ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ: Ν.Ο.Π.Ε. ΤΜΗΜΑ: ΝΟΜΙΚΗΣ ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝ ΡΕΑΣ Θ. ΑΝΤΩΝΙΟΥ Σ. ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ ΑΝ ΡΙΑΝΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΗΤΡΩΟΥ: 1340200700593 ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΑ ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 1

ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΑ ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ ΑΝ ΡΙΑΝΑ ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΗΤΡΩΟΥ: 1340200700593 ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΠΟΥ ΩΝ: 4 Ο ΤΗΛΕΦΩΝΟ: 6936988967 ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Η ΚΑΤΟΙΚΙΑ 2

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Α.Κ. Αστικός Κώδικας ΑΠ Άρειος Πάγος Π.Κ. Ποινικός Κώδικας Ποιν.Χρ. Ποινικά Χρονικά ΣτΕ Συµβούλιο της Επικρατείας Τ Τόµος ΗµΤ Ηµιτόµος Εδ. Εδάφιο ΕΣ Α Ευρωπαική Σύµβαση για την προάσπιση των δικαιωµάτων του και των θεµελιωδών ελευθεριών της 4/11/1960 ΚΠοιν Κώδικας Ποινικής ικονοµίας ΚΠολ Κώδικας Πολιτικής ικονοµίας Ν Νόµος ΝοΒ Νοµικό Βήµα 3

ΤΟ ΘΕΜΑ Η παρούσα εργασία πραγµατεύεται το σηµαντικό ζήτηµα της κατοικίας και ειδικότερα τη θέση που λαµβάνει ως άσυλο σύµφωνα µε το Σύνταγµα. Η κατοικία ανέκαθεν αποτελούσε για τους ανθρώπους χώρο ιερό και απαραβίαστο και µε το πέρασµα των αιώνων αυτό θεσµοθετήθηκε και στα νοµικά κείµενα όλων των κρατών. Εδώ θα παρουσιαστεί το δικαίωµα του ασύλου της κατοικίας, το εύρος του δικαιώµατος και τα θεµέλια του. Στη συνέχεια θα παρατεθούν οι φορείς και οι αποδέκτες του δικαιώµατος, οι περιορισµοί σχετικά µε τη χρήση του αλλά και οι κυρώσεις που υφίστανται οι παραβάτες των περιορισµών. Σηµαντική είναι επίσης η σχέση που έχει το δικαίωµα του ασύλου της κατοικίας µε άλλα θεµελιώδη δικαιώµατα που θεσπίζονται από το Σύνταγµα. Τέλος θα παρατεθούν υποθέσεις σχετικές µε αυτό το δικαίωµα που προέρχονται από την ελληνική νοµολογία και τη νοµολογία της Ε Α. 4

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εθνικό και Καποδιστριακό...1 Εργασία στα Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα 2 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ...3 ΤΟ ΘΕΜΑ.4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ...5 Ιστορική αναδροµή του δικαιώµατος του ασύλου της κατοικίας.8 Η ελληνική ρύθµιση 9 ιεθνής προστασία 10 ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ...10 ΧΩΡΟΙ ΠΟΥ ΕΝ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 9 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ..13 Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΑΣΥΛΟΥ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ..15 5

ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΑΡΑΒΙΑΣΗΣ ΤΟΥ ΑΣΥΛΟΥ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ..19 ΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΟ ΕΚΤΕΣ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΣΥΛΟΥ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ..20 ΟΙ ΦΟΡΕΙΣ...20 ΑΠΟ ΕΚΤΕΣ 23 Η ΤΡΙΤΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΣΥΛΟΥ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ..23 ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ, ΤΟΥ ΑΣΥΛΟΥ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΜΕ ΑΛΛΑ ΘΕΜΕΛΙΩ Η ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ..25 ΚΥΡΩΣΕΙΣ 27 ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ 27 ΑΣΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ..28 ΠΕΙΘΑΡΧΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ 28 ΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ...29 ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΣΥΛΟΥ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ.30 ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗ ΙΑΤΑΞΗ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 5 ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ1 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 30 ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΤ ΟΙΚΟΝ..31 ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΤΗΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ.32 ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ Ή ΑΠΟΤΡΟΠΗ ΗΜΟΣΙΟΥ ΚΙΝ ΥΝΟΥ Ή ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ...33 ΑΝΑΣΤΟΛΗ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 48 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΙΕΘΝΕΙΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ 34 ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ...35 6

Παραδείγµατα από τη νοµολογία του Ευρωπαϊκού ικαστηρίου Ανθρωπίνων ικαιωµάτων....36 ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΙΚΑΣΤΗΡΙΩΝ 37 ΠΕΡΙΛΗΨΗ....40 ΛΗΜΜΑΤΑ.41 SUMMARY. 41 KEY WORDS..41 ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ.42 7

Ιστορική αναδροµή του δικαιώµατος του ασύλου της κατοικίας. Οι άνθρωποι στο πέρασµα των αιώνων έδιναν πάντοτε ιδιαίτερη σηµασία στη προστασία του ασύλου της 8

κατοικίας. Στην αρχαία Ελλάδα ο <οίκος> ήταν ιερός, ενώ συνδυαζόταν µε την ιερότητα της φιλοξενίας. Κατά τους Ρωµαίους <nemo de domosua extrahit debet> [=κανείς δεν πρέπει να διώκεται από την κατοικία του], ενώ ο κώδικας Χαµουραµπί των λαών της Μεσοποταµίας προέβλεπε την ποινή του θανάτου για τον παραβάτη του οικιακού ασύλου. Στη σύγχρονη εποχή, το αγγλικό ρητό <my home is my castle> [=η κατοικία είναι το φρούριο µου] αποτυπώνει την ιερότητα που έχει και σήµερα η κατοικία για τους ανθρώπους. Το Bill of Rights της πολιτείας της Virginia το 1776 είναι το πρώτο συνταγµατικό κείµενο που προστατεύει το άσυλο της κατοικίας. Στη συνέχεια και άλλες πολιτείες των ΗΠΑ ενσωµατώνουν στα συνταγµατικά κείµενα τους το δικαίωµα του ασύλου της κατοικίας, ενώ µε την τέταρτη τροποποίηση(4th amendment 1791) κατοχυρώνεται ρητά στο οµοσπονδιακό σύνταγµα. Η γαλλική διακήρυξη των δικαιωµάτων του ανθρώπου(1789)δεν αναφέρεται στο δικαίωµα του ασύλου, αλλά αυτό κατοχυρώνεται στη Γαλλία το 1791(τίτλος IV,άρθρο 9).1 1 Το βελγικό Σύνταγµα του 1831 επηρέασε σηµαντικά πολλά από τα συντάγµατα διαφόρων ευρωπαϊκών χωρών που συντάχθηκαν εκείνη την εποχή. Το άρθρο 10 του βελγικού συντάγµατος του 1831 ορίζει 2 : <Η κατοικία είναι άσυλο. 1 ηµητρόπουλος Συνταγµατικά ικαιώµατα τεύχος IV, INTERNET σελ.55 2 ηµητρόπουλος Συνταγµατικά ικαιώµατα τεύχος IV, INTERNET σελ.56 9

Καµία έρευνα δε µπορεί να γίνει σε κατοικία παρά στις περιπτώσεις που προβλέπει ο νόµος και µε τον τύπο που ορίζει>. Ήταν λοιπόν το δικαίωµα του ασύλου ένα από τα δικαιώµατα του <κλασσικού καταλόγου>. Η ελληνική ρύθµιση Η ελληνική έννοµη τάξη περιέλαβε το δικαίωµα του ασύλου της κατοικίας σε όλα τα Συντάγµατα της επαναστατικής περιόδου εκτός από το «Ηγεµονικό Σύνταγµα» του 1832. Το άσυλο της κατοικίας προστατεύεται επίσης µε το Σύνταγµα του 1844 και µε όλα τα µεταγενέστερα ελληνικά Συντάγµατα. 3 Το ισχύον Σύνταγµα στο άρθρο 9 αναφέρει :<1.Η κατοικία καθενός είναι άσυλο. Η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του ατόµου είναι απαραβίαστη. Καµία έρευνα δε γίνεται σε κατοικία, παρά µόνο όταν και όπως ορίζει ο νόµος και πάντοτε µε την παρουσία εκπροσώπων της δικαστικής εξουσίας. 2. Οι παραβάτες της προηγούµενης διάταξης τιµωρούνται για παραβίαση του οικιακού ασύλου και για κατάχρηση εξουσίας και υποχρεούνται σε πλήρη αποζηµίωση του παθόντος όπως νόµος ορίζει.> 3 ηµητρόπουλος Συνταγµατικά ικαιώµατα, τεύχοςiv, INTERNET σελ.56 10

