάμενός τε καὶ κρίνας ἐξέπεμψε τὸν υἱόν, λαβόντα μεθ ἑαυτοῦ καὶ Ἄμερα τὸν τηνικαῦτα διέποντα τὴν Μελιτηνὴν καὶ Τούρκους ὡσεὶ χιλιάδας δέκα καὶ πᾶσαν τὴν ἐξ Ἀρμενίων στρατιὰν καὶ τὸν ἄρχοντα τῶν ἀρχόντων. ὃς κατὰ τὸν λεγόμενον Δαζιμῶνα γενόμενος παρεμβολὴν ἐπήξατο. ἀπῄει γοῦν καὶ ὁ Θεόφιλος κατ αὐτοῦ στρατόπεδον ἐπαγόμενος οὐκ ἀγεννές, ἔκ τε Περσῶν καὶ τῶν δυτικῶν καὶ τῶν πρὸς ἀνίσχοντα ἥλιον συνιστάμενον. γενόμενος δὲ κατὰ τὸν οὕτω καλούμενον χῶρον Ἀνζῆν ἐπεθύμει κατασκοπεῦσαι πρὸ τοῦ πολέμου καὶ τῆς προσβολῆς τὸ τῶν ἐναντίων ἄθροισμα. εἴς τινα δὲ ὑψηλοτάτην περιωπὴν ὑπὸ τοῦ δομεστίκου τῶν σχολῶν ἀνενεχθεὶς Μανουὴλ κατεσκόπει τὸ πλῆθος τῶν ἐναντίων καί πως ἐκ στοχασμοῦ βαρύτερον ἐδόκει τὸ τῶν Σαρακηνῶν πλῆθος. ἀλλ ὁ Μανουὴλ «μὴ πρὸς τὸ πλῆθος, ὦ βασιλεῦ, ἀπόβλεπε, πρὸς δὲ τὸν ἐκ τῶν δοράτων καλαμῶνα τῶν ἀμφοτέρων.» ἐπεὶ δὲ ἰσχυρότερος ἐδόκει ὁ τῶν ἐναντίων στρατός, ἐβουλεύετο, ὅπως ἂν αὐτοῖς ἐπίθηται μετὰ δόλου. ὁ μὲν οὖν Μανουὴλ ἅμα τῷ Θεοφόβῳ νυκτὸς ἐπιθέσθαι τούτοις παρῄνει, οἱ δ ἄλλοι τῶν στρατηγῶν ἡμέρας τὴν συμβολὴν γενέσθαι προέτρεπον, οἷς ἐπέπειστο καὶ ὁ βασιλεύς. ταύτης δὲ ἐπικρατεστέρας γενομένης τῆς γνώμης, ὡς ἤδη ἡ ἡμέρα ἐπέλαμπε, μάχη συρρήγνυται φοβερά. καὶ τῶν βασιλικῶν ταγμάτων ἐκθύμως ἀγωνισαμένων οἱ Ἰσμαηλῖται ἐνέκλιναν εἰς φυγήν. τῶν δὲ Τούρκων ἐπιμόνῳ χρωμένων τῇ τοξείᾳ, καὶ τὸ καταδιῶκον τῶν Ρωμαίων ἀνακεκρουκότων, παλίντροπον συνέβη γενέσθαι τὴν μάχην. μὴ δυνάμενοι γὰρ οἱ Ρωμαίοι τὰ Τούρκων φέρειν τοξεύματα τῷ βάλλεσθαι καρτερῶς νῶτα δόντες τὸν βασιλέα κατέλιπον. οὐ μὴν οἱ τῶν ταγμάτων ἔξαρχοι, οὐδ οἱ Πέρσαι τοῦτο δρᾶσαι ἠνέσχοντο, ἀλλὰ περιστάντες τὸν βασιλέα εὐρώστως σῴζειν ἠπείγοντο. καὶ κἂν ἀπώλοντο πανδημεί, εἰ μὴ νὺξ ἐπῆλθε καὶ βραχὺς ἐξ οὐρανοῦ κατενεχθεὶς ὑετὸς τὰς μὲν νευρὰς τῶν τόξων χαλαρὰς εἰργάσατο, τοῖς δὲ Ρωμαίοις ἄνεσιν τὴν ἐκ τῶν βελῶν περιεποίησε καὶ σωτηρίας ἐνέδωσεν ἀφορμάς. βαθείας