ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ: ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ: ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΩΝ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ ΤΩΝ ΠΡΟΒΑΤΩΝ ΦΥΛΗΣ ΣΕΡΡΩΝ, ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΑΠΟΔΟΣΕΩΝ ΣΤΟΝ Α.Σ. «Ο ΣΤΡΥΜΩΝ» ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΛΙΡΑΤΖΗΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΓΕΩΠΟΝΟΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΣΙΝΑΠΗΣ ΕΥΘΥΜΙΟΣ ΑΝ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 2012

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ: ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΩΝ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ ΤΩΝ ΠΡΟΒΑΤΩΝ ΦΥΛΗΣ ΣΕΡΡΩΝ, ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΑΠΟΔΟΣΕΩΝ ΣΤΟΝ Α.Σ. «Ο ΣΤΡΥΜΩΝ» ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΛΙΡΑΤΖΗΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΓΕΩΠΟΝΟΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΣΙΝΑΠΗΣ ΕΥΘΥΜΙΟΣ ΑΝ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: Αυδή Μελπομένη Μπάνος Γεώργιος Σινάπης Ευθύμιος (επιβλέπων) Καθηγήτρια Καθηγητής Αναπληρωτής Καθηγητής ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 2012

Κατάλογος περιεχομένων ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΌΛΟΓΟΣ... 2... 9 ΕΙΣΑΓΩΓΉ... 11 Η σημασία της αιγοπροβατοτροφίας... 11 ΑΝΑΣΚΌΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑΣ... 14 ΥΛΙΚΆ ΚΑΙ ΜΈΘΟΔΟΙ... 19 Παρακολούθηση των ζώων και καταγραφή των αποδόσεων... 19 Περιγραφή των Παραμέτρων... 19 Στατιστική επεξεργασία... 20 ΑΠΟΤΕΛΈΣΜΑΤΑ... 22 Περιγραφική στατιστική... 22 Στοιχεία πληθυσμού... 22 Στοιχεία τοκετών-πολυδυμίας... 23 Παραγωγικά στοιχεία... 27 Επίδραση της συνολικής γαλακτοπαραγωγής... 38 Ανάλυση διακύμανσης... 38 Ανάλυση συνάφειας των κλάσεων συνολικής γαλακτοπαραγωγής με τα διάφορα χαρακτηριστικά των εκτροφών... 41 Επίδραση της μέσης γαλακτοπαραγωγής ανά ζώο... 46 Ανάλυση διακύμανσης... 46 Ανάλυση συνάφειας των κλάσεων μέσης γαλακτοπαραγωγής ανά ζώο με τα διάφορα χαρακτηριστικά των εκτροφών... 49 Επίδραση της εμμονής... 54 Ανάλυση διακύμανσης... 54 Ανάλυση συνάφειας των κλάσεων εμμονής με τα διάφορα χαρακτηριστικά των εκτροφών... 57 Επίδραση του ποσοστού αντικατάστασης... 62 Ανάλυση διακύμανσης... 62 Ανάλυση συνάφειας των κλάσεων του ποσοστού αντικατάστασης με τα διάφορα

χαρακτηριστικά των εκτροφών... 65 ΣΧΟΛΙΑΣΜΌΣ... 70 Στοιχεία τοκετών-πολυδυμίας... 70 Παραγωγικά στοιχεία... 71 Επίδραση της συνολικής γαλακτοπαραγωγής... 75 Επίδραση της μέσης παραγωγής ανά ζώο... 77 Επίδραση της εμμονής... 78 Επίδραση του ποσοστού αντικατάστασης... 80 ΣΥΜΠΕΡΆΣΜΑΤΑ... 82 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ... 83 ΠΕΡΊΛΗΨΗ... 84 SUMMARY... 86 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ... 88

Λίστα Πινάκων Πίνακας 1. Συνολικός αριθμός προβάτων και αιγών κατά περιφέρεια... 12 Πίνακας 2. Εκμεταλλεύσεις με πρόβατα κατά τάξεις μεγέθους και περιφέρεια... 13 Πίνακας 3. Περιγραφικά στοιχεία των εκτροφών προβάτων φυλής Σερρών κατά την 5ετία 2003-2008... 22 Πίνακας 4. Πληθυσμιακά στοιχεία εκτροφών των προβάτων φυλής Σερρών κατά την 5ετία 2003-2008 (Ν=191)... 22 Πίνακας 5. Αναπαραγωγικά στοιχεία εκτροφών των προβάτων φυλής Σερρών κατά την 5ετία 2003-2008 (Ν=191)... 24 Πίνακας 6. Κατανομή των παρατηρήσεων σε γαλακτικές περιόδους των προβάτων φυλής Σερρών κατά την 5ετία 2003-2008... 28 Πίνακας 7. Αποτελέσματα περιγραφικής στατιστικής για τα παραγωγικά χαρακτηριστικά (Ν=191)... 28 Πίνακας 8. Ανάλυση διακύμανσης αναπαραγωγικών στοιχείων εκτροφών προβάτων φυλής Σερρών κατά κλάσεις συνολικής γαλακτοπαραγωγής (Ν=191).. 39 Πίνακας 9. Ανάλυση διακύμανσης παραγωγικών στοιχείων εκτροφών προβάτων φυλής Σερρών κατά κλάσεις συνολικής γαλακτοπαραγωγής (Ν=191).. 40 Πίνακας 10. Συνάφεια των κλάσεων συνολικής γαλακτοπαραγωγής με το μήνα έναρξης τοκετών στα πρόβατα φυλής Σερρών... 41 Πίνακας 11. Συνάφεια των κλάσεων συνολικής γαλακτοπαραγωγής με τη διάρκεια τοκετών (σε μήνες) στα πρόβατα φυλής Σερρών... 42 Πίνακας 12. Συνάφεια των κλάσεων συνολικής γαλακτοπαραγωγής με το μήνα με το μέγιστο αριθμό τοκετών στα πρόβατα φυλής Σερρών... 43 Πίνακας 13. Συνάφεια των κλάσεων συνολικής γαλακτοπαραγωγής με το μήνα έναρξης ελέγχου της γαλακτοπαραγωγής στα πρόβατα φυλής Σερρών 44 Πίνακας 14. Συνάφεια των κλάσεων συνολικής γαλακτοπαραγωγής με το μήνα ελέγχου γαλακτοπαραγωγής με το μέγιστο μέσο όρο ανά ζώο στα πρόβατα φυλής Σερρών... 45 Πίνακας 15. Συνάφεια των κλάσεων συνολικής γαλακτοπαραγωγής με το μήνα τελευταίου ελέγχου γαλακτοπαραγωγής στα πρόβατα φυλής Σερρών.. 45 Πίνακας 16. Ανάλυση διακύμανσης αναπαραγωγικών στοιχείων εκτροφών προβάτων φυλής Σερρών κατά κλάσεις της μέσης γαλακτοπαραγωγής ανά ζώο (Ν=191)... 47 Πίνακας 17. Ανάλυση διακύμανσης παραγωγικών στοιχείων εκτροφών προβάτων φυλής Σερρών κατά κλάσεις μέσης γαλακτοπαραγωγής ανά ζώο (Ν=191)... 48 Πίνακας 18. Συνάφεια των κλάσεων μέσης γαλακτοπαραγωγής ανά ζώο με το μήνα έναρξης τοκετών στα πρόβατα φυλής Σερρών... 49 Πίνακας 19. Συνάφεια των κλάσεων μέσης γαλακτοπαραγωγής ανά ζώο με τη διάρκεια τοκετών στα πρόβατα φυλής Σερρών... 50 Πίνακας 20. Συνάφεια των κλάσεων μέσης γαλακτοπαραγωγής ανά ζώο με το μήνα με το μέγιστο αριθμό τοκετών στα πρόβατα φυλής Σερρών... 51

Πίνακας 21. Συνάφεια των κλάσεων μέσης γαλακτοπαραγωγής ανά ζώο με το μήνα έναρξης ελέγχου της γαλακτοπαραγωγής στα πρόβατα φυλής Σερρών 52 Πίνακας 22. Συνάφεια των κλάσεων μέσης γαλακτοπαραγωγής ανά ζώο με το μήνα ελέγχου γαλακτοπαραγωγής με το μέγιστο μέσο όρο στα πρόβατα φυλής Σερρών... 52 Πίνακας 23. Συνάφεια των κλάσεων μέσης γαλακτοπαραγωγής ανά ζώο με το μήνα τελευταίου ελέγχου γαλακτοπαραγωγής στα πρόβατα φυλής Σερρών.. 53 Πίνακας 24. Ανάλυση διακύμανσης αναπαραγωγικών στοιχείων εκτροφών προβάτων φυλής Σερρών κατά κλάσεις εμμονής (Ν=191)... 55 Πίνακας 25. Ανάλυση διακύμανσης παραγωγικών στοιχείων εκτροφών προβάτων φυλής Σερρών κατά κλάσεις εμμονής (Ν=191)... 56 Πίνακας 26. Συνάφεια των κλάσεων εμμονής με το μήνα έναρξης τοκετών στα πρόβατα φυλής Σερρών... 57 Πίνακας 27. Συνάφεια των κλάσεων εμμονής με τη διάρκεια τοκετών στα πρόβατα φυλής Σερρών... 58 Πίνακας 28. Συνάφεια των κλάσεων εμμονής με το μήνα με το μέγιστο αριθμό τοκετών στα πρόβατα φυλής Σερρών... 59 Πίνακας 29. Συνάφεια των κλάσεων εμμονής με το μήνα έναρξης ελέγχου της γαλακτοπαραγωγής στα πρόβατα φυλής Σερρών... 59 Πίνακας 30. Συνάφεια κλάσεων εμμονής με το μήνα με το μήνα ελέγχου γαλακτοπαραγωγής με το μέγιστο μέσο όρο ανά ζώο στα πρόβατα φυλής Σερρών... 60 Πίνακας 31. Συνάφεια των κλάσεων εμμονής με το μήνα τελευταίου ελέγχου γαλακτοπαραγωγής στα πρόβατα φυλής Σερρών... 61 Πίνακας 32. Ανάλυση διακύμανσης αναπαραγωγικών στοιχείων εκτροφών προβάτων φυλής Σερρών κατά κλάσεις ποσοστού αντικατάστασης (Ν=191)... 63 Πίνακας 33. Ανάλυση διακύμανσης παραγωγικών στοιχείων εκτροφών προβάτων φυλής Σερρών κατά κλάσεις ποσοστού αντικατάστασης (Ν=191)... 64 Πίνακας 34. Συνάφεια των κλάσεων ποσοστού αντικατάστασης με το μήνα έναρξης τοκετών στα πρόβατα φυλής Σερρών... 65 Πίνακας 35. Συνάφεια των κλάσεων ποσοστού αντικατάστασης με τη διάρκεια τοκετών στα πρόβατα φυλής Σερρών... 66 Πίνακας 36. Συνάφεια των κλάσεων ποσοστού αντικατάστασης με το μήνα με το μέγιστο αριθμό τοκετών στα πρόβατα φυλής Σερρών... 66 Πίνακας 37. Συνάφεια των κλάσεων ποσοστού αντικατάστασης με το μήνα έναρξης ελέγχου της γαλακτοπαραγωγής στα πρόβατα φυλής Σερρών... 67 Πίνακας 38. Συνάφεια κλάσεων ποσοστού αντικατάστασης με το μήνα ελέγχου γαλακτοπαραγωγής με το μέγιστο μέσο όρο στα πρόβατα φυλής Σερρών... 68 Πίνακας 39. Συνάφεια των κλάσεων ποσοστού αντικατάστασης με το μήνα τελευταίου ελέγχου γαλακτοπαραγωγής στα πρόβατα φυλής Σερρών... 69

