ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΓΑΛΑΤΑ ΜΑΘΗΜΑ: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΜΗΜΑ: Α1 ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ: 2012-2013 ΘΕΜΑ: «Τα Γενετικά Τροποποιημένα (Μεταλλαγμένα) τρόφιμα, ζώα και φυτά στην καθημερινότητα. Ο βαθμός διείσδυσής τους και ο ρόλος της Τεχνολογίας και της Πληροφορικής. Το ηθικό δίλημμα» ΟΜΑΔΑ Α1Α: ΑΝΔΡΕΟΥ ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΑΣΙΛΑΚΗ ΜΑΡΙΑ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ ΜΥΡΤΩ ΛΕΚΚΑΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΟΜΑΔΑ ΣΥΝΤΑΞΗΣ: ΑΝΔΡΕΟΥ ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΕΚΚΑΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΟΜΑΔΑ Α1Β: ΒΕΛΟΥΔΗ ΜΑΤΙΝΑ ΓΑΒΑΛΑΣ ΣΑΒΒΑΣ ΚΑΛΑΝΤΖΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΜΑΝΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΟΜΑΔΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ: ΒΑΣΙΛΑΚΗ ΔΗΜΗΤΡΑ ΒΑΣΙΛΑΚΗ ΜΑΡΙΑ ΓΑΒΑΛΑΣ ΣΑΒΒΑΣ ΚΑΛΑΝΤΖΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΟΜΑΔΑ Α1C: ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΒΑΣΙΛΑΚΗ ΔΗΜΗΤΡΑ ΔΡΟΥΓΚΑ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΗΡΕΙΩΤΗ ΦΡΑΤΖΕΣΚΑ ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: ΣΥΡΙΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΡΑΣΑΝΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ - 1 -
Θεωρητικό μέρος: ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: Εισαγωγή και ορισμοί Εισαγωγή..4 Ορισμοί.5 Ιστορική αναδρομή στις προσπάθειες του ανθρώπου για βελτίωση των φυτών και των ζώων.....7 Μέθοδοι γενετικής τροποποίησης στα ζώα, φυτά & τρόφιμα.9 Μηχανισμοί δημιουργίας γενετικά τροποποιημένων προϊόντων...11 Γενετική μηχανική..12 Έρευνα σοκ για το μεταλλαγμένο καλαμπόκι 13 Αύξηση ποσοστών θνησιλασιμότητας.14 Κρυφά πειράματα με μεταλλαγμένο ρύζι σε παιδιά.15 Τα μεταλλαγμένα σε παγκόσμια κλίμακα...16 Η νομοθεσία 18 Γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί...24 Σήμανση...27 Συνέπειες 29 Κίνδυνοι.30 Τα συχνότερα και σημαντικότερα πλεονεκτήματα των γενετικών τροποποιημένων οργανισμών 32 Οι αρνητικές επιδράσεις των μεταλλαγμένων...34 Ηθικό δίλλημα...36 Θέσεις εταιρειών, οργανισμών, φορέων και ομάδες για μεταλλαγμένα.38 Ερευνητικό μέρος: Έρευνα με ερωτηματολόγιο..48 Συνεντεύξεις...56 Συμπεράσματα.....61 Πηγές- Βιβλιογραφία.....62-2 -
Θεωρητικό μέρος: - 3 -
