«ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: ΣΧΕΣΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗ ΘΕΡΑΠΕΥΟΜΕΝΟΥ» ΕΙΣΑΓΩΓΗ Περιεχόμενο & Στόχοι Μαθήματος Δρ. ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΓΙΩΤΣΙΔΗ (PhD, MSc, MA) Κλινικός & Συμβουλευτικός Ψυχολόγος
ΔΟΜΗ ΔΙΑΛΕΞΗΣ Περιγραφή περιεχομένου, δομής και στόχων μαθήματος Θεωρητικά μοντέλα συμβουλευτικής Τύποι μεθόδων / δεξιοτήτων συμβουλευτικής Στάδια συμβουλευτικής διαδικασίας Ορισμός πλαισίου συμβουλευτικής Αυτοπραγμάτωση / Αυτογνωσία / Αυτοεκτίμηση Αυτο-αποτελεσματικότητα Αυτο-εκπληρούμενη προφητεία Σύνδρομο επίκτητης αβοηθησίας Εφαρμογή της συμβουλευτικής στο σχολείο Περιγραφή αναμενόμενων αποτελεσμάτων 2
ΣΤΟΧΟΙ ΔΙΑΛΕΞΗΣ Να διαμορφωθεί το ευρύτερο πλαίσιο του μαθήματος, σε επίπεδο περιεχομένου και διαδικασίας Να αποσαφηνιστούν βασικές, κοινές παράμετροι στη συμβουλευτική Να κατανοηθεί η σχέση της συμβουλευτικής με την εκπαίδευση Να οριστούν οι στόχοι και τα προσδοκώμενα αποτελέσματα για τους φοιτητές 3
Διαστάσεις της Συμβουλευτικής Η σπουδαιότητα της συμβουλευτικής σχέσης που αναπτύσσεται ανάμεσα στο άτομο/α που αντιμετωπίζει/ουν κάποιο πρόβλημα και στον/στην σύμβουλο που θα επιστρατεύσει όλες τις επιστημονικές γνώσεις και δεξιότητες με σκοπό να βοηθηθεί το άτομο/α. Η σημασία της συμβουλευτικής διαδικασίας, μέσω της οποίας τα άτομα επιτυγχάνουν να φτάσουν σε ένα επίπεδο αυτονομίας και μεγαλύτερης αυτογνωσίας Η συμβουλευτική σχέση και η συμβουλευτική διαδικασία λαμβάνουν χώρα μέσα σ ένα συγκεκριμένο και οργανωμένο πλαίσιο, το οποίο δρα διευκολυντικά αυξάνοντας παράλληλα την αποτελεσματικότητα της παρέμβασης. (Δημητρόπουλος, 1999) 4
Η σημασία της συμβουλευτικής σχέσης Όλες οι θεωρίες Συμβουλευτικής (ψυχαναλυτικές, συμπεριφοριστικές, πρωσοποκεντρικές και άλλες θεωρητικές προσεγγίσεις) συμφωνούν ως προς τη σημασία που έχει η ενσυναίσθηση, η μη κτητική ζεστασιά και η αυθεντικότητα στη σχέση μεταξύ του συμβούλου και του συμβουλευόμενου, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι αρκούν από μόνες τους (Μαλικιώση- Λοΐζου, 2012). Τι χρειάζεται επιπλέον; Συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και ποιότητες συμβούλου Καλή θεωρητική και πρακτική γνώση δεξιοτήτων και τεχνικών συμβουλευτικής 5
Common therapeutic factors (Lambert & Bergin, 1994) Equal effectiveness of various forms of therapy, thus the field should focus on common elements Competence & expertise Emotional release / catharsis Therapeutic Relationship / Working-Alliance Anxiety reduction / release of tension (i.e. pharmacotherapy needed as a temporary tool) Insight / interpretation Building competence / mastery (self efficacy, Bandura, 1989) Non specific factors (i.e. faith, hope, expectations, Kazdin, 1979)