Λίστα Σχημάτων Σχήμα 1. Ποσοστό εκτροφών ανάλογα με τον αριθμό των αμελγόμενων ζώων... 23 Σχήμα 2. Ποσοστό εκτροφών ανάλογα με το ποσοστό αντικατάστασης των ζώων 23 Σχήμα 3. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τον αριθμό τοκετών... 24 Σχήμα 4. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τον αριθμό των γεννηθέντων αμνών... 25 Σχήμα 5. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με την πολυδυμία... 25 Σχήμα 6. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τον αριθμό των μονόδυμων τοκετών... 25 Σχήμα 7. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με το ποσοστό των μονόδυμων τοκετών... 25 Σχήμα 8. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τον μήνα έναρξης των τοκετών... 26 Σχήμα 9. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τη διάρκεια των τοκετών (σε μήνες)... 26 Σχήμα 10. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τον μήνα μεγίστου των τοκετών... 26 Σχήμα 11. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τον αριθμό των τοκετών κατά το μήνα με το μέγιστο των τοκετών... 27 Σχήμα 12. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τον αριθμό των γεννηθέντων αμνών κατά το μήνα με το μέγιστο των τοκετών... 27 Σχήμα 13. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με το ποσοστό των τοκετών κατά το μήνα με το μέγιστο των τοκετών... 27 Σχήμα 14. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με το ποσοστό των γεννηθέντων αμνών κατά το μήνα με το μέγιστο των τοκετών... 27 Σχήμα 15. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τη συνολική γαλακτοπαραγωγή... 29 Σχήμα 16. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τη μέση γαλακτοπαραγωγή ανά ζώο... 29 Σχήμα 17. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με το μήνα έναρξης του ελέγχου γαλακτοπαραγωγής.... 29 Σχήμα 18. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τη μέση ημερήσια παραγωγή γάλακτος στον πρώτο έλεγχο γαλακτοπαραγωγής... 30 Σχήμα 19. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με την τυπική απόκλιση της μέσης ημερήσιας παραγωγής στον πρώτο έλεγχο γαλακτοπαραγωγής.. 30 Σχήμα 20. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τη μέγιστη τιμή της μέσης ημερήσιας παραγωγής στον πρώτο έλεγχο γαλακτοπαραγωγής.. 30

Σχήμα 21. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τη διάρκεια γαλακτοπαραγωγής μέχρι τον πρώτο έλεγχο γαλακτοπαραγωγής... 30 Σχήμα 22. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με την τυπική απόκλιση της διάρκειας γαλ/γής μέχρι τον πρώτο έλεγχο γαλακτοπαραγωγής... 31 Σχήμα 23. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με το μήνα με το μέγιστο της γαλακτοπαραγωγής.... 31 Σχήμα 24. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τη μέση ημερήσια παραγωγή κατά τον έλεγχο γαλακτο-παραγωγής με το μέγιστο μ.ό. ανά ζώο... 32 Σχήμα 25. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με την τυπική απόκλιση της μέσης ημερήσιας παραγωγής κατά τον έλεγχο γαλακτοπαραγωγής με το μέγιστο μ.ό. ανά ζώο... 32 Σχήμα 26. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τη μέγιστη τιμή κατά τον έλεγχο γαλακτοπαραγωγής με το μέγιστο μ.ό. ανά ζώο... 32 Σχήμα 27. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τη διάρκεια γαλακτοπαραγωγής κατά τον έλεγχο γαλακτο-παραγωγής με το μέγιστο μ.ό./ζώο... 32 Σχήμα 28. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με την τυπική απόκλιση διάρκειας γαλακτοπαραγωγής μέχρι τον έλεγχο γαλακτοπαραγωγής με το μέγιστο μ.ό. ανά ζώο... 33 Σχήμα 29. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με το μήνα τελευταίου ελέγχου γαλακτοπαραγωγής... 33 Σχήμα 30. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τη μέση ημερήσια παραγωγή κατά τον τελευταίο έλεγχο γαλ/γής.... 34 Σχήμα 31. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με την τυπική απόκλιση της μέσης ημερήσιας παραγωγής κατά τον τελευταίο έλεγχο γαλ/γής.... 34 Σχήμα 32. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τη μέγιστη τιμή της μέσης ημερήσιας παραγωγής κατά τον τελευταίο έλεγχο γαλ/γής.... 35 Σχήμα 33. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τη διάρκεια γαλακτοπαραγωγής μέχρι τον τελευταίο έλεγχο γαλ/γής.... 35 Σχήμα 34. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με την τυπική απόκλιση της διάρκειας γαλακτοπαραγωγής μέχρι τον τελευταίο έλεγχο γαλ/γής.... 35 Σχήμα 35. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με την εμμονή της γαλακτοπαραγωγής.... 36 Σχήμα 36. Καμπύλη γαλακτοπαραγωγής ανά έτος των προβάτων φυλής Σερρών κατά την 5ετία 2003-2008... 36 Σχήμα 37. Καμπύλες γαλακτοπαραγωγής ανά έτος και γαλακτική περίοδο προβάτων φυλής Σερρών κατά την 5ετία 2003-2008... 37

Στη Φένια και τον Πάνο

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Από τις διάφορες φυλές προβάτων που απαντώνται στις εγχώριες εκτροφές, η παρούσα εργασία εντοπίζει σε αυτή των Σερρών και στη μελέτη των παραγωγικών και αναπαραγωγικών χαρακτηριστικών των προβάτων της. Στο πλαίσιο της μελέτης αυτής, αξιοποιήθηκαν στοιχεία από το πρόγραμμα ελέγχου των αποδόσεων των εκτροφών των μελών του Αγροτικού Συνεταιρισμού (Α.Σ.) Προβατοτρόφων φυλής Σερρών με την επωνυμία «ΣΤΡΥΜΩΝ», στην περιοχή των Σερρών. Από την επεξεργασία των στοιχείων που συγκεντρώθηκαν για τα έτη 2003-2008, υπολογίστηκαν διάφορες αναπαραγωγικές και παραγωγικές παράμετροι που αφορούν μεταξύ άλλων την πολυδυμία και διάφορα χαρακτηριστικά των τοκετών καθώς επίσης και την παραγόμενη ποσότητα γάλακτος σε διάφορα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά σημεία της γαλακτοπαραγωγής. Επίσης, με διάφορες στατιστικές μεθόδους μελετήθηκαν τα αποτελέσματα ορισμένων παραγωγικών και αναπαραγωγικών δεικτών των εκτροφών, με στόχο να αποτιμηθεί η απόδοσή τους και να γίνουν προτάσεις για τη βελτίωση της διαχείρισης των εκτροφών αυτών σε συνδυασμό με την προαγωγή της παραγωγικότητάς τους. Η γνώση των χαρακτηριστικών που αφορούν στην παραγωγικότητα και αναπαραγωγή των προβάτων μπορεί να οδηγήσει στη βελτίωση των ιδιοτήτων του ζωικού κεφαλαίου, να προωθήσει την όλη ζωική παραγωγή και να ενισχύσει αδιαμφισβήτητα τον κτηνοτροφικό κλάδο και την οικονομία γενικότερα. Οι διαρκώς βελτιούμενες υγεία και απόδοση του ζωικού κεφαλαίου των προβατοτροφικών μονάδων πρέπει να αποτελούν διαρκή στόχο τόσο των κτηνοτρόφων όσο και των επιστημόνων που ασχολούνται με το αντικείμενο. Ειδικότερα, αναφορικά με τις φυλές που απειλούνται με εξαφάνιση, θα πρέπει να υπάρχει προσπάθεια για επιστημονική έρευνα επί του αντικειμένου ώστε να είναι δυνατή και η συνδρομή των εμπλεκόμενων με σπάνιες φυλές κτηνοτρόφων και η ουσιαστική αρωγή τους. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται η παρούσα προσπάθεια. Στο γενικό μέρος της εργασίας, γίνεται αναφορά στην ελληνική προβατοτροφία και συγκεκριμένα στη μορφή και στο βαθμό της συμμετοχής της στην ελληνική οικονομία ενώ στη συνέχεια, δίνεται έμφαση στο πρόβατο της φυλής Σερρών, που αποτελεί μια από τις απειλούμενες εγχώριες φυλές προβάτων και περιγράφονται τα παραγωγικά και αναπαραγωγικά του χαρακτηριστικά. Στο ειδικό μέρος της εργασίας, γίνεται βιβλιογραφική ανασκόπηση, περιγράφονται, τα υλικά και η μεθοδολογία της έρευνας και στη συνέχεια τα αποτελέσματά της. Συγκεκριμένα, παρουσιάζονται οι αποδόσεις των προβατίνων των εκτροφών και γίνεται αξιολόγηση του βαθμού της επίδρασης τεσσάρων χαρακτηριστικών (συνολική γαλακτοπαραγωγή, μέση γαλακτοπαραγωγή ανά ζώο, εμμονή στη 9

γαλακτοπαραγωγή και ποσοστό αντικατάστασης) σε διάφορους παράγοντες. Ακολούθως, σχολιάζονται τα βασικά αποτελέσματα της μελέτης και συγκρίνονται με τα διαθέσιμα βιβλιογραφικά δεδομένα, ενώ διαμορφώνονται προτάσεις για τη μελλοντική βελτίωση των αποδόσεων της φυλής. Κλείνοντας τον πρόλογο αυτό, θα ήθελα από καρδιάς να ευχαριστήσω τον Αναπληρωτή Καθηγητή του Τομέα Ζωικής Παραγωγής της Γεωπονικής Σχολής του Α.Π.Θ. κ. Σινάπη Ευθύμιο για την εκτίμηση και εμπιστοσύνη που έδειξε στο πρόσωπό μου σε όλα τα χρόνια της συνεργασίας μας και για την ανάληψη της επίβλεψης της παρούσας μεταπτυχιακής διατριβής. Η βοήθεια και προσφορά του υπήρξε καταλυτική και ουσιαστική ενώ η πολύτιμη καθοδήγησή του επέτρεψε ώστε να ολοκληρωθεί η παρούσα εργασία. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω την κ. Αυδή Μελπομένη και τον κ. Μπάνο Γεώργιο, καθηγητές Α.Π.Θ. για τη συμμετοχή τους στην τριμελή επιτροπή και τη συμβολή τους στην παρούσα προσπάθεια. Θερμές ευχαριστίες ακόμη απευθύνω στον επίκουρο καθηγητή του Δ.Π.Θ. κ. Άμπα Ζαφείριο για την καθοριστική συνδρομή του στη στατιστική επεξεργασία των δεδομένων και την όλη βοήθεια που μου προσέφερε. Φυσικά, η προσπάθεια αυτή δεν θα ήταν δυνατή δίχως την παροχή των στοιχείων από τον Α.Σ. Στρυμών και το Κ.Γ.Β.Ζ. Νέας Μεσήμβριας για το λόγο αυτό ευχαριστώ θερμά και τους δύο φορείς και ιδιαίτερα την κ. Παμπουκίδου Άννα για τη γενναιόδωρη βοήθεια που μου παρείχε στα χρόνια της συνεργασίας μας. 10

