Οικονομικό αποτύπωμα των δραστηριοτήτων της S&B στη νήσο Μήλο

ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ FOUNDATION FOR ECONOMIC & INDUSTRIAL RESEARCH Τσάµη Καρατάσου 11, 117 42 Αθήνα, Tηλ.: 210 92 11 200-10, Fax: 210 92 33 977, www.iobe.gr 11 Tsami Karatassou, 117 42 Athens, Greece, Tel.: +30 210-9211 200-10, Fax: +30210-9233 977 Οικονομικό αποτύπωμα των δραστηριοτήτων της S&B στη νήσο Μήλο ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012

Στην ερευνητική ομάδα που εκπόνησε την παρούσα μελέτη συμμετείχαν οι: Λευτέρης Τσερκέζης, Ερευνητικός συνεργάτης ΙΟΒΕ Άγγελος Τσακανίκας, Διευθυντής Έρευνας ΙΟΒΕ Σελίδα 2

Περιεχόμενα Περίληψη..3 Κεφάλαιο 1 ο : Εισαγωγή...13 Κεφάλαιο 2 ο : Δραστηριότητες της S&B στη Μήλο..16 Κεφάλαιο 3 ο : Σύγκριση με άλλους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας στη Μήλο..26 Κεφάλαιο 4 ο : Επίδραση στην ελληνική οικονομία.36 Κεφάλαιο 5 ο : Οικονομικό αποτύπωμα στη Μήλο..45 Κεφάλαιο 6 ο : Σύγκριση με άλλα νησιά 52 Κεφάλαιο 7 ο : Συμπεράσματα.63 Παράρτημα I: Μέθοδος εκτίμησης των οικονομικών μεγεθών των νήσων Μήλου, Πάρου, Σίφνου και Θήρας 65 Παράρτημα II: Η εφαρμογή του υποδείγματος εισροών εκροών 70 Παράρτημα III: Πίνακες και διαγράμματα περί της οικονομικής δομής της Μήλου και περί της σύγκρισής της με τις νήσους Πάρο, Σίφνο και Θήρα 73 Παράρτημα IV: Κλάδοι με τις μεγαλύτερες έμμεσες επιδράσεις σε όρους ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας και απασχόλησης.80 Βιβλιογραφία...81 Σελίδα 3

Περίληψη Ο κύριος σκοπός της παρούσας μελέτης συνίσταται στην εκτίμηση του οικονομικού αντίκτυπου των παραγωγικών δραστηριοτήτων της εταιρείας S&B στην οικονομία της Μήλου. Πιο συγκεκριμένα, συνίσταται στον ποσοτικό προσδιορισμό του αντίκτυπου αυτού σε όρους παραγωγής, προστιθέμενης αξίας, απασχόλησης και φορολογικών εσόδων, με την εν λόγω ποσοτικοποίηση να περιλαμβάνει όχι μόνο τα άμεσα αποτελέσματα, αλλά και τις έμμεσες και προκαλούμενες επιδράσεις. Μεθοδολογικά η ποσοτικοποίηση αυτή επιχειρείται μέσω της ανάπτυξης ενός υποδείγματος εισροών εκροών, στο πλαίσιο του οποίου οι διακλαδικές ροές στο εσωτερικό της ελληνικής οικονομίας χρησιμοποιούνται για τη διενέργεια εκτιμήσεων περί της συνολικής επίδρασης της δραστηριότητας της εταιρείας στην οικονομία της χώρας. Η συνολική αυτή επίδραση περιλαμβάνει όχι μόνο τα άμεσα αποτελέσματα της λειτουργίας της εταιρείας σε όρους παραγωγής ή απασχόλησης, αλλά και τα αποτελέσματα που προκύπτουν μέσω των διακλαδικών ροών (έμμεσες επιδράσεις), καθώς και αυτά που απορρέουν από την καταναλωτική δαπάνη του εισοδήματος το οποίο προσπορίζονται όσοι απασχολούνται άμεσα στην επιχείρηση και όσοι απασχολούνται σε θέσεις οι οποίες εμμέσως σχετίζονται με την οικονομική δραστηριότητά της (προκαλούμενες επιδράσεις). Η δραστηριότητα της S&B Μήλου συνίσταται στην εξόρυξη και εξαγωγή μπεντονίτη και περλίτη, ενώ πέραν των δύο βασικών αυτών ορυκτών, στη Μήλο εξορύσσονται ακόμα, από άλλες εταιρείες, ποσότητες ποζολάνης και καολίνη. Στο πλαίσιο αυτό, λειτουργούν σήμερα στη Μήλο έξι ορυχεία μπεντονίτη, τρία ορυχεία περλίτη, καθώς και τέσσερις μονάδες επεξεργασίας των ορυκτών αυτών. Οι συνολικές πωλήσεις μπεντονίτη του ομίλου S&B το 2011 ανήλθαν σε 208,8 εκ. ευρώ (+9,7% σε σχέση με το 2010), με το 1/3 των πωλήσεων αυτών να αφορά σε ποσότητες μπεντονίτη που εξορύχτηκαν στη Μήλο. Αντίστοιχα οι συνολικές πωλήσεις περλίτη του ομίλου S&B ανήλθαν το 2011 σε 67,7 εκ. ευρώ, αυξημένες κατά 2,3% σε σχέση με το 2010, με το 68% των πωλήσεων να κατευθύνεται στον κλάδο των κατασκευών και δομικών υλικών. Ο κύκλος εργασιών περλίτη για τις εγκαταστάσεις της εταιρείας στη Μήλο ανήλθε σε 34,5 εκ. Ευρώ (+10,3% σε σχέση με το 2010), αντιστοιχεί δηλαδή στο 51% της συνολικής αξίας των πωλήσεων περλίτη του ομίλου. Συνολικά ποσοστό υψηλότερο του 95% του παραγόμενου στη Μήλο προϊόντος εξάγεται στις παγκόσμιες αγορές. Η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία που δημιουργείται λόγω της εξόρυξης και της επεξεργασίας μπεντονίτη και περλίτη ανέκαμψε μετά τη σημαντική πτώση του 2009 και ανήλθε τη τελευταία διετία στα επίπεδα των 45 εκ. ευρώ, ποσό που συνιστά, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΙΟΒΕ, περίπου το ένα τρίτο της συνολικής ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας που παράγεται ετησίως στο σύμπλεγμα των νήσων Μήλου και Κιμώλου. Η ακαθάριστη επένδυση της S&B στη Μήλο ανερχόταν κατά μέσο όρο σε 6,4 εκ. ευρώ ετησίως μεταξύ των ετών 2005-2011 συμπεριλαμβανομένων και των αποκαλύψεων, αν και οι διακυμάνσεις από έτος σε έτος ήταν φυσικά μεγάλες. Όσο για τα συνολικά κρατικά Σελίδα 4

έσοδα, αυτά ανήλθαν σε 6,3 εκ ευρώ το 2005, αυξήθηκαν στα 7,6 εκ. τη διετία 2007-2008 και υποχώρησαν στη συνέχεια για να διαμορφωθούν το 2011 στα 4,7 εκ. ευρώ. Από τις δύο κατηγορίες που τα συναποτελούν, τα έσοδα των ασφαλιστικών ταμείων παρουσίασαν μία μεγαλύτερη σταθερότητα, καθώς κυμαίνονταν μεταξύ 3,2 και 3,6 εκ. ευρώ καθ όλη την υπό μελέτη περίοδο. Σχετική σταθερότητα παρουσιάζουν και τα έσοδα από τον φόρο μισθωτών υπηρεσιών, τα οποία ανέρχονται σε σχεδόν 0,8 εκατομμύρια ευρώ ετησίως κατά μέσο όρο μεταξύ των ετών 2005-2011. Αντιθέτως, σημαντική αστάθεια παρουσιάζουν τα φορολογικά έσοδα της κεντρικής κυβέρνησης, τα οποία έφτασαν στο μέγιστο επίπεδό τους το 2007 (3,3 εκ. ευρώ) και ακολούθησαν στη συνέχεια μία πτωτική τάση, διαμορφούμενα σε 2,6 εκ. ευρώ το 2009 και σε 0,5 εκ. ευρώ το 2011. Θα πρέπει τέλος να σημειωθεί ότι στα φορολογικά έσοδα αυτά συμπεριλαμβάνονται και οι εισπράξεις από το ειδικό τέλος εξόρυξης υπέρ ΟΤΑ, το οποίο ανέρχεται σε ποσοστό 2% επί της αξίας των ακατέργαστων λατομικών προϊόντων στο λατομείο και το οποίο αποδίδεται εξ ολοκλήρου στον Δήμο Μήλου. Το ύψος του τέλους αυτού ανερχόταν σε περίπου 250 χιλιάδες ευρώ κατ έτος για την περίοδο 2005-2009, ενώ διαμορφώθηκε σε χαμηλότερα επίπεδα κατά τη τελευταία διετία (146,7 χιλιάδες ευρώ το 2010 και 196,9 χιλιάδες το 2011). Πέραν της κατ εξοχήν παραγωγικής δραστηριότητας της S&B στη νήσο Μήλο θα πρέπει να αναφερθούν και οι λοιπές δραστηριότητές της οι οποίες δεν προσμετρούνται στα αποτελέσματα της ανάλυσης εισροών εκροών παρά το γεγονός ότι συνεισφέρουν και αυτές στην τοπική οικονομία και κοινωνία. Οι σημαντικότερες εκ των δραστηριοτήτων αυτών είναι αυτές που σχετίζονται με τη δημιουργία και λειτουργία του μεταλλευτικού μουσείου Μήλου, τη δημιουργία του συνεδριακού κέντρου Μήλου, καθώς και την Πρωτοβουλία Μήλος Α.Ε. η οποία αφορούσε στη δημιουργία και διαχείριση βιολογικού καθαρισμού, καθώς και λοιπών έργων υποδομών, σε σύμπραξη με τον δήμο. Οι δραστηριότητες αυτές, εκτός του ότι είναι ούτως ή άλλως σημαντικές για την τοπική κοινωνία, έχουν και ουσιαστικές πολλαπλασιαστικές επιδράσεις από καθαρά οικονομικής απόψεως. Το σύνολο αυτού του είδους των δαπανών κοινωνικής προσφοράς της S&B Μήλου (μη συμπεριλαμβανομένων των εσόδων από το ειδικό τέλος εξόρυξης του 2%), ανήλθε σε 3,7 εκ. ευρώ για την περίοδο 2006-20011, περίπου 614 χιλ. ευρώ ετησίως κατά μέσο όρο. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας εξαετίας, οι δαπάνες της S&B για επιχορηγήσεις του Δήμου Μήλου ανήλθαν συνολικά σε 960 χιλιάδες ευρώ, οι δαπάνες για το μεταλλευτικό μουσείο και το συνεδριακό κέντρο σε 580,8 και 698,7 χιλιάδες ευρώ αντίστοιχα, η συμβολή της εταιρείας στη δημιουργία και διαχείριση του βιολογικού καθαρισμού διαμορφώθηκαν στις 876 χιλιάδες, ενώ οι λοιπές δαπάνες στις 570,8 χιλιάδες ευρώ. Όπως οι δαπάνες για το συνεδριακό κέντρο και το μεταλλευτικό μουσείο, έτσι και αυτές που κατευθύνθηκαν προς την κατασκευή έργων υποδομών (οδικό δίκτυο, αεροδρόμιο Μήλου) έχουν προφανή πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα στην οικονομία της νήσου τα οποία δεν αποτυπώνονται στην ανάλυση εισροών εκροών της παρούσας μελέτης, υποτιμώντας έτσι την πραγματική συμβολή της εταιρείας στην τοπική οικονομία. Σελίδα 5