Εισαγωγή και ορισμοί Εισαγωγή: Τα τελευταία εκατό χρόνια αναγνωρίζονται από πολλούς ως μια περίοδος συνεχών εξελίξεων και έντονων κοινωνικών μεταβολών. Ο πληθυσμός της γης ξεπερνά τα έξι δισεκατομμύρια και το πρόβλημα της διατροφής γίνεται όλο και περισσότερο έντονο. Έπρεπε να βρεθεί μια διέξοδος και αυτή δεν ήταν άλλη από την περαιτέρω επέμβαση στη φύση και στο γενετικό κώδικα των τροφών. Η γενετική παρουσιάζεται ως «μαγική» λύση επιτρέποντάς μας να αποδώσουμε στα τρόφιμα ιδιότητες που μέχρι τώρα δεν είχαν, να τα κάνουμε πιο ανθεκτικά ή πιο εμφανίσιμα. Είναι όμως όντως η μετάλλαξη πανάκεια; Μήπως τα προβλήματα θα συνεχίσουν να αναπαράγονται; Μήπως πρόκειται απλώς για ένα λάθος του ανθρώπου που δείχνει να θεωρεί τον εαυτό του έναν μικρό θεό; Τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα στην Ελλάδα συνηθίζεται να λέγονται εν συντομία «μεταλλαγμένα», όρος που εκφράζει την επιστημονική αβεβαιότητα και τους άγνωστους κινδύνους στους οποίους μας εκθέτουν αυτά τα προϊόντα. Από την άλλη, ομάδες βιολόγων υποστηρίζουν την ωφελιμότητα και την μη επικινδυνότητά τους. Η κατανάλωση των γενετικά τροποποιημένων προϊόντων, αφορά άμεσα την υγεία μας, αφού τα καταναλώνουμε, αφορά το περιβάλλον, είναι πιθανή η μελλοντική τους εξέλιξη, καθώς και η διατάραξη της ισορροπίας του οικοσυστήματος. Αυτοί οι λόγοι και οι διαφορετικές απόψεις βιολόγων και οικολόγων, μας ώθησαν να κάνουμε αυτήν την εργασία με θέμα τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα. Θα προσπαθήσουμε να μάθουμε ποιες είναι οι στάσεις και οι απόψεις των νέων για τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα και αν διαθέτουν τις απαραίτητες γνώσεις. Βασικός σκοπός της έρευνάς μας είναι η συλλογή στοιχείων που αφορούν τις γνώσεις που έχουν οι νέοι για τα γενετικά - 4 -
τροποποιημένα προϊόντα, καθώς και η διερεύνηση των απόψεων και των στάσεών τους απέναντι σε αυτά. Ορισμοί: Τι είναι τα μεταλλαγμένα; Τα μεταλλαγμένα ή καλύτερα τα Γενετικά Τροποποιημένα Είδη, είναι οργανισμοί που δημιουργούνται τεχνητά στο εργαστήριο με αλλοίωση της γενετικής τους ταυτότητας. Αυτό γίνεται με πρόσθεση γονίδιων που προέρχονται από άλλους διαφορετικούς οργανισμούς (πολλές φορές γίνεται και με αφαίρεση γονιδίων από έναν οργανισμό). Με μεθόδους γενετικής μηχανικής κόβονται γονίδια από έναν οργανισμό και συγκολλούνται στα γονίδια ενός αλλού ώστε αυτός ο καινούργιος πια οργανισμός να εκδηλώσει νέα χαρακτηριστικά. Ένας τέτοιος νέος οργανισμός δεν θα μπορούσε να δημιουργηθεί από οποιαδήποτε κλασσική διαδικασία βελτίωσης των ειδών (μέσω επιλογής, διασταύρωσης ή αναπαραγωγής), επειδή καταργούνται οι φυσικοί φραγμοί που υπάρχουν μεταξύ τους, στα εκατομμύρια χρόνια της εξέλιξης (έχουμε μεταφορά χαρακτηριστικών ακόμα και από διαφορετικά βασιλεία, πχ γονίδια ανθρώπου σε βακτήρια ή γονίδια βακτηρίων σε φυτά κλπ). Ενώ η αφαίρεση γονιδίου από τον δότη οργανισμό είναι ακριβής διαδικασία, η τοποθέτηση του στον δέκτη οργανισμό δεν είναι το ίδιο ακριβής. Στον δέκτη τα ξένα γονίδια ενσωματώνονται σε τυχαίες θέσεις του γονιδιώματος με αποτέλεσμα η αλληλοεπίδραση να παραμένει στην ουσία απρόβλεπτη και άγνωστη, γιατί μπορεί πχ να προκληθεί αδρανοποίηση κάποιων γονιδίων ή αντίθετα ενεργοποίηση άλλων που μέχρι τώρα ήταν αδρανή. - 5 -