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η κτηνοτροφία αποτελεί κλάδο της πρωτογενούς παραγωγής µε εξέχουσα σημασία για τη χώρα µας. Στην Ελλάδα, η ζωική παραγωγή αντιπροσωπεύει περίπου το 1/4 της ακαθάριστης αξίας της γεωργικής παραγωγής (23,6% το 2005) και παρέμεινε στάσιμη για τη δεκαετία 1995-2005. Παρά την περιορισμένη συμμετοχή της στην ακαθάριστη αξία της γεωργικής παραγωγής κατέχει σημαντικό ρόλο στην εθνική µας οικονομία, γιατί παρέχει εισόδημα και εργασία σε χιλιάδες οικογένειες (Πίνακας 1 και 2), συμβάλλοντας έτσι καθοριστικά στην περιφερειακή ανάπτυξη και στη διατήρηση του κοινωνικού ιστού του τόπου µας σε περιοχές µε ιδιαίτερα προβλήματα (ορεινέςμειονεκτικές). Η συμμετοχή των επί μέρους κλάδων της κτηνοτροφίας στο σύνολο της ζωικής παραγωγής υπολογίζεται σε 58,7% για την αιγοπροβατοτροφία, 19,25% για τη βοοτροφία, 9,9% για την πτηνοτροφία, 7,8% για τη χοιροτροφία και 4,45% για τους λοιπούς τομείς (Υπ.Α.Α.Τ., 2007). Σε ότι αφορά την εκτροφή των μικρών μηρυκαστικών, είναι η πιο παραδοσιακή μορφή κτηνοτροφίας, έχει προσαρμοστεί στο φυσικό περιβάλλον της Ελλάδας και εκμεταλλεύεται σε μεγάλο βαθμό τους φυσικούς λειμώνες, καθώς και τις μειονεκτικές και ακατάλληλες για καλλιέργεια περιοχές (Σινάπης, 2007). Η σημασία της αιγοπροβατοτροφίας Η παρουσία των προβάτων δίπλα στον άνθρωπο παραπέμπει στο μακρινό παρελθόν, οπότε και εξημερώθηκαν και αργότερα άρχισε η συστηματική εκτροφή τους. Συνοδεύοντας τον άνθρωπο στη μακραίωνη ιστορία του, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη ζωή του και με την εκτροφή τους, ιδιαίτερα στις «μειονεκτικές» περιοχές της Γης, εξασφαλίζουν εργασία σε εκατομμύρια ανθρώπους. Με την εκμετάλλευση των παραγωγικών τους ιδιοτήτων (γαλακτοπαραγωγή, κρεοπαραγωγή, εριοπαραγωγή) προσφέρουν στον άνθρωπο (i) πολύτιμα προϊόντα υψηλής βιολογικής αξίας για τη διατροφή του και (i) απαράμιλλης αντοχής και ποιότητας υλικό (μαλλί) κατασκευής διαφόρων τύπων υφασμάτων για την ένδυσή του, αλλά και για άλλες χρήσεις από αυτό (Ζυγογιάννης, 2006). Από όλα τα παραγωγικά μηρυκαστικά, τα πρόβατα και οι αίγες αξιοποιούν περισσότερο αποτελεσματικά τη φτωχή φυσική βλάστηση μεγάλων εκτάσεων της Γης, στις οποίες καμία άλλη ζωοτεχνική δραστηριότητα δεν μπορεί να αναπτυχθεί και τη μετατρέπουν σε πολύτιμα προϊόντα για τον άνθρωπο. Σήμερα όμως, η εκτροφή των προβάτων δεν περιορίζεται μόνο στις ημιορεινές και ορεινές εκτάσεις διαφόρων υποανάπτυκτων ή σε ανάπτυξη ευρισκόμενων χωρών, αλλά επεκτείνεται και σε βελτιωμένες ημιορεινές ή λοφώδεις, καθώς και σε αροτριαίες εκτάσεις πολλών αναπτυγμένων -και με παράδοση στην προβατοτροφία- χωρών της Υφηλίου (Αυστραλία, Ν. Ζηλανδία, Μ Βρετανία, Γαλλία κτλ.) συμβάλλοντας αποφασιστικά στην αγροτική τους οικονομία μέσω της εμπορίας των παραγόμενων προϊόντων. 11

Πίνακας 1. Συνολικός αριθμός προβάτων και αιγών κατά περιφέρεια Περιφέρειες προβάτων αιγών Ανατ. Μακεδονία και Θράκη 564.830 464.743 Κεντρική Μακεδονία 875.989 625.348 Δυτική Μακεδονία 401.747 194.681 Θεσσαλία 1.221.332 477.342 Ήπειρος 875.598 278.415 Ιόνια Νησιά 136.358 138.796 Δυτική Ελλάδα 1.430.592 521.202 Στερεά Ελλάδα 691.218 487.978 Πελοπόννησος 533.703 558.817 Αττική 96.050 48.730 Βόρειο Αιγαίο 418.814 128.249 Νότιο Αιγαίο 205.211 248.749 Κρήτη 1.612.042 606.359 9.063.484 4.779.409 ΕΣΥΕ, 2008 Στη χώρα µας, η εκτροφή προβάτων και αιγών αποτελεί παραδοσιακά έναν από τους δυναμικότερους κλάδους πρωτογενούς παραγωγής, συμβάλλοντας κατά 18% περίπου στο συνολικό αγροτικό εισόδημα. Η παραγωγική αυτή κατεύθυνση στηρίχθηκε στους άφθονους φυσικούς πόρους και προσαρμόστηκε στις ιδιαίτερες κλιματολογικές και εδαφολογικές συνθήκες της πατρίδας µας. Το πρόβειο και αίγειο γάλα και κρέας είναι δύο βασικές κατηγορίες προϊόντων µε μεγάλη οικονομική σημασία κι αποτελούν τις κυριότερες πηγές του αγροτικού εισοδήματος των κατοίκων των ορεινών και μειονεκτικών περιοχών. Η άσκηση της προβατοτροφίας γίνεται κυρίως υπό εκτατική μορφή σε όλες τις περιοχές της χώρας (Πίνακες 1 και 2), όπως συμβαίνει και στην ευρύτερη πεδιάδα των Σερρών, με κυρίαρχη φυλή προβάτων αυτή των Σερρών. Εκτός από την κοιτίδα καταγωγής της, απ όπου και η ονομασία της, διαδόθηκε και σε άλλες όμορες περιοχές αφού θεωρείται ως ιδιαίτερα ανθεκτικό ζώο σε δυσμενείς εδαφοκλιματικές συνθήκες, είτε ως καθαρή φυλή ή σε διασταυρώσεις. Ωστόσο οι προβατοτρόφοι, τόσο της φυλής Σερρών όσο και άλλων φυλών, είναι αντιμέτωποι με τις διαρκώς αυξανόμενες απαιτήσεις των καταναλωτών για ποιοτικά ανώτερα και σε περισσότερο προσιτές τιμές προϊόντα της προβατοτροφίας. Από την πλευρά τους οι ίδιοι οι προβατοτρόφοι αξιώνουν καλύτερες συνθήκες εργασίας και διαβίωσης καθώς και "εργαλεία" για τη βελτίωση των παραγόμενων προϊόντων. Το βάρος λοιπόν πέφτει στην επιστημονική κοινότητα που ασχολείται με την προβατοτροφία για τη βελτίωση, τόσο των γενοτύπων των ζώων, όσο και των μεθόδων εκτροφής τους. Ανταποκρινόμενη άμεσα στο προσκλητήριο αυτό η επιστήμη έχει επιφέρει κατά την τελευταία 30ετία σημαντικές βελτιώσεις στην 12

εκτροφή των προβάτων και αφορούν τη διαχείριση των λειμώνων, τη διατροφή, την αναπαραγωγή και την υγεία των ζώων, με απώτερο στόχο την αύξηση της παραγωγικότητας των εκτρεφόμενων προβάτων και τη βελτίωση της ποιότητας των παραγόμενων προϊόντων (Zυγογιάννης, 2006). Πίνακας 2. Εκμεταλλεύσεις με πρόβατα κατά τάξεις μεγέθους και περιφέρεια Περιφέρειες 1-4 5-9 10-19 20-29 30-49 50-99 100-199 200-499 500 και άνω Ανατ. Μακεδονία και Θράκη Κεντρική Μακεδονία Δυτική Μακεδονία 4.416 178 232 498 333 400 720 1.044 925 86 6.027 333 300 507 425 538 870 1.501 1.416 137 3.15 117 168 441 267 270 420 793 64 34 Θεσσαλία 11.608 756 1.036 2.052 1.284 1.326 1.575 1.672 1.680 227 Ήπειρος 13.774 650 1.131 2.442 1.825 2.440 2.820 1.694 725 47 Ιόνια Νησιά 3.386 1.430 504 413 194 196 232 52 154 11 Δυτική Ελλάδα 21.937 2.77 2.120 3.480 2.205 2.800 3.800 3.397 1.312 47 Στερεά Ελλάδα 13.416 1.872 1.917 3.072 1.656 1.460 1.556 1.220 630 33 Πελοπόννησος 11.576 2.709 1.910 1.936 936 1.128 1.356 1.066 504 31 Αττική 1.233 136 126 210 130 132 180 188 126 5 Βόρειο Αιγαίο.150 432 465 858 508 562 825 12 552 36 Νότιο Αιγαίο 4.286 268 520 1.004 672 712 630 336 140 4 Κρήτη 15.383 2.640 1.708 2.230 1.272 1.410 1.694 1.826 2.065 538 115.350 14.297 12.137 19.143 11.707 13.374 16.678 15.901 10.877 1.236 ΕΣΥΕ, 2008 13

ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Το πρόβατο της φυλής Σερρών ανήκει στην κατηγορία των ομοιόμαλλων προβάτων και εκτρέφεται υπό μόνιμη (μη μετακινούμενη) μορφή κυρίως στην πεδιάδα των Σερρών. Αρκετά διασταυρωμένα πρόβατα της Β. Ελλάδας φέρουν διάφορα ποσοστά αίματος της Σερραϊκής φυλής (Χατζημηνάογλου, 2001). Εικόνα 1. Κριός και προβατίνα της φυλής Σερρών (Ζυγογιάννης, 1999) Η καταγωγή της φυλής είναι αδιευκρίνιστη αλλά πιθανόν να προέρχεται από διασταυρώσεις προβάτων του κλάδου Tsigi (Ζυγογιάννης, 1999, Καραντούνιας, 1968, Koυτσούλη και Ρογδάκης, 2002, Χατζήολος, 1941). Είναι "ανθεκτικό" πρόβατο, διαθέτει αξιοσημείωτη ικανότητα προσαρμογής σε μεγάλο εύρος περιβαλλοντικών συνθηκών και είναι κατάλληλο τόσο για εντατική, όσο και για ποιμενική εκτροφή ενώ εκμεταλλεύεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τη βοσκή. Είναι πλήρως προσαρμοσμένο στους ντόπιους βοσκότοπους και στη Σερραϊκή ύπαιθρο, σε βαθμό τέτοιο που μπορεί και αξιοποιεί άριστα τη βλάστηση, το ανάγλυφο και τις κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής. Η βόσκηση γίνεται σε πλούσια βλάστηση βοσκοτόπων, αναχώματα ποταμών, κοινοτικές εκτάσεις, χέρσα αγροτεμάχια και αγρούς (μετά τη συγκομιδή). Σε μεγάλο ποσοστό τα πρόβατα σταβλίζονται σε σχετικά καλές εγκαταστάσεις (Ρογδάκης, 2002). Ο χρωματισμός είναι λευκός με μελανές κηλίδες ή στίγματα στο κεφάλι και στα άκρα (καραγκιόζικο) ή λευκός με 14