δὲ νυκτὸς γενομένης, ὡς ἠσχόλητο περὶ τὰς φυλακὰς ὁ Μανουήλ, γλώττῃ πως ᾔσθετο τῇ Σαρακηνῶν τοὺς Πέρσας τοῖς Σαρακηνοῖς σπενδομένους καὶ τὸ στράτευμα τῶν Ρωμαίων προδοῦναι καὶ πρὸς τὴν ἐνεγκοῦσαν παλινδρομῆσαι. δῆλα γοῦν εὐθὺς ταῦτα ποιεὶ τῷ βασιλεῖ καὶ σῴζειν ἑαυτὸν μετὰ τῶν λογάδων ἠξίου, καὶ μὴ περιμένειν τὴν ἅλωσιν. τοῦ δὲ βασιλέως «καὶ πῶς τοῦτο ἔσεται» ἐπερωτήσαντος, «τῶν δι ἐμὲ προσμεινάντων ἀπολομένων;» ὑπολαβὼν ὁ Μανουὴλ «σοὶ μόνον ἔστω, βασιλεῦ;» ἔφη, «τὸ σῴζεσθαι ἐκ θεοῦ, οὗτοι δὲ ταχέως τὰ κατ αὐτοὺς διοικήσουσιν.» ὀψὲ γοῦν κατὰ τὸ περίορθρον τοῦ βασιλέως φυγῇ χρησαμένου καὶ πρὸς τὸ λεγόμενον Χιλιόκωμον διασωθέντος οἱ λειποτάκται ὑπήντων αὐτῷ καὶ ἀναξίους ἑαυτοὺς ἔφασκον τῆς ζωῆς, βασιλέα ἐν πολέμῳ καταπροέντες, καὶ ἅμα τοῖς ἑαυτῶν ἐγυμνοῦντο ξίφεσιν. ἀλλ ὁ Θεόφιλος τῷ θεάματι τρωθεὶς τὴν ψυχήν, «εἰ Δημιουργήθηκε στις 21/5/2017 Σελίδα 7/9

ἐγώ», φησί, «σέσῳσμαι ἐκ θεοῦ, σώθητε καὶ ὑμεῖς.» αὕτη ἡ τῶν Περσῶν πρὸς τοὺς ἐξ Ἄγαρ κοινολογία τοῖς Θεοφόβου ἐχθροῖς καὶ θάνατον αὐτοῦ ψηφιζομένοις δευτέρα τις γέγονεν αἰτία καὶ ἀφορμὴ εὔκαιρος εἰς διαβολήν. τῷ δ ἀμερμουμνῇ ἀκηκοότι τὴν νίκην ἔδοξε μὴ μέλλειν, ἀλλ ἀπιέναι πρὸς τὸ Ἀμώριον. ἀγείρας οὖν τό τε οἰκεῖον στράτευμα, καὶ τῷ υἱῷ ἐπιστείλας παραπλησίως ποιεῖν, εἴχετο τῆς ὁδοῦ. ἑνωθέντων οὖν τῶν στρατευμάτων χάραξ τε ἐπήγνυτο ὀχυρὸς καὶ ἡ πόλις τάφρῳ βαθείᾳ ἐστεφανοῦτο καὶ ἡ πολιορκία ἔμπρακτος καὶ ἐνεργὸς ἐγίνετο, τῶν μὲν Τούρκων ἐπιμόνοις καὶ συνεχέσι χρωμένων τοξεύμασι, τῶν δὲ Σαρακηνῶν τὰς ἑλεπόλεις προσαγόντων τοῖς τείχεσι, τῶν δ ἔνδον τοῦ τείχους ἐναπειλημμένων Ρωμαίων εὐψύχως καὶ ἡρωϊκῶς ἀγωνιζομένων καὶ τὰ τῆς πολιορκίας ἀποκρουομένων εὐπετῶς ὄργανα. ἡ μὲν οὖν πολιορκία τῆς πόλεως ἐκ διαδοχῆς ἐνηργεῖτο καὶ συνεχὴς ἦν καὶ ἀδιάκοπος, Θεόφιλος δὲ ἐκ τῆς τροπῆς μόλις διαφυγῶν καὶ πρὸς τῷ Δορυλαίῳ γενόμενος ἐκεῖσε προσεκαρτέρει, τὴν ἔκβασιν ἐκδεχόμενος. ἀπεπειρᾶτο