Τα πειράματα στο εργαστήριο διαρκούν πολύ λίγο σε σχέση με τα τουλάχιστον 10-15 χρόνια που χρειάζεται για να βγει μια καινούργια ποικιλία με τις κλασικές μεθόδους. Η απελευθέρωση τους στο περιβάλλον είτε στις πειραματικές καλλιέργειες είτε στις εμπορικές έχει απρόβλεπτες συνέπειες που μπορεί να αποδειχθούν επιζήμιες, επικίνδυνες και μη επιθυμητές και το μεγάλο ρίσκο είναι ότι αν κάποιοι αποδειχθούν επικίνδυνοι, δεν θα μπορούν να ανακληθούν από το περιβάλλον και έτσι η κατάσταση που θα προκαλέσουν δεν θα είναι αναστρέψιμη. Δεν μπορούν να ισχυρίζονται ότι πρέπει να αποδείξουν την τυχόν επικινδυνότητα τους όσοι αντιτίθενται σε αυτούς. Όσοι τους απελευθερώνουν πρέπει να αποδείξουν πρώτα την ακινδυνότητά τους. Με αυτή την έννοια δεν πρέπει να δεχτούμε να γίνουμε εμείς και τα αλλά είδη του πλανήτη αντικείμενο ενός πειράματος τεράστιων διαστάσεων χωρίς επιστροφή. - 6 -
Ιστορική Αναδρομή Οι νέοι αυτοί οργανισμοί προϊόντα έχουν την καταγωγή τους στη φιλοσοφική αντίληψη του διαστρεβλωμένου ανθρώπουκεντρισμού, που τοποθετεί τον άνθρωπο σαν το κυρίαρχο απέναντι στη φύση και τα αλλά είδη του πλανήτη. Προέκυψαν από μια επιστήμη, που είναι η καινούργια θρησκεία. Η θρησκεία του λεγόμενου «Τεχνολογικού Μεσσιανισμού», που θεωρεί τη ζωή απλώς σαν ένα κώδικα πληροφοριών και τα ζωντανά είδη, όχι σαν ξεχωριστά όντα με μόνιμη μορφή, αλλά είδη υπό διαμόρφωση, που η εξέλιξη τους δεν είναι παρά η εξέλιξη της πληροφορίας. Προέκυψαν λοιπόν από μια τεχνοεπιστήμη, που μπορεί να παρεμβαίνει κατά το δοκούν, ανάλογα με τα συμφέροντα των εταιρειών που τη χρηματοδοτούν. Πέρα από τα ζητήματα της βιοηθικής που βάζει η τέτοια παρέμβαση της (αποηθικοποίηση της αυταξίας της ζωής), βάζει και ζητήματα έλεγχου και χειρισμού της ζωής καθώς και οικονομικά αφού μέσω της πατέντας τη μετατρέπει σε ιδιοκτησία των εταιρειών. Η γενετική Μηχανική εδραιώθηκε στη δεκαετία το 70. Ξεκίνησε από τα εργαστήρια βιολογικού πολέμου στις ΗΠΑ και στην πρώην Σοβ. Ένωση (όπου πειραματίζονταν με ιούς, βακίλους και βακτήρια τροποποιώντας τους γενετικά, ώστε να μην υπάρχουν ενάντια τους αντίδοτα). Ο αμερικανικός Στρατός επένδυε μέχρι και 90 εκατ. δολ. κάθε χρόνο στην έρευνα για Γενετικά Τροποποιημένα Βιολογικά όπλα. Στη δεκαετία του 80 μεγάλες χημικές και φαρμακευτικές εταιρείες είδαν ότι μπορούν να αποκομίσουν μεγάλα κέρδη από αυτήν και επένδυσαν τεράστια ποσά για την αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της