μαύρο κεφάλι και άκρα (Καραμπάσικο) (Ζέρβας και Χατζημηνάογλου, 1988) το οποίο και προτιμάται από τους παραγωγούς ως αρκετά παραγωγικό (Ρογδάκης, 2002). Η Σερραϊκή φυλή, πριν από έναν αιώνα περίπου, ήταν φημισμένη σε όλη τη Μακεδονία, ως παραγωγικότερη, αλλά είχε αρχίσει σιγά-σιγά να χάνεται γιατί αναμίχθηκε με άλλες φυλές κατά τη διάρκεια των ετών που υπήρχε γενική αναστάτωση στην πεδιάδα των Σερρών (Αναγνωστόπουλος, 1936). Έκτοτε υπήρξε μία φθίνουσα πορεία του αριθμού των εκτρεφόμενων ζώων και σήμερα εκτιμάται ότι ο πληθυσμός των ζώων της καθαρής φυλής έχει κατέλθει κάτω από τις 10.000 και κατά συνέπεια έχει ενταχθεί στις υπό εξαφάνιση φυλές (προσωπική ενημέρωση από το Κ.Γ.Β.Ζ. Νέας Μεσήμβριας) ώστε να παρθούν τα κατάλληλα μέτρα για την προστασία του. Επιβιώνοντας επί δεκαετίες και προσανατολισμένη στην ποιμενική εκτροφή, η φυλή Σερρών μπορεί να δώσει πολύ καλά οικονομικά αποτελέσματα. Για την εξασφάλιση αυτών των αποτελεσμάτων είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τις ανάγκες των προβάτων αλλά πριν απ όλα, το παραγωγικό τους δυναμικό και από ποιους παράγοντες αυτό επηρεάζεται. Το πρόβατο φυλής Σερρών είναι ένα καλό πρόβατο για την ημιοικόσιτη και ποιμενική προβατοτροφία. Λόγω της καλής κατασκευής του μαστού του είναι κατάλληλο για μηχανική άμελξη. Σχετικά με τη γαλακτοπαραγωγή υπάρχει μεγάλη παραλλακτικότητα στα κοπάδια, γεγονός που δείχνει ότι υπάρχει δυνατότητα σημαντικής βελτίωσης. Επειδή ένα μεγάλο μέρος της παραλλακτικότητας οφείλεται στις συνθήκες του περιβάλλοντος γίνεται φανερή η ευθύνη του κτηνοτρόφου για τη σωστή διατροφή των ζώων του, τις συνθήκες υγιεινής της εκτροφής του και την ανελλιπή παρακολούθηση της μονάδας του. Επομένως, ο ανθρώπινος παράγοντας διαδραματίζει ρόλο πρωταρχικής σημασίας στην όλη εικόνα και απόδοση μίας εκτροφής. Για το λόγο αυτό και η υπεροχή μιας κτηνοτροφικής εκμετάλλευσης στο τελικό αποτέλεσμα εξαρτάται από την ικανότητα του υπεύθυνου κτηνοτρόφου. Κατά τις αρχικές μελέτες της φυλής, μία προβατίνα παρήγαγε μετά τον απογαλακτισμό, κατά μ.ό. 58-65kg γάλα και σε ορισμένες περιπτώσεις 85kg. Τα τελευταία χρόνια η γαλακτοπαραγωγή των προβάτων της φυλής Σερρών κυμαίνεται: από 90-110 kg γάλατος (Χατζημηνάογλου κ.ά., 1989) ή από 60-110 kg γάλατος κατά περίοδο αρμέγματος (Ζυγογιάννης, 1999, Ρογδάκης, 2002) και από 100-130 kg (Χατζημηνάογλου, 2001). Η διάρκεια της γαλακτικής περιόδου φθάνει στις 160-170 ημέρες (Ρογδάκης, 2002), ή στις 180-190 ημέρες (Χατζημηνάογλου, 2001). Αντίθετα, σε ερευνητική εργασία των Ploumi nd Emmnouilidis (1999) αναφέρεται ότι η γαλακτοπαραγωγή των προβατίνων της φυλής Σερρών ήταν 70,7kg και η διάρκεια της γαλακτοπαραγωγής 157 ημέρες, στοιχεία που όμως αφορούσαν ένα ποίμνιο, αυτό που εκτρεφόταν στο Σταθμό Γεωργικής Έρευνας Σερρών. Είναι γεγονός ότι η έρευνα γύρω από τη φυλή προβάτων Σερρών είναι πολύ 15

περιορισμένη και κατά κανόνα οι όσες εργασίες και στοιχεία έχουν δημοσιευθεί έχουν πραγματοποιηθεί είτε στο Σταθμό Γεωργικής Έρευνας Σερρών (ο οποίος δεν υφίσταται πλέον) είτε πραγματοποιήθηκαν σε άλλα ερευνητικά κέντρα όπου υπήρχαν ζώα της συγκεκριμένης φυλής. Οι περισσότερες δημοσιεύσεις αναφέρονται σε θέματα φυσιολογίας αναπαραγωγής είτε των αρσενικών (Avdi et l., 2004, Beliski et l., 2000, Στέφος κ.ά., 2002) ή των θηλυκών ζώων (Alexopoulos et l., 1991, Avdi et l., 1988,1993, Αυδή κ.ά., 1991, Πεκλάρης, 1983), πολύ λίγες στα σφάγια των αρνιών και την ποιότητά τους (Arsenos et l., 2002, Zygoginnis et l., 1999, Ματσούκας κ.ά., 1987, Τζάλης και Στέφος, 1994, Τζάλης κ.ά., 1994, Τζάλης κ.ά., 1995) και ελάχιστες στα παραγωγικά και αναπαραγωγικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού της φυλής Σερρών, όπως η προαναφερόμενη των Ploumi nd Emmnouilidis (1999) και η εντοπισμένη στη μελέτη των ιδιοτήτων των μονόδυμων-δίδυμων προβατίνων (Εμμανουηλίδης και Τζώρτζιος, 1987), που αναφέρονται σε στοιχεία του Σταθμού Γεωργικής Έρευνας Σερρών. Aκόμη, αναφορές στις ιδιότητες των προβάτων της φυλής Σερρών γίνονται σε έρευνες συγκριτικές και διαφυλετικές που αποτυπώνουν σφαιρικά τον τομέα της προβατοτροφίας στην Ελλάδα (Ζέρβας και Χατζημηνάογλου, 1988). Άλλες αναφέρονται σε μία συγκεκριμένη τεχνική που εφαρμόζεται στον κλάδο, όπως η μηχανική άμελξη (Σινάπης, 2005, Χατζημηνάογλου κ.ά., 1984) ή στη γενετική δομή και παραλλακτικότητα των ελληνικών φυλών προβάτων (Koυτσούλη και Ρογδάκης, 2002), όπου όσον αφορά στη φυλογένεια, διακρίνεται ως διαφοροποιημένη ομάδα αυτή των φυλών Κύμης, Σερρών, Φλώρινας και Κεφαλονιάς και καταγράφεται η υψηλή γενετική τους συγγένεια. Από μελέτη που πραγματοποιήθηκε στις εγκαταστάσεις του Εργαστηρίου Ζωοτεχνίας στο αγρόκτημα του Α.Π.Θ. και αφορούσε την αμελκτικότητα των προβατίνων φυλής Σερρών (Htziminoglou et l., 1988), διαπιστώθηκε ότι ο μαστός των προβατίνων είναι καλά ανεπτυγμένος με μικρή παραλλακτικότητα στο σχήμα, στο μέγεθος και στο μήκος των θηλών του, η δε αμελκτικότητά του υπήρξε ικανοποιητική με συνέπεια το Σερραϊκό πρόβατο να θεωρείται προσαρμόσιμο σε μηχανική άμελξη. Επίσης, όσον αφορά στη μελέτη του Σερραϊκού προβάτου, έγιναν κατά καιρούς προσπάθειες για τη βελτίωση των αποδόσεών του στο Σταθμό Γεωργικής Έρευνας Σερρών, που όμως στη συνέχεια εγκαταλείφθηκαν. Είναι πάντως γνωστό ότι για να επιτευχθεί βελτίωση των αποδόσεων ενός πληθυσμού ή καλύτερα μιας φυλής προβάτων, πρέπει είτε να δημιουργηθεί εντός της φυλής ένα σύστημα συνεχών διασταυρώσεων με φυλές περισσότερο παραγωγικές (δημιουργία "συνθετικής" φυλής) ή να οργανωθεί εντός του πληθυσμού της φυλής ένα ολοκληρωμένο και προσαρμοσμένο σύστημα γενετικής βελτίωσής της (γενετική βελτίωση της καθαρής φυλής) (Ρογδάκης, 2002). 16