Ενδεικτικά ποσοστά βελτίωσης πελατών που σχετίζονται με θεραπευτικούς παράγοντες Θεραπευτική σχέση 30% Μεταβλητές του πελάτη και εξωθεραπευτικοί παράγοντες 40 % Προσδοκίες και placebo 15% Τεχνική και παράγοντες του θεραπευτικού μοντέλου 15%
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΔΙΑΛΕΞΕΩΝ 8
Βασικά Θεωρητικά Μοντέλα Συμβουλευτικής Ψυχαναλυτικό / Ψυχοδυναμικό μοντέλο Ανθρωπιστικό (προσωποκεντρικό / ανθρωποκεντρικό / φαινομενολογικό) μοντέλο Γνωσιακό μοντέλο Συμπεριφοριστικό μοντέλο Επιμέρους προσεγγίσεις (π.χ. Gestalt, Αφηγηματική) Διαπολιτισμική συμβουλευτική Θετική συμβουλευτική (positive counselling)
Συγκριτική παρουσίαση θεωρητικών προσεγγίσεων συμβουλευτικής 10
Ταξινόμηση Θεωριών Συμβουλευτικής (Frey, 1972) Άξονας (στόχος) «Ενόραση».. «Δράση» (εστιάζω μέσα μου) (εστιάζω στη συμπεριφορά) Άξονας (διαδικασία) «Λογική».«Συναίσθημα» (αλλάζω μέσω λογικής) (έκφραση συναισθήματος) 11
Ταξινόμηση Θεωριών Συμβουλευτικής (Frey, 1972) 12
Βασικές δεξιότητες συμβουλευτικής Παράμετροι & Τύποι Τομείς δεξιοτήτων (π.χ. ακρόαση, κατανόηση, αυτόαποκάλυψη, κτλ.) Επάρκεια δεξιοτήτων (επαρκείς/καλές vs. περιορισμένες/ φτωχές) Βασικά συστατικά συμβουλευτικής / τύποι δεξιοτήτων: 13
Παραδείγματα βασικών δεξιοτήτων Ποιότητα της σχέσης Κατανόηση του εσωτερικού πλαισίου αναφοράς Αντανάκλαση αισθημάτων Υποστήριξη στην κατανόηση των ανησυχιών και των προβλημάτων με σαφήνεια Διερεύνηση με βασικές ερωτήσεις για τα συναισθήματα, τις φυσικές αντιδράσεις, τις σκέψεις, την επικοινωνία και τις δράσεις Απλοί και άμεσοι τρόποι υποστήριξης ώστε να αλλάξει ο τρόπος σκέψης, τα συναισθήματα, η επικοινωνία και η δράση/συμπεριφορά
Περιοχές Δεξιοτήτων Συμβουλευτικής 15
Διαδικασία Συμβουλευτικής Το μοντέλο των τριών σταδίων 16
ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ Αυτο-πραγμάτωση (Αυτό που είμαστε) Αυτογνωσία & Αυτο-εκτίμηση (Αυτό που μαθαίνουμε να είμαστε) Αυτό-αποτελεσματικότητα (Αυτό που πιστεύουμε ότι μπορούμε να καταφέρουμε) Αυτο-εκπληρούμενη προφητεία (Αυτό που προσδοκούν να είμαστε) Σύνδρομο επίκτητης αβοηθησίας (Αυτό που δεν είμαστε)
Αυτοπραγμάτωση (Maslow, 1970) Η έμφυτη τάση του ανθρώπου να αναπτύσσει όλες τις ικανότητές του με τέτοιον τρόπο, ώστε να εξυπηρετούνται η διατήρηση και η πρόοδός του. Στόχος κάθε ατόμου είναι να επιτύχει τη μεγαλύτερη δυνατή κοινωνικοποίηση και ενσωμάτωση στο κοινωνικό γίγνεσθαι (επίτευξη σχέσεων αμοιβαίου σεβασμού με τους άλλους και ένταξη στην κοινωνική ζωή), αλλά και την ανεξαρτησία του (Χατζηχρήστου, 2011) Η αυτοπραγμάτωση χαρακτηρίζεται από ευκαμψία, δημιουργικότητα, ελεύθερη έκφραση και υπευθυνότητα (Μαλικιώση-Λοΐζου, 2011) 18
ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ & ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ: {γνωρίζω αυτό που είμαι} Κάθε σχετικά αντικειμενική γνώση που αφορά τις διάφορες όψεις της προσωπικότητας & χαρακτηριστικά (π.χ. ρ όλοι, ικανότητες). Αποσαφήνιση, αναγνώριση και αποδοχή των σκέψεων, των συναισθημάτων και της συμπεριφοράς του συμβουλευόμενου από τον ίδιο. ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗ ή αυτό-αξιολόγηση: { εκτιμώ αυτό που είμαι και την αξία μου} Ο βαθμός στον οποίο αποδέχομαι τον εαυτό μου και επιδοκιμάζω την προσωπική μου αξία, η αξιολογική θέση της αυτό-αντίληψης, η γενικότερη στάση μου απέναντι στην αξία μου ως ξεχωριστό πρόσωπο μέσα στην κοινωνία. 19
ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΣΤΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ Η συμπεριφορά μας δεν είναι τίποτε άλλο από την έκφραση αυτού που είμαστε ή αυτού που πιστεύουμε / νιώθουμε ότι είμαστε Η αυτοεκτίμηση και η αυτοεικόνα παίζουν καθοριστικό ρόλο στον τρόπο με τον οποίο: οργανώνουμε τη ζωή μας καθορίζουμε τους στόχους μας κάνουμε τις επιλογές μας επιλέγουμε τρόπο ζωής Ο τρόπος με τον οποίο οι νέοι κατανοούν και αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους ασκεί σημαντική επίδραση στον τρόπο με τον οποίο αντιδρούν στα διάφορα γεγονότα ζωής (Coleman & Hendry, 1999). 20
Μηχανισμοί που επηρεάζουν την αυτό-εκτίμηση Ικανότητα για αποτελεσματική δράση / πρωτοβουλία (competence): Επιθυμία του ατόμου να εμπλέκεται και να συμμετέχει ενεργά στην αλληλεπίδρασή του με το περιβάλλον (3ο-6ο έτος, πρωτοβουλία vs. ενοχή, & στην εφηβεία. Δοκιμάζει τις δυνάμεις του και καθορίζει το βαθμό της αποτελεσματικότητάς τους. Εσωτερική πηγή αυτόεκτίμησης) Μηχανισμός της αυτό-ενίσχυσης (self-reinforcement): Διαδικασία που ξεκινά με την ενίσχυση συμπεριφορών από τους γονείς και τους σημαντικούς άλλους και τελικά εσωτερικεύεται. Όταν το παιδί ενισχύεται θετικά, δεν φοβάται να εμπιστευθεί την ιδία κρίση & έχει υψηλή αυτόεκτίμηση - εύκολη προσαρμογή, εσωτερικά στηρίγματα 21
ΑΥΤΟ-ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Η πεποίθηση ενός ατόμου ότι η συμπεριφορά του επηρεάζει το αποτέλεσμα (Bandura, 1997). Ο 2ος σημαντικότερος παράγοντας πρόβλεψης της ακαδημαϊκής επίδοσης ενός μαθητή (μετά την ικανότητα) (Slavin, 2007). 22
Αυτό-εκπληρούμενη προφητεία (Self-fulfilling prophecy) Το φαινόμενο κατά το οποίο οι πεποιθήσεις και οι προσδοκίες μας για κάποιον επηρεάζουν την αλληλεπίδραση μαζί του σε τέτοιο βαθμό που τελικά το άτομο συμπεριφέρεται με τρόπο συμβατό με αυτές τις προσδοκίες 23
Σύνδρομο επίκτητης αβοηθησίας (learned helplessness) M. Seligman (1967) Tο αίσθημα έλλειψης δυνατότητας ελέγχου μίας κατάστασης και της έλλειψης ελπίδας, το οποίο κατακάθεται προοδευτικά μετά από συνεχείς επί ματαίω προσπάθειες του ατόμου να επιδράσει πάνω σε μία δυσάρεστη κατάσταση που βιώνει. https://www.youtube.com/watch?v=wajruhyvvjk https://www.youtube.com/watch?v=87vuqvp2v7w Learned helplessness to Learned Optimism 24