σε εμπορικούς σκοπούς, ιδίως στο τομέα των γεωργικών φυτών. Στη δεκαετία του 90 θεώρησαν ότι ήρθε η ώρα να εξαργυρώσουν τις επενδύσεις τους στις πολυδάπανες έρευνες και το 1996 είναι η χρονιά εκκίνησης των καλλιεργειών των μεταλλαγμένων. Οι εταιρείες εντωμεταξύ έχουν εξαγοραστεί και συγχωνευτεί μεταξύ τους με αποτέλεσμα να υπάρχουν αυτή τη στιγμή 3-4 κολοσσοί στον τομέα. - 7 -
Αντλούν την νομιμοποίηση τους από τη ρητορική του φάσματος της πείνας και του υπερπληθυσμού και προβάλλουν τα προϊόντα τους σαν τη λύση για την εξασφάλιση της τροφής ιδίως του αναπτυσσόμενου κόσμου. Το ίδιο υπόσχονταν με την «πράσινη επανάσταση» των χημικών φυτοφαρμάκων λιπασμάτων της συμβατικής καλλιέργειας, χωρίς να πετύχουν, αφού το ζήτημα της πείνας δεν είναι πρόβλημα παραγωγής της τροφής, αλλά πρόβλημα διανομής της. Η οποία αποδοχή τους στηρίζεται στην επικράτηση του τεχνητού- αστικού περιβάλλοντος και του ανθρώπου των πόλεων, που είναι αποκομμένος από τη φύση και της διαδικασίας της και έτσι δεν καταλαβαίνει το πόσο επικίνδυνα ή άχρηστα είναι αυτά τα προϊόντα. Έχει αρχίσει να συνηθίζει σε ένα ομογενοποιημένο πρότυπο διατροφής που στηρίζεται στην επεξεργασία των τροφών, χάνοντας σιγά-σιγά την επαφή του με τα ιδιαίτερα πολιτισμικά διατροφικά πρότυπα κάθε περιοχής.(η νοσταλγία γι αυτά υπάρχει βέβαια ακόμη στις παλαιές γενεές για αυτό και η μεγάλη επιτυχία της κινημ. ταινίας «Πολίτικη Κουζίνα» τελευταία στη χώρα μας). Ο πραγματικός στόχος είναι ο έλεγχος της παγκόσμιας διατροφής καταληστεύοντας το κάθε φορά ντόπιο γενετικό υλικό του πλανήτη μέσω της λεγόμενης βιοπειρατίας και εξαφανίζοντας το μέσω της επιμόλυνσης- και μέσω αυτού ο έλεγχος της πολιτικής σε παγκόσμιο επίπεδο, από μια ελίτ. Από μια ελίτ, στην υπηρεσία της οποίας έχουν μπει χιλιάδες επιστήμονες που δεν σκέφτονται τίποτε άλλο παρά το χρήμα. - 8 -
Μέθοδοι Γενετικής Τροποποίησης σε ζώα, φυτά, τρόφιμα Η γενετική τροποποίηση μπορεί να γίνει όχι μόνο με την προσθήκη, αλλά και με την αφαίρεση ή την αλλοίωση ενός ή περισσοτέρων γονιδίων. Η γενετική τροποποίηση των οργανισμών είναι μια διαδικασία που δεν σχετίζεται με τη συμβατική γενετική βελτίωση των ειδών, όπου συμβαίνει επιλεγμένη διασταύρωση οργανισμών του ίδιου είδους ή συγγενών ειδών. Σε αντίθεση, η γενετική τροποποίηση, διασπά τους φραγμούς της φύσης και δημιουργεί διαγενετικούς οργανισμούς και μάλιστα σε στιγμιαίο χρόνο από εξελικτική άποψη. Ακόμη με την υπάρχουσα γνώση, η θέση της ενσωμάτωσης των ξένων γονιδίων στο DNA του ξενιστή, είναι μια ελάχιστα προβλέψιμη διαδικασία, με ό,τι κάτι τέτοιο μπορεί να συνεπάγεται. Εφαρμογές σε φυτά και ζώα Κρέας με ανθρώπινο γονίδιο: Το γενετικά τροποποιημένο πρόβατο