Πριν από αρκετά χρόνια, κατά κύριο λόγο στη Γαλλία και κατά δεύτερο στην Ιταλία, έγιναν προσπάθειες για αύξηση της παραγωγικότητας των προβάτων είτε μέσω διασταυρώσεων εγχώριων φυλών με εισαγόμενες ή εγχώριες, είτε μέσω της δημιουργίας νέων συνθετικών φυλών (το Γαλλικό FSL ή το διασταυρωμένο Srd Friesin) (Boyzoglu et l., 1979, Coste, 1974). Βέβαια, ουσιαστική «γενετική βελτίωση» στα μικρά μηρυκαστικά έγινε στη Γαλλία στα πρόβατα της φυλής Lcune (γάλα και κρέας) και στις αίγες στις φυλές Alpin και Znen. Έκτοτε και με την εμπειρία που αποκτήθηκε, όλη η επιστημονική-ερευνητική κοινότητα στράφηκε στην επιλογή και τη γενετική βελτίωση των εγχώριων καθαρών φυλών, αφού αυτές είναι καλύτερα προσαρμοσμένες στις τοπικές περιβαλλοντικές συνθήκες (Snn et l., 2002). Όμως, για την αύξηση της παραγωγικότητας των ζώων, παράλληλα με τη βελτίωση των επιδράσεων του περιβάλλοντος πρέπει να υπάρχει και μία διαρκής βελτίωση του υπάρχοντος γενετικού υλικού, δραστηριότητα που πραγματοποιείται σε άλλες παραμεσόγειες χώρες. Συγκεκριμένα, σήμερα εφαρμόζονται σύγχρονα προγράμματα επιλογής και γενετικής βελτίωσης στις φυλές Lcune, Mnech και Bsco-Bernise στη Γαλλία, Srd και Comisn στην Ιταλία, Chur και Mncheg στην Ισπανία (Pinelli et l., 2002, Snn et l., 2002, Smulders et l., 2007), με αντιπροσωπευτικό παράδειγμα και επιτυχές σχήμα επιλογής αυτό της φυλής Lcune (Briller et l., 2001). Για να είναι αποτελεσματικό ένα πρόγραμμα γενετικής βελτίωσης γαλακτοπαραγωγών προβάτων θα πρέπει (Pinelli et l., 2000): να βασίζεται σε απογονικό έλεγχο, να μπορεί να εκτιμάει με ακρίβεια τις κληροδοτικές τιμές των αρσενικών και θηλυκών ζώων, να μπορεί να επιλέγει τα ανώτερα αρσενικά και θηλυκά για ζώα αναπαραγωγής της επόμενης γενεάς και να μπορεί να διασπείρει τη γενετική ανωτερότητα σε ολόκληρο τον πληθυσμό. Στην Ελλάδα, τα προγράμματα γενετικής βελτίωσης των αγροτικών ζώων άρχισαν να εφαρμόζονται από το 1978 με την ίδρυση των πέντε (5) Κέντρων Γενετικής Βελτίωσης Ζώων και πιο συγκεκριμένα, το πρόγραμμα Γενετικής Βελτίωσης του πρόβατου φυλής Σερρών ξεκίνησε το 1984 με 23 κτηνοτροφικές μονάδες και με 2.226 ζώα συνολικά. Αργότερα, το 2000, ιδρύθηκε ο Αγροτικός Συνεταιρισμός προβατοτρόφων φυλής Σερρών "Ο ΣΤΡΥΜΩΝ" με σκοπό την ανάπτυξη δραστηριοτήτων οι οποίες καλύπτουν ολόκληρο το φάσμα της γενετικής βελτίωσης και προώθησης της φυλής προβάτων Σερρών. Ο Συνεταιρισμός έχει έδρα τη Νιγρίτα και σε αυτόν συμμετέχουν 32 εκτροφές με 5.637 ελεγχόμενα ζώα (στοιχεία 2010, βλ. www.provtserron.gr). Αρχικά, μέσω του "Ολοκληρωμένου προγράμματος υπηρεσιών στήριξης των κτηνοτρόφων της Ελληνικής υπαίθρου για την παραγωγή και χρησιμοποίηση του 17

κατάλληλου για την κάθε περιοχή ζωικού αναπαραγωγικού κεφαλαίου", στα πλαίσια του μέτρου 5.1 του Ε.Π. ''Αγροτική Ανάπτυξη-Ανασυγκρότηση της υπαίθρου 2000-2006", ο Α.Σ. "Ο ΣΤΡΥΜΩΝ" επιχορηγήθηκε από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Σε συνεργασία με το Κέντρο Γενετικής Βελτίωσης Νέας Μεσήμβριας Θεσσαλονίκης υλοποίησε Πρόγραμμα τήρησης Γενεαλογικού Βιβλίου και Μητρώου και ελέγχου Αποδόσεων στα πρόβατα φυλής Σερρών σε 56 μονάδες με 6.628 πρόβατα. Με το Πρόγραμμα Γενετικής Βελτίωσης επιδιώκεται η παραγωγή ζώων με αποδόσεις μεγαλύτερες από τις μητέρες τους, ώστε να φθάσουν σε επίπεδα που να καθιστούν οικονομικά συμφέρουσα τη διατήρηση τους, προς όφελος των παραγωγών και της εθνικής οικονομίας γενικότερα. Για να πραγματοποιηθεί ο στόχος αυτός το πρόγραμμα χρησιμοποιεί: τον έλεγχο των αποδόσεων των ζώων, τις σχεδιασμένες συζεύξεις, την επεξεργασία των στοιχείων, την ενημέρωση και τήρηση των γενεαλογικών βιβλίων, την εκτίμηση γενετικών αξιών των προβάτων φυλής Σερρών και την επιλογή του κατάλληλου για αντικατάσταση και προώθηση στις προβατοτροφικές μονάδες ζωικού αναπαραγωγικού υλικού. Τα τελευταία χρόνια, αν και υφίσταται μια διαρκής μείωση του αριθμού των ζώων της φυλής αυτής, προβάλλει έντονα η ανάγκη της δημιουργίας και μελέτης του Ζωοτεχνικού Προφίλ των εκτροφών της, ώστε μέσα από αναπαραγωγικούς και παραγωγικούς δείκτες να διερευνηθεί το επίπεδο διαχείρισης των εκτροφών σε σχέση με την παραγωγικότητά τους και να δημιουργηθούν βιώσιμες εκτροφές που θα συντελέσουν στη διατήρηση της φυλής. Στο παραπάνω πλαίσιο, διατυπώνονται οι ακόλουθοι ειδικοί στόχοι της παρούσας εργασίας: να αποτυπωθούν τα παραγωγικά και αναπαραγωγικά χαρακτηριστικά στο σύνολο των εκτροφών των προβάτων φυλής Σερρών του Α.Σ. "Ο ΣΤΡΥΜΩΝ", να διερευνηθεί η επίδραση της συνολικής γαλακτοπαραγωγής, της μέσης γαλακτοπαραγωγής ανά ζώο, της εμμονής στη γαλακτοπαραγωγή και του ποσοστού αντικατάστασης των ζώων στα παραγωγικά και αναπαραγωγικά χαρακτηριστικά των ζώων της φυλής Σερρών και να μελετηθεί η συσχέτιση διαφόρων κλάσεων των τεσσάρων αυτών παραμέτρων με τα χαρακτηριστικά παραγωγής και αναπαραγωγής της φυλής. Η γνώση που θα προκύψει από τη μελέτη αυτή θα συμβάλλει στην καλύτερη διαχείριση των εκτροφών, στη βελτίωση των αποδόσεών τους και στη βελτιστοποίηση του εφαρμοζόμενου προγράμματος γενετικής βελτίωσης. Κατά συνέπεια, θα δημιουργηθούν καλύτερες προϋποθέσεις για ενίσχυση του ενδιαφέροντος και της ενασχόλησης των κτηνοτρόφων με τη φυλή των Σερρών. 18

ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Παρακολούθηση των ζώων και καταγραφή των αποδόσεων Τα δεδομένα της στατιστικής ανάλυσης που πραγματοποιήθηκε περιλαμβάνουν τα έτη από το 2003 ως και το 2008 και προέρχονται από τον έλεγχο των αποδόσεων που πραγματοποιούσε ο Αγροτικός Συνεταιρισμός των προβατοτρόφων φυλής Σερρών "Ο ΣΤΡΥΜΩΝ" την περίοδο αυτή. Όλα τα δεδομένα (περιγραφικά, αναπαραγωγικά, παραγωγικά) αποθηκεύονταν στη βάση δεδομένων του προγράμματος "ΑΜΝΟΣ" (As et l., 2006). Ο έλεγχος της παραγόμενης ημερήσιας ποσότητας γάλακτος γινόταν μία φορά το μήνα κατά τη βραδινή και την πρωινή άμελξη, σύμφωνα με τον τότε ισχύοντα κανονισμό της I.C.A.R. -Interntionl Committee for Animl Recording- που ανανεώθηκε πρόσφατα (ICAR, 2011) και το Ζωοτεχνικό πλάνο που κατάρτισε ο Συνεταιρισμός για τη φυλή αυτή. Περιγραφή των Παραμέτρων Οι διάφορες παράμετροι της φυλής που μελετήθηκαν περιλαμβάνονται στις κατηγορίες που αφορούν: τα περιγραφικά πληθυσμιακά χαρακτηριστικά τα αναπαραγωγικά χαρακτηριστικά και τα παραγωγικά χαρακτηριστικά. Συγκεκριμένα, στα περιγραφικά πληθυσμιακά χαρακτηριστικά περιλαμβάνονται: ο αριθμός των εκτροφών ανά έτος και συνολικά της πενταετίας ο αριθμός των ζώων των εκτροφών ανά έτος και συνολικά της πενταετίας ο αριθμός των προβατίνων ανά έτος και συνολικά της πενταετίας το ποσοστό αντικατάστασης ο αριθμός των αμελγόμενων ζώων η κατανομή του πληθυσμού σε γαλακτικές περιόδους ανά έτος και συνολικά της πενταετίας ο συνολικός αριθμός των γαλακτικών περιόδων που επεξεργάστηκαν στα αναπαραγωγικά χαρακτηριστικά περιλαμβάνονται: ο αριθμός των τοκετών ο αριθμός των γεννηθέντων αμνών 19

η πολυδυμία ο αριθμός και το ποσοστό των μονόδυμων τοκετών ο μήνας έναρξης των τοκετών η διάρκεια των τοκετών ο μήνας με το μέγιστο αριθμό τοκετών στα παραγωγικά χαρακτηριστικά περιλαμβάνονται: η συνολική γαλακτοπαραγωγή 1 η γαλακτοπαραγωγή ανά προβατίνα ανά έτος (εμπορεύσιμη 2 ) η διάρκεια της γαλακτοπαραγωγής μέσες και μέγιστες τιμές στα τρία ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της γαλακτοπαραγωγής (πρώτος έλεγχος, μέτρηση με το μέγιστο μ.ό. στη διάρκεια της γαλακτικής περιόδου και τελευταίος έλεγχος) διάστημα, από τον τοκετό, των τριών ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της γαλακτοπαραγωγής η εμμονή 3 της γαλακτοπαραγωγής Στατιστική επεξεργασία Για τη στατιστική ανάλυση χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό JMP8 (2009). Αρχικά εκτιμήθηκαν οι μέσες τιμές των παραμέτρων που χαρακτηρίζουν μία εκτροφή. Με τη μέθοδο της ιεραρχικής ανάλυσης συστάδων (Hierrchicl Cluster Anlysis) (Agresti, 2003, Σιάρδος, 2004) δημιουργήθηκαν τρεις συστάδες - κλάσεις για κάθε ένα από τα τέσσερα προεπιλεγμένα χαρακτηριστικά των εκτροφών, δηλ.: τη συνολική γαλακτοπαραγωγή τη μέση γαλακτοπαραγωγή ανά προβατίνα την εμμονή της γαλακτοπαραγωγής και το ποσοστό αντικατάστασης 4 Σημειώνεται ότι η ανάλυση πραγματοποιήθηκε τελικά σε 191 παρατηρήσεις, εκτροφές και έτη (βλ. Πίνακας 3), στις οποίες η κατανομή στις διάφορες κλάσεις ανά χαρακτηριστικό έχει ως εξής: 1 2 3 4 ορίζεται ως εκτίμηση της παραδοθείσας ποσότητας του γάλακτος με βάση τους μηνιαίους ελέγχους της γαλακτοπαραγωγής ως εμπορεύσιμη γαλακτοπαραγωγή ορίζεται η παραγωγή γάλακτος μετά τον απογαλακτισμό ορίζεται ως το ποσοστό (%) της μεταβολής της γαλακτοπαραγωγής από το μήνα του μέγιστου γαλακτοπαραγωγής έως τον τελευταίο μήνα ελέγχου γαλακτοπαραγωγής (Weller et l., 2006) ορίζεται ως ο αριθμός των ζώων της πρώτης γαλακτικής περιόδου που υπάρχουν στην εκτροφή σε σχέση με το συνολικό αριθμό ζώων της εκτροφής 20

