Η Θεωρία του Διεθνούς Εμπορίου

Η Θεωρία του Διεθνούς Εμπορίου

1. Περιεχόμενα Κεφαλαίου Α. Εισαγωγικά: Οι κατευθύνσεις του Σύγχρονου Εμπορίου B. Η Παραδοσιακή Θεωρία του Διεθνούς Εμπορίου Οι Εμποροκράτες Adam Smith: Απόλυτο Πλεονέκτημα David Ricardo: Συγκριτικό Πλεονέκτημα Αναλογία Παραγωγικών Συντελεστών: Το θεώρημα Hecksher-Ohlin Γ. Η Σύγχρονη Θεωρία Οικονομίες κλίμακας Τεχνολογικό έλλειμμα ή κύκλος προϊόντος Ομοιότητα προτιμήσεων καταναλωτών Εμπόριο ανάμεσα σε επιχειρήσεις του ίδιου κλάδου(ενδοκλαδικό εμπόριο) Το υπόδειγμα της βαρύτητας

Α. Εισαγωγικά: Οι κατευθύνσεις του Σύγχρονου Εμπορίου Εξαγωγές ως ποσοστό του ΑΕΠ % 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 1967 2012

Προορισμός των παγκόσμιων εξαγωγών Λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες 32% Πλούσιες χώρες 68%

Η σύνθεση των παγκόσμιων εξαγωγών 100% 80% 60% 40% 20% 0% 1955 2012 Τρόφιμα, αγρ. Καύσιμα Άλλα πρωτογενούς τομέα Μεταποιημένα αγαθά

2. Σύνοψη Βασικών Εννοιών Η Θεωρία του Διεθνούς Εμπορίου αναφέρεται στην ανάλυση των πλεονεκτημάτων, σε όρους οικονομικής ευημερίας, που εξασφαλίζει για τα έθνη το ελεύθερο εμπόριο και στο ποια προϊόντα θα πρέπει να παράγει η κάθε χώρα και ποιοι παράγοντες θα καθορίσουν την κατεύθυνση του παγκόσμιου εμπορίου. Οι Εμποροκράτες (Μερκαντιλιστές) πίστευαν ότι ο βασικότερος τρόπος για να καταστεί ένα έθνος πλούσιο και ισχυρό είναι μέσω της συσσώρευσης πολύτιμων μετάλλων που εξασφαλίζεται όταν η αξία των εξαγωγών ξεπερνά την αξία των εισαγωγών. Αυτό προϋποθέτει την υιοθέτηση μέτρων από την κυβέρνηση που προωθούν τις εξαγωγές και περιορίζουν τις εισαγωγές.

Σύμφωνα με τη Θεωρία του Απόλυτου Πλεονεκτήματος του Adam Smith, κάτω από κάποιες προϋποθέσεις το ελεύθερο εμπόριο μπορεί να εξασφαλίζει κέρδη για όλες τις εμπλεκόμενες χώρες. Αυτό θα επιτευχθεί αν οι χώρες εξειδικευτούν στην παραγωγή των προϊόντων στα οποία έχουν απόλυτο πλεονέκτημα και στη συνέχεια ανταλλάξουν τα προϊόντα αυτά σε όρους που συμφέρουν όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Τι θα συμβεί όμως αν μια χώρα έχει απόλυτο μειονέκτημα στην παραγωγή και των δύο προϊόντων; Εισάγοντας την έννοια του συγκριτικού πλεονεκτήματος, ο Ricardo δίνει λύση στο πρόβλημα. Οφέλη θα προκύψουν με την εξειδίκευση και το εμπόριο στη βάση του συγκριτικού πλεονεκτήματος, συνολικά, αλλά και μεμονωμένα για κάθε χώρα. Πώς προκύπτει όμως το απόλυτο ή το συγκριτικό πλεονέκτημα μιας χώρας;

Στο ερώτημα αυτό απαντά η θεωρία της αναλογίας (ή σχετικής αφθονίας) των παραγωγικών συντελεστών όπου ξεχωρίζουν οι συμβολές των Hecksher, Ohlin και Samuelson, καθώς και η ανάδειξη της σημασίας του ανθρώπινου κεφαλαίου (Leontief). Σύμφωνα με το θεώρημα Hecksher- Ohlin (Η-Ο) η κάθε χώρα θα πρέπει να παράγει και να εξάγει το προϊόν που απαιτεί τη χρήση του παραγωγικού συντελεστή που αυτή έχει άφθονο. Η ουσία του θεωρήματος είναι πολύ απλή και έχει μεγάλη ερμηνευτική αξία, καθώς συμπληρώνει την επιχειρηματολογία του συγκριτικού πλεονεκτήματος, καθώς εξηγεί ακριβώς το πώς αυτό προκύπτει για κάθε χώρα. Το θεώρημα H-O συμπληρώθηκε από τους Samuelson και Stopler, οι οποίοι έδειξαν ότι αν οι παραγωγικοί συντελεστές μετακινούνται ελεύθερα ανάμεσα στις χώρες οι αμοιβές τους θα εξισωθούν. Το θεώρημα H-O τέθηκε εκ των πραγμάτων σε αμφισβήτηση όταν επιχειρήθηκε η εμπειρική του επαλήθευση.