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΟΙΝΟΙ ΤΟΠΟΙ ΣΤΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Η Συμβουλευτική αναφέρεται σε μια σχέση, στην οποία ένα άτομο προτίθεται να βοηθήσει ένα άλλο, είτε ατομικά, είτε μέσα σε μια ομάδα, να διερευνήσει ένα πρόβλημα, μια εξελικτική διαδικασία, ή ένα γεγονός που θα συνιστά μετάβαση. Υπάρχουν κάποιες αναγνωρίσιμες δεξιότητες, που μπορούν να προωθήσουν αυτή τη διαδικασία. Αυτές οι δεξιότητες περιλαμβάνουν το να είναι κάποιος καλός ακροατής, να συμπάσχει, να παρέχει προκλήσεις και να διευκολύνει τη δράση. Σχετίζονται με την παροχή βοήθειας σε κάποιον, ώστε να καταλάβει τόσο τα δικά του συναισθήματα, σκέψεις και συμπεριφορές, όσο και των άλλων και να είναι σε θέση να δράσει, βάσει αυτής της κατανόησης, με παραγωγικό τρόπο. 25
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΟΙΝΟΙ ΤΟΠΟΙ ΣΤΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Υπάρχει μια πεποίθηση ότι η αυτογνωσία είναι χρήσιμη και τα επίπεδα κατάκτησής της (η εξέλιξή της) είναι μέρος της όλης διαδικασίας. Η Συμβουλευτική αφορά σε μια διαδικασία μάθησης, που συμπεριλαμβάνει τη σκέψη, την συναίσθηση και τη δράση. Η Συμβουλευτική στο σχολείο είναι προτιμότερο να είναι ενσωματωμένη στο σχολικό σύστημα ( integrated model of counselling), όπου θα υπάρχει σαφής καταμερισμός αρμοδιοτήτων και ευθυνών, ανάλογος των γνώσεων και της εμπειρίας όλων των εμπλεκομένων. [Αθανασιάδου, 2011. Bond, 1992. Παπακωνσταντινοπούλου, 2011] 26
ΔΟΜΗ ΔΙΑΛΕΞΕΩΝ Εισαγωγή σε βασικές θεωρητικές αρχές, έννοιες και όρους Μέθοδοι εφαρμογής της θεωρίας στην πράξη της συμβουλευτικής και της συμβουλευτικής στην εκπαίδευση Επιμέρους δεξιότητες συμβουλευτικής σε σχέση με τη θεωρία Επιμέρους τεχνικές συμβουλευτικής σε σχέση με τη θεωρία Ασκήσεις και παραδείγματα εφαρμογών Σύνοψη - Συμπεράσματα
Προσδοκώμενα Αποτελέσματα Οι φοιτητές, μετά το πέρας του μαθήματος, αναμένεται να μπορούν: 1. Να συνδέουν τη σχετική θεωρία στη Συμβουλευτική Ψυχολογία με συγκεκριμένες δεξιότητες και τεχνικές συμβουλευτικής 2. Να γνωρίζουν ένα εύρος δεξιοτήτων και τεχνικών συμβουλευτικής, τις οποίες θα μπορούν να εφαρμόζουν στην πράξη με άνεση 3. Να κρίνουν και να επιλέγουν την κατάλληλη τεχνική / δεξιότητα σε κάθε περίπτωση 28
Προσδοκώμενα Αποτελέσματα Οι φοιτητές, μετά το πέρας του μαθήματος, αναμένεται να μπορούν: 4. Να αντιλαμβάνονται καλύτερα τη σχέση της συμβουλευτικής με την εκπαίδευση και να την αξιοποιούν με γόνιμο και ωφέλιμο τρόπο στο πλαίσιο του σχολείου 5. Να αναγνωρίζουν, να εκφράζουν και να διαχειρίζονται καλύτερα σκέψεις, συναισθήματα και συμπεριφορές 6. Να ενδυναμώνουν τα θετικά στοιχεία, τις δυνατότητες και τους προσωπικούς πόρους στο πλαίσιο της άσκησης του συμβουλευτικού ρόλου 7. Να ενσωματώνουν θέματα δεοντολογίας και ηθικής στο πλαίσιο του συμβουλευτικού ρόλου 29
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ 30