τῆς τοῦ ἀμερμουμνῆ γνώμης, εἴ πως δυνηθείη τοῦτον μεταστῆσαι τῆς πολιορκίας. ἐκπέμπονται οὖν πρεσβευταὶ μετὰ δώρων τιμίων καὶ ὑποσχέσεων οὐκ ὀλίγων τοῦτον ἐκδυσωπήσοντες, οἳ δὴ καὶ τὸ στρατόπεδον καταλαβόντες τῶν Σαρακηνῶν καὶ εἰς ὄψιν τῷ ἄρχοντι καταστάντες τὰ παρὰ τοῦ βασιλέως μηνυθέντα παρίστων. ὁ δὲ θυμῷ κατεχόμενος ἀσχέτῳ διὰ τὴν τῆς πατρίδος ἅλωσιν τὸν μὲν βασιλέα τῆς δειλίας κατεκερτόμει, ἐξουθένει δὲ καὶ τὴν πρεσβείαν καὶ ἐκωμῴδει καὶ τοὺς πρεσβευτὰς ἐν δεσμοῖς κατεῖχε, περιμένων τὴν τῆς πράξεως ἔκβασιν. τὴν δὲ πολιορκίαν ἐπὶ πλέον ἐπέτεινεν εἰς πολλὰ μέρη διελὼν τὸν στρατὸν καὶ ἐκ διαδοχῆς τὰς προσβολὰς ποιούμενος, ἵνα τῷ πλήθει καὶ τῇ ἀκμαιότητι τῶν ὑπαλλατομένων ἀποκαμόντες οἱ ἔνδον καὶ πρὸς τοὺς πόνους ἀπειρηκότες ἐνδώσουσι. καρτερῶς δὲ καὶ τῶν ἔνδον ἀμυνομένων ἄπρακτοι αἱ ἐπιχειρήσεις τῆς πολιορκίας ἐγίνοντο. καὶ κἂν διέφυγεν ἡ πόλις τὴν ἅλωσιν, εἰ μή τις τῶν εἴσω δώροις ὑποκλαπεὶς καὶ τὴν τῶν Χριστιανῶν ἐξομοσάμενος πίστιν, διά τινα φιλονικείαν εἰς τοσοῦτον κίνδυνον ὀλισθήσας, προδοσίᾳ προὔδωκε τὴν πατρίδα. Βοϊδίτζης κλῆσις τῷ ἀνδρί. οὗτος γὰρ λάθρᾳ τοῖς Σαρακηνοῖς ἐντυχών, καὶ ἔνθα τὸ τεῖχος εὐέφοδον ἦν ποιεῖσθαι τὰς προσβολὰς ὑποθέμενος, αἴτιος γέγονε τοῦ τὴν πόλιν ἁλῶναι. ἧς δὴ πολέμου νόμῳ ληφθείσης ποῖος ἱκανὸς λόγος ἐξειπεῖν τὸ πλῆθος τῶν ἀναιρεθέντων καὶ τῶν αἰχμαλωτισθέντων; θυμῷ γὰρ βαλλόμενοι οἱ Σαρακηνοὶ διὰ τὸ πολλοὺς τῶν ἐπιφανῶν κατὰ τὸν καιρὸν τῆς πολιορκίας ἀναιρεθῆναι οὐδένα οἶκτον τῶν προστυχόντων ἐλάμβανον, ἀλλ ἀνῃροῦντο μὲν ἄνδρες, ἤγοντο δὲ γυναῖκες σὺν μειρακίοις καὶ νεανίσκοις, ἐπυρπολοῦντο τὰ κάλλιστα τῶν οἰκημάτων, καὶ ἐν οὐ μακρῷ τῷ χρόνῳ ἡ τῶν ἑῴων πόλεων διαπρεπεστέρα ἐκλελειμμένον ἐδείκνυτο ἐρείπιον. ἤγοντο δὲ ζωγρίαι καὶ οἱ τῶν στρατευμάτων ἐξάρχοντες, Κάλλιστός τε καὶ Κωνσταντῖνος καὶ Θεόδωρος ὁ Κρατερὸς οἱ πατρίκιοι καὶ ἄλλοι πλεῖστοι τῶν ἐν στρατηγίαις διαφανῶν, μεγίστοις