ιεθνής προστασία Το άσυλο της κατοικίας προστατεύεται και µε διεθνής συµβάσεις. Η οικουµενική διακήρυξη του 1948 προστατεύει το άσυλο της κατοικίας στο άρθρο 12, η ευρωπαϊκή σύµβαση των δικαιωµάτων του ανθρώπου στο άρθρο 8 και το διεθνές σύµφωνο των ατοµικών και πολιτικών δικαιωµάτων (1966)στο άρθρο 17.Οι διατάξεις αυτές ισχύουν και στην Ελλάδα και έχουν υπερνοµοθετική ισχύ. ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ Κατοικία είναι ο ιδιωτικός φυσικός χώρος του ανθρώπου. 4 Χωρίς να υπάρχει ακριβής ορισµός στο άρθρο 9 του συντάγµατος γίνεται δεκτό ότι η έννοια της κατοικίας στο άρθρο αυτό παραπέµπει στο πραγµατικό γεγονός της ύπαρξης ενός περίκλειστου χώρου στον οποίο δεν είναι ελεύθερη η είσοδος στον καθένα, παρά µόνο αν αυτός στον οποίο ανήκει συναινεί. Η νοµική σχέση µε βάση την οποία έχει αποκτήσει το δικαίωµα διαµονής ή παραµονής είναι άνευ σηµασίας. Σηµασία ακόµα δεν έχει και το είδος της κατασκευής αφού κατοικία δεν είναι µόνο το κτισµένο σπίτι αλλά κάθε φυσικός χώρος που χρησιµοποιείται ως κατάλυµα. 5 Ο χώρος αυτός πρέπει να είναι περιφραγµένος, µε την έννοια του να υπάρχει κάποιο εµπόδιο 6 που να 4 ηµητρόπουλος Ανδρέας, Συνταγµατικά ικαιώµατα, Ειδικό Μέρος, ια έκδ. Αθήνα 2005 5 Το Σύνταγµα προστατεύει τον <οίκο> και όχι την κατά την νοµική κυριολεξία <κατοικία>, Σαρίπολος Ν., Συνταγµατικόν ίκαιον, 4 η έκδοση, 1923,σελ 95επ. 6 Τσίρης Π., η συνταγµατική κατοχύρωση του ασύλου της κατοικίας, Αντ. Ν. Σάκκουλας 1994 11

εµποδίζει την είσοδο τρίτων σε αυτό και που µπορεί κατά τις περιστάσεις να είναι φυσικό ή τεχνικό. Εξαίρεση αποτελεί το άρθρο 21 παρ.4 του Συντάγµατος όπου ο όρος κατοικία που χρησιµοποιεί ο συντακτικός νοµοθέτης αφορά τη στενότερη έννοια του οικοδοµήµατος. Η κατοικία αποτελεί ιδιωτικό χώρο. 7 Η ιδιωτικότητα αυτή σηµαίνει πως ο διαµένων µπορεί να απαγορεύει και να επιτρέπει την είσοδο τρίτων σε αυτόν το χώρο, ανεξάρτητα από τη νοµική σχέση που τον συνδέει µε αυτόν. Το γεγονός αυτό είναι και που διαχωρίζει την κατοικία από τους δηµόσιους ελεύθερα προσπελάσιµους στο κοινό χώρους. Το µη προσπελάσιµο της κατοικίας δεν αποτελεί απαγόρευση εισόδου σε οποιονδήποτε αλλά προϋποθέτει τη συναίνεση του «κυρίου». Φυσικά ο χώρος πρέπει να διατηρεί την αυτοτέλεια του ώστε να καθίσταται σαφές στο κοινό ότι πρόκειται για ιδιωτικό χώρο. Επιπλέον, αναφορικά µε τη χρήση εκείνος µπορεί να λειτουργεί και ως γραφείο, ξενοδοχείο, κατάστηµα, θέατρο, οπότε τότε η δυνατότητα προσπέλασης παραλλάσσει όταν παραλλάσσει και ο νοµικός χαρακτήρας του φυσικού χώρου ως κατοικίας. Αυτό σηµαίνει πως ένα κατάστηµα κατά τις εργάσιµες ώρες έχει ελεύθερη προσπέλαση ενώ κατά τις ώρες που δε λειτουργεί είναι ιδιωτικός χώρος. Εν κατακλείδι, δεν αποτελούν κατοικία µε την έννοια του άρθρου 9 του Συντάγµατος παρ. 1 τα δηµόσια µέρη 8 όπου είναι ελεύθερη η πρόσβαση στο κοινό και βέβαια τα 7 ηµητρόπουλος Ανδρέας, Συνταγµατικά ικαιώµατα I έκδοση- Αθήνα 2004 8 Οι χώροι άσκησης θρησκευτικής λατρείας προστατεύονται από το άρθρο Σ13 παρ.2, ενώ το Σ29 παρ.1 προστατεύει το χώρο που στεγάζει την τοπική εθνική οργάνωση του κόµµατος. αγτόγλου Π, Ατοµικά ικαιώµατα, τόµος Α, σελ. 399 επ., εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα 2005 12

κοινόχρηστα και τα κοινά σε όλους πράγµατα. Κατ εξαίρεση, η έννοια της κατοικίας κατά το άρθρο αυτό δεν περιλαµβάνει το χώρο διαµονής των στρατιωτών και των αστυνοµικών. Στην έννοια της κατοικίας ανήκουν και οι κύριοι ή δευτερεύοντες χώροι αυτής( βεράντα, υπόγειο, γκαράζ κ.τ.λ) καθώς και περιφραγµένος χώρος που την περιστοιχίζει. Εποµένως κατοικία σύµφωνα µε το Σύνταγµα θεωρείται κάθε κατάλυµα, κάθε χώρος που χρησιµοποιείται για διαβίωση µόνιµη ή προσωρινή, διαµονή ή απλώς παραµονή, ή για εργασία και που δεν είναι προσιτό σε όλους. Αυτή είναι η ευρύτερη έννοια της κατοικίας, την οποία ο συντακτικός νοµοθέτης χρησιµοποιεί στο άρθρο 9 του Συντάγµατος για την προστασία του ασύλου της κατοικίας. Η συνταγµατική έννοια της κατοικίας έχει σηµαντικές διαφορές από την αστική έννοια της κατοικίας του άρθρου 51 ΑΚ. 9 Κατά τη δεύτερη, σηµασία έχει ο τόπος της κύριας και µόνιµης εγκατάστασης του προσώπου ενώ κατά την πρώτη, κατοικία είναι η φυσική ή πραγµατική εγκατάσταση. Εποµένως, ο σκοπός ή η συχνότητα και η διάρκεια χρήσης της κατοικίας δεν επηρεάζουν τη συνταγµατική προστασία της κατοικίας µε βάση το άρθρο 9 παρ.1 του Συντάγµατος. Επίσης και ο αριθµός των κατοικιών ενός προσώπου είναι αδιάφορος. 9 Χρυσόγονος Κ., Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα, εκδόσεις Σάκκουλας, Θεσσαλονίκη 2002 13