Κλάσεις συνολικής γαλακτοπαραγωγής: 1η κλάση με 131, 2η κλάση με 43, 3η κλάση με 17 παρατηρήσεις. Κλάσεις μέσης γαλακτοπαραγωγής ανά ζώο: 1η κλάση με 57, 2η κλάση με 104, 3η κλάση με 30 παρατηρήσεις. Κλάσεις εμμονής: 1η κλάση με 66, 2η κλάση με 100, 3η κλάση με 25 παρατηρήσεις. Κλάσεις ποσοστού αντικατάστασης: 1η κλάση με 89, 2η κλάση με 67, 3η κλάση με 35 παρατηρήσεις. Η επίδραση που μπορούν να έχουν τα χαρακτηριστικά αυτά στις διάφορες αναπαραγωγικές και παραγωγικές παραμέτρους εξετάστηκε με τη μέθοδο της ανάλυσης διακύμανσης κατά ένα παράγοντα (onewy nlysis of vrince - nov) για τις συνεχείς μεταβλητές (ποσοτικές παραμέτρους) και έγινε εκτίμηση των διαφορών χρησιμοποιώντας τον έλεγχο Tukey-Krmer H.S.D. σε επίπεδο σημαντικότητας P<0,05. Όταν λέμε ότι υπάρχει επίδραση των κλάσεων εμμονής σε ένα χαρακτηριστικό για παράδειγμα στον αριθμό των τοκετών, σημαίνει ότι για τις διάφορες κλάσεις εμμονής, δεν είναι ίδιος ο αριθμός των τοκετών. Στατιστικά, κάποια κλάση έχει μεγαλύτερο μέσο αριθμό ή ποσοστό τοκετών. Μέσοι όροι που ακολουθούνται από κοινό γράμμα δείχνουν κλάσεις που έχουν συσχέτιση, δηλαδή δε διαφέρουν σημαντικά σε επίπεδο σημαντικότητας α=0,05. Τέλος, όταν έχουμε διπλό γράμμα (,) δεν μπορούν να προκύψουν συμπεράσματα για το εν λόγω χαρακτηριστικό. Ακόμη, υπολογίστηκε ο συντελεστής προσδιορισμού (R 2 ) ως έκφραση του ποσοστού της διακύμανσης της εξαρτημένης μεταβλητής λόγω επίδρασης της ανεξάρτητης μεταβλητής. Ο συντελεστής αυτός δηλώνει το ποσοστό της διακύμανσης της εξαρτημένης μεταβλητής (πχ. διάρκεια τοκετών) που μπορεί να αιτιολογηθεί από την επίδραση της ανεξάρτητης μεταβλητής (πχ κλάσεις εμμονής) ή από τις διαφορές μεταξύ των κλάσεων εμμονής. Για τον προσδιορισμό της όποιας συσχέτισης των κλάσεων αυτών με ποιοτικά χαρακτηριστικά (διακριτές μεταβλητές), χρησιμοποιήθηκε η ανάλυση συνάφειας (contingency nlysis). Μέσω πινάκων συνάφειας, παρατηρήθηκε η ανεξαρτησία ποιοτικών χαρακτηριστικών ενώ υλοποιήθηκαν οι έλεγχοι του x 2 του Person για τον έλεγχο της διαφοροποίησης της κατανομής των ποσοστών με τα οποία εμφανίζονται τα διάφορα χαρακτηριστικά. H Εξίσωση-μοντέλο που χρησιμοποιήθηκε ως στατιστικό-περιγραφικό πρότυπο ήταν η ακόλουθη: Y ij = μ + κ i + e ij, όπου: Y i,j = η τιμή της εκάστοτε μεταβλητής (παραμέτρου) μ = ο μέσος όρος κ i = κλάση ανεξάρτητης μεταβλητής (συνολική γαλακτοπαραγωγή, μέση γαλακτοπαραγωγή ανά ζώο, εμμονή, ποσοστό αντικατάστασης), με i=1-3 eij = τυχαίο σφάλμα 21

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Περιγραφική στατιστική Για την αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης παρακάτω παρουσιάζονται συγκεντρωτικά υπό μορφή πίνακα τα αποτελέσματα της περιγραφικής στατιστικής και στη συνέχεια παρατίθενται αναλυτικότερα ανά χαρακτηριστικό, τα διάφορα ποσοστιαία σημεία (Q=quntiles) και στατιστικά μεγέθη (moments). Στοιχεία πληθυσμού Το πλήθος των ζώων που ελέγχονταν από τον Α.Σ. «Ο ΣΤΡΥΜΩΝ» για την περίοδο 2003-2008 ανέρχεται σε 35.341 εκ των οποίων τα 34.069 είναι θηλυκά και τα 1.362 αρσενικά (Πίνακας 3). Πίνακας 3. Περιγραφικά στοιχεία των εκτροφών προβάτων φυλής Σερρών κατά την 5ετία 2003-2008 Έτος Αριθμός εκτροφών Αριθμός Ζώων Θηλυκά Αρσενικά Αριθμός τοκετών Αριθμός γεν/ντων αμνών 2003-2004 57 7.105 6.832 273 6.448 8.705 2004-2005 54 6.966 6.698 268 6.698 8.640 2005-2006 62 7.367 7.084 283 7.084 10.909 2006-2007 62 7.136 6.862 274 6.862 10.499 2007-2008 62 6.857 6.593 264 6.593 10.483 5ετίας 297 35.341 34.069 1.362 33.685 49.236 Πηγή: www.provtserron.gr Τα αποτελέσματα που ακολουθούν προήλθαν από τη στατιστική ανάλυση των στοιχείων 191 εκτροφών που είχαν πλήρη στοιχεία, ενώ οι υπόλοιπες 106 εκτροφές παρουσίασαν μεγάλες ελλείψεις πρωτογενών παρατηρήσεων που δεν επέτρεπαν τη σωστή στατιστική επεξεργασία τους. Πίνακας 4. Πληθυσμιακά στοιχεία εκτροφών των προβάτων φυλής Σερρών κατά την 5ετία 2003-2008 (Ν=191) Αριθμός αμελγόμενων ζώων μ.ό. ± τ.σ. Μέγιστο Ελάχιστο Άνω 95% μ.ό. κάτω 95% μ.ό. 94,7 ± 3,72 270 25 102,1 87,4 Ποσοστό αντικατάστασης 13 ± 1% 53% 1% 14% 12% Από τα στοιχεία των πινάκων 3 και 4 οι οποίοι αναφέρονται στα πληθυσμιακά στοιχεία της φυλής προβάτων Σερρών διαπιστώνεται ότι στις εκτροφές: 22

υπήρχαν κατά μ.ό. 119 ζώα (115 και 4 ) ανά εκτροφή αρμέγονταν κατά μ.ό. 94,7 προβατίνες ανά εκτροφή εφαρμοζόταν ετήσια αντικατάσταση των ζώων σε ποσοστό 13% κατά μέσο όρο. Ακόμη διαπιστώθηκε (Σχήμα 1 και 2) ότι στο 50% των εκτροφών αρμέγονται από 56 έως 121 ζώα (Q 25, Q 75 ), όταν για την πλειονότητά τους τα αμελγόμενα ζώα κυμαίνονται μεταξύ 25-150, ενώ ως προς το ποσοστό αντικατάστασης που πραγματοποιείται στις εκτροφές προβάτων της φυλής Σερρών, παρατηρήθηκε ότι για τις μισές εκτροφές κυμαίνεται μεταξύ 5-18% (Q 25, Q 75 ), όταν για την πλειονότητά τους το ποσοστό αυτό κυμαίνεται από 1 έως 25%. 27% 30% 28% 30% 25% 25% 16% 20% 17% 20% 15% 18% 19% 14% 13% 20% 15% 8% 10% 10% 0% 2% 3% 4% 2% 1% 5% 0 50 100 150 200 250 2% 2% 2% 2% 0% 1% 0 10% 20% 30% 40% 50% 5% Αμελγόμενα ζώα Ποσοστό αντικατάστασης Q25 56 Q 25 5% (διάμεσος) Q 50 84 (διάμεσος) Q 50 11% Q75 121 Q75 18% Σχήμα 1. Ποσοστό εκτροφών ανάλογα με τον αριθμό των αμελγόμενων ζώων Σχήμα 2. Ποσοστό εκτροφών ανάλογα με το ποσοστό αντικατάστασης των ζώων Στοιχεία τοκετών-πολυδυμίας Για την αποτύπωση της αναπαραγωγικής δραστηριότητας των υπό μελέτη εκτροφών υπολογίστηκαν διάφορα περιγραφικά χαρακτηριστικά (Πίνακας 5). Ο μέσος αριθμός τοκετών της πενταετίας είναι 94,78 (Πίνακας 5) και από την ποσοστιαία κατανομή των τοκετών διαπιστώνεται ότι οι μισές εκτροφές παρουσιάζουν από 56 έως 121 τοκετούς (Q 25, Q 75 ), όταν για την πλειονότητά τους οι τοκετοί κυμαίνονται από 25 έως 150 (Σχήμα 3). Ο μέσος αριθμός των γεννηθέντων αμνών κατά την πενταετία είναι 136,38 (Πίνακας 5) και στο 50% των εκτροφών κυμαίνονται από 80 έως 176 (Q 25, Q 75 ), ενώ για την πλειονότητά τους ο μέσος αριθμός των γεννηθέντων αμνών βρίσκεται μεταξύ 50-225 (Σχήμα 4). Η μέση πολυδυμία είναι της τάξης του 1,46 (Πίνακας 5) και κυμαίνεται από 1,32 έως 1,62 (Q 25, Q 75 ) στις μισές εκτροφές, ενώ για το 15% των εκτροφών η πολυδυμία κυμαίνεται μεταξύ 1,60-1,65 (Σχήμα 5). Ο μέσος αριθμός των μονόδυμων τοκετών κατά την πενταετία είναι 52,39 (Πίνακας 5) και οι μισές εκτροφές έχουν από 26 έως 71 μονόδυμους τοκετούς (Q 25, Q 75 ), ενώ για την πλειονότητα των εκτροφών οι 23