Περνώντας στην αποτίμηση των δραστηριοτήτων αυτών στην οικονομία της Μήλου θα πρέπει να σημειώσουμε ότι σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΙΟΒΕ, το ΑΕΠ της Μήλου διαμορφώθηκε το 2011 σε περίπου 151 εκ. ευρώ, περίπου 5% χαμηλότερα από το μέγιστο επίπεδο του 2008. Η μείωση αυτή οφείλεται κατά κύριο λόγο στη σημαντική πτώση κατά τα τελευταία έτη της οικοδομικής δραστηριότητας. Πέραν του γεγονότος ότι η εν λόγω μείωση του ΑΕΠ είναι μάλλον μικρή σε σύγκριση με τα συνολικά δεδομένα της ελληνικής οικονομίας, οι φορείς της νήσου εκτιμούν ότι ακόμα και η πτώση αυτή της οικοδομικής δραστηριότητας οφείλεται περισσότερο στην αβεβαιότητα λόγω της κατάστασης της ελληνικής οικονομίας, παρά σε κάποια πραγματική στενότητα πόρων ή έλλειψη επαρκούς ρευστότητας στην τοπική οικονομία. Εκτός της διατήρησης του ΑΕΠ σε υψηλά επίπεδα, η οικονομία της Μήλου χαρακτηρίζεται ακόμα από έλλειψη μακροχρόνιας ανεργίας, καθώς η ούτως ή άλλως χαμηλή ανεργία είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου εποχικής φύσεως. Ο συνδυασμός αυτής της σχεδόν πλήρους απασχόλησης, καθώς και του σχετικά υψηλού ποσοστού συμμετοχής του πληθυσμού στο εργατικό δυναμικό (το οποίο εκτιμάται από τους τοπικούς φορείς ότι προσεγγίζει το 60% έναντι μόλις 46% για το σύνολο της επικράτειας), οδηγούν σε ένα ιδιαιτέρως υψηλό επίπεδο ετήσιου κατά κεφαλήν ΑΕΠ, το οποίο εκτιμάται για το 2011 στις 30,4 χιλιάδες ευρώ. Όσον αφορά δε στο ΑΕΠ της Κιμώλου, αυτό εκτιμάται στα 13,6 εκατομμύρια ευρώ για το 2011, κάτι που συνεπάγεται ένα μέσο κατά κεφαλήν εισόδημα της τάξεως των 14,8 χιλιάδων ευρώ. Εάν το νησιωτικό σύμπλεγμα Μήλου- Κιμώλου νοηθεί ως μία ενιαία οικονομική μονάδα, το συνολικό της ΑΕΠ ανέρχεται το 2011 στα 164,6 εκατομμύρια ευρώ σε απόλυτους όρους και στις 28 χιλιάδες ευρώ σε κατά κεφαλήν όρους. Πίνακας 1: Συμβολή κλάδων στο σύνολο της οικονομίας των νήσων Μήλου- Κιμώλου 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Ακαθάριστη προστιθέμενη αξία πρωτογενής τομέας 1,3% 1,2% 1,3% 1,0% 1,0% 1,4% 0,9% 1,0% υπηρεσίες 49,2% 47,2% 51,4% 55,3% 56,5% 57,1% 61,6% 58,6% μεταποίηση 43,4% 42,8% 38,3% 38,1% 38,1% 37,8% 33,9% 34,9% κατασκευές 6,1% 8,9% 9,0% 5,6% 4,4% 3,7% 3,6% 5,5% Ακαθάριστη επένδυση παγίου κεφαλαίου πρωτογενής τομέας 0,6% 3,6% 1,4% 3,9% 1,9% 5,8% 5,7% 4,8% υπηρεσίες 89,1% 83,7% 85,8% 67,2% 67,2% 70,9% 61,9% 62,7% μεταποίηση 7,7% 8,9% 11,3% 26,7% 30,2% 22,7% 30,1% 30,3% κατασκευές 2,6% 3,8% 1,5% 2,2% 0,6% 0,6% 2,3% 2,2% Απασχόληση πρωτογενής τομέας 3,0% 3,6% 2,9% 2,3% 2,5% 4,8% 3,6% 3,7% υπηρεσίες 61,3% 58,6% 67,5% 59,8% 64,1% 62,1% 62,3% 65,0% μεταποίηση 19,7% 21,1% 18,9% 26,3% 22,2% 24,3% 27,1% 24,2% κατασκευές 16,0% 16,7% 10,7% 11,6% 11,2% 8,8% 6,9% 7,1% Πηγή: Εκτιμήσεις ΙΟΒΕ βάσει στοιχείων της Eurostat Όπως δείχνουν άλλωστε τα στοιχεία του Πίνακα 1, η τελευταία δεκαετία χαρακτηρίστηκε από μία σημαντική ανάπτυξη του τομέα των υπηρεσιών, χωρίς όμως αυτό να αναιρέσει τη μεγάλη σπουδαιότητα της μεταποιητικής δραστηριότητας για την οικονομία της Μήλου. Ο κλάδος της μεταποίησης αντιστοιχεί το 2009 στο 35% της συνολικής ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας που παράγεται σε Μήλο και Κίμωλο, ενώ απασχολεί σχεδόν το ένα τέταρτο του εργατικού δυναμικού, χωρίς μάλιστα να συμπεριλαμβάνεται σε αυτόν ο Σελίδα 6

κατασκευαστικός τομέας. Όσον αφορά δε στη συμβολή της μεταποίησης στις επενδύσεις παγίων, αυτή αυξήθηκε σταθερά μετά τα πρώτα έτη της προηγούμενης δεκαετίας και αγγίζει πλέον το ένα τρίτο του συνολικού μεγέθους. Η Μήλος παραμένει, με άλλα λόγια, βιομηχανικό νησί, καθώς τα παραπάνω ποσοστά υπερβαίνουν κατά πολύ τα αντίστοιχα μεγέθη για το σύνολο της επικράτειας, ενώ η εντεινόμενη τουριστική ανάπτυξη κατά τη τελευταία δεκαετία αποτελεί μάλλον διόρθωση της υπερβολικής εξειδίκευσης στην εξορυκτική δραστηριότητα, παρά συνιστά κάποια δραματική μεταβολή της οικονομικής της διάρθρωσης. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάζονται στον Πίνακα 2, η δραστηριότητα της S&B αντιστοιχεί σταθερά σε ένα ποσοστό μεταξύ του ενός τετάρτου και του ενός τρίτου της συνολικής παραγόμενης προστιθέμενης αξίας στην τοπική οικονομία. Μάλιστα μετά το 2009, όταν, ως αποτέλεσμα της διεθνούς ύφεσης, το ποσοστό της S&B στη συνολική προστιθέμενη αξία μειώθηκε στο 24,6%, έχει πλέον αυξηθεί κατακόρυφα, φτάνοντας μάλιστα σε επίπεδα υψηλότερα από αυτά που ίσχυαν προ της οικονομικής κρίσης. Σε όρους ακαθάριστης επένδυσης, η συμβολή της S&B παρά τις φυσιολογικές διακυμάνσεις παραμένει σημαντική και μάλιστα το 2011 αντιστοιχεί σχεδόν στο ήμισυ του συνόλου αντίστοιχα. Για την επταετία 2005-2011, ο μέσος όρος της συμβολής της S&B στη συνολική ακαθάριστη επένδυση διαμορφώνεται στο 14,3%, πράγμα που σημαίνει ότι σχεδόν ένα στα επτά ευρώ που επενδύθηκαν στην οικονομία της Μήλου και της Κιμώλου κατά την περίοδο αυτή αντιστοιχεί σε επένδυση της S&B. Τέλος, σε όρους απασχόλησης, η παρουσία της S&B είναι υπεύθυνη για ένα ποσοστό σταθερά λίγο πάνω από το 10% της συνολικής απασχόλησης στις δύο νήσους, με μικρές μόνο διακυμάνσεις από έτος σε έτος. Χαρακτηριστικό είναι δε ότι η S&B αποτελεί τον μεγαλύτερο και μάλιστα με μεγάλη διαφορά εργοδότη στην ιδιωτική οικονομία της Μήλου, ενώ θα υπερέβαινε σε αριθμό εργαζομένων και τον δημόσιο τομέα εάν συμπεριλαμβάνονταν και το προσωπικό των εργολάβων στους οποίους ανατίθεται κατά κύριο λόγο η εκσκαφή και η εξόρυξη του μπεντονίτη και του περλίτη. Αξιοσημείωτο επίσης είναι το γεγονός ότι η συμβολή της S&B σε όρους προστιθέμενης αξίας υπερβαίνει κατά πολύ την αντίστοιχη συμβολή της σε όρους απασχόλησης, κάτι που υποδεικνύει μία ιδιαιτέρως υψηλή παραγωγικότητα, τουλάχιστον σε σχέση με τη λοιπή οικονομική δραστηριότητα. Πίνακας 2: Συμβολή της S&B στην οικονομία των νήσων Μήλου- Κιμώλου Ακαθάριστη προστιθέμενη αξία 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 επί της συνολικής οικονομίας 27,8% 29,8% 29,4% 29,5% 24,6% 31,2% 32,3% επί της μεταποίησης 73,1% 78,4% 77,9% 87,1% 70,4% 87,8% 90,5% Ακαθάριστη επένδυση παγίου κεφαλαίου επί της συνολικής οικονομίας 7% 8,2% 5,8% 24,2% 2,9% 9% 42,8% επί της μεταποίησης 26,2% 27,2% 25,5% 80,4% 9,5% 38,5% 84,7% Απασχόληση επί της συνολικής οικονομίας 10,4% 11,4% 12,5% 11,9% 11,9% 11,2% 11,1% επί της μεταποίησης 39,5% 51,4% 51,3% 43,4% 49,2% 52,3% 49,5% Πηγή: S&B A.E. και εκτιμήσεις ΙΟΒΕ Σελίδα 7

