ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΦΑΚΕΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Ευρωπαϊκές Ταυτότητες Μανούσος Μαραγκουδάκης Αναπληρωτής Καθηγητής
Ευρωπαϊκός Εθνικισμός και Ευρωπαϊκοί Πόλεμοι Το μάθημα εστιάζει στην γέννηση, ανάπτυξη και σημερινή διαμόρφωση των Ευρωπαϊκών εθνικών ταυτοτήτων και των πολιτικών επιπτώσεων που αυτές είχαν στο διεθνή χώρο, και ειδικότερα στις πολεμικές συρράξεις, από τον 18 ο αιώνα έως και σήμερα. Ιδιαίτερη σημασία προσδίδεται στη εξέταση των διαφόρων τύπων εθνικισμού (φιλελεύθερου-πολιτειακού, αυταρχικού-εθνοτικού) που προέκυψαν τον 19 ο αιώνα, και εξετάζονται διεξοδικά οι επιπτώσεις της χάραξης των εθνικών συνόρων με τη Συνθήκη των Βερσαλλιών στην μεσοπολεμική Ευρώπη, και τον αλυτρωτισμό που οδήγησε στην έκρηξη του Β ΠΠ. Τέλος, εξετάζεται η σημερινή κατάσταση όσον αφορά τις Ευρωπαϊκές εθνότητες, και ο ρόλος της Ευρωπαϊκής ένωσης και του ΝΑΤΟ στην εξημέρωση των εθνικιστικών παθών. Τρόποι Εκμάθησης: Το μάθημα πραγματοποιείται με διαλέξεις και σεμινάρια. Περιλαμβάνει μια σειρά προβολών ιστορικών και σύγχρονων ντοκουμέντων, ως απτά παραδείγματα των επί μέρους προσεγγίσεων του θέματος. Η αξιολόγηση των σπουδαστών προκύπτει από την ενεργό παρουσία τους στο μάθημα και τη συμμετοχή τους στην ανά εβδομάδα διαμόρφωση των αντικειμένων προς συζήτηση, στην παρουσίαση εργασιών, στη ανεξάρτητη έρευνα, κριτική ανάλυση και παρουσίαση εκθέσεων κατά την διάρκεια των σεμιναρίων και στις γραπτές εξετάσεις στο τέλος του εξαμήνου. Στόχοι του μαθήματος: Η γνώση των βασικών διαφορών μεταξύ εθνοτισμού, ρατσισμού, και εθνικισμού. Η κατανόηση της ρευστότητας των συνόρων των εθνοτικών ομάδων που συναντούμε στην ιστορία. Η ανάλυση των κοινωνικών διεργασιών που οδήγησαν στην άνοδο αλλά και την εξασθένησης του Ευρωπαϊκού εθνικισμού. Η αιτιώδης σχέση του εθνικισμού με τον Α και Β ΠΠ. Ο ρόλος της Συνθήκης των Βερσαλλιών στις μεσοπολεμικές συμμαχίες και την έκρηξη του Β ΠΠ. Η θέση των μειονοτήτων στα κρατικά μορφώματα του παρελθόντος και η θέση τους την εποχή της παγκοσμιοποίησης. Το μέλλον του Ευρωπαϊκού εθνικισμού. 2
Υλικό Μελέτης Τα βασικά εγχειρίδια για το μάθημα αυτό είναι το βιβλίο: Πόλεμος, Διπλωματία, και Εθνοτικές Συγκρούσεις στην Ευρώπη του 20 ου αιώνα, Seamus Dunn και T. G. Fraser (επιμελ.), Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Κυρομάνος, 2004. Η Κοινωνιολογία του Εθνικισμού. David McCrone. Ελληνικά Γράμματα. Αθήνα, 2000. Ενδεικτικό ημερολόγιο μαθήματος 1 η Εβδομάδα Η συγκριτική ανάλυση του εθνοτισμού και του εθνικισμού. Το Θεωρητικό Πλαίσιο και η ιστορία της κοινωνιολογικής διερεύνησης του φαινόμενου «εθνότητα». 2 η Εβδομάδα Η Γέννηση του Εθνικισμού τον 18 ο αιώνα. 3 η Εβδομάδα Εθνικισμός και Κρατική Συγκρότηση στην Ευρώπη 4 η Εβδομάδα Ο Α ΠΠ, η Γουιλσόνια νομιμοποίηση των εθνών-κρατών, και η μεσοβέζικη Συνθήκη των Βερσαλλιών. 5 η Εβδομάδα Η Κεντρική Ευρώπη ως χώρος αλυτρωτικών εθνικιστικών κινημάτων. 6 η Εβδομάδα Τα «συναινετικά» κράτη της Γιουγκοσλαβίας, και της Τσεχοσλοβακίας. Οι λόγοι της δημιουργίας τους, και οι λόγοι της κατάρρευσής των. 7 η Εβδομάδα Ο αλυτρωτισμός της Γερμανίας, Ουγγαρίας, Αυστρίας, και Ρουμανίας. 8 η Εβδομάδα Σοβιετική Ένωση και οι Βαλτικές Χώρες 9 η Εβδομάδα Ο Καθολικο-Ιρλανδικός εθνικισμός και ο Σκοτο-Ιρλανδικός αντι-εθνικισμός ως απόρροια του Α ΠΠ. 10 η Εβδομάδα Οι εθνικισμοί των Βαλκανίων. Η περίπτωση των Μουσουλμάνων στη Δυτική Θράκη. 3