Το Σύνταγµα αναφέρεται διττά στην κατοικία, την οποία προστατεύει ιδρύοντας αφενός µεν αµυντικό 10 αφετέρου διεκδικητικό δικαίωµα κατοικίας. 11 Το αµυντικό του δικαιώµατος έχει να κάνει µε το άσυλο κατοικίας, δηλαδή του χώρου του οποίου δεν είναι δυνατή η παραβίαση, ενώ το διεκδικητικό του δικαιώµατος αφορά την έννοια του υλικού αγαθού που είναι απαραίτητο για την ίδια την υπόσταση του ανθρώπου και εποµένως η απόκτηση του από όλους τους πολίτες δεν µπορεί παρά να αποτελεί αντικείµενο ειδικής φροντίδας του κράτους. Φορείς του διασφαλιστικού δικαιώµατος της κατοικίας είναι κατ αρχήν µόνο οι Έλληνες πολίτες και όχι αλλοδαποί. ΧΩΡΟΙ ΠΟΥ ΕΝ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 9 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ εν αποτελούν κατοικία µε την έννοια του άρθρου 9 του Συντάγµατος τα δηµόσια µέρη όπου είναι ελεύθερη η πρόσβαση για το κοινό, όπως θέατρο, εστιατόριο, εµπορικά κέντρα κ.λ.π., µόνο όµως µέχρι τη λήξη ωραρίου λειτουργίας τους και βέβαια τα κοινόχρηστα σε όλους πράγµατα. Οι επαγγελµατικοί αυτοί χώροι που συνήθως 10 ηµητρόπουλος Ανδρέας, Συνταγµατικά ικαιώµατα, Ειδικό Μέρος, ια έκδ. Αθήνα 2005 11 ηµητρόπουλος Ανδρέας, Συνταγµατικά ικαιώµατα, Ειδικό Μέρος, ια έκδ. Αθήνα 2005 14

λόγω του προορισµού τους είναι προσιτή στο κοινό, έστω και αν η προσπέλαση σε αυτούς είναι περιορισµένη, έχουν,µικρότερη ανάγκη προστασίας από την κατοικία υπό τη στενή έννοια του όρου. Υπόκεινται σε οικονοµικό, φορολογικό, εργασιακό, υγειονοµικό και άλλον έλεγχο που επιβάλλει το δηµόσιο συµφέρον και προβλέπει ο νόµος. Αντίθετα οι χώροι αυτοί προστατεύονται από το άρθρο 5 παρ.1 του Συντάγµατος και όχι από το άρθρο 9, στο πλαίσιο της κατοχυρωµένης εκεί οικονοµικής ελευθερίας. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΑΣΥΛΟΥ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ Η προστασία του ασύλου της κατοικίας αντιµετωπίζεται παραδοσιακά ως «συνέπεια ή συµπλήρωµα της προσωπικής ελευθερίας». 12 Βέβαια διαχωρίζεται από άλλα είδη ασύλου όπως είναι το πανεπιστηµιακό άσυλο που προβλέπεται και προστατεύεται στον ν.1268/1982, η διπλωµατική ασυλία( από την οποία δεν µπορεί να παραιτηθεί διπλωµάτης), το δικαίωµα της ιδιοκτησίας και το κοινωνικό δικαίωµα. Στο άρθρο 9 του Συντάγµατος ορίζεται ότι «καµία έρευνα δε γίνεται σε κατοικία παρά µόνο όταν και όπως ορίζει ο νόµος και πάντοτε µε την παρουσία εκπροσώπων της 12 Ν. Ν. Σαρίπολος, Σύστηµα του Συνταγµατικού ικαίου Γ,1923,95 15

δικαστικής εξουσίας». Συνεπώς συµπεραίνουµε ότι η έννοια του ασύλου σηµαίνει την απαγόρευση ελεύθερης εισόδου ή παραµονής των οργάνων της δηµόσιας εξουσίας στην εν γένει κατοικία χωρίς την παρεχόµενη και όχι αυθαίρετα συναγόµενη στην κατάθεση του δικαιούχου της. Η προστασία όµως που παρέχει το παραπάνω άρθρο έχει ισχύ µόνο έναντι των µη νόµιµων κρατικών επεµβάσεων και όχι έναντι της προσβολής που προέρχεται από ιδιώτες η οποία τιµωρείται από τον ποινικό κώδικα ως διατάραξη της οικιακής ή κοινής ειρήνης. Ωστόσο το άσυλο δεν µπορεί να θεωρηθεί ως καταφύγιο απόλυτα απαραβίαστο από την κρατική εξουσία αφού αυτό θα σήµαινε κατάλυση της έννοµης τάξης για το συγκεκριµένο χώρο. Συνεπώς η προστασία του ασύλου είναι σχετική τελεί δηλαδή υπό την επιφύλαξη του νόµου ακόµη και πέρα από τις περιπτώσεις έρευνας του εδαφίου γ της παρ.1 του άρθρου 9 του Συντάγµατος. 13 Ο νόµος µε τον οποίο επιτρέπεται η έρευνα, οφείλει να προβλέπει κατά τρόπο γενικό και αφηρηµένο, όµως µε σαφήνεια το σκοπό, τη διαδικασία και τα εντεταλµένα για τη διεξαγωγή της έρευνας όργανα καθώς επίσης και να σέβεται γενικά τους περιορισµούς των περιορισµών των ατοµικών δικαιωµάτων. 14 Έτσι, αποφεύγεται η υπέρβαση της αναλογικότητας του σκοπού της έρευνας. Ειδικότερα όµως όσον αφορά την έρευνα σε κατοικία είναι απαραίτητη η 13 Χρυσόγονος Κ., Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλας Αθήνα Κοµοτηνή 2002 14 Τάχου Α., ίκαιο της δηµόσιας τάξης, 1990, 66 16

παρουσία εκπροσώπων της δικαστικής εξουσίας, δηλαδή δικαστικού λειτουργού, ενώ αποκλείεται και η ηλεκτρονική παρακολούθηση της κατοικίας. Εφόσον λοιπόν επιτρέπεται το µείζον που είναι η κατ οίκον έρευνα λογικό είναι να επιτρέπεται και το έλασσον που είναι η είσοδος στην κατοικία των οργάνων δηµόσιας εξουσίας και για άλλους νόµιµους σκοπούς( φορολογικούς, αγορανοµικούς, υγειονοµικούς, ασφαλιστικούς). Από αυτό προκύπτει ότι στην έννοια του ασύλου της κατοικίας εµπεριέχεται και η απαγόρευση εισόδου ή παραµονής των παραπάνω οργάνων στην κατοικία του ενοίκου. Παρά την απόλυτη διατύπωση της διάταξης του Σ9 γίνεται στην πράξη δεκτό ότι αυτή αφορά µόνο τις ανακριτικές έρευνες, αυτές δηλαδή που αποβλέπουν στη συλλογή αποδείξεων για κάποιο έγκληµα. 15 Αποτελεί συσταλτική του γράµµατος (καµία έρευνα) της παραπάνω συνταγµατικής διάταξης ερµηνεία. Αυτή η ερµηνεία είναι αναπόφευκτη γιατί αλλιώς θα ήταν αδύνατη η δυνατότητα εποπτείας, τήρησης της εκάστοτε νοµοθεσίας. Ακόµα µεγαλύτερο παρουσιάζεται το πρόβληµα στην αναγκαστική εκτέλεση του ΚΠολ όπου αν και συνιστά πάγια εφαρµοζόµενη τακτική η µη παρουσία δικαστικού λειτουργού κάτι τέτοιο δεν προβλέπεται από το Σύνταγµα. 15 Χρυσόγονος Κ., Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλας Αθήνα Κοµοτηνή 2002 17

Το σεβασµό της κατοικίας προβλέπει το άρθρο 8 παρ.1 ΕΣ Α χωρίς όµως να προβλέπει ειδικότερες διαδικαστικές εγγυήσεις. 16 Από τη σχετική νοµολογία της Ε Α αξιοσηµείωτη είναι η κρίση ότι παραβιάζουν το παραπάνω άρθρο τόσο η παρεµπόδιση της πρόσβασης του ενδιαφεροµένου στην κατοικία του 17 όσο βέβαια και η καταστροφή της από κρατικές δυνάµεις ασφαλείας. 18 Η παράγραφος 2 του άρθρου 9 του Συντάγµατος προβλέπει την ποινική τιµώρηση των παραβατών και έτσι δεν εφαρµόζονται ούτε εδώ οι διατάξεις της κοινής νοµοθεσίας περί ιεραρχικής επιβολής, υπακοής και άρσης του αδίκου λόγω προσταγής. Επίσης, ο παραβάτης υπάλληλος υποχρεούται σε πλήρη αποζηµίωση του παθόντος και συνεπώς προσωπική αστική ευθύνη του εις ολόκληρον µε το δηµόσιο. ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΑΡΑΒΙΑΣΗΣ ΤΟΥ ΑΣΥΛΟΥ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ Κάποιες από τις περιπτώσεις που συνιστούν παραβίαση του ασύλου της κατοικίας είναι: Η παρεµπόδιση του ενοίκου της κατοικίας να εισέλθει σε αυτήν από όργανα της δηµόσιας εξουσίας. Αντίθετα η κατ 16 Χρυσόγονος Κ., Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα Αθήνα Κοµοτηνή 2002 17 Απόφαση της 24.11.1986, Gillow κατά Ηνωµ. Βασιλείου, Α 109,σελ 22-23 18 Απόφαση της 16.9.1996, Akdivar κατά Τουρκίας, ΕΕΕυρ 1997,797 18