Στον Πίνακα 3 παρατίθενται τα αποτελέσματα του υποδείγματος εισροών εκροών για τη συνολική επίδραση της S&B στην ελληνική οικονομία σε απόλυτα μεγέθη, διακρίνοντας ωστόσο ξεχωριστά για κάθε κατηγορία επίδρασης (έμμεση, άμεση και προκαλούμενη επίδραση) 1. Με βάση τα αποτελέσματα αυτά η συνολική επίδραση της δραστηριότητας της S&B σε όρους προστιθέμενης αξίας ανέρχεται το 2011 σε περίπου 160 εκ. ευρώ, έναντι 123,3 εκ. Ευρώ το 2005. Παρόμοια είναι τα αποτελέσματα και σε όρους ΑΕΠ, ενώ είναι εμφανή η ταχεία ανάκαμψη μετά το 2009, οπότε οι συνολικές επιδράσεις υπερέβησαν το υψηλό επίπεδο του 2008 μόλις το 2011. Στην πραγματικότητα, ο μέσος όρος της συνολικής επίδρασης για τα έτη της κρίσης (2009-2011) είναι υψηλότερος αυτού των προηγούμενων ετών τόσο σε όρους προστιθέμενης αξίας (143,6 έναντι 135,6 εκ. ευρώ) όσο και σε όρους ΑΕΠ (150,6 έναντι 143,2 εκ. ευρώ). Από την άλλη πλευρά η κρίση φαίνεται να επηρέασε την απασχόληση και τα φορολογικά έσοδα. Ως προς την πρώτη μεταβλητή, η συνολική επίδραση της S&B Μήλου ανερχόταν κατά μέσο όρο σε 2.360 θέσεις εργασίας κατά την περίοδο 2005-2008, για να μειωθεί σε 2.282 θέσεις εργασίας την περίοδο 2009-2011. Όσον αφορά δε στα φορολογικά έσοδα, ο αντίστοιχος μέσος όρος μειώθηκε από 7,1 σε 6,1 μεταξύ των ίδιων χρονικών περιόδων. Πάντως κατά την τελευταία διετία η συνολική επίδραση σε όρους απασχόλησης αυξήθηκε ξανά σε επίπεδα υψηλότερα από αυτά του 2008. Στην περίπτωση δε των φορολογικών εσόδων, η μείωση οφείλεται κατά κύριο λόγο στην ιδιαιτέρως χαμηλή άμεση επίδραση το 2011, καθώς τόσο η έμμεση όσο και η προκαλούμενη επίδραση ανέκαμψαν γρήγορα μετά τις χαμηλές επιδόσεις του 2009. Πίνακας 3: Επίδραση της S&B Μήλου στην ελληνική οικονομία 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Ακαθάριστη προστιθέμενη αξία (εκατομμύρια ευρώ) άμεση επίδραση 35,8 37,9 41,2 42,9 35,9 44,1 44,3 έμμεση επίδραση 29,9 31,5 33,3 41,7 27,7 34,0 39,0 προκαλούμενη επίδραση 57,5 59,6 62,1 68,8 57,5 72,1 76,3 συνολική επίδραση 123,3 129,0 136,7 153,3 121,1 150,2 159,6 ΑΕΠ (εκατομμύρια ευρώ) άμεση επίδραση 38,1 39,5 44,4 45,9 38,4 45,9 44,8 έμμεση επίδραση 31,8 33,6 35,6 44,3 29,5 36,3 41,6 προκαλούμενη επίδραση 59,8 62,2 65,1 72,4 60,3 75,2 79,6 συνολική επίδραση 129,7 135,3 145,1 162,6 128,2 157,5 166,0 Απασχόληση (θέσεις εργασίας) άμεση επίδραση 263 256 254 250 224 221 230 έμμεση επίδραση 671 679 684 752 536 683 732 προκαλούμενη επίδραση 1.410 1.387 1.371 1.463 1.209 1.491 1.520 συνολική επίδραση 2.344 2.322 2.309 2.465 1.969 2.395 2.482 1 Το ακριβές περιεχόμενο κάθε είδους επίδρασης αναλύεται με λεπτομέρεια στο κυρίως κείμενο. Πολύ συνοπτικά, η άμεση επίδραση περιλαμβάνει τα εισοδήματα τα οποία δημιουργούνται από τη δραστηριότητα της εταιρείας και τις θέσεις εργασίας που η εταιρεία παρέχει, καθώς και τα έσοδα για την κεντρική κυβέρνηση, και την τοπική αυτοδιοίκηση. Η έμμεση επίδραση προκύπτει όταν συνυπολογιστούν οι διασυνδέσεις μεταξύ της υπό εξέταση επιχείρησης και των λοιπών κλάδων της οικονομίας. Τέλος, η προκαλούμενη επίδραση αναφέρεται στα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα τα οποία προκύπτουν από την καταναλωτική δαπάνη τόσο των εργαζομένων της επιχείρησης όσο και αυτών που απασχολούνται έμμεσα, προμηθεύοντας πρώτες ύλες ή ενδιάμεσα αγαθά την επιχείρηση. Σελίδα 8

Φορολογικά έσοδα (εκατομμύρια ευρώ) άμεση επίδραση 2,3 1,6 3,2 3,1 2,5 1,8 0,5 έμμεση επίδραση 1,9 2,2 2,3 2,8 1,9 2,4 2,8 προκαλούμενη επίδραση 2,1 2,2 2,3 2,5 1,9 2,2 2,4 συνολική επίδραση 6,3 5,9 7,8 8,4 6,4 6,5 5,6 Πηγή: ΙΟΒΕ Όπως προκύπτει από τα παραπάνω αποτελέσματα, κάθε αύξηση της ζήτησης της S&B Μήλου προκαλεί υπερτριπλάσια πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα στην ελληνική οικονομία τόσο σε όρους ΑΕΠ όσο και σε όρους προστιθέμενης αξίας. Συγκεκριμένα για το 2011, κάθε αύξηση της ζήτησης της S&B Μήλου κατά μία μονάδα οδηγεί σε αύξηση της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας που παράγεται στην οικονομία κατά 1,88 μονάδες εάν υπολογιστούν μόνο η άμεση και η έμμεση επίδραση, ενώ η συνολικά παραγόμενη ακαθάριστη προστιθέμενη αξία αυξάνεται κατά 3,6 μονάδες εάν συνυπολογιστούν και τα αποτελέσματα της καταναλωτικής δαπάνης των εργαζομένων. Ομοίως, κάθε αύξηση της ζήτησης της υπό εξέταση εταιρείας κατά μία μονάδα οδηγεί σε αύξηση του ελληνικού ΑΕΠ κατά 1,93 μονάδες (άμεση και έμμεση επίδραση) ή κατά 3,71 μονάδες εάν προσμετρηθούν και οι προκαλούμενες επιδράσεις. Ακόμα μεγαλύτερες είναι οι πολλαπλασιαστικές επιδράσεις σε όρους απασχόλησης. Για το 2011, ο μερικός πολλαπλασιαστής ανέρχεται σε 4,2, ενώ ο συνολικός πολλαπλασιαστής σε 10,8, κάτι που σημαίνει ότι κάθε θέση εργασίας στην S&B Μήλου υποστηρίζει μέσω των έμμεσων και προκαλούμενων οικονομικών επιδράσεων σχεδόν έντεκα επιπλέον θέσεις εργασίας στην ελληνική οικονομία. Όσον αφορά στον συνολικό αντίκτυπο της δραστηριότητας της S&B στην οικονομία της Μήλου, η εκτίμηση αυτή δεν μπορεί να γίνει με τον ίδιο τρόπο με τον οποίον εκτιμήθηκε ο συνολικός αντίκτυπος της εταιρείας στο σύνολο της ελληνικής οικονομίας, καθώς οι εθνικές και ευρωπαϊκές στατιστικές αρχές δεν δημοσιεύουν πίνακες εισροών εκροών για τόσο χαμηλά επίπεδα ανάλυσης. Για τον λόγο αυτό, οι εκτιμήσεις βασίζονται σε υποθέσεις περί του μέρους των συνολικών επιδράσεων το οποίο παραμένει εντός της τοπικής οικονομίας αντί να διαφεύγει στην οικονομία της υπόλοιπης Ελλάδος. Δεδομένου του μεγέθους της Μήλου για τη συνολική οικονομία της Ελλάδας, οι έμμεσες και οι προκαλούμενες επιδράσεις στην τοπική οικονομία θα είναι αναμφίβολα πολύ μικρότερες από αυτές που εκτιμήθηκαν για το σύνολο της χώρας. Οι έμμεσες θα είναι μικρότερες λόγω του ότι ένα μεγάλο μέρος των εισροών της S&B Μήλου, δηλαδή της ζήτησής της για προϊόντα και υπηρεσίες άλλων κλάδων, θα αποτελούν εισαγωγές από τη σκοπιά της οικονομίας της Μήλου, δεν θα έχουν δηλαδή επίδραση στην παραγωγή, το εισόδημα και την απασχόληση στο νησί. Οι προκαλούμενες επιδράσεις θα είναι επίσης μικρότερες, καθώς ένα σημαντικό μέρος των προϊόντων και των υπηρεσιών στις οποίες δαπανάται το εισόδημα των εργαζομένων θα αποτελούν επίσης εισαγωγές, θα προέρχονται δηλαδή από οικονομικές δραστηριότητες οι οποίες λαμβάνουν χώρα εκτός της νήσου Μήλου. Από την άλλη πλευρά είναι προφανές ότι ακόμα και αυτά τα μικρότερα μεγέθη και Σελίδα 9