11 η Εβδομάδα Εθνικισμοί πέρα από την Ευρώπη. Μέση Ανατολή, Άπω Ανατολή, και ΗΠΑ. Η άνοδος του Νεοεθνικισμού και του μετακομμουνιστικού εθνικισμού 12 η Εβδομάδα Εθνικισμός και Πόλεμος τον 21 ο αιώνα. Ενδεικτική Ελληνόφωνη Βιβλιογραφία Αλεξάκης, Ελευθέριος. Ταυτότητες και Ετερότητες. Αθήνα, Εκδόσεις Δωδώνη. Βερέμης, Θάνος. 1994. Βαλκάνια: Από τον Διπολισμό στη Νέα Εποχή. Αθήνα, Εκδόσεις Γνώση. Διβάνη, Λένα. 1995. Ελλάδα και Μειονότητες. Αθήνα, Εκδόσεις Νεφέλη. Κοππά, Μαριλένα. 1997. Οι Μειονότητες στα Μετα-κομμουνιστικά Βαλκάνια. Αθήνα, Εκδόσεις Λιβάνη. Κοροβίνης, 1988. Αναζητώντας μια Θεωρία για το Κράτος. Αθήνα, Εκδόσεις Εκάτη. Μουζέλης, Νίκος. Ο Εθνικισμός στην Ύστερη Ανάπτυξη. Αθήνα, Εκδόσεις Θεμέλιο. Τσιτσελίκης, Κ. και Δ. Χριστόπουλος (επιμ.). 1997. Το Μειονοτικό Φαινόμενο στην Ελλάδα. Αθήνα, Εκδόσεις Κριτική. Χολέβας, Ιωάννης. 1996. Ποιος Εθνικισμός; Αθήνα, Εκδόσεις Πελασγός. Anderson, Benedict. 1983. Φαντασιακές Κοινότητες. Εκδόσεις Κάκτος, Αθήνα. Gellner, Ernst. Έθνη και Εθνικισμός. Αθήνα, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια. Gellner, Ernst. Εθνικισμός. Αθήνα, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια. Hobsbawm, Eric. 1990. Έθνη και Εθνικισμός από το 1780 Μέχρι Σήμερα. Αθήνα, Εκδόσεις Καρδαμίτσα. Kedourie, E. (1960) [1999] Ο Εθνικισμός, Αθήνα: Νεφέλη. Woolf, Stuart. 1995. Ο Εθνικισμός στην Ευρώπη. Αθήνα, Εκδόσεις Θεμέλιο. 4
Ενδεικτική Αγγλόφωνη Βιβλιογραφία Marangudakis, Manussos and Billy Kelly. Strategic Minorities and the Global Network of Power: W. Thrace and N. Ireland in Comparative Perspective (2000b) Strategic Minorities and the Global Network of Power, Sociological Research on Line, No. 4, Vol. 4. http://www.socresonline.org.uk/ Brubaker, R. (1996) Nationalism Reframed: Nationhood and the National Question in the New Europe, Cambridge: Cambridge University Press. Eriksen, Thomas. 1993. Ethnicity and Nationalism Anthropological Perspectives. London, Pluto Press. Gellner, E. (1997) Nationalism, London: Weidenfeld & Nicolson. Giddens, A. (1991) Modernity and Self-Identity, London: Polity Press. Greenfeld, L. (1992) Nationalisms: Five Roads to Modernity, Cambridge, MA: Harvard University Press. Hutchinson, John, and Anthony Smith (eds.). 1996. Ethnicity. Oxford, Oxford University Press. Kohn, H. (1945) The Idea of Nationalism: A Study of its Origins and Background, London: Macmillan. Llobera, J. (1994) Durkheim and the national question in W. Pickering and H. Martins (eds.) Debating Durkheim, London: Routledge. Mann, M. (1995) A political theory of nationalism and its excesses in S. Periwal (ed.) Notions of Nationalism, Budapest, Central European University. Marangudakis, M. and W. P. Kelly (2000a), Strategic Minorities and the Global Network of Power, Sociological Research on Line, No. 4, Vol. 4. http://www.socresonline.org.uk/ Smith, Anthony. 1998. Nationalism and Modernism. London, Routledge. Renan, E. (1982) What is a Nation? (reprint) H. K. Bhabha (ed.) (1990) Nation and Narration, London: Routledge. Rex, J. and D. Mason. 1986. Theories of Race and Ethnic Relations. Cambridge, Cambridge University Press. Tilly, C. (1992) Coercion, Capital, and European States, AD 990-1992. Oxford: Blackwell. 5