οίκον κράτηση, δηλαδή η παρεµπόδιση της εξόδου από αυτήν αποτελεί περιορισµό της προσωπικής ελευθερίας ή της ελευθερίας κινήσεως και κρίνεται κατά τις σχετικές συνταγµατικές διατάξεις. Η µυστική εγκατάσταση µικροφώνου σε µια κατοικία παραβιάζει το άσυλο της κατοικίας ενώ η παρακολούθηση των συνοµιλιών καθ εαυτή προσβάλλει το απαραβίαστο της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του ανθρώπου. Η βίαιη αποβολή ενός προσώπου από την κατοικία του. Αν όµως η αποβολή αυτή γίνεται στο πλαίσιο µιας σύµφωνης µε το Σύνταγµα προσβολής της ιδιοκτησίας, π.χ. επίταξη, εφαρµόζονται άλλες διατάξεις προστατευτικές της ιδιοκτησίας. Αντίθετα, η κατασκοπεία µε οπτικά ή ακουστικά µέσα ή ο υπερβολικός θόρυβος δεν αποτελούν κατάλυση του ασύλου της κατοικίας και άρα προστατεύονται από άλλες διατάξεις που αφορούν το δικαίωµα της ιδιοκτησίας ή το δικαίωµα ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής. Βέβαια, τα δύο αυτά δικαιώµατα συνδέονται άρρηκτα µε το δικαίωµα της κατοικίας αφού το απαραβίαστο της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του ατόµου εµφανίζεται σαν έννοια γένους έναντι του ασύλου της κατοικίας που το καλύπτει. Με άλλα λόγια, η κατάλυση του ασύλου της κατοικίας συνιστά προσβολή της ιδιωτικής ζωής δεν ισχύει όµως και το αντίστροφο. 19

ΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΟ ΕΚΤΕΣ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΣΥΛΟΥ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΟΙ ΦΟΡΕΙΣ Στο άρθρο 9 παρ.1 α του ελληνικού ισχύοντος Συντάγµατος όπως και στα αντίστοιχα άρθρα κατοχυρώνεται ρητά το δικαίωµα του ασύλου της κατοικίας όχι µόνο για τους Έλληνες αλλά και για όλα τα πρόσωπα που βρίσκονται στην Ελλάδα. Η εν λόγω ρύθµιση ισχύει υπέρ όλων των ανθρώπων στην πλειονότητα των Συνταγµάτων των κρατών µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Άλλωστε η Ευρωπαϊκή σύµβαση των ανθρωπίνων δικαιωµάτων στο άρθρο 8 παρ.1 ορίζει ότι κάθε πρόσωπο δικαιούται τον σεβασµό της κατοικίας του. Έτσι, κατά το άρθρο 9 του Συντάγµατος φορέας του δικαιώµατος είναι κάθε φυσικό πρόσωπο, ασχέτως ιθαγένειας, ο εκάστοτε ένοικος της κατοικίας, ανεξάρτητα αν είναι ιδιοκτήτης ή όχι, δηλαδή κάθε πρόσωπο που διαµένει στην κατοικία µε οποιαδήποτε ιδιότητα. 19 Τα άρθρα 253 και 254 παρ.1 του Κώδικα Πολιτικής ικονοµίας αναφερόµενα στις προϋποθέσεις πραγµατοποίησης της κατ οίκον έρευνας τη νύχτα εναρµονίζονται πλήρως µε το άρθρο του Συντάγµατος, αφού αναφέρονται σε κάθε πρόσωπο, ηµεδαπό και αλλοδαπό. 20 19 Π. αγτόγλου σελ. 338 επ., αρ. περιθωρίου518, Α. Μάνεση <ατοµικές ελευθερίες>, α σελ.225. Ν.Ι. Σαρίπολος, op.cit.,τεύχος γ, σελ.98 20 Αθ. Κονταξάκη, Κώδικας Ποινικής ικονοµίας, Ι άρθρα 1-319, έκδ. Γ 1993, άρθρο 254 20

Τα υποκείµενα του δικαιώµατος του ασύλου της κατοικίας είναι όλοι οι άνθρωποι ανεξαρτήτως ηλικίας. Συνεπώς ούτε και οι ανήλικοι εξαιρούνται του δικαιώµατος, κάτι το οποίο ισχύει για την άσκηση όλων των θεµελιωδών δικαιωµάτων που προβλέπονται από το Σύνταγµα. Μοναδικός περιορισµός για την άσκηση των θεµελιωδών δικαιωµάτων και εποµένως του δικαιώµατος του ασύλου της κατοικίας είναι η συµπλήρωση του δεκάτου έτους της ηλικίας του ανηλίκου όπου ο ανήλικος αποκτά περιορισµένη ικανότητα προς δικαιοπραξία και αστική ευθύνη. Όσον αφορά τα νοµικά πρόσωπα δηµοσίου δικαίου αλλά και το ίδιο το κράτος ανεξάρτητα από τη νοµική µορφή δράσης του(αν δηλαδή δρουν υπό το περίβληµα της δηµόσιας εξουσίας τους ή ως διαχειριστές περιουσίας τους) δεν µπορούν να θεωρηθούν φορείς των ατοµικών δικαιωµάτων γιατί δεν µπορούν να είναι συγχρόνως και αποδέκτες και φορείς των αυτών δικαιωµάτων. Το δικαίωµα του ασύλου της κατοικίας όµως µπορεί να ασκηθεί και συλλογικά. Ανήκει δε και σε ηµεδαπά και σε αλλοδαπά νοµικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, αλλά και σε ενώσεις προσώπων χωρίς νοµική προσωπικότητα. 21

ΑΠΟ ΕΚΤΕΣ Το δικαίωµα του ασύλου της κατοικίας έχει ως αποδέκτες όλους τους φορείς δηµόσιας εξουσίας. Αποδέκτες αποτελούν το κράτος και τα άλλα νοµικά πρόσωπα δηµοσίου δικαίου. Ειδικότερα το άσυλο δεσµεύει ολόκληρη την κρατική εξουσία σε όλες της τις εκφάνσεις, δηλαδή τη νοµοθετική, εκτελεστική και δικαστική λειτουργία. Αν και υπάρχουν περισσότερες απόψεις ορθότερη 21 θεωρείται αυτή που υποστηρίζει πως το δικαίωµα του ασύλου της κατοικίας δεσµεύει τα νοµικά πρόσωπα δηµοσίου δικαίου πάντοτε, χωρίς δηλαδή να λαµβάνεται υπόψη ο νοµικός τύπος δράσης τους. Τέλος, το εν λόγω δικαίωµα δεσµεύει και τα νοµικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου και ιδίως τις επιχειρήσεις όπου αποκλειστικός ή κύριος µέτοχος είναι το κράτος. 22 Η ΤΡΙΤΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΣΥΛΟΥ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ Το άρθρο 25 παρ.1 εδάφιο γ του Συντάγµατος µας ορίζει ότι «τα δικαιώµατα αυτά ισχύουν και στις σχέσεις µεταξύ ιδιωτών στις οποίες προσιδιάζουν». Με αυτό το άρθρο δηµιουργείται προβληµατισµός όσον αφορά την 21 Ράικου Α. <Ατοµικά ικαιώµατα> σελ. 125 22 Μάνεση Α., <ατοµικά δικαιώµατα> σελ. 47, Ράικου <ατοµικά δικαιώµατα> τεύχ.α δελ. 134 22