οι συνολικές επιδράσεις οι οποίες προκύπτουν θα είναι εξαιρετικά μεγάλες για τα πληθυσμιακά και οικονομικά δεδομένα της Μήλου (Πίνακας 4) 2. Σε όρους προστιθέμενης αξίας και ΑΕΠ, η συνολική επίδραση της S&B Μήλου ξεπερνά, το 2011, το 70 εκατ. ευρώ, κάτι που σημαίνει ότι η εταιρεία είναι υπεύθυνη, (έμμεσες και προκαλούμενες επιδράσεις), για το 48% περίπου της οικονομικής δραστηριότητας στη νήσο. Σε όρους απασχόλησης, τα αποτελέσματα είναι εξ ίσου εντυπωσιακά, καθώς σύμφωνα με το υπόδειγμα εισροών εκροών στην παρουσία της εταιρείας αποδίδονται συνολικά 851 θέσεις εργασίας. Όσον αφορά στη σύγκριση των περιόδων 2005-2008 και 2009-2011, τα αποτελέσματα είναι παρόμοια με αυτά για την επίδραση της εταιρείας στην ελληνική οικονομία συνολικά. Η συνολική επίδραση σε όρους ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας αυξάνεται από 63 εκ. ευρώ σε 65,7 εκ. ευρώ κατά μέσο όρο μεταξύ των δύο περιόδων, ενώ η επίδραση σε όρους ΑΕΠ αυξάνεται επίσης από 66,8 σε 68,4 εκατομμύρια ευρώ. Η επίδραση σε όρους απασχόλησης μειώνεται από 860 σε 799 θέσεις εργασίας κατά μέσο όρο, κυρίως όμως λόγω της σημαντικής κάμψης η οποία σημειώθηκε το 2009 και η οποία αντιστράφηκε αμέσως το επόμενο έτος. Πίνακας 4: Επίδραση της S&B Μήλου στην οικονομία της Μήλου 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Ακαθάριστη προστιθέμενη αξία (εκατομμύρια ευρώ) άμεση επίδραση 35,8 37,9 41,2 42,9 35,9 44,1 44,3 έμμεση επίδραση 7,6 8,0 8,2 8,0 5,9 7,8 7,4 προκαλούμενη επίδραση 14,4 15,0 15,6 17,3 14,4 18,0 19,1 συνολική επίδραση 57,9 60,8 65,0 68,2 56,3 69,9 70,8 % της συνολικής προστιθέμενης αξίας 47,7 51,3 49,8 50,9 41,6 53,5 56,2 ΑΕΠ (εκατομμύρια ευρώ) άμεση επίδραση 38,1 39,5 44,4 45,9 38,4 45,9 44,8 έμμεση επίδραση 8,1 8,5 8,8 8,5 6,3 8,3 7,9 προκαλούμενη επίδραση 15,1 15,7 16,4 18,2 15,0 18,7 19,7 συνολική επίδραση 61,4 63,7 69,6 72,7 59,8 72,9 72,4 % του συνολικού ΑΕΠ 45,2 47,5 46,7 45,8 37,9 47,2 48 Απασχόληση (θέσεις εργασίας) άμεση επίδραση 263 256 254 250 224 221 230 έμμεση επίδραση 188 188 191 182 130 171 160 προκαλούμενη επίδραση 417 405 405 440 358 442 461 συνολική επίδραση 868 850 850 872 712 834 851 % της συνολικής απασχόλησης 36,9 40 43,7 43,2 35 38,5 39,1 Φορολογικά έσοδα (εκατομμύρια ευρώ) άμεση επίδραση 2,3 1,6 3,2 3,1 2,5 1,8 0,5 έμμεση επίδραση 0,5 0,6 0,6 0,5 0,4 0,5 0,5 προκαλούμενη επίδραση 0,7 0,7 0,7 0,8 0,5 0,5 0,6 συνολική επίδραση 3,5 2,8 4,5 4,4 3,4 2,8 1,5 % των συνολικών φορολογικών εσόδων - 37 50,9 48,7 39,2 31,2 - Πηγή: ΙΟΒΕ 2 Ο πίνακας 4 περιλαμβάνει για κάθε οικονομική μεταβλητή τη συνολική επίδραση της S&B στην οικονομία της Μήλου ως ποσοστό του συνολικού μεγέθους για την οικονομία της νήσου. Τα στοιχεία των γραμμών αυτών προέκυψαν διαιρώντας, για τις αντίστοιχες χρονιές, τη συνολική επίδραση της S&B στην οικονομία της Μήλου δια της συνολικής προστιθέμενης αξίας, του συνολικού ΑΕΠ, της συνολικής απασχόλησης και των συνολικών φορολογικών εσόδων για την οικονομία της Μήλου (βλ. εκτιμήσεις ΙΟΒΕ για αυτά τα μεγέθη στο Παράρτημα Ι). Σελίδα 10

Η κατανομή των συνολικών αποτελεσμάτων μεταξύ των τριών επιδράσεων είναι η σημαντικότερη και πιο εμφανής διαφορά σε σχέση με τα αποτελέσματα που αφορούσαν την ελληνική οικονομία συνολικά. Στα αποτελέσματα του Πίνακα 4 είναι προφανές ότι η άμεση επίδραση αποτελεί πάντοτε το μεγαλύτερο τμήμα και μάλιστα άνω του 50% - της συνολικής επίδρασης, με μόνες εξαιρέσεις τα αποτελέσματα για την απασχόληση και τα αποτελέσματα του έτους 2011 για τα φορολογικά έσοδα. Σε όρους ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας, καθώς και σε όρους ΑΕΠ, οι μερικοί πολλαπλασιαστές ανέρχονται σταθερά στο επίπεδο του 1,2 ενώ οι συνολικοί πολλαπλασιαστές στο επίπεδο του 1,6 με μικρές μόνο διαφοροποιήσεις από έτος σε έτος. Ο μερικός πολλαπλασιαστής της απασχόλησης διαμορφώνεται κοντά στο 1,7 αλλά με λίγο μεγαλύτερες διακυμάνσεις, ενώ ο συνολικός πολλαπλασιαστής της απασχόλησης υπερβαίνει σταθερά το 3 και μάλιστα κατά την τελευταία διετία φθάνει το 3,7-3,8. Εξάλλου στο πλαίσιο της παρούσας μελέτης και για λόγους της σύγκρισης μεταξύ άλλων νησιών των Κυκλάδων, υπολογίστηκαν επίσης, βάσει εκτιμήσεων του ΙΟΒΕ, οι συντελεστές συμμετοχής σε όρους απασχόλησης και προστιθέμενης αξίας για τις νήσους Μήλο- Κίμωλο, Πάρο, Σίφνο και Θήρα και για τους κλάδους των υπηρεσιών, της μεταποίησης, των κατασκευών και της πρωτογενούς παραγωγικής δραστηριότητας. Όλοι οι συντελεστές συμμετοχής έχουν υπολογιστεί λαμβάνοντας τις Κυκλάδες ως την ευρύτερη γεωγραφική περιοχή, η οποία αποτελεί και το σημείο αναφοράς των υπολογισμών. Πίνακας 5: Συντελεστές συμμετοχής στην ακαθάριστη προστιθέμενη αξία Μήλος- Κίμωλος 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 πρωτογενής τομέας 0,31 0,32 0,39 0,31 0,32 0,50 0,38 0,38 υπηρεσίες 0,63 0,61 0,66 0,67 0,68 0,67 0,71 0,69 μεταποίηση 3,77 4,53 5,02 4,82 4,81 5,67 5,42 5,83 κατασκευές 0,91 0,87 0,84 0,88 0,77 0,77 0,85 0,83 Πάρος πρωτογενής τομέας 0,81 0,79 0,93 0,85 0,90 0,89 0,83 0,83 υπηρεσίες 1,02 1,01 1,01 1,01 1,01 1,01 1,01 1,01 μεταποίηση 0,91 0,91 0,85 0,88 0,89 0,90 0,89 0,92 κατασκευές 1,03 1,09 1,06 1,09 1,10 1,08 1,05 1,04 Σίφνος πρωτογενής τομέας 0,50 0,72 0,69 0,73 0,80 0,68 0,77 0,81 υπηρεσίες 1,02 1,01 1,00 0,99 0,99 1,00 0,97 0,96 μεταποίηση 1,11 1,18 1,26 1,26 1,33 1,20 1,54 1,61 κατασκευές 0,85 0,84 0,89 0,87 0,83 0,85 1,00 1,02 Θήρα πρωτογενής τομέας 0,69 0,62 0,64 0,60 0,47 0,53 0,49 0,46 υπηρεσίες 1,07 1,08 1,07 1,06 1,06 1,05 1,05 1,06 μεταποίηση 0,82 0,79 0,87 0,81 0,82 0,77 0,79 0,82 κατασκευές 0,72 0,70 0,70 0,68 0,68 0,71 0,66 0,67 Πηγή: Εκτιμήσεις ΙΟΒΕ βάσει στοιχείων της Eurostat Τα αποτελέσματα του Πίνακα 5, όπου οι υπολογισμοί έχουν γίνει σε όρους προστιθέμενης αξίας, είναι αρκετά ενδεικτικά των διαφοροποιήσεων μεταξύ της οικονομικής δομής της Μήλου και αυτής των υπολοίπων τριών εξεταζόμενων νησιών. Τα αποτελέσματα για τη Μήλο δείχνουν ξεκάθαρα μία ιδιαιτέρως έντονη εξειδίκευση της οικονομίας της νήσου στον Σελίδα 11

