Δημήτριος Μ. Κοντογεώργης Σχεδιάγραμμα μαθήματος Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων/Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας. Τομέας Αρχαίας και Μεσαιωνικής Ιστορίας Κωδικός μαθήματος: ΙΒΑ 306 Ιστορία της Ανατολικής και Νοτιο-Ανατολικής Ευρώπης, 17 ος -19 ος αιώνας Εβδομάδα 1: Εισαγωγικό μάθημα. Εισαγωγή στη θεματική του μαθήματος: Ιστορία της Ανατολικής και Νοτιο-Ανατολικής Ευρώπης (17 ος -19 ος αιώνας). Γεωγραφικά χαρακτηριστικά της χερσονήσου του Αίμου και της Ανατολικής Ευρώπης. Διερεύνηση των όρων Νοτιοανατολική Ευρώπη, Βαλκάνια, Ευρασία, Ανατολική Ευρώπη. Εβδομάδα 2: Η Πολωνο-Λιθουανική Κοινοπολιτεία κατά τον 17 ο αιώνα: Πολιτικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά μίας αριστοκρατικής «δημοκρατίας». Τα δομικά χαρακτηριστικά της Πολωνο-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας (Rzeczpospolita Polska) μετά την ένωση του Βασιλείου της Πολωνίας και του Μεγάλου Δουκάτου της Λιθουανίας το 1569. Η κυριαρχία του στρώματος των ευγενών και η αδυναμία του βασιλικού θεσμού. Η ενίσχυση της μεγάλης γεωργικής ιδιοκτησίας εις βάρος των πόλεων. Η δυναμική επέκτασή της προς Ανατολάς (προς τα εδάφη της Μοσχοβίας) στις αρχές του 17 ου αιώνα και η εξέγερση των Κοζάκων στην Ουκρανία (1648-1657). Εβδομάδα 3: Από τη Μοσχοβία στη Ρωσική Αυτοκρατορία. Πολιτική και κοινωνική συγκρότηση της Τσαρικής Ρωσίας (17 ος -αρχές 18 ου αιώνα). Η διαμόρφωση των κύριων χαρακτηριστικών του ρωσικού κράτους και της κοινωνίας Η ανάδυση της νέας δυναστείας (των Ρομανώφ), η συγκρότηση νέων διοικητικών θεσμών και η σχέση βογιάρων, αστικών στρωμάτων και Τσάρων. Η επέκταση και ισχυροποίηση της δουλοπαροικίας και της αγροτικής κοινότητας (mir) και οι αντιδράσεις των αγροτικών στρωμάτων (επανάσταση του Στένκα Ραζίν). Η επέκταση του ρωσικού κράτους προς το νότο (Ουκρανία, Καύκασος).
Εβδομάδα 4: Θρησκευτικές ταυτότητες και διαμάχες στην Ανατολική Ευρώπη (τέλη 16 ου -αρχές 18 ου αιώνα). Μεταξύ Μεταρρύθμισης-Αντιμεταρρύθμισης και Ορθοδοξίας Η Ορθόδοξη εκκλησία σε Οθωμανική Αυτοκρατορία και Ανατολική Ευρώπη (Πολωνο- Λιθουανική Κοινοπολιτεία και Ρωσικό κράτος) τον 17 ο αιώνα. Οι προκλήσεις της Μεταρρύθμισης (ιδίως στην Τρανσυλβανία) και της Αντιμεταρρύθμισης (δράση των Ιησουϊτών στα Βαλκάνια). Η Ένωση του Μπρεστ (1595-1596) και η συγκρότηση της ελληνοκαθολικής (ουνιτικής) εκκλησίας στην Πολωνία/Ουκρανία. Το σχίσμα του 17 ου αιώνα (Ρασκόλ) και η πρόσληψη «δυτικών» πολιτισμικών στοιχείων την περίοδο του τσάρου Αλεξίου (1645-1676). Ο θρησκευτικός «ουμανισμός» στο χώρο του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Εβδομάδα 5: Μεταξύ επέκτασης και ανάσχεσης. Διπλωματία και πόλεμος στη