τριτενέργεια του δικαιώµατος του ασύλου της κατοικίας. Σύµφωνα µε την παραπάνω διάταξη υποστηρίζεται 23 η τριτενέργεια του δικαιώµατος του ασύλου της κατοικίας από µερίδα νοµικών. Αυτοί λοιπόν υποστηρίζουν πως το απαραβίαστο της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής και ειδικότερα το άσυλο της κατοικίας αποτελούν συνταγµατικό κανόνα ο οποίος δεν αφορά µόνο στα κρατικά όργανα αλλά και στους ιδιώτες. Ναι µεν η αρχική συνταγµατική κατοχύρωση είχε ως πρώτα στόχο την προστασία από την κρατική εξουσία όµως η ενέργεια του κανόνα είναι απόλυτη. Έτσι λοιπόν, ανεξάρτητα από τις ειδικότερες ρυθµίσεις νοµοθεσίας η παραβίαση του ασύλου της κατοικίας απαγορεύεται στον οποιονδήποτε λόγω της συνταγµατικής διάταξης. Άλλη άποψη 24 υποστηρίζει την έµµεση τριτενέργεια του δικαιώµατος του ασύλου της κατοικίας, αυτή είναι και η κρατούσα. Σύµφωνα µε αυτήν, το δικαίωµα του ασύλου της κατοικίας πρέπει να εφαρµόζεται κατά τη συµπλήρωση των αορίστων εννοιών και γενικών ρητρών του ιδιωτικού δικαίου και εποµένως το κράτος είναι υποχρεωµένο να προστατεύει τους πολίτες και άρα οι νόµοι να ερµηνεύονται κατ εναρµόνιση µε το άρθρο 9. 23 Κ. Λ Γεωργόπουλος, Επίτοµο Συνταγµατικό ίκαιο, 12 η έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2001, σελ. 530 επ., Α.Γ. ηµητρόπουλος, Συνταγµατικά ικαιώµατα, Ειδικό Μέρος, Παραδόσεις Συνταγµατικού ικαίου, Τοµ. III, Ηµ. Β, Αθήνα, 2005, σελ. 167 επ., Π. Παραράς, Σύνταγµα 1975, Corpus I, άρθρα 1-50 εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα Κοµοτηνή 1985, σελ 176 επ. 24 Π.. αγτόγλου, <Ατοµικά δικαιώµατα>, τοµ. Α, εύτερη Έκδοση, σελ. 400 επ. 23

Τέλος, κάποιοι 25 υποστηρίζουν ότι δεν ανακύπτει ζήτηµα τριτενέργειας του δικαιώµατος του ασύλου της κατοικίας. Η εν λόγω διάταξη αφορά τα κρατικά όργανα τα οποία απαγορεύεται να εισέλθουν στην κατοικία χωρίς τη συγκατάθεση του προστατευοµένου. Άρα, ο συντακτικός νοµοθέτης απαγορεύει τις παράνοµες επεµβάσεις της κρατικής εξουσίας, ενώ η παραβίαση από ιδιώτες τιµωρείται από τον Ποινικό Κώδικα ή από το Αστικό ίκαιο σύµφωνα µε τις διατάξεις περί προστασίας του κυρίου νοµέα ή κατόχου. ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ, ΤΟΥ ΑΣΥΛΟΥ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΜΕ ΑΛΛΑ ΘΕΜΕΛΙΩ Η ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 26 Το δικαίωµα του ασύλου της κατοικίας έχει άµεση ή έµµεση σχέση µε άλλες συνταγµατικές διατάξεις που προβλέπουν και προστατεύουν άλλα ατοµικά δικαιώµατα. Σύνταγµα άρθρο 5 παρ.1: το δικαίωµα ελεύθερης ανάπτυξης προσωπικότητας και συµµετοχής στην κοινωνική, οικονοµική και πολιτική ζωή της χώρας καθιερώνει ένα αυτοτελές θεµελιώδες γενικό δικαίωµα. Έτσι η διάταξη αυτή ως γενική υποχωρεί απέναντι σε 25 Π. Β. Τσίρης, Η Συνταγµατική Κατοχύρωση του ικαιώµατος του Ασύλου της Κατοικίας, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή, 1994, Α. Ι. Μάνεσης, Συνταγµατικά ικαιώµατα, α ατοµικές ελευθερίες, Πανεπιστηµιακές παραδόσεις, δ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη, σελ. 333 επ., Κ. Χρυσόγονος, Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα, 2006, σελ. 247 επ. 26 Τσίρης Π. η συνταγµατική κατοχύρωση του ασύλου της κατοικίας, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα 1994 24

ειδικές διατάξεις όπως είναι το δικαίωµα του ασύλου της κατοικίας. Συνεπώς έχει επικουρικό χαρακτήρα ή συµπληρωµατικό, κάτι που δε συµβαίνει µε το Σ9. Σύνταγµα άρθρο 9 παρ.1 εδάφιο β : το δικαίωµα του ιδιωτικού βίου έναντι της Σ9 παρ.1 εδάφιο α. Η διάταξη αυτή απαγορεύει τον έλεγχο της ιδιωτικής ζωής µε οποιονδήποτε τρόπο. Σύµφωνα µε τον Μαυριά 27 η νοµολογία φαίνεται να αποδεσµεύει τον ιδιωτικό βίο από τα όρια κάποιου υλικού καταλύµατος και να εφαρµόζει την αρχή ότι συνταγµατική προστασία εφαρµόζεται ακόµη και σε δηµόσιους χώρους εφόσον υπάρχει εύλογη προσδοκία απορρήτου. Γι αυτό οδηγούµαστε στο συµπέρασµα ότι η παραβίαση του οικιακού ασύλου συνιστά και παραβίαση του δικαιώµατος του ιδιωτικού βίου χωρίς όµως να συµβαίνει το αντίθετο. Σύνταγµα άρθρο 11: το δικαίωµα συνάθροισης. Όταν κατά τη διάρκεια της συνάθροισης διαπράττονται αδικήµατα εντός της κατοικίας όπου αυτή πραγµατοποιείται, εφαρµόζονται για την επέµβαση της αστυνοµίας ειδικές διατάξεις που έχουν ως βάση τις διατάξεις για το άσυλο. Σύνταγµα άρθρο 17 και άρθρο 18: το δικαίωµα ιδιοκτησίας. Αν η αποβολή του ενοίκου από την κατοικία του δεν είναι αντισυνταγµατική εφαρµόζονται αυτά τα άρθρα. Στην αντίθετη περίπτωση εφαρµόζεται το άρθρο 9. 27 Μαυριάς Κώστας Το Συνταγµατικό ικαίωµα του Ιδιωτικού Βίου, Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή 1982 25

Σύνταγµα άρθρο 13 παρ.2: η ελευθερία θρησκευτικής συνείδησης. Οι χώροι άσκησης αυτού του δικαιώµατος προστατεύεται από αυτό το άρθρο αφού είναι ειδικό σε σχέση µε το άρθρο 9. 28 Σύνταγµα άρθρο 29 παρ.1: το δικαίωµα ίδρυσης πολιτικών κοµµάτων. Ισχύει ο,τι και παραπάνω όχι όµως και το αντίστροφο. ΚΥΡΩΣΕΙΣ ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ Η διάταξη του άρθρου 9 παρ.2 του Συντάγµατος ορίζει ότι οι παραβάτες της διάταξης περί ασύλου της κατοικίας τιµωρούνται για παραβίαση του οικιακού ασύλου και κατάχρηση της εξουσίας όπως νόµος ορίζει. Το άρθρο 239 Π.Κ. αναφέρεται στους υπαλλήλους που παραβίασαν τα καθήκοντα τους κατά την δίωξη ή την ανάκριση αξιόποινων πράξεων. Αν λοιπόν το όργανο χρησιµοποιήσει εκβιαστικά µέσα για να πετύχει την κατάθεση του µάρτυρα ή κατηγορουµένου τιµωρείται µε φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους εκτός αν η πράξη του τιµωρείται βαρύτερα κατά τα άρθρα 137Α και 137Β και αν εκθέσει σε τιµωρία αθώο ή αν παρέλειψε να διώξει υπαίτιο τιµωρείται µε κάθειρξη µέχρι δέκα ετών. Το άρθρο 241 Π.Κ ορίζει ότι ο υπάλληλος που χρησιµοποιώντας την 28 αγτόγλου Π.., Ατοµικά ικαιώµατα, τόµος Α, σελ. 399 επ., εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα 2005 26