κλάδο της μεταποίησης, με το απόλυτο μέγεθος του συντελεστή να αυξάνεται μάλιστα δραματικά κατά την περίοδο 2002-2009 από 3,8 σε 5,8. Το τελευταίο αυτό μέγεθος σημαίνει ότι το 2009 η συμμετοχή της μεταποίησης στην προστιθέμενη αξία της Μήλου ήταν σχεδόν εξαπλάσια από η συμμετοχή του κλάδου αυτού στην προστιθέμενη αξία των Κυκλάδων συνολικά. Όλοι οι υπόλοιποι κλάδοι χαρακτηρίζονται από συντελεστές συμμετοχής καθαρά μικρότερους της μονάδας, καθ όλη μάλιστα τη διάρκεια της υπό εξέταση περιόδου. Χαρακτηριστικό είναι το ιδιαιτέρως χαμηλό μέγεθος του συντελεστή συμμετοχής του τομέα των υπηρεσιών ο οποίος όχι μόνο δεν υπερβαίνει τη μονάδα, όπως στις λοιπές νήσους, αλλά διαμορφώνεται, με την εξαίρεση ενός μόνο έτους, σε επίπεδα χαμηλότερα του 0,7. Με άλλα λόγια, η συμμετοχή του τομέα αυτού στην προστιθέμενη αξία της Μήλου ανέρχεται σχεδόν στα δύο τρίτα της συμμετοχής του στην προστιθέμενη αξία των Κυκλάδων. Στην περίπτωση της Πάρου οι συντελεστές έχουν λιγότερο ακραίες τιμές από αυτούς της Μήλου, ενώ η εξειδίκευση της τοπικής οικονομίας εντοπίζεται στους κλάδους των υπηρεσιών και των κατασκευών. Όσον αφορά στη Σίφνο, τα στοιχεία δείχνουν μία καθαρή εξειδίκευση της τοπικής οικονομίας στη μεταποίηση, ενώ ο συντελεστής του τομέα των υπηρεσιών βρίσκεται άλλοτε άνω και άλλοτε κάτω από τη μονάδα, παρά το γεγονός ότι ο τομέας των υπηρεσιών είναι υπεύθυνος περίπου για τα 7/10 της συνολικής προστιθέμενης αξίας στη Σίφνο. Στην περίπτωση, τέλος, της Θήρας τα αποτελέσματα είναι απολύτως αναμενόμενα, καθώς ο τομέας των υπηρεσιών χαρακτηρίζεται από έναν συντελεστή σταθερά υψηλότερο της μονάδας με ελάχιστες διακυμάνσεις από έτος σε έτος ενώ οι συντελεστές των λοιπών κλάδων απέχουν αρκετά από το όριο της εξειδίκευσης. Τα παραπάνω στοιχεία κάνουν σαφέστατη την οικονομική ιδιομορφία της Μήλου σε σχέση με τον άμεσο γεωγραφικό της περίγυρο, με την ιδιομορφία αυτή. Τα στοιχεία δείχνουν επίσης ότι η σημασία της εξορυκτικής δραστηριότητας για την οικονομία της Μήλου είναι τόσο μεγάλη που μία πιθανή μεταστροφή της νήσου προς την κατεύθυνση της τουριστικής εξειδίκευσης θα απαιτούσε μία πλήρη σχεδόν αναδιάρθρωση της δομής της τοπικής οικονομίας. Αυτή η αναδιάρθρωση θα είχε οπωσδήποτε ένα σημαντικό κόστος (ανάγκη σημαντικών επενδύσεων σε πάγιο κεφάλαιο, εμφάνιση διαρθρωτικής ανεργίας, απαξίωση δεξιοτήτων και ανθρωπίνου κεφαλαίου κλπ), χωρίς επιπλέον να είναι σαφές εάν, ακόμα κι έτσι, η Μήλος θα μπορούσε τελικά να ανταγωνιστεί παραπλήσιους τουριστικούς προορισμούς, οι οποίοι διαθέτουν μία σταθερή και καθιερωμένη θέση στη διεθνή αγορά. Υπό την έννοια αυτή, ακόμα και αν η πλήρης μεταστροφή ήταν τεχνικά εφικτή, δεν θα ήταν σε καμμία περίπτωση προτιμότερη από τη σταδιακή ανάπτυξη των τουριστικών δραστηριοτήτων στη νήσο, ταυτόχρονα με τη συνέχιση της εκτεταμένης εξορυκτικής δραστηριότητας. Από την άλλη πλευρά ωστόσο συζητήσιμη είναι η πιθανή ασυμβατότητα μεταξύ εξορυκτικής και τουριστικής δραστηριότητας είτε λόγω των αισθητικών είτε λόγω των περιβαλλοντικών συνεπειών της πρώτης. Σε αυτήν την περίπτωση, το δίλημμα «ορυχεία ή τουρισμός» θα είχε ίσως κάποια βάση, αν και η σωστή απάντηση και πάλι δεν θα ήταν προφανής. Στην πραγματικότητα όμως, το συγκεκριμένο δίλημμα είναι μάλλον άστοχο. Σελίδα 12

Όσον αφορά στις αισθητικές συνέπειες της εξορυκτικής δραστηριότητας, αυτές μπορούν τουλάχιστον να περιοριστούν είτε μέσω έργων αποκατάστασης είτε μέσω νέων μεθόδων εξόρυξης οι οποίες δεν απαιτούν κατακόρυφες τομές επί του εδάφους και οι οποίες ήδη χρησιμοποιούνται στη Μήλο. Επιπλέον, όσο αντιαισθητική κι αν είναι η εμφάνιση των λατομείων και των χώρων εξόρυξης, δύσκολα θα αποτελούσαν αποθαρρυντικό παράγοντα για τον τουρισμό από τη στιγμή που οι χώροι αυτοί αντιστοιχούν μόλις στο 4-5% της επιφάνειας της νήσου. Όσον αφορά δε στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, αυτές πράγματι υφίστανται, όπως άλλωστε και σε κάθε άλλη παραγωγική δραστηριότητα, ωστόσο οι συζητήσεις με τους τοπικούς φορείς ανέδειξαν την πεποίθησή τους ότι δύσκολα μπορούν να πλήξουν τις τουριστικές δυνατότητες της νήσου. Σε αντίθεση μάλιστα με άλλες μορφές εξορυκτικής δραστηριότητας, στην εξόρυξη μπεντονίτη και περλίτη δεν χρησιμοποιούνται τοξικές ουσίες για τον διαχωρισμό των ορυκτών, ενώ τα υπολείμματα της παραγωγικής διαδικασίας είναι αδρανή υλικά, με αποτέλεσμα η περιβαλλοντική επιβάρυνση να περιορίζεται σημαντικά. Ακόμα περισσότερο μπορεί να περιοριστεί η επιβάρυνση αυτή μέσω της περαιτέρω εφαρμογής σύγχρονων τεχνικών και αντιρρυπαντικών φίλτρων, καθώς και μέσω της υιοθέτησης των όποιων καινοτομιών προκύπτουν διεθνώς στους τομείς αυτούς. Από καθαρά οικονομικής απόψεως δε, η ύπαρξη δύο διαφορετικών ανεπτυγμένων μορφών οικονομικής δραστηριότητας είναι πάντοτε προτιμότερη της απόλυτης και μονομερούς εξειδίκευσης για μάλλον ευνόητους λόγους. Στην πραγματικότητα, η οικονομία της Μήλου θα έπρεπε ίσως να αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση για πολλά άλλα νησιά. Είναι μία οικονομία η οποία έχει εξειδικευτεί σε μία δραστηριότητα υψηλής προστιθέμενης αξίας και το προϊόν της οποίας εξάγεται σε όλες σχεδόν τις ανεπτυγμένες οικονομίες του κόσμου και χρησιμοποιείται στην παραγωγική διαδικασία ενός πλήθους, βιομηχανικών κυρίως, προϊόντων, χωρίς ταυτόχρονα να αγνοεί άλλες εναλλακτικές πηγές εισοδήματος, αν και είναι γεγονός ότι θα μπορούσε να τις είχε αναπτύξει περισσότερο. Επιπλέον, είναι μία οικονομία που είναι λιγότερο ευάλωτη σε ξαφνικές και μη αναμενόμενες διαταραχές που συνδέονται με την εξέλιξη του εισοδήματος, της ζήτησης, αλλά και των προτιμήσεων των καταναλωτών. Ως εκ τούτου, το ζήτημα θα πρέπει να τεθεί σε εντελώς άλλη βάση από αυτήν που υπονοεί το προαναφερθέν δίλημμα. Η βάση αυτή θα πρέπει να συνίσταται στην προσπάθεια αρμονικής και ταυτόχρονης ανάπτυξης τόσο της εξορυκτικής δραστηριότητας, η οποία είναι ήδη εκτεταμένη, όσο και του τουρισμού. Η αντιμετώπιση της εξορυκτικής δραστηριότητας ως παρωχημένης λόγω της τουριστικής ανάπτυξης των τελευταίων δεκαετιών αποτελεί ίσως ιδεοληψία παρά αξιολόγηση των πραγματικών δεδομένων. Άλλωστε η ίδια η S&B δεν αποτελεί παρά ένα κεφάλαιο στη μακρά εξορυκτική και μεταποιητική παράδοση της Μήλου, αν και σαφώς πιο εκμηχανισμένο και παραγωγικό από τα προηγούμενα. Σε αντίθεση με άλλα νησιά των Κυκλάδων τα οποία χαρακτηρίζονται επίσης από την ύπαρξη σημαντικού ορυκτού πλούτου, στη Μήλο η παράδοση αυτή διατηρείται μέχρι σήμερα και η διατήρησή της αυτή, όπως δείχνουν τα αποτελέσματα της ανάλυσης, είχε απολύτως θετικά αποτελέσματα. Σελίδα 13