βαλκανική οθωμανική πολιτική του 17 ου αιώνα. Στόχοι και όρια της οθωμανικής πολιτικής στη Βαλκανική Χερσόνησο, την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη την περίοδο των Κιοπρολιού. Ο ανταγωνισμός με την Αψβουργική Μοναρχία και ο Αυστρο-οθωμανικός πόλεμος (1683-1697). Η συνθήκη του Κάρλοβιτς (1699) και η απώλεια για την Υψηλή Πύλη της Ουγγαρίας. Η ιδιότυπη σχέση Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και Χανάτου της Κριμαίας στην Ανατολική Ευρώπη. Εβδομάδα 6: Ο ρωσικός 18 ος αιώνας-εποχή μεταρρυθμίσεων και αλλαγών. Το ριζοσπαστικό μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του Μεγάλου Πέτρου, τσάρου της Ρωσίας (1682-1725). Οι κύριοι άξονες του (διοίκηση, θρησκεία, πολιτισμικές αλλαγές). Οι μεταρρυθμίσεις της τσαρίνας Μεγάλης Αικατερίνης (1762-1796). Ο Διαφωτισμός στη Ρωσική Αυτοκρατορία και η συγκρότηση του στρώματος της ιντελιγκέντσιας. Εβδομάδα 7: Ο οθωμανικός 18 ος αιώνας. Κοινωνικές αλλαγές και πολιτικές αναπροσαρμογές. Η πορεία από το κλασσικό οθωμανικό σύστημα των τιμαρίων στο τσιφλίκια. Η αποδυνάμωση της κεντρικής εξουσίας και ανάδυση των τοπικών αγιάνηδων (Αλή Πασάς Ιωαννίνων, Πασβάνογλου Βιδινίου). Η περίοδος της «αναρχίας» στις βουλγαρικές επαρχίες κατά τον ύστερο 18 ο αιώνα-αρχές 19 ου αιώνα. Εβδομάδα 8: Συνεργασία και αντιπαράθεση. Η Νοτιοανατολική Ευρώπη στην πολιτική της Αψβουργικής Μοναρχίας και της Ρωσικής Αυτοκρατορίας.
Η θέση των Βαλκανίων στην εξωτερική πολιτική της Αψβουργικής Μοναρχίας κατά τον 18 ο αιώνα. Η επέκταση της Μοναρχίας στη Βόρεια Βαλκανική (Συνθήκη του Πασσάροβιτς, 1718 και του Βελιγραδίου, 1739). Η αύξηση της ρωσικής επιρροής στη Νοτιοανατολική Ευρώπη από την εποχή του Μεγάλου Πέτρου. Οι ρωσοτουρκικοί πόλεμοι επί Μεγάλης Αικατερίνης (1762-1796) και Αλεξάνδρου Α (1801-1825). Εβδομάδα 9: Απόηχοι και αντιδράσεις. Η Γαλλική Επανάσταση και η Ανατολική Ευρώπη. Η Τσαρική Ρωσία κατά τον 19 ο αιώνα και οι «ιδεολογικές» απειλές. Η Γαλλική Επανάσταση και η περίοδος του Ναπολέοντα. Η επίδρασή τους στην εσωτερική πολιτική ζωή και ιδεολογική κίνηση στη Ρωσική Αυτοκρατορία: Η ανάδυση των φιλελεύθερων και εθνικιστικών κινημάτων του 19 ου αιώνα, όπως το κίνημα των Δεκεμβριστών στη Ρωσία (1825), οι πολωνικές επαναστάσεις (1830, 1862-1863), η ισχυροποίηση του ποπουλισμού και του σοσιαλισμού. Εβδομάδα 10: Απόηχοι και αντιδράσεις. Η Γαλλική Επανάσταση και η Νοτιοανατολική Ευρώπηη συγκρότηση εθνικών κρατών στη χερσόνησο των Βαλκανίων. Οι «απόηχοι» του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Οι διάφορες πτυχές του ελληνικού, σερβικού και ρουμανικού διαφωτισμού και το επαναστατικό όραμα του Ρήγα. Η Σερβική (1804) και η Ελληνική Επανάσταση (1821) και