υπαλληλική του ιδιότητα εισέρχεται στην κατοικία άλλου χωρίς ο άλλος να το θέλει και χωρίς τις νόµιµες διατυπώσεις τιµωρείται µε φυλάκιση 3 µηνών µέχρι 2 ετών. Αυτό το έγκληµα αποτελεί περίπτωση υπηρεσιακής κατάχρησης. ιαταράξεις του οικιακού ασύλου που προέρχονται από ιδιώτες ή από υπαλλήλους για σκοπούς εκτός υπηρεσίας τους αποτελούν διατάραξη οικιακής ειρήνης και τιµωρούνται κατά 334Π.Κ. ΑΣΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ Η διάταξη του άρθρου 9 παρ.2 του Συντάγµατος καθιερώνει την αστική ευθύνη των παραβατών. Αυτή αφορά στην πλήρη αποζηµίωση του παθόντος, περιουσιακή ή µη, δηλαδή περιλαµβάνεται και ηθική βλάβη. Η διάταξη αυτή επιφυλάσσει κατά τα λοιπά τη ρύθµιση του θέµατος στο νόµο. Εφαρµόζονται τα άρθρα 297, 298, 914 και 932 του Αστικού Κώδικα. Την ευθύνη προς αποζηµίωση έχει ο παραβάτης ενώ εφαρµόζεται το συντρέχον πταίσµα για του δηµόσιο. 27

ΠΕΙΘΑΡΧΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ Η διάταξη του άρθρου 9 παρ.2 του Συντάγµατος δεν προβλέπει την πειθαρχική ευθύνη των παραβατών, όµως αυτή προκύπτει από τις διατάξεις του πειθαρχικού δικαίου των δηµοσίων υπαλλήλων. Υπόκειται η ευθύνη του υπαλλήλου στην «παράβαση καθήκοντος» σύµφωνα µε το άρθρο 206 παρ.1 στοιχ. κη του υπαλληλικού κώδικα. Για το αδίκηµα της παράβασης καθήκοντος µπορεί σύµφωνα µε τη διάταξη του άρθρου 207 παρ.4 στοιχ. β του κώδικα αυτού να επιβάλλεται στον υπάλληλο ακόµα και η ποινή της αστικής παύσης. ΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Εκτός από τις παραπάνω κυρώσεις υπάρχουν και οι δικονοµικές συνέπειες για την παραβίαση του ασύλου της κατοικίας, όπως για παράδειγµα ότι τα αποδεικτικά στοιχεία που βρέθηκαν σε κατ οίκον έρευνα κατά παράβαση του άρθρου 9 παρ.2 δεν αποτελούν αποδεικτικό στοιχείο καµίας διαδικασίας. Η αναθεώρηση του 2001 πρόσθεσε στο άρθρο 19 του Συντάγµατος για το απόρρητο της επικοινωνίας την παρ.3: «απαγορεύεται η χρήση 28

αποδεικτικών µέσων που έχουν αποκτηθεί κατά παράβαση του άρθρου αυτού και των άρθρων 9 και 9 Α». ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΣΥΛΟΥ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗ ΙΑΤΑΞΗ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 5 ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ1 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ Όσον αφορά τη διάταξη του άρθρου 5 παρ.1 του Συντάγµατος τίθεται το ζήτηµα αν οι περιορισµοί της διάταξης αυτής για την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας ισχύουν και για το δικαίωµα του ασύλου της κατοικίας. Η διάταξη αυτή κατοχυρώνει το γενικό θεµελιώδες δικαίωµα το οποίο περιλαµβάνει και την ελευθερία ανάπτυξης προσωπικότητας αρκεί να µην παρεµποδίζονται τα δικαιώµατα άλλων και µε τη ρητή επιφύλαξη του Συντάγµατος και των χρηστών ηθών. Όµως, ο περιορισµός των χρηστών ηθών τίθεται για ειδικές ατοµικές ελευθερίες που δεν κατοχυρώνονται υπό τον περιορισµό αυτό, όπως το δικαίωµα του ασύλου της κατοικίας. Έτσι, ο περιορισµός αυτός δεν ισχύει στα άλλα 29

ατοµικά δικαιώµατα. Η διάταξη του άρθρου 9 παρ. 1 εδ. α του Συντάγµατος είναι ειδική απέναντι στη διάταξη του άρθρου 5 παρ. 1 του Συντάγµατος που είναι γενική. 29 ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΤ ΟΙΚΟΝ Η απαγόρευση έρευνας του άρθρου 9 παρ.1 του Συντάγµατος δεν είναι απόλυτη ο νόµος ορίζει τους όρους, τις περιπτώσεις και τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες µπορεί να διεξαχθεί έρευνα. Ο συντακτικός νοµοθέτης δεν ορίζει τους λόγους για τους οποίους επιτρέπεται η διεξαγωγή έρευνας αλλά αφήνει τον καθορισµό αυτό στον κοινό νοµοθέτη. Άλλωστε, δεν πρόκειται ακριβώς για περιορισµούς αλλά για οριοθέτηση του αµυντικού δικαιώµατος της κατοικίας. Ο κοινός νοµοθέτης µπορεί κατ αρχήν να επιλέγει και να καθιστά εξαιρέσεις του ασύλου της κατοικίας µόνο στις περιπτώσεις όπου η παραβίαση του ασύλου είναι αναγκαία για την υπόσταση του αναγνωρισµένου θεσµού ή της έννοµης σχέσης που υπηρετεί, γι αυτό και δε µιλούµε για ελεύθερη εξουσιοδότηση του συντακτικού προς τον κοινό νοµοθέτη. Πρόκειται δηλαδή για τις περιπτώσεις όπου το δικαίωµα 29 Π. Β. Τσίρης, Η Συνταγµατική Κατοχύρωση του ικαιώµατος του Ασύλου της Κατοικίας, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα Κοµοτηνή, 1994 30

στο άσυλο έχει αιτιώδη σχέση µε το θεσµό µέσα στον οποίο ασκείται. Στις περιπτώσεις αυτές το αντικειµενικό στοιχείο <κατοικία> είναι αντικειµενικό στοιχείο και του δικαιώµατος και του θεσµού. 30 Έτσι λοιπόν για να γίνει «έρευνα κατ οίκον» χρειάζεται ο σκοπός του νόµου να µη µπορεί να εκπληρωθεί µε ηπιότερα µέσα και οπωσδήποτε είναι απαραίτητο µε την κατ οίκον έρευνα να επιτυγχάνεται ή να διευκολύνεται ο νόµιµος σκοπός, διαφορετικά είναι παράνοµη. 31 Βέβαια η κατ οίκον έρευνα και κάθε περιορισµός του ασύλου της κατοικίας οφείλει να γίνεται µε την παρουσία της δικαστικής αρχής αν και ο κοινός νοµοθέτης δε φαίνεται να ακολουθεί πάντα το ισχύον Σύνταγµα, όπως αναφέρθηκε και προηγουµένως. ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΤΗΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ Η εποπτεία κάθε είδους που επιτρέπεται από το νόµο δεν αναφέρεται από το Σύνταγµα ούτε υπάγεται στην υποχρέωση δικαστικής παρουσίας. Οι περιορισµοί, όπως οι έλεγχοι και οι επιθεωρήσεις, δεν ασκούνται αυτοδυνάµως από τη διοίκηση η οποία δεν έχει γενική συνταγµατική εξουσιοδότηση να περιορίζει τοιουτοτρόπως τα ατοµικά δικαιώµατα, αλλά πρέπει να προβλέπονται και να ρυθµίζονται από το νόµο, Ο νόµος χρειάζεται να ορίζει 30 Α. Γ. ηµητρόπουλος, Συνταγµατικά ικαιώµατα, Ειδικό Μέρος, Παραδόσεις Συνταγµατικού ικαίου, Τοµ. ΙΙΙ, Ηµ. Β, Αθήνα, 2005, σελ. 167 επ. 31 Π.. αγτόγλου, <Ατοµικά ικαιώµατα>, τοµ. Α, εύτερη Αναθεωρηµένη Έκδοση, σελ. 400 επ. 31