Κεφάλαιο 1 ο : Εισαγωγή Ο κύριος σκοπός της παρούσας µελέτης συνίσταται στην εκτίµηση του οικονοµικού αντίκτυπου των παραγωγικών δραστηριοτήτων της S&B στην οικονοµία της Μήλου. Στο πλαίσιο αυτό, υπάρχουν δύο βασικά ερωτήµατα στα οποία η µελέτη αυτή επιχειρεί να απαντήσει. Το πρώτο σχετίζεται µε τον ποσοτικό προσδιορισµό του αντίκτυπου αυτού σε όρους παραγωγής, προστιθέµενης αξίας, απασχόλησης και φορολογικών εσόδων, µε την εν λόγω ποσοτικοποίηση να περιλαµβάνει όχι µόνο τα άµεσα αποτελέσµατα, αλλά και τις έµµεσες και προκαλούµενες επιδράσεις. Το δεύτερο ερώτηµα προκύπτει επίσης λόγω της παραγωγικής δραστηριότητας της S&B και συνίσταται στο εάν και κατά πόσο η δραστηριότητα αυτή προσδίδει κάποιες ιδιαιτερότητας στην οικονοµικής δοµής της Μήλου σε σχέση µε τις λοιπές νήσους των Κυκλάδων. Η ποσοτικοποίηση του οικονοµικού αποτυπώµατος της S&B στη νήσο Μήλο σε όρους των προαναφερθέντων οικονοµικών µεταβλητών αποτελεί την κύρια συνεισφορά της µελέτης αυτής, καθώς και το ζήτηµα γύρω από το οποίο θα περιστραφεί κατά κύριο λόγο η συζήτηση στα παρακάτω κεφάλαια. Η ποσοτικοποίηση αυτή θα επιχειρηθεί µέσω της ανάπτυξης ενός υποδείγµατος εισροών εκροών, στο πλαίσιο του οποίου οι διακλαδικές ροές στο εσωτερικό της ελληνικής οικονοµίας θα χρησιµοποιηθούν για τη διενέργεια εκτιµήσεων περί της συνολικής επίδρασης της δραστηριότητας της εταιρείας στην οικονοµία της χώρας 3. Όπως θα δούµε αναλυτικότερα παρακάτω, η συνολική αυτή επίδραση περιλαµβάνει όχι µόνο τα άµεσα αποτελέσµατα της λειτουργίας της εταιρείας σε όρους παραγωγής ή απασχόλησης, αλλά και τα αποτελέσµατα που προκύπτουν µέσω των διακλαδικών ροών (έµµεσες επιδράσεις), καθώς και αυτά που απορρέουν από την καταναλωτική δαπάνη του εισοδήµατος το οποίο προσπορίζονται όσοι απασχολούνται άµεσα στην επιχείρηση και όσοι απασχολούνται σε θέσεις οι οποίες εµµέσως σχετίζονται µε την οικονοµική δραστηριότητά της (προκαλούµενες επιδράσεις). Η χρήση του υποδείγµατος εισροών εκροών αποτελεί την πλέον ενδεδειγµένη λύση, καθώς η 3 Για μία ενδελεχή ανάλυση της θεωρίας των υποδειγμάτων εισροών εκροών, βλ. Βαίτσος (1989) και Οικονομίδης (2007). Χρήσιμο είναι επίσης, ιδίως όσον αφορά σε εφαρμογές της εν λόγω θεωρίας, και το εγχειρίδιο της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας με τίτλο Eurostat Manual of Supply, Use and Input Output Tables. Σελίδα 14

δοµή του συγκεκριµένου υποδείγµατος είναι κατάλληλη για την εκτίµηση των πολλαπλασιαστικών επιδράσεων µίας συγκεκριµένης οικονοµικής δραστηριότητας στο σύνολο της οικονοµίας. Στο πλαίσιο της ανάλυσης αυτής, θα χρησιµοποιηθούν οι πίνακες εισροών εκροών της ελληνικής οικονοµίας οι οποίοι καταρτίζονται από την Eurostat. Οι πίνακες αυτοί µετατρέπονται καταλλήλως στη βάση των παρεχόµενων από την S&B στοιχείων για τα βασικά οικονοµικά µεγέθη που σχετίζονται µε τις εγκαταστάσεις της εταιρείας στη νήσο Μήλο, ώστε να προκύψουν οι εκτιµήσεις των συνολικών επιδράσεων της S&B Μήλου στη ελληνική οικονοµία. Στο επόµενο στάδιο, εκτιµάται η συνολική επίδραση επί της οικονοµίας της Μήλου, µέσω κατάλληλων υποθέσεων ως προς το µέρος των παραπάνω επιδράσεων το οποίο παραµένει εντός των ορίων της τοπικής οικονοµίας. Η διαδικασία αυτή έλαβε χώρα όχι για κάποιο µεµονωµένο έτος, αλλά για όλη την περίοδο 2005-2011, µε τους απαιτούµενους πίνακες εισροών εκροών να εκτιµώνται µέσω γραµµικής παρεµβολής για τα έτη για τα οποία η Eurostat δεν παρέχει τα σχετικά στοιχεία. Ως εκ τούτου, είµαστε σε θέση να δούµε τη συνολική επίδραση της S&B επί της οικονοµίας της Μήλου όπως αυτή εξελίσσεται µέσα στον χρόνο, καθώς και να συγκρίνουµε τα αποτελέσµατα της περιόδου 2005-2008 µε αυτά της περιόδου 2009-2011 ώστε να διαπιστωθεί εάν η έλευση της οικονοµικής κρίσης µετέβαλε σηµαντικά τη σηµασία της εταιρείας για την οικονοµία της νήσου. Το δεύτερο ερευνητικό ερώτηµα είναι περισσότερο ποιοτικής φύσεως, χωρίς αυτό να σηµαίνει ότι απουσιάζουν τα όποια διαθέσιµα στοιχεία. Συγκεκριµένα, σε σχέση µε το ερώτηµα αυτό, θα επιχειρηθεί µία σύγκριση µεταξύ της δραστηριότητας της S&B και των λοιπών κλάδων οικονοµικής δραστηριότητας στη Μήλο στη βάση τόσο των παρεχόµενων από την εταιρεία στοιχείων όσο και εκτιµήσεων του ΙΟΒΕ. Επίσης, η ανάλυση θα επικεντρωθεί σε µία σύγκριση µεταξύ του συµπλέγµατος Μήλου-Κιµώλου 4 και τριών ακόµα νήσων των Κυκλάδων (Πάρος, Σίφνος, Θήρα) µε 4 Στο μεγαλύτερο μέρος της μελέτης η Κίμωλος και η Μήλος θα νοούνται ως μία ενιαία οικονομία και τα περισσότερα στοιχεία που θα παρουσιαστούν θα αναφέρονται στο σύμπλεγμα των δύο αυτών νήσων. Ο λόγος είναι όχι μόνο η γεωγραφική τους εγγύτητα και το διαφορετικό τους μέγεθος που καθιστούν την Κίμωλο μία κατ ουσίαν δορυφορική οικονομία της Μήλου, αλλά και το ότι αρκετοί εκ των εργαζομένων στην S&B Μήλου είναι στην πραγματικότητα μόνιμοι κάτοικοι της Κιμώλου. Υπό το πρίσμα αυτό, ακόμα και όπου η Κίμωλος δεν αναφέρεται ρητά, όπως για παράδειγμα στα αποτελέσματα της ανάλυσης εισροών- εκροών, τα όποια αποτελέσματα θα πρέπει να κατανοηθούν ως αναφερόμενα στο οικονομικό σύμπλεγμα των δύο νήσων, παρά στη Μήλο μόνο. Σελίδα 15

σκοπό την εξαγωγή όχι µόνο ποσοτικών συµπερασµάτων περί της διαφορετικής δοµής της οικονοµίας της Μήλου, αλλά και ποιοτικών συµπερασµάτων περί της αποκλειστικής εξειδίκευσης των ελληνικών νησιών σε δραστηριότητες που σχετίζονται µε τον τουρισµό. Δεδοµένων των παραπάνω, το εισαγωγικό αυτό κεφάλαιο κλείνει µε µία σύντοµη περιγραφή της δοµής της παρούσας µελέτης. Στο επόµενο κεφάλαιο, θα παρουσιαστούν κάποια γενικά στοιχεία για τη Μήλο και την οικονοµία της, θα περιγραφούν οι δραστηριότητες της S&B στη νήσο και η εξέλιξη, κατά τα τελευταία έτη, των βασικών οικονοµικών της µεγεθών, ενώ θα γίνει και αναφορά στις λοιπές δραστηριότητες και επιδράσεις της εταιρείας στη Μήλο, οι οποίες δεν θα συµπεριληφθούν στο ποσοτικό υπόδειγµα εισροών εκροών. Στο τρίτο κεφάλαιο θα αναλυθεί η εσωτερική δοµή της οικονοµίας της Μήλου και θα εκτιµηθεί η συµβολή των διαφόρων κλάδων στην συνολική οικονοµική δραστηριότητα σε όρους απασχόλησης, προστιθέµενης αξίας και επενδύσεων. Το τέταρτο και το πέµπτο κεφάλαιο αποτελούν τον πυρήνα της παρούσας µελέτης, καθώς περιλαµβάνουν τη διατύπωση του βασικού υποδείγµατος εισροών εκροών, την εξαγωγή των σχετικών πολλαπλασιαστών τόσο για το σύνολο της χώρας όσο και για την τοπική οικονοµία της Μήλου και της ερµηνεία των αποτελεσµάτων. Στο πλαίσιο του έκτου κεφαλαίου θα παρατεθούν στοιχεία για τη δοµή της οικονοµικής δραστηριότητας στις νήσους Πάρο, Σίφνο και Θήρα µε σκοπό τη σύγκριση των περιπτώσεων αυτών µε την περίπτωση της Μήλου, ενώ το έβδοµο και τελευταίο κεφάλαιο περιέχει µία ανακεφαλαίωση των αποτελεσµάτων και των βασικότερων συµπερασµάτων της µελέτης. Τέλος, στο Παράρτηµα αναλύονται οι τεχνικές λεπτοµέρειες που σχετίζονται µε την εφαρµογή του υποδείγµατος εισροών εκροών και οι υποθέσεις στη βάση των οποίων εκτιµήθηκαν πολλά από τα στοιχεία που χρησιµοποιούνται στη µελέτη. Σελίδα 16