Το 1953, ο Leontief επιχείρησε να το επαληθεύσει, αλλά βρήκε ότι οι ΗΠΑ εξήγαγαν κυρίως προϊόντα έντασης εργασίας και εισήγαγαν κυρίως προϊόντα έντασης κεφαλαίου. Το εύρημα αυτό ονομάστηκε «παράδοξο του Leontief» και προκάλεσε μεγάλη συζήτηση. Κάποιες από τις απόπειρες εξήγησης του επιχείρησαν εξηγήσουν το παράδοξο πάνω στη βάση του κατά πόσο οι υποθέσεις του θεωρήματος H-O είναι σωστές ή όχι, ενώ κάποιες άλλες αμφισβητούν τη μεθοδολογία και τα ευρήματα του Leontief. Η σύγχρονη θεωρία του Διεθνούς Εμπορίου εκκινεί στη δεκαετία του 1980 με προσπάθειες που εστιάστηκαν στις ομοιότητες ανάμεσα στα κράτη και στο επίπεδο του παραγωγικού κλάδου ή της μεμονωμένης επιχείρησης, αναδεικνύοντας το θέμα του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος.

Οι Ohlin, Helpman και Krugman τονίζουν τη σημασία των οικονομιών κλίμακας στην παραγωγή και τη διανομή προϊόντων. Η ανάλυσή τους καταλήγει στο συμπέρασμα ότι μικρές εγχώριες αγορές στηρίζουν την εξαγωγή προϊόντων που παράγονται υπό σταθερές αποδόσεις κλίμακας, δηλαδή υπό συνθήκες σταθερού μέσου κόστους για διάφορα επίπεδα παραγωγής. Σύμφωνα με τη θεωρία του κύκλου ζωής του προϊόντος των Vernon, Grossman και Helpman οι πρώιμοι παραγωγοί νέων προϊόντων κατορθώνουν να αποκτήσουν εξαγωγικό πλεονέκτημα. Στη συνέχεια, όμως, οι χώρες που αρχικά είχαν τεχνολογικό έλλειμμα σε σχέση με τους πρώιμους παραγωγούς αντιλαμβάνονται ότι μπορούν να εισέλθουν με ανταγωνιστικούς όρους στην αγορά βασιζόμενοι στους χαμηλούς μισθούς ως βάση αυτού του (όψιμου) ανταγωνιστικού τους πλεονεκτήματος. Σύμφωνα με τις θεωρίες αυτές, από τη στιγμή που το προϊόν που παράγει μια χώρα επικρατήσει, για κάποιο λόγο θα κυριαρχήσει και στην εγχώρια και στη διεθνή αγορά, αρκεί βέβαια να μην χάσει στην πορεία το ανταγωνιστικό του πλεονέκτημα.

Πώς εξηγείται όμως τότε η συνύπαρξη πολλών (διαφορετικής προέλευσης) ομοειδών προϊόντων στα ράφια των σουπερμάρκετ; Οι καταναλωτές προτιμούν την ύπαρξη πολλαπλών επιλογών και την εκφράζουν αγοράζοντας ουσιαστικά απ όλα και όχι μόνο το φθηνότερο ή τεχνολογικά επικρατέστερο. Ο Linder καταλήγει στο συμπέρασμα ότι είναι απολύτως πιθανό να υπάρχει ομοιότητα ανάμεσα στις εισαγωγές, και τις εξαγωγές και την εγχώρια παραγωγή και τελικά αμφίδρομο εμπόριο. Παρουσιάζεται συχνά το φαινόμενο να εισάγουν και να εξάγουν χώρες τα ίδια προϊόντα που βρίσκονται όμως σε διαφορετικές φάσεις παραγωγής. Το διεθνές εμπόριο κάτω από αυτές τις προϋποθέσεις παίρνει τα χαρακτηριστικά του ενδοκλαδικού εμπορίου η ένταση του οποίου μετρείται με έναν δείκτη που έχουν εισάγει οι Grubel και Lloyd.

Τέλος, το υπόδειγμα της βαρύτητας συσχετίζει το εμπόριο ανάμεσα σε δύο χώρες με το (οικονομικό) τους μέγεθος. Το εμπόριο έχει θετική σχέση με το ΑΕΠ των δυο χωρών και αρνητική με τη μεταξύ τους απόσταση και τα εμπόδια στο εμπόριο. Η θεωρία του διεθνούς εμπορίου εξελίσσεται δυναμικά στο χρόνο ακριβώς επειδή μεταβάλλεται και εξελίσσεται και το παγκόσμιο εμπόριο το οποίο επιχειρεί να ερμηνεύσει. Δεν υπάρχει μια και μοναδική θεωρία για το Διεθνές Εμπόριο αλλά ένας πλουραλισμός σύγχρονων θεωρητικών προσεγγίσεων οι οποίες ισχύουν κατά περίπτωση. Μια σύνοψη της εξέλιξης της θεωρίας του διεθνούς εμπορίου δίνεται στον πίνακα που ακολουθεί.