η συγκρότηση εθνικών κρατών. Η ανάδυση του Βουλγαρικού εθνικού κινήματος κατά το δεύτερο μισό του 19 ου αιώνα στο πλαίσιο του Τανζιμάτ και η αποκρυστάλλωση του χάρτη των Βαλκανίων στο συνέδριο του Βερολίνου (1878). Εβδομάδα 11: Η επέκταση του καπιταλισμού προς Ανατολάς. Η ενσωμάτωση της Ρωσικής Αυτοκρατορίας στο διεθνές εμπόριο (ανάπτυξη της καλλιέργειας των δημητριακών στη Νότια Ρωσία) και η «δυτική» διείσδυση στην Ανατολική Μεσόγειο και Βαλκανική Χερσόνησο. Η ανάπτυξη και τα όρια της γεωργίας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και η ξεχωριστή εξέλιξη της Ρουμανίας. Η κρίση του καθεστώτος της δουλοπαροικίας και η χειραφέτηση των χωρικών (1861) στη Ρωσία και Ρουμανία (1864). Η ανάπτυξη της βιοτεχνικής και βιομηχανικής παραγωγής σε Βαλκάνια και Ρωσία. Ομοιότητες και αποκλίσεις. Εβδομάδα 12: Αναπαραστάσεις Ρωσίας/Ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων. Η θεώρηση της Ρωσίας και της Ανατολικής Ευρώπης ως «άλλου»/βαρβαρικού/ξένου στο πλαίσιο της ανάδυσης και ισχυροποίησης της «ρωσοφοβίας». Η έννοια των Βαλκανίων και του «βαλκανισμού» μέσα στο πλαίσιο του οριενταλισμού και της μετα-αποικιακής θεώρησης.
Εβδομάδα 13: Επανάληψη Σύνοψη και επανάληψη των κυριότερων θεμάτων του μαθήματος. Κύρια βιβλιογραφία: Bushkovitch, Paul, Ιστορία της Ρωσίας, πολιτική, οικονομία, κοινωνία, θρησκεία, τέχνες και επιστήμες από τον 9 ο αιώνα έως την περεστρόικα, μετάφραση Θάλεια Σπανού, Αθήνα: εκδόσεις Αιώρα, 2016. Stavrianos, Lefter S., Τα Βαλκάνια από το 1453 και μετά, μετάφραση Ελένη Δελιβάνη, επιμέλεια Βασίλης Γούναρης, Θεσσαλονίκη: Βάνιας, 2007. Δευτερεύουσα βιβλιογραφία: Πολωνο-Λιθουανική Κοινοπολιτεία: Lukowski, Jerzy, A Concise History of Poland, Cambridge: Cambridge University Press, 200 Davies, Norman, Heart of Europe: The Past in Poland s Present, Oxford: Oxford University Press, 2001 Ρωσία/Ρωσική Αυτοκρατορία Hosking, Geoffrey, Russia: People and Empire, 1552-1917, Cambridge Mass: Harvard University Press, 1997 Lieven Dominic, Empire: The Russian Empire and its Rivals from the 16 th Century to the Present, London: Pimlico, 2002. Μαλιγκούδη, Γιάννα, Ιστορία της Ρωσίας, τ. 1-3, Θεσσαλονίκη: Βάνιας, 1992-1996. Malia, Martin, Russia under Western Eyes: From the Bronze Horseman to the Lenin Mausoleum, Cambridge Mass.: Harvard University Press, 1999. Βαλκάνια/Οθωμανική Αυτοκρατορία Quataert, Donald, Η Οθωμανική Αυτοκρατορία: Οι τελευταίοι αιώνες, 1700-1922, μετάφραση Μαρίνος Σαρηγιάννης, Αθήνα: εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2006. Sugar, Peter, Η Νοτιοανατολική Ευρώπη κάτω από την οθωμανική κυριαρχία, 1354-1804, τ.1-2, μετάφραση Παυλίνα Μπαλουξή, Αθήνα: εκδόσεις Σμίλη, 1994.