Κεφάλαιο 2 ο : Δραστηριότητες της S&B στη Μήλο Η νήσος Μήλος βρίσκεται στο νοτιοδυτικό άκρο των Κυκλάδων, σε απόσταση 86 ναυτικών µιλίων από το λιµάνι του Πειραιά. Με έκταση ίση µε 158,4 τετραγωνικά χιλιόµετρα και µε µήκος ακτογραµµής που φτάνει τα 125 χιλιόµετρα είναι το µεγαλύτερο νησί των Δυτικών Κυκλάδων και το πέµπτο µεγαλύτερο του συνολικού συµπλέγµατος. Ο πληθυσµός της παρουσίασε µία σηµαντική αύξηση κατά την τελευταία δεκαετία ανερχόµενος σε 4.960 µόνιµους κάτοικους το 2011 από 4.736 το 2001, αν και η Μήλος καταλαµβάνει µόλις την όγδοη θέση µεταξύ των Κυκλάδων στην κατηγορία αυτή. Πρόκειται περί ενός ηφαιστειογενούς νησιού, το οποίο βρίσκεται στο κέντρο του ηφαιστειακού τόξου του Ν. Αιγαίου και όπου υπάρχει µέχρι σήµερα έντονη σεισµική και γεωθερµική δραστηριότητα παρά το γεγονός ότι η διαδικασία γέννησής του ολοκληρώθηκε πριν από περίπου 500 χιλιάδες έτη. Ηφαιστειογενής είναι και η προέλευση της Κιµώλου, η οποία βρίσκεται βορειοανατολικά της Μήλου, από την οποία χωρίζεται από ένα στενό θαλάσσιο πέρασµα πλάτους µικρότερου του ενός ναυτικού µιλίου. Η συνολική της έκταση ισούται µε 37,4 τετραγωνικά χιλιόµετρα και ο µόνιµος πληθυσµός της ανήλθε το 2011 σε 920 κατοίκους, από µόλις 838 το 2001. Η προέλευσή της αυτή επηρέασε σε µεγάλο βαθµό την ιστορία της Μήλου, καθώς οδήγησε σε µία αφθονία ορυκτού πλούτου, η συνεχής εκµετάλλευση του οποίου αποτελεί µία σταθερά της οικονοµικής ιστορίας της νήσου από τη νεολιθική ακόµα εποχή. Κατά την εποχή αυτή, καθώς και κατά τους πρώτους αιώνες της εποχής του χαλκού (3.200-1.100 π.χ.), η Μήλος υπήρξε βασικό κέντρο εξόρυξης οψιδιανού, ο οποίος στη συνέχεια εξαγόταν στη Μέση Ανατολή, αλλά και σε περιοχές του Ελλαδικού χώρου. Αν και η εξορυκτική δραστηριότητα στη Μήλο είναι κατά πάσα πιθανότητα αρχαιότερη της κατοίκησης της νήσου, η ύπαρξη και η εµπορική σηµασία των κοιτασµάτων οψιδιανού οδήγησαν τελικά στη δηµιουργία ενός εκ των σηµαντικότερων κέντρων του πρώιµου Κυκλαδικού πολιτισµού, τουλάχιστον από το 2.300 π.χ., έτος στο οποίο χρονολογείται η ανάπτυξη του οικισµού της Φυλακωπής I στη βορειοανατολική ακτή της νήσου. Αν και ο χαλκός αρχικά και ο σίδηρος στη συνέχεια αντικατέστησαν σταδιακά τον οψιδιανό ως βασική πρώτη ύλη για την κατασκευή όπλων και εργαλείων, ο ορυκτός πλούτος της Μήλου παρέµεινε αντικείµενο εκµετάλλευσης καθ όλη σχεδόν την ιστορία της. Κατά την αρχαϊκή και την κλασική εποχή η Μήλος παρήγαγε σηµαντικές ποσότητες θείου (πρωτίστως) και Σελίδα 17

καολίνη (δευτερευόντως), ενώ το χώµα της νήσου αποτελούσε µία από τις καλύτερες ποιοτικά χρωστικές ουσίες του αρχαίου κόσµου. Κατά τους ρωµαϊκούς και βυζαντινούς χρόνους και µέχρι τη σύγχρονη εποχή, ο ορυκτός πλούτος που εξορυσσόταν στη Μήλο περιελάµβανε κατά κύριο λόγο µυλόπετρες, ενώ µετά τη δηµιουργία του νέου ελληνικού κράτους η εξορυκτική δραστηριότητα διευρύνθηκε για να συµπεριλάβει υλικά όπως µαγγάνιο και θειάφι. Από τις πρώτες δε δεκαετίες του 20 ου αιώνα και ιδίως µετά τον Β Παγκόσµιο Πόλεµο, ως αποτέλεσµα και της ραγδαίας οικονοµικής και βιοµηχανικής ανάπτυξης που τον διαδέχτηκε, η εν λόγω δραστηριότητα αναπτύσσεται ταχύτατα και πιο συστηµατικά και περιλαµβάνει πλέον την εξόρυξη και εξαγωγή σηµαντικών ποσοτήτων ποζολάνης, αργυροµεταλλευµάτων, βαρυτίνης, πυριτικού αλεύρου, νέων κοιτασµάτων καολίνη και φυσικά µπεντονίτη και περλίτη. Τα δύο τελευταία ορυκτά είναι και αυτά που έχουν συνδεθεί κατά κύριο λόγο µε την παρουσία και τη δραστηριότητα της S&B στο νησί. Η δραστηριότητα αυτή ξεκινάει το 1934 µε την ίδρυση της Α.Ε.Ε. Αργυροµεταλλευµάτων και Βαρυτίνης στη Μήλο και µε τις πρώτες εξαγωγές βαρυτίνης να ξεκινούν τρία χρόνια αργότερα, ενώ η εξόρυξη µπεντονίτη και περλίτη ξεκινάει το 1952 και το 1954 αντίστοιχα. Σήµερα, η δραστηριότητα της S&B έχει περιοριστεί στην εξόρυξη και εξαγωγή των δύο αυτών ορυκτών, καθώς η εξόρυξη βαρυτίνης στη νήσο έχει σταµατήσει από το 2000, ενώ, πέραν των δύο βασικών αυτών ορυκτών, στη Μήλο εξορύσσονται ακόµα, από άλλες εταιρείες, ποσότητες ποζολάνης και καολίνη. Στο πλαίσιο της δραστηριότητας αυτής, λειτουργούν σήµερα στη Μήλο έξι ορυχεία µπεντονίτη, τρία ορυχεία περλίτη, καθώς και τέσσερις µονάδες επεξεργασίας των ορυκτών αυτών. Χαρακτηριστικό της σηµασίας του ορυκτού πλούτου της Μήλου, τουλάχιστον όσον αφορά στη δραστηριότητα της S&B, είναι το ότι πέραν των εννέα ορυχείων που λειτουργούν στη Μήλο, η εταιρεία έχει την ιδιοκτησία και την εκµετάλλευση άλλων 17 ορυχείων παγκοσµίως, πράγµα που σηµαίνει ότι η δραστηριότητά της στη Μήλο αποτελεί ένα σηµαντικό µέρος της συνολικής της παραγωγής, ιδίως σε σχέση µε την εξόρυξη µπεντονίτη και περλίτη. Όσον αφορά στην προέλευση των δύο αυτών ορυκτών, αποτελούν και τα δύο απότοκα της ηφαιστειακής δραστηριότητας η οποία δηµιούργησε και το ίδιο το νησί της Μήλου. Σελίδα 18