α/α ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΚΥΡΙΩΣ ΣΥΝΕΒΑΛΑΝ ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΝΤΑΑΑΣΣΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΚΑΘΟΡΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ 1. Απόλυτη παραγωγικότητα της εργασίας Adam Smith Συμμετοχή της εργασίας ανά μονάδα προϊόντος Απόλυτο πλεονέκτημα παραγωγής 2. Σχετική παραγωγικότητα της εργασίας David Ricardo Συμμετοχή της εργασίας ανά μονάδα προϊόντος Σχετικό πλεονέκτημα παραγωγής 3. Αναλογία παραγωγικών συντελεστών Α. Ομοιογενές κεφάλαιο και εργασία Β. Ανθρώπινο Κεφάλαιο Hecksher, Ohlin και Samuelson Leontief Λόγος κεφαλαίουεργασίας (K/L) Προσόντα (γνώσεις) εργαζομένων στην παραγωγή και διανομή των προϊόντων Η σχετική αφθονία μιας χώρας σε κεφάλαιο και εργασία. Χώρες που έχουν άφθονο κεφάλαιο θα εξάγουν προϊόντα έντασης κεφαλαίου και θα εισάγουν προϊόντα έντασης εργασίας Χώρες σχετικά πλούσιες σε καλά εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό θα εξάγουν προϊόντα έντασης γνώσης και θα εισάγουν προϊόντα που απαιτούν την απασχόληση σχετικά άφθονου ανειδίκευτου εργατικού δυναμικού 4. Οικονομίες κλίμακας Ohlin, Helpman και Krugman Το εύρος των οικονομιών κλίμακας στην παραγωγή και τη διανομή. Μια μεγάλη εγχώρια αγορά ενισχύει την εξαγωγή προϊόντων που παράγονται με οικονομίες κλίμακας. Μικρές εγχώριες αγορές στηρίζουν την εξαγωγή προϊόντων που παράγονται υπό σταθερές αποδόσεις κλίμακας 5. Τεχνολογικό έλλειμμα ή κύκλος προϊόντος, Grossman και Helpman Επαναλαμβανόμενη εθνική είσοδος στην παραγωγή Οι πρώιμοι παραγωγοί νέων προϊόντων κατορθώνουν να αποκτήσουν εξαγωγικό πλεονέκτημα. Αργότερα οι παραγωγοί θα πρέπει να βασιστούν στους χαμηλούς μισθούς

α/α ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ 6. Ομοιότητα προτιμήσεων καταναλωτών 7. Εμπόριο ανάμεσα σε επιχειρήσεις του ίδιου κλάδου (ενδοκλαδικό εμπόριο) 7α. Μονοπωλιακός ανταγωνισμός Ι. Αναλογία συντελεστών και κάθετη διαφοροποίηση προϊόντος Π. Οριζόντια διαφοροποίηση προϊόντος ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΚΥΡΙΩΣ ΣΥΝΕΒΑΛΑΝ Linder Grubel και Lloyd Falvey Krugman, Dixit ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΝΤΑΛΑΣΣΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Διαφοροποίηση προϊόντος Ομοιότητα ανάμεσα στις εισαγωγές, και τις εξαγωγές και την εγχώρια παραγωγή Κάθετη διαφοροποίηση προϊόντος (οι καταναλωτές μπορούν να παραγγείλουν κατά προτεραιότητα Σύμφωνα με την ποιότητα), όπου η Ποιότητα εξαρτάται από το ΛόγοΚ/L Οριζόντια διαφοροποίηση προϊόντος (οι καταναλωτές δεν συμφωνούν σε μια αναμφισβήτητη ιεράρχηση ανάμεσα στις διάφορες παραλλαγές των προϊόντων) και οικονομίες κλίμακας ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΚΑΘΟΡΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ Η τελειοποίηση του προϊόντος & η πρώιμη είσοδος στην παραγωγή, οδηγεί στην εξαγωγή διαφοροποιημένων προϊόντων. Η έλλειψη τελειοποίησης οδηγεί στην εξαγωγή τυποποιημένων προϊόντων Αμφίδρομο εμπόριο. Το εμπόριο είναι πιο εντατικό ανάμεσα σε χώρες με ταυτόσημες οικονομικές διαρθρώσεις. Η σχετική αφθονία κεφαλαίου οδηγεί στην εξαγωγή προϊόντων υψηλής ποιότητας και αντίστροφα Η κατεύθυνση του εμπορίου είναι ασαφής 7β. Ομοιογενή προϊόντα ολιγοπωλίου (συμπεριφορά Cournot) 8. Υπόδειγμα βαρύτητας Brander, Krugman Οικονομίες κλίμακας Μοίρασμα της αγοράς. Αλλά το μερίδιο εισαγωγών της εγχώριας αγοράς θα μειώνεται όσο αυξάνεται το κόστος μεταφοράς Head, Krugman Μεγάλο οικονομικό μέγεθος, μικρή απόσταση Το εμπόριο ανάμεσα σε δυο χώρες σχετίζεται θετικά με το ΑΕΠ τους και αρνητικά με τη μεταξύ τους απόσταση και τους εμπορικούς περιορισμούς