Todorova, Maria, Βαλκάνια, η δυτική φαντασίωση, μετάφραση Ιουλία Κολοβού, Θεσσαλονίκη: εκδόσεις Παρατηρητής, 2000. Για επιμέρους θέματα θα αναρτώνται και σχετικά άρθρα, ενώ για τις εργασίες θα δίνεται και ξεχωριστή βιβλιογραφία. Βοηθητικό Υλικό: Διαδικτυακοί τόποι: Encyclopedia of Ukraine: http://www.encyclopediaofukraine.com/ http://sourcebooks.fordham.edu/halsall/mod/modsbook.asp Virtuelle Fachbibliothek Osteuropa: http://www.vifaost.de/ Χάρτες, πηγές της εποχής (π.χ. η Νέα Πολιτική Διοίκηση του Ρήγα), χρονολόγια, power point. Περιγραφή και Στόχοι του μαθήματος: Κύριος στόχος του μαθήματος είναι να εισαγάγει τους φοιτητές/φοιτήτριες στην ιστορία της Ανατολικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης (17 ος -19 ος αιώνας), με άξονα την ιστορική εξέλιξη των δύο μεγαλύτερων κρατών της περιοχής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Ρωσικής Αυτοκρατορίας (πριν τις αρχές του 18 ου αιώνα Μοσχοβία/Μεγάλο Δουκάτο της Μόσχας/Τσαρική Ρωσία). Θα εξεταστούν επίσης πτυχές της ιστορίας της Πολωνο-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας και των αυτόνομων/ανεξάρτητων Βαλκανικών κρατών τον 19 ο αιώνα. Στόχος δεν είναι μόνο η διδασκαλία των βασικών πολιτικών γεγονότων της περιόδου. Θα επιχειρηθεί η εξοικείωση των φοιτητών/φοιτητριών με την κοινωνική, οικονομική και πολιτισμική ιστορία της Βαλκανικής Χερσονήσου και της Ανατολικής Ευρώπης, όπως και με θεμελιώδεις έννοιες/πραγματικότητες και ιδεολογικά κινήματα της νεότερης ευρωπαϊκής ιστορίας, όπως απολυταρχία, αυτοκρατορία, εθνικισμός και δουλοπαροικία. Παράλληλα και μέσα στο πλαίσιο της λεγόμενης «αυτοκρατορικής στροφής» (imperial turn), δηλαδή της μελέτης των αυτοκρατοριών, όπως αναπτύχθηκε κυρίως μετά το 1989, θα επιχειρηθεί να αναδειχθεί η πολυπλοκότητα των αυτοκρατορικών κοινωνιών, που χαρακτηρίζονταν από πολυεθνικότητα, πολυγλωσσία, διαφορετικές θρησκείες και ομολογίες και μία ιδιαίτερα σύνθετη κοινωνική δομή. Αξιολόγηση: Γραπτή εξέταση. Οι φοιτητές θα έχουν τη δυνατότητα να ασκηθούν σε μικρές εργασίες/παρουσιάσεις.
Το παρόν υλικό αναπτύχθηκε στο πλαίσιο της Πράξης "Απόκτηση Ακαδημαϊκής Διδακτικής Εμπειρίας σε Νέους Επιστήμονες Κατόχους Διδακτορικού στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο", η οποία χρηματοδοτείται από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» που συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ) και από Εθνικούς Πόρους.