Ο µπεντονίτης είναι αργιλικό πέτρωµα µε ιδιαιτέρως υψηλή περιεκτικότητα στο ορυκτό µοντµοριλλονίτη και προέρχεται συνήθως από τη µετατροπή ηφαιστειακής τέφρας. Οι φυσικοί µπεντονίτες διακρίνονται σε διάφορες κατηγορίες αναλόγως του επικρατούντος χηµικού στοιχείου, σηµαντικότερες εκ των οποίων είναι οι νατριούχοι και οι ασβεστούχοι µπεντονίτες. Λόγω της καλύτερης ποιότητας των νατριούχων µπεντονιτών, οι ασβεστούχοι ενεργοποιούνται, µετατρέπονται δηλαδή σε νατριούχους µε την προσθήκη ανθρακικής σόδας, κάτι που ισχύει και για τα κοιτάσµατα της Μήλου τα οποία ανήκουν στην κατηγορία των ασβεστούχων µπεντονιτών. Λόγω της πλαστικότητάς του, της προσροφητικής του ικανότητας, καθώς και της αποτελεσµατικής δράσης του ως συνδετικό υλικό, ο µπεντονίτης χαρακτηρίζεται από ένα πλήθος χρήσεων στη βιοµηχανία, σηµαντικότερες εκ των οποίων είναι οι χρήσεις του ως συνδετικό υλικό στα χυτήρια και στη διαδικασία σφαιροποίησης σιδηροµεταλλεύµατος, καθώς και στον τοµέα των κατασκευών και συγκεκριµένα σε έργα θεµελιώσεων, εκσκαφών και κατασκευής σηράγγων. Πέραν των παραπάνω, ο µπεντονίτης χρησιµοποιείται επίσης για τη λείανση των γεωτρύπανων στις πλατφόρµες άντλησης πετρελαίου, ως βοηθητικό υλικό στη βιοµηχανία χάρτου, καθώς και στην παρασκευή άµµου υγιεινής κατοικίδιων ζώων. Εκτός από τα ορυχεία και τις µονάδες επεξεργασίας της Μήλου, ο µπεντονίτης που παράγει η S&B προέρχεται και από ορυχεία της εταιρείας σε Βουλγαρία, Γερµανία και Γεωργία. Οι συνολικές πωλήσεις µπεντονίτη του οµίλου S&B το 2011 ανήλθαν σε 208,8 εκ. ευρώ παρουσιάζοντας αύξηση της τάξεως του 9,7% σε σχέση µε το προηγούµενο έτος, ενώ το ένα τρίτο των πωλήσεων αυτών (69,4 εκ. ευρώ) αφορά σε ποσότητες µπεντονίτη που εξορύχτηκαν στη Μήλο. Οι συνολικές πωλήσεις του οµίλου κατευθύνθηκαν κατά 71% στη Δ. Ευρώπη και κατά 18% στη Β. Αµερική, ενώ όσον αφορά στην παραγωγή της Μήλου, το 99,7% αντιστοιχεί σε εξαγωγές και µόλις το 0,3% µεταπωλείται στην εσωτερική αγορά. Ο συγκεκριµένος κύκλος εργασιών των 69,4 εκ. ευρώ αποτελεί τη δεύτερη καλύτερη επίδοση της εταιρείας µετά το ρεκόρ που σηµειώθηκε το 2008 (76,2 εκ. ευρώ), ενώ το ποσοστό του παραγόµενου µπεντονίτη που κατευθύνεται στις διεθνείς αγορές κυµαίνεται σταθερά σε επίπεδα ανώτερα του 97% κατά την τελευταία επταετία. Ο περλίτης εξορύσσεται από την S&B, πλην της Μήλου, σε ορυχεία της εταιρείας στην Κίνα, την Τουρκία, τη Βουλγαρία και την Ιταλία. Πρόκειται περί άµορφης ηφαιστειακής υάλου µε υψηλή περιεκτικότητα σε νερό η οποία Σελίδα 19

σχηµατίζεται φυσικά λόγω της ψύξης και στερεοποίησης της λάβας. Ως αποτέλεσµά της περιεκτικότητας του σε νερό, ο περλίτης διογκώνεται όταν θερµανθεί σε υψηλές θερµοκρασίες, µε τον όγκο του να αυξάνεται από 7 έως 16 φορές. Λόγω της ιδιότητάς του αυτής, ο περλίτης χρησιµοποιείται ευρέως στον κλάδο των δοµικών υλικών για την παραγωγή προϊόντων θερµικής και ηχητικής µόνωσης, όπως ψευδοροφών, κεραµιδιών, ηχοµονωτικών πλακιδίων και µονωτικών πλακών. Χρησιµοποιείται επίσης στην παραγωγή σοβάδων και κονιαµάτων, στη γεωργία ως υλικό φύτευσης σε θερµοκήπια, ως µέσο διήθησης µίας πληθώρας υγρών στοιχείων (ποτά, χηµικά, πετρελαϊκά προϊόντα κλπ), καθώς και στην κατασκευή µονώσεων για σωληνώσεις. Οι συνολικές πωλήσεις περλίτη του οµίλου S&B ανήλθαν το 2011 σε 67,7 εκ. ευρώ, αυξηµένες κατά 2,3% σε σχέση µε το 2010, µε το 68% των πωλήσεων να κατευθύνεται στον κλάδο των κατασκευών και δοµικών υλικών και το 74% να µοιράζεται σχεδόν ισοµερώς µεταξύ Δ. Ευρώπης και Β. Αµερικής. Ο κύκλος εργασιών περλίτη για τις εγκαταστάσεις της εταιρείας στη Μήλο ανήλθε σε 34,5 εκ. ευρώ, αυξηµένος κατά 10,3% σε σχέση µε το προηγούµενο έτος, αντιστοιχεί δηλαδή στο 51% της συνολικής αξίας των πωλήσεων περλίτη του οµίλου. Η επίδοση αυτή είναι ελάχιστα µόνο µικρότερη από τον κύκλο εργασιών των 34,7 εκ. ευρώ που σηµειώθηκε το 2008, ενώ αντιστοιχεί κατά 93,5% σε εξαγωγές 5. Τα παραπάνω στοιχεία δείχνουν µία πρώτη εικόνα της οικονοµικής σηµασίας του ορυκτού πλούτου της Μήλου. Μία πιο λεπτοµερής εικόνα, ιδίως όσον αφορά στη σηµασία της Μήλου για τη συνολική δραστηριότητα της εταιρείας, δίδεται στον Πίνακα 1, όπου παρουσιάζονται στοιχεία για τη διαχρονική εξέλιξη του κύκλου εργασιών και της µεικτής κερδοφορίας της εταιρείας. Στον Πίνακα 1 γίνεται διάκριση µεταξύ του συνολικού οµίλου της S&B, ο οποίος περιλαµβάνει όλες τις εξορυκτικές, µεταποιητικές και λοιπές δραστηριότητες της εταιρείας και των θυγατρικών της σε όλον τον κόσµο, της S&B Α.Ε., όπου περιλαµβάνονται οι αντίστοιχες δραστηριότητες της µητρικής εταιρείας και της S&B Μήλου η οποία περιλαµβάνει τα µεγέθη που προκύπτουν από τη δραστηριοποίηση της εταιρείας στη Μήλο και µόνο. Μέσω των στοιχείων αυτών, καθίσταται εµφανής η σπουδαιότητα της εξορυκτικής 5 Αναλυτικά στοιχεία για την πορεία της γενικότερης εξορυκτικής, μεταλλουργικής και λατομικής δραστηριότητας στη χώρα κατά τα τελευταία χρόνια περιέχονται στις μελέτες του Π. Γ. Τζεφέρη (2009,2012). Σελίδα 20

δραστηριότητας στη Μήλο όχι µόνο για την εταιρεία συνολικά, αλλά και για ολόκληρο τον όµιλο, ιδίως εάν ληφθεί υπ όψιν ότι η εταιρεία όχι µόνο δραστηριοποιείται σε είκοσι χώρες παγκοσµίως, αλλά επιπλέον δραστηριοποιείται και σε άλλους τοµείς πέραν του µπεντονίτη και του περλίτη (βωξίτης, συλλιπάσµατα συνεχούς χύτευσης, καθώς και άλλα ορυκτά όπως ζεόλιθος, βαλλαστονίτης κλπ). Παραδείγµατος χάριν, το 2011 οι τοµείς των συλλιπασµάτων συνεχούς χύτευσης και των λοιπών ορυκτών, τοµείς δηλαδή οι οποίοι δεν έχουν παραγωγική δραστηριότητα στη νήσο Μήλο, ήταν υπεύθυνοι για το 30% περίπου των συνολικών πωλήσεων του οµίλου. Πίνακας1: Διαχρονική εξέλιξη μεγεθών και συμβολή της S&B Μήλου 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Κύκλος εργασιών (εκατομμύρια ευρώ) όμιλος S&B 419,8 455,6 535,4 468,4 335,8 420,1 455,7 ρυθμός μεταβολής 8,5% 17,5% - 12,5% - 28,3% 25,1% 8,5% S&B Α.Ε. 141,3 139,5 153,0 164,3 113,0 135,2 144,0 ρυθμός μεταβολής - 1,2% 9,7% 7,4% - 31,2% 19,6% 6,5% S&B Μήλου 84,8 89,2 97,4 110,9 78,9 99,7 103,9 ρυθμός μεταβολής 5,2% 9,1% 13,9% - 28,9% 26,4% 4,1% ποσοστό S&B Μήλου επί του ομίλου 20,2% 19,6% 18,2% 23,7% 23,5% 23,7% 22,8% ποσοστό S&B Μήλου επί της S&B A.E. 60,0% 63,9% 63,7% 67,5% 69,8% 73,8% 72,1% Μεικτή κερδοφορία (εκατομμύρια ευρώ) όμιλος S&B 103,3 115,2 132,2 106,6 73,8 93,4 111,1 ρυθμός μεταβολής 11,5% 14,7% - 19,3% - 30,7% 26,5% 19,0% S&B Α.Ε. 36,4 39,1 39,9 41,9 30,0 25,1 36,9 ρυθμός μεταβολής 7,2% 2,1% 5,1% - 28,5% - 16,4% 47,1% S&B Μήλου 28,1 29,7 32,5 34,0 27,9 35,6 35,6 ρυθμός μεταβολής 5,8% 9,4% 4,6% - 18,1% 27,6% 0,2% ποσοστό S&B Μήλου επί του ομίλου 27,2% 25,8% 24,6% 31,9% 37,8% 38,1% 32,1% ποσοστό S&B Μήλου επί της S&B A.E. 77,1% 76,1% 81,5% 81,1% 92,9% 141,9% 96,6% Πηγή: S&B A.E., δημοσιευμένες λογιστικές καταστάσεις Ως προς τη διαχρονική εξέλιξη των βασικών οικονοµικών µεγεθών της S&B, τα στοιχεία του πίνακα δείχνουν ξεκάθαρα την κάµψη τόσο του κύκλου εργασιών όσο και της µεικτής κερδοφορίας της εταιρείας κατά τη διετία 2008-2009 ως αποτέλεσµα της διεθνούς χρηµατοπιστωτικής κρίσης. Είναι χαρακτηριστικό και ευεξήγητο λόγω του γεγονότος ότι το µεγαλύτερο µέρος της παραγωγής της εταιρείας απευθύνεται στις αγορές του εξωτερικού ότι η πορεία των µεγεθών της S&B δεν Σελίδα 21