ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ & ΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ «ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΝΟΙΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ» Ομάδα εργασίας 1. 2. 3. Ημερομηνία: 15-3-2017 Μάθημα 4: «Η διαισθητική βιολογική γνώση των μικρών παιδιών» «Φύλλο εργασίας 2» «Εντοπίζοντας χαρακτηριστικά της διαισθητικής βιολογικής γνώσης των μικρών παιδιών» Είναι γνωστό ότι τα μικρά παιδιά αναπτύσσουν τους δικούς τους συλλογισμούς για «οντότητες και φαινόμενα του βιολογικού κόσμου». Με άλλα λόγια, αναπτύσσουν συλλογισμούς για τα «έμβια όντα» (δηλ. τους ζωντανούς οργανισμούς) και τις ιδιότητές τους (ανατομικές ή φυσιολογικές). Αναλυτικότερα, με τους συλλογισμούς αυτούς τα μικρά παιδιά επιχειρούν τα εξής: 1) Να προβλέψουν εάν διάφορες βιολογικές οντότητες έχουν ή δεν έχουν διάφορες βιολογικές ιδιότητες (π.χ. εάν κάνουν ή δεν κάνουν διάφορες βιολογικές λειτουργίες) και να αξιολογήσουν το συμπέρασμά τους ως λογικό ή μη, Πώς συμπεραίνουν λοιπόν τα μικρά παιδιά «εάν η τάδε οντότητα εμφανίζει ή όχι τη δείνα ιδιότητα - βιολογική λειτουργία»; Δηλαδή πώς συμπεραίνουν εάν π.χ. o «Το κουνέλι αναπνέει ή όχι;;;» 2) Να εξηγήσουν γιατί διάφορες βιολογικές οντότητες κάνουν διάφορες βιολογικές λειτουργίες;;; Πώς εξηγούν λοιπόν τα μικρά παιδιά «γιατί η τάδε οντότητα εμφανίζει τη δείνα ιδιότητα - βιολογική λειτουργία»; Δηλαδή πώς εξηγούν π.χ. o «Γιατί ο άνθρωπος τρώει;;;» Απαντώντας σε αυτά τα 2 ερωτήματα, θα έχετε καταφέρει να εντοπίσετε 2 πολύ βασικά χαρακτηριστικά της σκέψης των μικρών παιδιών για το βιολογικό κόσμο. Με άλλα λόγια, θα έχετε καταφέρει να εντοπίσετε 2 πολύ βασικά χαρακτηριστικά της «διαισθητικής βιολογικής γνώσης των μικρών παιδιών». Παρακαλώ, σκεφτείτε, συζητείστε και δώστε απαντήσεις στα παρακάτω ερωτήματα. Καλή δουλειά! 1
(1) Πώς συμπεραίνουν τα μικρά παιδιά «εάν η τάδε οντότητα εμφανίζει ή όχι τη δείνα ιδιότητα - βιολογική λειτουργία»; Θα δουλέψετε με δεδομένα δύο πολύ σημαντικών ερευνητών στην περιοχή της διαισθητικής βιολογικής γνώσης, της Inagaki και του Hatano. Τι έκαναν αυτοί οι ερευνητές; Ζήτησαν από παιδιά ηλικίας 4-10 ετών, καθώς και από φοιτητές (δηλ. ενήλικα άτομα) να αποδώσουν ιδιότητες ανατομικές (π.χ. καρδιά) & φυσιολογικές (π.χ. αναπνοή) σε διάφορες οντότητες, τόσο βιολογικές (διάφορα ζώα και φυτά), όσο και μη (πέτρα). Ωστόσο, εσείς θα ασχοληθείτε μόνο με τα αποτελέσματά τους ως προς την απόδοση μιας φυσιολογικής ιδιότητας (δηλ. μιας βιολογικής λειτουργίας) και συγκεκριμένα της αναπνοής, σε διάφορες οντότητες και συγκεκριμένα σε πέτρα, δέντρο, τουλίπα, ακρίδα, ψάρι, περιστέρι, κουνέλι και άνθρωπο. Στο διάγραμμα που ακολουθεί βλέπετε πάνω-πάνω τη γενική μορφή της ανιχνευτικής ερώτησης: «Αναπνέει η τάδε οντότητα;». Επίσης, στον οριζόντιο άξονα βλέπετε τις εξεταζόμενες οντότητες (άνθρωπος, κουνέλι ) και στον κάθετο άξονα βλέπετε το ποσοστό των παιδιών των διαφόρων ηλικιών (4χρονα, 5χρονα ) που απέδωσαν την αναπνοή σε κάθε εξεταζόμενη οντότητα. 2