ἐμπρέποντες ἀξιώμασιν. οὕτω δὲ χειρωθείσης τῆς πόλεως τοὺς πρέσβεις ὁ τῶν Σαρακηνῶν ἀρχηγὸς τῶν πραχθέντων ἕκαστον ἐπισκοπῆσαι ἐγκελευσάμενος, ὥσπερ τις ἐντρυφῶν καὶ ἐνευωχούμενος τοῖς πραχθεῖσιν, αὐταγγέλους τῆς συμφορᾶς ἐκπέμπει τῷ βασιλεῖ. οὓς πάλιν ἐκεῖνος πρὸς τὸν ἀμερμουμνῆν ἐξαπέστειλεν, ἀποδοθῆναί οἱ ζητῶν τούς τε ληφθέντας διαφανεῖς ἄνδρας ἐν τῇ πολιορκίᾳ καὶ τοὺς κατὰ γένος αὐτῷ προσήκοντας καὶ τοὺς λοιποὺς αἰχμαλώτους, εἴκοσιν ἐπὶ τέτταρσι κεντηνάρια δώσειν ὑπισχνούμενος ὑπὲρ λύτρων αὐτῶν. ὁ δὲ τὴν πρεσβείαν δεξάμενος πάλιν μεθ ὕβρεων τοὺς πρέσβεις ἀπέπεμψεν, ἀνόητος ἂν εἶναι εἰπών, εἰ χίλια καταναλώσας κεντηνάρια ἐπὶ συλλογῇ τοῦ οἰκείου στρατοῦ τοσούτων ἀποδώσει τοὺς ἡλωκότας κεντηναρίων. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, επιμ. I. Thurn, Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973), σελ. 74.24 79.49. Χρονολόγιο Μάρτιος Απρίλιος 837: Εκστρατεία του αυτοκράτορα Θεοφίλου εναντίον των Αράβων Σεπτέμβριος 837: Καταστολή της επανάστασης του Μπάμπακ από τους Άραβες 5 Απριλίου 838: Έναρξη της εκστρατείας του χαλίφη αλ Μουτασίμ αρχές Ιουνίου 838: Αναχώρηση του αυτοκράτορα Θεοφίλου από την Κωνσταντινούπολη 19 Ιουνίου 838: Εισβολή αραβικού στρατεύματος υπό τον Άραβα στρατηγό Ασίνας στη δυτική Καππαδοκία 21 Ιουνίου 838: Εισβολή αραβικού στρατεύματος υπό τον χαλίφη αλ Μουτασίμ στη δυτική Καππαδοκία 22 Ιουλίου 838: Μάχη στον Δαζιμώνα και ήττα των Βυζαντινών από τους Άραβες 26 Ιουλίου 838 περίπου: Κατάληψη και λεηλασία της Άγκυρας από τους Άραβες Δημιουργήθηκε στις 21/5/2017 Σελίδα 8/9

1 Αυγούστου 838: Έναρξη της πολιορκίας του Αμορίου από τους Άραβες 12 ή 13 ή 15 Αυγούστου 838: Άλωση του Αμορίου από τους Άραβες δεύτερο ήμισυ Αυγούστου 838: Αποχώρηση των Αράβων από τα βυζαντινά εδάφη 6 Μαρτίου 846: Μαρτύριο σαράντα δύο αιχμαλώτων του Αμορίου Δημιουργήθηκε στις 21/5/2017 Σελίδα 9/9