μονόδυμοι τοκετοί είναι μεταξύ 1-100 (Σχήμα 6). Το μέσο ποσοστό των μονόδυμων τοκετών είναι 38% (Πίνακας 5) και για τις μισές εκτροφές κυμαίνεται από 24 έως 50% (Q 25, Q 75 ), ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για ένα 18% των εκτροφών βρίσκεται μεταξύ 20-25% (Σχήμα 7). 27% 30% 25% 16% 20% 17% 8% 20% 15% 10% 5% Q 25 56 (διάμεσος) Q 50 84 Q75 121 0% 2% 3% 4% 2% 1% 0 50 100 150 200 250 Τοκετοί Σχήμα 3. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τον αριθμό τοκετών Πίνακας 5. Αναπαραγωγικά στοιχεία εκτροφών των προβάτων φυλής Σερρών κατά την 5ετία 2003-2008 (Ν=191) μ.ό. ± τ.σ. Μέγιστο Ελάχιστο Άνω 95% μ.ο. κάτω 95% μ.ο. Αριθμός τοκετών 94,78 ± 3,72 270 25 102,12 87,44 Αριθμός γεν/ντων αμνών 136,38 ± 5,24 408 33 146,71 126,04 Πολυδυμία 1,46 ± 0,01 1,87 1,13 1,49 1,44 Αριθμός μονόδυμων τοκετών 52,39 ± 2,69 221 6 57,70 47,08 Ποσοστό μονόδυμων τοκετών 38 ± 1% 75% 8% 41% 36% Διάρκεια τοκετών 2,35 ± 0,07 5 1 2,20 2,49 Μήνας με μέγιστο αριθμό τοκετών Αριθμός τοκετών 65,60 ± 2,75 270 17 71,03 60,17 Αριθμός γεν/ντων αμνών Ποσοστό τοκετών στο σύνολο Ποσοστό γεν/ντων αμνών στο σύνολο 95,09 ± 4,04 373 24 103,05 87,12 71 ± 1% 100% 30% 74% 69% 72 ± 1% 100% 30% 74% 69% 24

23% 25% 15% 15% 20% 14% 15% 15% 10% 12% 7% 9% 10% 4% 10% 9% 8% 7% 10% 2% 3% 2% 1% 2% 1% 0% 1% 5% 5% 6% 4% 6% 6% 3% 7% 5% 4% 2% 1% 5% 100 200 300 400 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 1,9 Γεννηθέντες αμνοί Πολυδυμία Q25 80 Q25 1,32 (διάμεσος) Q 50 123 (διάμεσος) Q 50 1,45 Q75 176 Q75 1,62 Σχήμα 4. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τον αριθμό των γεννηθέντων Σχήμα 5. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με την πολυδυμία αμνών 39% 40% 18% 20% 23% 16% 12% 5% 2% 2% 1% 1% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 6% 6% 2% 13% 11% 8% 7% 6% 5% 5% 5% 4% 4% 1% 15% 10% 5% 0 50 100 150 200 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Αριθμός μονόδυμων τοκετών Ποσοστό μονόδυμων τοκετών Q25 26 Q25 24% (διάμεσος) Q 50 45 (διάμεσος) Q 50 38% Q75 71 Q75 50% Σχήμα 6. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τον αριθμό των μονόδυμων τοκετών Σχήμα 7. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με το ποσοστό των μονόδυμων τοκετών Από το σχήμα 8 διαπιστώνεται ότι στο 57% των εκτροφών οι τοκετοί ξεκινούν το μήνα Νοέμβριο, ενώ σε ποσοστό 37% κατά το μήνα Δεκέμβριο. Τέλος σε ένα πολύ μικρό ποσοστό των εκτροφών οι τοκετοί ξεκινούν είτε πιο νωρίς (4,2% τον Οκτώβριο) είτε πιο καθυστερημένα (1,6% τον Ιανουάριο). Η μέση διάρκεια της περιόδου τοκετών είναι 2,35 μήνες (Πίνακας 5). Στο 50,3% των εκτροφών η διάρκειά της είναι δύο μήνες, ενώ οι τοκετοί διαρκούν ένα μήνα στο 16,8%, τρεις μήνες στο 17,3%, τέσσερις μήνες στο 13,1% και πέντε μήνες στο 2,6% μόνο των εκτροφών (Σχήμα 9). 25

Σχήμα 8. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τον μήνα έναρξης των τοκετών Σχήμα 9. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τη διάρκεια των τοκετών (σε μήνες) 11% 23% Νοεμ. Δεκ. 66% Ιαν. Σχήμα 10. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τον μήνα μεγίστου των τοκετών Κατά το μήνα Δεκέμβριο που παρουσιάζεται το μέγιστο των τοκετών (Σχήμα 10), ο μέσος αριθμός τοκετών είναι 65,60 και ο μέσος αριθμός των γεννηθέντων αμνών 95,09 (Πίνακας 5). Για το 50% των εκτροφών οι τιμές κυμαίνονται μεταξύ 38 έως 82 (Q 25, Q 75 ) και 55 έως 123 (Q 25, Q 75 ) για τον αριθμό των τοκετών και των γεννηθέντων αμνών αντίστοιχα, ενώ για την πλειονότητα των εκτροφών ο αριθμός των τοκετών κυμαίνεται μεταξύ 25-100 και ο αριθμός των γεννηθέντων αμνών μεταξύ 25-175 (Σχήμα 11 και 12). Επίσης, κατά το μήνα με το μέγιστο των τοκετών το μέσο ποσοστό των τοκετών είναι 71% (Πίνακας 5) και για τις μισές εκτροφές κυμαίνεται μεταξύ 62 και 81% ενώ για ένα 17% των εκτροφών οι τοκετοί που λαμβάνουν χώρα κατά το μήνα με το μέγιστο αριθμό των τοκετών αρχίζουν και τελειώνουν μέσα στο συγκεκριμένο μήνα (Σχήμα 13). Αντίστοιχα, το μέσο ποσοστό των γεννηθέντων αμνών κατά τον ίδιο μήνα είναι 72% (Πίνακας 5) και στις μισές εκτροφές κυμαίνεται από 62 έως 81% (Q 25, Q 75 ), ενώ για ένα 17% των εκτροφών οι γεννηθέντες αμνοί κατά το μήνα με το μέγιστο αριθμό των τοκετών γεννιούνται αποκλειστικά μέσα στο συγκεκριμένο μήνα (Σχήμα 14). 26

33% 29% 35% 30% 27% 25% 30% 25% 6% 19% 6% 4% 2% 1% 1% 0% 1% 25% 20% 15% 10% 5% 1% 15% 12% 8% 7% 1% 2% 2% 1% 1% 0% 1% 1% 20% 15% 10% 5% 0 50 100 150 200 250 0 50 100 150 200 250 300 350 Αριθμός τοκετών κατά το μήνα με το μέγιστο των τοκετών Αριθμός γεν/ντων αμνών κατά το μήνα με το μέγιστο των τοκετών Q25 38 Q 25 55 (διάμεσος) Q 50 59 (διάμεσος) Q 50 83 Q75 82 Q75 123 Σχήμα 11. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τον αριθμό των τοκετών κατά το μήνα με το μέγιστο των τοκετών Σχήμα 12. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τον αριθμό των γεννηθέντων αμνών κατά το μήνα με το μέγιστο των τοκετών 17% 15% 17% 15% 14% 15% 17% 15% 11% 7% 7% 5% 3% 3% 2% 3% 1% 7% 1% 1% 2% 10% 5% 1% 6% 5% 4% 4% 3% 2% 8% 12% 8% 2% 1% 2% 10% 5% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Ποσοστό τοκετών κατά το μήνα με το μέγιστο των τοκετών Ποσοστό γεννηθέντων αμνών κατά το μήνα με το μέγιστο των τοκετών Q25 62% Q25 62% (διάμεσος) Q 50 72% (διάμεσος) Q 50 73% Q75 81% Q75 81% Σχήμα 13. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με το ποσοστό των τοκετών κατά το μήνα με το μέγιστο των τοκετών Σχήμα 14. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με το ποσοστό των γεννηθέντων αμνών κατά το μήνα με το μέγιστο των τοκετών Παραγωγικά στοιχεία Για την αποτύπωση της γαλακτοπαραγωγικής δραστηριότητας των υπό μελέτη εκτροφών η κατανομή του αριθμού των παρατηρήσεων ανά γαλακτική περίοδο δίνεται στον πίνακα 6, ενώ στον πίνακα 7 παρουσιάζονται συγκεντρωτικά και ανά χαρακτηριστικό διάφορα περιγραφικά στατιστικά μεγέθη για τα παραγωγικά χαρακτηριστικά των προβάτων φυλής Σερρών. 27

Πίνακας 6. Κατανομή των παρατηρήσεων σε γαλακτικές περιόδους των προβάτων φυλής Σερρών κατά την 5ετία 2003-2008 Έτος 1 η γαλακτική περίοδος 2 η η 3 γαλακτική περίοδος και άνω γαλακτική περίοδος 2003-2004 7.000 6.564 26.708 2004-2005 1.440 4.438 26.109 2005-2006 699 1.427 20.093 2006-2007 1.668 2.157 17.906 2007-2008 3.296 1.171 13.250 5ετίας 14.103 15.757 104.066 Η μέση συνολική παραγωγή γάλακτος ανέρχεται στους 13tn (πίνακας 7) με τις μισές εκτροφές να παρουσιάζουν συνολική παραγωγή γάλακτος μεταξύ 8,1 και 16,5tn (Q 25, Q 75 ), ενώ για την πλειονότητα των εκτροφών αυτή κυμαίνεται μεταξύ 2,5-20tn (Σχήμα 15). Η μέση παραγωγή γάλακτος ανά προβατίνα είναι 141,6kg (πίνακας 7) και για τις μισές εκτροφές κυμαίνεται μεταξύ 120 και 151,4kg (Q 25, Q 75 ), ενώ για την πλειονότητα των εκτροφών αυτή κυμαίνεται μεταξύ 85-155 kg (Σχήμα 16). Πίνακας 7. Αποτελέσματα περιγραφικής στατιστικής για τα παραγωγικά χαρακτηριστικά (Ν=191) Μ.ό.± Τ.σ. Μέγιστο Ελάχιστο Άνω 95% μ.ο. κάτω 95% μ.ο. Παραγωγικά στοιχεία Συνολική γαλακτοπαραγωγή (tn) 13,14 ± 0,52 41,60 2,96 14,16 12,11 Μέση γαλ/γή ανά προβατίνα (Kg) 141,57 ± 2,13 240,34 58,95 145,76 137,38 1ος ελέγχος γαλ/γής Μέση ημερήσια παραγωγή (g) 1.110,08 ±19,40 1.663,9 728,2 1.148,36 1.071,81 Τυπική απόκλιση (g) 94,54 ± 2,08 172,81 36,74 98,64 90,44 Μέγιστη τιμή (g) 1.293,72 ±20,24 2.000,0 800,0 1.333,64 1.253,79 Διάρκεια γαλακτοπαρ/γής (ημ.) 63,98 ± 0,70 100,84 45,0 65,36 62,60 Τυπ.απ.διάρκειας γαλ/γής 5 (ημ.) 8,78 ± 0,35 23,22 1,84 9,47 8,09 Έλεγχος γαλ/γής με το μέγιστο μ.ο. ανά ζώο Μέση ημερήσια παραγωγή (g) 1.209,48 ± 14,5 1.663,9 844,3 1.237,99 1.180,96 Τυπική απόκλιση (g) 104,99 ± 2,79 259,9 37,56 110,49 99,49 Μέγιστη τιμή (g) 1.409,69±16,74 2.000 1.000 1.442,71 1.376,67 Διάρκεια γαλακτοπαρ/γής (ημ.) 78,99 ± 1,58 149,77 45 82,11 75,88 Τυπ.απ. διάρκειας γαλ/γής (ημ.) 10,85 ± 0,43 29,44 1,84 11,69 10,00 Τελευταίος έλεγχος γαλ/γής Μέση ημερήσια παραγωγή (g) 280,87 ± 9,79 795,92 125,41 300,19 261,56 Τυπική απόκλιση (g) 59,13 ± 2,8 292,6 6,74 64,65 53,61 Μέγιστη τιμή (g) 434,28 ± 24,8 3.850 200 483,20 385,36 Διάρκεια γαλακτοπαρ/γής (ημ.) 217,59 ± 1,25 264,5 152,9 220,05 215,14 Τυπ.απ. διάρκειας γαλ/γής (ημ.) 7,81 ± 0,31 22,1 1,2 8,42 7,19 Εμμονή γαλακτοπαραγωγής 53 ± 1% 83% 32% 54% 52% 5 ορίζεται ως η διακύμανση του χρονικού διαστήματος από τον τοκετό μέχρι τον πρώτο έλεγχο της γαλακτοπαραγωγής 28