και το σκοπό και τον τρόπο µε τον οποίο θα διεξαχθούν. Βεβαίως υπάγονται και αυτοί οι περιορισµοί στην αρχή της αναλογικότητας, είναι δηλαδή επιτρεπτοί όταν βρίσκονται σε αιτιώδη συνάφεια µε το σκοπό της έρευνας. 32 ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ Ή ΑΠΟΤΡΟΠΗ ΗΜΟΣΙΟΥ ΚΙΝ ΥΝΟΥ Ή ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ Σε αυτήν την κατηγορία υπάγονται περιπτώσεις έκτατης ανάγκης όπου η διοίκηση µπορεί να επέµβει και ακόµα και να απαγορεύσει την είσοδο στον ίδιο τον προστατευόµενο ή και να τον αποβάλλει αν καταστεί ανάγκη, όπως π.χ. σε σεισµό ή πληµµύρα. Και σε αυτήν την περίπτωση η διοίκηση δε λειτουργεί αυτοδυνάµως, αλλά µόνο στα πλαίσια του νόµου και µόνο στο µέτρο του αναγκαίου(αρχή αναλογικότητας). 33 ΑΝΑΣΤΟΛΗ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 48 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 32 Π.. αγτόγλου, <Ατοµικά ικαιώµατα>, τοµ. Α, εύτερη Αναθεωρηµένη Έκδοση, σελ. 400 επ. 33 Π.. αγτόγλου, <Ατοµικά ικαιώµατα>, τοµ. Α, εύτερη Αναθεωρηµένη Έκδοση, σελ. 400 επ. 32

Οι προστατευτικές για το άσυλο της κατοικίας διατάξεις υπόκεινται σε αναστολή σε περίπτωση που εφαρµόζεται σύµφωνα µε το άρθρο 48 του Συντάγµατος, ο νόµος για την κατάσταση της πολιορκίας. Οι περιορισµοί δείχνουν τη σχετικότητα της προστασίας του ασύλου και επιτρέπονται µόνο όπου το Σύνταγµα προβλέπει, δηλαδή όσον αφορά την ασφάλεια του κράτους, του πολιτεύµατος και της δηµόσιας τάξης. 34 ΙΕΘΝΕΙΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ Η ΕΣ Α θέτει περιορισµούς και αυτή στο άρθρο 8 παρ.2: «δεν επιτρέπεται να υπάρξει επέµβαση δηµόσιας αρχής στην άσκηση του δικαιώµατος αυτού εκτός αν η επέµβαση αυτή προβλέπεται από το νόµο και αποτελεί µέτρο το οποίο, σε µια δηµοκρατική κοινωνία, είναι αναγκαίο για την εθνική ασφάλεια, τη δηµόσια ασφάλεια, την οικονοµική ευηµερία της χώρας, την προάσπιση της τάξης και την πρόληψη ποινικών παραβάσεων, την προστασία της υγείας ή της ηθικής ή την προστασία των δικαιωµάτων και ελευθεριών άλλων». 34 Ν. 566/1977 περί καταστάσεως πολιορκίας, άρθρα 2, 4 και 5 33

Το Ευρωπαϊκό κοινοτικό δίκαιο επίσης εξουσιοδοτεί την ευρωπαϊκή επιτροπή για διενέργεια ελέγχων για την τήρηση του κοινοτικού δικαίου. Έτσι, κατά το άρθρο 20 παρ.2 του κανονισµού 1/2003 περί ανταγωνισµού «οι υπάλληλοι και τα λοιπά συνοδεύονται άτοµα που έχουν εξουσιοδοτηθεί από την Επιτροπή για τη διενέργεια ελέγχου έχουν την εξουσία να εισέρχονται σε κάθε χώρο, γήπεδο και µεταφορικό µέσο των επιχειρήσεων». 135 Τέλος, περιορισµοί του δικαιώµατος υπάρχουν και στο άρθρο 17 του διεθνούς συµφώνου των ατοµικών και πολιτικών δικαιωµάτων του Ο.Η.Ε. 35 Π.. αγτόγλου, <Ατοµικά ικαιώµατα>, τόµ. Α, εύτερη Έκδοση, σελ. 400 επ. 34

ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ Παραδείγµατα από τη νοµολογία του Ευρωπαϊκού ικαστηρίου Ανθρωπίνων ικαιωµάτων Στην υπόθεση Chappel εναντίον Ηνωµένου Βασιλείου στις 30 Μαρτίου 1989, όπου επρόκειτο για κατ οίκον έρευνα προς διαπίστωση διαπράξεως αδικήµατος πνευµατικής ιδιοκτησίας το ικαστήριο βρήκε ότι υπήρχαν αρκετές εγγυήσεις για τη διενέργεια της έρευνας και ο σκοπός και το αντικείµενο της έρευνας ήταν σαφώς καθορισµένα. Στην υπόθεση Camnzid εναντίον Ελβετίας στις 16 εκεµβρίου 1997 αντιµετωπίστηκε το ζήτηµα της κατ οίκον έρευνας άνευ παρεµβάσεως της δικαστικής αρχής. Συγκεκριµένα στην παραπάνω υπόθεση διενεργήθηκε έρευνα από όργανα της τηλεφωνικής υπηρεσίας στο σπίτι υπόπτου για διάπραξη αδικήµατος, το οποίο προβλεπόταν από τη νοµοθεσία περί τηλεφωνικής και τηλεγραφικής ανακρίσεως. Καθώς ο σκοπός της ήταν η προάσπιση της τάξεως και η πρόληψη ποινικών παραβάσεων το ικαστήριο θεώρησε ότι δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 8 της ΕΣ Α. Η έννοια της αναγκαιότητας της διενέργειας έρευνας έχει την έννοια της επέµβασης που είναι συνέπεια επιτακτικής ανάγκης και την ύπαρξη αναλογίας ανάµεσα σε αυτή και το σκοπό για τον οποίο πραγµατοποιείται. Καθίσταται αναγκαίο κατά την κρίση για την ύπαρξη αναγκαιότητας µιας επέµβασης να λαµβάνεται υπόψη η εκτίµηση των 35

συµβαλλοµένων Κρατών, όπως αναφέρεται στην απόφαση του ικαστηρίου της 24 ης Μαρτίου 1988 για την υπόθεση Olsson κατά Σουηδίας. Όταν το εθνικό δίκαιο δίνει αρµοδιότητες τέλεσης κατ οίκον έρευνας σε δικαστικές αρχές, χωρίς δικαστική εντολή είναι απαραίτητο να περιορίζεται αυτή η αρµοδιότητα της από το νόµο και να περιγράφεται σε αυτόν ακριβώς. Στην υπόθεση Gillow κατά Ηνωµένου Βασιλείου στις 24 Νοεµβρίου 1986 έγινε δεκτό ότι επεκτείνεται σε οικία την οποία οι ιδιοκτήτες είχαν σε τόπο που είχαν αφήσει για επαγγελµατικούς λόγους, µε το αιτιολογικό ότι διατηρούσαν συναισθηµατική επαφή µε την οικία αυτή. Σε υπόθεση αθιγγάνων που είχαν τοποθετήσει τροχόσπιτο σε οικόπεδο που είχαν αγοράσει και ζούσαν επί µακρόν χωρίς διακοπή, το δικαστήριο θεώρησε ότι υπήρχε εγκατάσταση και αυτό σε συνδυασµό µε το ότι δε διέθεταν άλλη µόνιµη κατοικία. Έτσι η άρνηση της διοίκησης να αδειοδοτήσει την τοποθέτηση του τροχόσπιτου στο οικόπεδο θεωρήθηκε ότι εµπίπτει στο άρθρο 8 της ΕΣ Α. ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΙΚΑΣΤΗΡΙΩΝ Νοµολογία για την έννοια της κατοικίας Ως κατοικία νοείται κάθε χώρος που εξυπηρετεί οικιακές χρήσεις ενός ή περισσοτέρων προσώπων, τα οποία 36