Με βάση το διάγραμμα, συζητείστε τις ερωτήσεις που ακολουθούν. (1.1) Σε ποιες οντότητες αποδίδουν την αναπνοή τα παιδιά των 4 ετών που πήραν μέρος σε αυτή την ερευνητική δουλειά των Inagaki & Hatano και σε ποιες τα παιδιά των 5 ετών; Με άλλα λόγια, ποιες από τις εξεταζόμενες οντότητες θεωρούν τα 4χρονα ότι αναπνέουν και ποιες τα 5χρονα; Βλέπετε να υπάρχει πρόοδος; Εξηγείστε. Εστιάστε τώρα στα 4χρονα παιδιά: (1.2) Τι γίνεται με τον άνθρωπο και τις υπόλοιπες 4 οντότητες - ζώα; Για κάθε μία από αυτές, ποιο είναι το ποσοστό των 4χρονων παιδιών που θεωρεί ότι αναπνέουν; (1.3) Βλέπετε ότι όλα τα 4χρονα θεωρούν ότι άνθρωπος αναπνέει. Ποιο είναι το αμέσως επόμενο ζώο; Δηλ. σε ποιο ζώο αποδίδουν την αναπνοή πολλά 4χρονα; Και τέλος, σε ποιο ζώο την αποδίδουν μόνο λίγα 4χρονα; Ποιο από τα παραπάνω 2 ζώα θα μπορούσατε να πείτε «μοιάζει περισσότερο» στον άνθρωπο και ποιο λιγότερο; 3
(1.4) Ποιο φαίνεται λοιπόν να είναι το κριτήριο των 4χρονων παιδιών για να συμπεράνουν ότι ένα ζώο αναπνέει ή δεν αναπνέει; (1.5) Συμβαίνει κάτι αντίστοιχο και με τα παιδιά των 10 περίπου ετών (βλ. 4 th graders στο διάγραμμα); Φαίνεται δηλ. να χρησιμοποιούν και αυτά το ίδιο κριτήριο με τα 4χρονα για να συμπεράνουν ότι ένα ζώο αναπνέει ή δεν αναπνέει; Εάν όχι, μπορείτε να φανταστείτε ποιο κριτήριο θα μπορούσαν να έχουν οικοδομήσει μεγαλώνοντας; Όταν οι ίδιοι ερευνητές ρώτησαν μικρά παιδιά εάν «μπορεί κάποιος να κρατήσει ένα μικρό χαριτωμένο κουνέλι για πάντα μικρό;», πήραν απαντήσεις του τύπου «Όχι, δεν μπορεί. Γιατί όπως εγώ αν ήμουν κουνέλι, θα ήμουν πέντε χρονών και θα γινόμουν πιο μεγάλος και πιο μεγάλος έτσι και αυτό». (1.6) Ποιο είναι λοιπόν το κριτήριο με το οποίο τα μικρά παιδιά συμπεραίνουν ότι ένα κουνέλι θα αναπτυχθεί αναπόφευκτα; Έχει κάποια σχέση με το κριτήριο που φαίνεται να χρησιμοποίησαν όταν ρωτήθηκαν εάν το κουνέλι αναπνέει; 4
(1.7) Ποια είναι η γνώμη σας για το κριτήριο αυτό ή διαφορετικά για τον «τύπο συμπερασμού» που φαίνεται να χρησιμοποιούν τα μικρά παιδιά; Φαντάζεστε ότι μπορεί να είναι χρήσιμο ή ότι αποτελεί απαραίτητα εμπόδιο για την κατανόηση του βιολογικού κόσμου; Εξηγείστε. (2) Πώς εξηγούν τα μικρά παιδιά «γιατί η οντότητα Χ εμφανίζει την ιδιότητα - βιολογική λειτουργία Υ»; Κοιτάξτε προσεκτικά μερικές πιθανές απαντήσεις μικρών παιδιών στην ερώτηση «Γιατί τρώμε;» ή «Γιατί αναπνέουμε;». (α) Τρώμε επειδή «θέλουμε νόστιμα φαγητά» (β) Τρώμε επειδή «παίρνουμε δύναμη από το φαγητό» (ή το στομάχι μας παίρνει δύναμη ) (γ) Αναπνέουμε επειδή «θέλουμε να νιώθουμε καλά». (δ) Αναπνέουμε επειδή «παίρνουμε δύναμη από τον αέρα» (ή το στήθος μας παίρνει δύναμη ) (2.1) Πόσους τύπους εξηγήσεων μπορείτε να διακρίνετε;;; 5
Αρκετά μεγαλύτερα παιδιά δίνουν απαντήσεις του τύπου τρώμε «επειδή χρειάζεται να παίρνουμε την τροφή μέσα στο σώμα μας αφού την αλλάξουμε κάπως στο στομάχι μας», ή αναπνέουμε «επειδή χρειάζεται να παίρνουμε μέσα μας οξυγόνο και να βγάζουμε έξω κάτι άλλο». (2.2) Εξηγήσεις αυτού του τύπου (που προφανώς ΔΕΝ συναντούμε στα μικρά παιδιά) χαρακτηρίζονται ως «μηχανιστικές». Θα μπορούσατε να σκεφτείτε γιατί; Ας γυρίσουμε όμως στους 2 πρώτους τύπους εξήγησης που εντοπίσατε μόνοι σας πιο πάνω και που είναι δυνατόν να αφορούν σε μικρά παιδιά: (2.3) Ποιος από αυτούς νομίζετε ότι είναι ο «λιγότερο βιολογικός» και ποιος ο «περισσότερο βιολογικός»; Εξηγείστε. Η έρευνα έχει δείξει ότι τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας αφήνουν πίσω τους εξηγήσεις τύπου (α)-(γ) και προτιμούν να δίνουν ή έστω να επιλέγουν εξηγήσεις τύπου (β)- (δ). Άρα, φαίνεται ότι είναι μάλλον σε καλό (αν και σίγουρα μακρύ) δρόμο! 6