19% 18% 20% 32% 35% 30% 6% 14% 12% 9% 6% 4% 4% 3% 2% 1% 0% 0% 1% 1% 10 20 30 40 15% 10% 5% 25% 18% 20% 17% 15% 10% 10% 5% 5% 1% 2% 4% 4% 5% 2% 1% 0% 0% 70 140 210 Συνολική Παραγωγή (tn) Γαλακτοπαραγωγή ανά προβατίνα (kg) Q25 8,1 Q25 120,0 (διάμεσος) Q 50 11,4 (διάμεσος) Q 50 141,3 Q75 16,5 Q75 151,4 Σχήμα 15. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών Σχήμα 16. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τη συνολική γαλακτοπαραγωγή ανάλογα με τη μέση γαλακτοπαραγωγή ανά ζώο Αναφορικά με την έναρξη των ελέγχων γαλακτοπαραγωγής, ακολουθεί το σχήμα 17, από το οποίο διαπιστώνονται τα εξής: για σχεδόν το 60% των εκτροφών ο μήνας έναρξης του ελέγχου γαλακτοπαραγωγής είναι ο Φεβρουάριος, για το 30% ο Μάρτιος και για το 10% των εκτροφών ο Ιανουάριος. Σχήμα 17. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με το μήνα έναρξης του ελέγχου γαλακτοπαραγωγής. 29

27% 17% 30% 25% 20% 13% 14% 18% 12% 20% 15% 12% 7% 1% 7% 12% 12% 2% 15% 10% 3% 5% 2% 3% 8% 7% 7% 5% 4% 4% 3% 2% 1% 10% 5% 800 1000 1200 1400 1600 30 50 70 90 110 130 150 170 Μέση ημερήσια γαλακτοπαραγωγή (g) Τυπική απόκλιση (g) Q25 832 Q 25 77 (διάμεσος) Q 50 1.121 (διάμεσος) Q 50 91 Q75 1.356 Q75 109 Σχήμα 18. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών Σχήμα 19. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τη μέση ημερήσια ανάλογα με την τυπική απόκλιση της παραγωγή γάλακτος στον πρώτο έλεγχο γαλακτοπαραγωγής μέσης ημερήσιας παραγωγής στον πρώτο έλεγχο γαλακτοπαραγωγής. Σύμφωνα με τον Πίνακα 7, στον πρώτο έλεγχο γαλακτοπαραγωγής, η μέση ημερήσια παραγωγή ανέρχεται σε 1.110,08g, η τυπική απόκλισή της σε 94,54g, η μέγιστη τιμή της ημερήσιας γαλακτοπαραγωγής σε 1.293,72g και η διάρκεια γαλακτοπαραγωγής (χρονικό διάστημα από τον τοκετό μέχρι τον πρώτο έλεγχο γαλακτοπαραγωγής) σε 63,98 ημέρες με τυπική απόκλιση 8,78 ημέρες. Στο 50% των εκτροφών η μέση ημερήσια παραγωγή κυμαίνεται μεταξύ 832 και 1.356g (Q 25, Q 75 ), ενώ για το 27% των εκτροφών αυτή κυμαίνεται μεταξύ 800-900g (Σχήμα 18) και η τυπική απόκλισή της μεταξύ 77 και 109g (Q 25, Q 75 ) (Σχήμα 19). 22% 21% 14% 9% 9% 6% 5% 5% 4% 3% 2% 0% 1% 1% 700 900 1100 1300 1500 1700 1900 2100 20% 15% 10% 5% 0% 7% 10% 16% 22% 20% 11% 7% 4% 1% 1% 0% 1% 40 50 60 70 80 90 100 20% 15% 10% 5% Μέγιστη τιμή (g) Διάρκεια γαλακτοπαραγωγής (ημ.) Q25 1.050 Q25 58 (διάμεσος) Q 50 1.300 (διάμεσος) Q 50 63 Q75 1.500 Q75 70 Σχήμα 20. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών Σχήμα 21. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τη μέγιστη τιμή της μέσης ανάλογα με τη διάρκεια γαλακτοπαραγωγής ημερήσιας παραγωγής στον πρώτο μέχρι τον πρώτο έλεγχο έλεγχο γαλακτοπαραγωγής γαλακτοπαραγωγής 30

Επίσης, στο 50% των εκτροφών η μέγιστη τιμή κατά τον πρώτο έλεγχο γαλακτοπαραγωγής κυμαίνεται μεταξύ 1.050 και 1.500g (Q 25, Q 75 ), ενώ για ένα 22% των εκτροφών η τιμή αυτή κυμαίνεται μεταξύ 1.000-1.100g (Σχήμα 20). Ομοίως, για το 50% των εκτροφών, η διάρκεια γαλακτοπαραγωγής κυμαίνεται μεταξύ 58-70 ημερών (Q 25, Q 75 ), ενώ για την πλειονότητα των εκτροφών κυμαίνεται από 45-80 ημέρες (Σχήμα 21) και η τυπική απόκλισή της μεταξύ 4-11 ημερών (Σχήμα 22). 25% 28% 17% 30% 25% 20% 15% Q 25 4 (διάμεσος) Q 50 9 Q75 11 10% 7% 10% 3% 4% 3% 2% 1% 5% 0 5 10 15 20 25 Τυπική απόκλιση διάρκειας γαλ/γής (ημ.) Σχήμα 22. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με την τυπική απόκλιση της διάρκειας γαλ/γής μέχρι τον πρώτο έλεγχο γαλακτοπαραγωγής Η κορύφωση της γαλακτοπαραγωγής για το 57,1% των εκτροφών λαμβάνει χώρα κατά το μήνα Φεβρουάριο και για ένα 32,5% κατά το Μάιο (Σχήμα 23). Με μικρότερα ποσοστά εμφανίζονται επίσης οι μήνες Μάρτιος, Ιανουάριος και Ιούνιος. Σχήμα 23. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με το μήνα με το μέγιστο της γαλακτοπαραγωγής. Σύμφωνα με τον Πίνακα 7, κατά τον έλεγχο γαλακτοπαραγωγής με το μέγιστο μ.ό. ανά ζώο, η μέση ημερήσια παραγωγή ανέρχεται σε 1.209,48g, η τυπική απόκλισή της σε 104,99g, η μέγιστη τιμή της ημερήσιας γαλακτοπαραγωγής σε 1.409,69g και η 31

διάρκεια γαλακτοπαραγωγής (χρονικό διάστημα από τον τοκετό μέχρι τον έλεγχο γαλακτοπαραγωγής με το μέγιστο μ.ό. ανά ζώο) σε 78,99 ημέρες με τυπική απόκλιση 10,85 ημέρες. 2% 26% 3% 12% 21% 19% 12% 2% 25% 20% 15% 10% 4% 5% 4% 40% 17% 13% 10% 11% 4% 1% 0% 1% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 800 1000 1200 1400 1600 50 100 150 200 250 Μέση ημερήσια παραγωγή (g) Τυπική απόκλιση (g) Q25 980 Q 25 79 (διάμεσος) Q 50 1.254 (διάμεσος) Q 50 96 Q75 1.358 Q75 131 Σχήμα 24. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών Σχήμα 25. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τη μέση ημερήσια ανάλογα με την τυπική απόκλιση της παραγωγή κατά τον έλεγχο γαλακτοπαραγωγής μέσης ημερήσιας παραγωγής κατά τον με το μέγιστο μ.ό. ανά έλεγχο γαλακτοπαραγωγής με το ζώο μέγιστο μ.ό. ανά ζώο Στο 50% των εκτροφών κατά το μέγιστο μ.ό. της γαλακτοπαραγωγής ανά ζώο η μέση ημερήσια παραγωγή κυμαίνεται μεταξύ 980 και 1.358g (Q 25, Q 75 ), ενώ για το 26% των εκτροφών κυμαίνεται από 900 έως 1.000g (Σχήμα 24) και η τυπική απόκλισή της μεταξύ 79 και 131g (Σχήμα 25). Επίσης, η μέγιστη τιμή της ημερήσιας γαλακτοπαραγωγής κατά το μέγιστο μ.ό. της γαλακτοπαραγωγής ανά ζώο κυμαίνεται 25% 25% 21% 20% 15% 12% 12% 8% 8% 10% 6% 3% 4% 5% 0% 1% 2% 900 1100 1300 1500 1700 1900 2100 26% 16% 16% 13% 10% 7% 5% 4% 1% 1% 1% 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150 25% 20% 15% 10% 5% Μέγιστη τιμή (g) Διάρκεια γαλακτοπαραγωγής (ημ.) Q25 1.200 Q25 62 (διάμεσος) Q 50 1.500 (διάμεσος) Q 50 73 Q75 1.600 Q75 96 Σχήμα 26. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τη μέγιστη τιμή κατά τον Σχήμα 27. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με τη διάρκεια γαλακτοπαραγωγής έλεγχο γαλακτοπαραγωγής με το κατά τον έλεγχο γαλακτο- μέγιστο μ.ό. ανά ζώο παραγωγής με το μέγιστο μ.ό./ζώο 32

μεταξύ 1.200 με 1.600g (Q 25, Q 75 ), ενώ για την πλειονότητα των εκτροφών η τιμή αυτή κυμαίνεται από 1.000 έως 1.700g (Σχήμα 26). Ομοίως για το 50% των εκτροφών η διάρκεια γαλακτοπαραγωγής κυμαίνεται μεταξύ 62 με 96 ημερών (Q 25, Q 75 ), ενώ για το 26% των εκτροφών η διάρκεια αυτή κυμαίνεται μεταξύ 60-70 ημερών (Σχήμα 27) και η τυπική απόκλισή της μεταξύ 8-13 ημερών (Σχήμα 28). 16% 26% 21% 25% 20% 15% Q 25 8 (διάμεσος) Q50 10 Q75 13 2% 7% 10% 3% 6% 4% 1% 3% 2% 10% 5% 0 5 10 15 20 25 30 Τυπική απόκλιση διάρκειας γαλ/γής (ημ.) Σχήμα 28. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με την τυπική απόκλιση διάρκειας γαλακτοπαραγωγής μέχρι τον έλεγχο γαλακτοπαραγωγής με το μέγιστο μ.ό. ανά ζώο Ο τελευταίος έλεγχος γαλακτοπαραγωγής για το 38,2% των εκτροφών λαμβάνει χώρα το μήνα Ιούλιο, για το 32% τον Αύγουστο, ενώ για το 22% το Σεπτέμβριο (Σχήμα 29). Σχήμα 29. Ποσοστιαία κατανομή των εκτροφών ανάλογα με το μήνα τελευταίου ελέγχου γαλακτοπαραγωγής 33