ανήκουν συνήθως σε µια οικογένεια. ΜΠληµΠειρ 3444/1982,, ΝοΒ,1331 Ως κατοικία προστατεύονται οι χώροι εργασίας και επαγγελµατικής απασχόλησης, όπως επίσης και τα ιδιωτικά σχολεία. ΜΠληµΠειρ3444/1982,ΝοΒ,1331 Η αναγκαστική εκκένωση και κατεδάφιση επικίνδυνων µερών ετοιµόρροπης οικοδοµής δεν αντιστέκεται στην έννοια του ασύλου της κατοικίας, όταν συντρέχουν λόγοι υπέρτερου δηµοσίου συµφέροντος. 126/1964 ΠληµΚυπαρισσίας, Ποιν.Χρ. 1964,σελ.45 Νοµολογία για τον περιορισµό του δικαιώµατος του ασύλου της κατοικίας Είναι επιτρεπόµενη η κατ οίκον έρευνα που αποσκοπεί στην εκτέλεση ποινικής αποφάσεως. Γνωµοδότηση Εισαγγελέα Πληµ.Αθ.8/8.5.1977,ΠοινΧρ1977,σελ.392 Είναι ελεύθερη η κατ οίκον έρευνα σε κατάστηµα κατά τις εργάσιµες ώρες, ακόµα κι αν αυτά χρησιµεύουν ως κατοικία για τους διευθυντές τους. Γνωµοδότηση Εισαγ. Πρωτ.Πειρ.10/1964 Πότε είναι νόµιµη η έρευνα σε οικία δικηγόρου που είναι συνήγορος ή πληρεξούσιος του κατηγορουµένου 27/1979ΑΠ(ΤµΓ),ΝοΒ 1979 σελ.957 37

Το νόµιµο της εισόδου των αστυνοµικών οργάνων στην κατοικία του καθ ου κατά την αναγκαστική εκτέλεση 730/1984 ΑΠ,ΠοινΧρ1984 Νοµολογία για τις παραβιάσεις του ασύλου της κατοικίας Παραβίαση του οικιακού ασύλου συντρέχει όταν γίνεται παρά τη θέληση του δικαιούχου, η οποία εκφράζεται ρητά ή σιωπηρά. ΑΠ 730/84, Ποιν.Χρ.34,1046 Υπόνοιες διεξαγωγής τυχερών παιχνιδιών δε δηµιουργούν δικαίωµα παραβιάσεων του οικιακού ασύλου, 60/1971 Πληµ. Ζακύνθου, ΠοινΧρ.1971,σελ.854 Βασικά συµπεράσµατα Το Σύνταγµα κατοχυρώνει ατοµικό δικαίωµα κατοικίας µε την έννοια της απαγόρευσης παραβίασης της. Το άρθρο 9 του Συντάγµατος αναφέρεται στην κατοικία µε την ευρύτερη έννοια της για να αυξάνεται η προστατευτική της εµβέλεια. Φορείς του δικαιώµατος είναι τα φυσικά πρόσωπα και κατά κάποιους τα νοµικά πρόσωπα Αποδέκτες του δικαιώµατος είναι κατά βάση το κράτος αλλά και οι ιδιώτες οι οποίοι οφείλουν να σέβονται όλα τα δικαιώµατα των συµπολιτών. Η κάµψη του απαραβίαστου προβλέπεται από το ίδιο το Σύνταγµα µε τη θέσπιση των κατ οίκων ερευνών Οι προϋποθέσεις για την κάµψη του απαραβίαστου είναι η πρόβλεψη νόµου και η υποχρεωτική παρουσία δικαστικού λειτουργού. 38

Οι κυρώσεις που προβλέπονται για τους παραβάτες είναι αυστηρές και είναι αστικές, ποινικές, πειθαρχικές. Οι διεθνείς συµβάσεις αναγνωρίζουν το συγκεκριµένο δικαίωµα και οι αποφάσεις του Ε Α διευρύνουν πολλές φορές τη συνταγµατική προστασία. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το δικαίωµα της κατοικίας προστατεύεται σε όλες του τις εκφάνσεις διεθνώς. Ειδικότερα, προστατεύεται η αµυντική του διάσταση, το άσυλο της κατοικίας, στο άρθρο 8 της ΕΣ Α αλλά και στο άρθρο 9 του ελληνικού Συντάγµατος µε την έννοια του περίκλειστου χώρου στον οποίο δεν επιτρέπεται η είσοδος στον καθένα. Φορείς του 39

δικαιώµατος είναι όλα τα φυσικά και νοµικά πρόσωπα αν και υπάρχει διχογνωµία για τη δυνατότητα να είναι φορείς τα νοµικά πρόσωπα δηµοσίου δικαίου. Αποδέκτες του δικαιώµατος είναι το κράτος και γενικά οι φορείς δηµόσιας εξουσίας ενώ προκύπτει διχογνωµία για το αν το άρθρο αυτό του Συντάγµατος αφορά και τους ιδιώτες, οι οποίοι ούτως ή άλλως όµως οφείλουν να σέβονται τα δικαιώµατα των άλλων πολιτών. Βέβαια στο δικαίωµα τίθενται περιορισµοί που προκύπτουν από άλλες διατάξεις του Συντάγµατος και από σχετικούς νόµους. Η παραβίαση αυτών των περιορισµών επιφέρει στους παραβάτες σηµαντικές κυρώσεις, αστικές, ποινικές, πειθαρχικές. ΛΗΜΜΑΤΑ ΚΑΤΟΙΚΊΑ, ΑΣΥΛΟ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ SUMMARY The asylum of residence is protected by all nationals constitutions. More specifically the right of the asylum of residence has a defensive character as it consists in forbidding the entrance or stay in it to the members of government s authority when the owner of the residence doesn t consent to it. The Greek constitution protects it in the article 9 and it is also protected by the article 8 of the European Convention of Human Rights. This rule applies to the natural as well as the legal entities. The authorities and also all citizens should respect this right. Of course there are some restrictions over the right,which are mentioned in the article 5 par. 1, in the article 9 par. 1 and the article 48 of the 40

greek constitution. Offenders of the right are being punished by criminal or civil code. Key words Residence, asylum of residence ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ αγτόγλου Π.., Ατοµικά ικαιώµατα, τόµος Α, σελ. 400 επ., έκδοση Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα 2005 Α. Γ. ηµητρόπουλος, Συνταγµατικά ικαιώµατα, Γενικό Μέρος, Σύστηµα Συνταγµατικού ικαίου, Τόµος Γ, Ηµίτοµος Ι, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη Ανδρέας ηµητρόπουλος, Συνταγµατικά ικαιώµατα, Ειδικό Μέρος, ια έκδοση Αθήνα 2005 ηµητρόπουλος Α., <Το Σύνταγµα ως βάση της έννοµης τάξης>, Αθήνα 2002 Μάνεσης Αρ., Ατοµικές Ελευθερίες, σελ. 222επ. Μαυριάς Κώστας, Το Συνταγµατικό ικαίωµα του Ιδιωτικού Βίου, Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή 1982 Ρούκουνας, ιεθνής Προστασία των Ανθρωπίνων ικαιωµάτων, εκδόσεις Σάκκουλας Σαρίπολος Ν., Συνταγµατικόν ίκαιον, 4 η έκδοση, 1923, σελ.95 επ. 41

Σαρµάς. Ι. Η Νοµολογία του ικαστηρίου των ικαιωµάτων του ανθρώπου και της Ευρώπης, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα 1998 Τσίρης Π., Η Συνταγµατική Κατοχύρωση του ασύλου της κατοικίας, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα 1994 Φλογαίτης Θ., Ν., Συνταγµατικόν ίκαιον, 2 η έκδοση 1895, σελ.463 επ. Χρυσόγονος Κ., Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα, εκδόσεις Σάκκουλας Θεσσαλονίκη 2002 Πληροφορίες από διαδίκτυο, site: mailto:www.law.uoa.gr/~adimitrop www.lawd.intrasoft.com ΕΡΓΑΣΙΕΣ Εργασία της Βλάχου Ελένης για το µάθηµα των ατοµικών δικαιωµάτων µε θέµα την <κατοικία> Εργασία της Γαραντζιώτη Στυλιανή για το µάθηµα των Συνταγµατικών ικαιωµάτων µε θέµα <Η προστασία του ασύλου της κατοικίας>, Αθήνα 2006 Εργασία της Πανιεράκη Άννας στο µάθηµα των εφαρµογών ηµοσίου ικαίου 42