με το όνομα Tracy περιέχει στο γενετικό του κώδικα το ανθρώπινο γονίδιο που παράγει την ουσία άλφα- 1-Αντιθρεψίνη. Το γενετικά τροποποιημένο γουρούνι με ανθρώπινες αυξητικές ορμόνες, γίνεται γιγάντιο, το κρέας του περιέχει λιγότερο λίπος, πάσχει όμως από την εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος. Γάλα αγελάδας με ανθρώπινο γονίδιο: Μεταβιβάζοντας στον γενετικό κώδικα βοδιού το ανθρώπινο γονίδιο που παράγει την πρωτεΐνη λακτοφερίνη η οποία περιέχεται στο μητρικό γάλα, το γάλα των αγελάδων που γονιμοποιήθηκαν από το βόδι αυτό, περιέχουν στο γάλα τους αυτή την πρωτεΐνη. Κοτόπουλο με γονίδια μοσχαριού: Είναι κοτόπουλο γενετικά τροποποιημένο ώστε να παράγει την αυξητική ορμόνη των μοσχαριών, να γίνεται μεγαλύτερο και να περιέχει λιγότερο λίπος. - 9 -
Σπαράγγι με γονίδια αρουραίου: Με τη χρήση γονιδίου αρουραίου το σπαράγγι γίνεται ανθεκτικό στα ζιζανιοκτόνα. Ντομάτες με γονίδια ψαριού: Τροποποιημένες, οι ντομάτες γίνονται ανθεκτικές στο κρύο ώστε να μπορούν να καλλιεργηθούν και στις βόρειες χώρες. Πατάτες με γονίδια σκορπιού: Οι πατάτες εμπλουτίζονται με τα γονίδια του σκορπιού που παράγουν το δηλητήριο του, ώστε να γίνονται πιο ανθεκτικά στα διάφορα έντομα. Το δηλητήριο θα βρίσκεται, φυσικά, και στις πατάτες. Λάχανο με γονίδια βακτηρίων: Το λάχανο εμπλουτίζεται με τα γονίδια του δηλητηριώδους Bacillus Thuringensis που το προστατεύουν από τις κάμπιες. - 10 -
Μηχανισμοί δημιουργίας Γενετικά Τροποποιημένων προιοντων Υπάρχουν τρεις τεχνολογίες που δημιουργούν μεταλλαγμένα τρόφιμα και οι οποίες εγείρουν θέματα ηθικής τάξης και δεοντολογίας: Η πρώτη από αυτές είναι η τεχνική traditional breeding που περιλαμβάνει όλες τις μεθόδους καλλιέργειας φυτών που δεν εμπίπτουν στην νομοθεσία περί γενετικά μεταλλαγμένων οργανισμών. Με την τεχνική αυτή εννοείται κάθε ελεγχόμενη διασταύρωση φυτικών οργανισμών (ελεγχόμενη καλλιέργεια), γονιμοποίηση φυτών εργαστηριακά, ή πολυπλοειδία, ή μεταλλαξογόνο επίδραση με χημικές ουσίες ή ακτινοβολία, ή ανάμειξη πρωτοπλαστών από σεξουαλικά συμβατά φυτά. Η δεύτερη είναι η τεχνική transgenesis, όπου έχουμε γενετική τροποποίηση στο γονιδίωμα ενός φυτικού οργανισμού, με ένα ή περισσότερα γονίδια από έναν μη φυτικό οργανισμό ή από ένα φυτικό οργανισμό- δότη που δεν είναι σεξουαλικά συμβατό με το φυτό που τροποποιούμε. Τέλος, έχουμε την τεχνική cisgenesis, όπου έχουμε γενετική τροποποίηση ενός φυτού με γονίδια από ένα άλλο φυτό, το οποίο είναι σεξουαλικά συμβατό μαζί του. - 11 -
Γενετική Μηχανική Οι μεταλλαγμένοι οργανισµοί (ή Γενετικά Τροποποιημένοι Οργανισμοί) κατασκευάζονται στα εργαστήρια µε τη βοήθεια της Γενετικής Μηχανικής. Η διαδικασία κατασκευής τους περιλαμβάνει την εξαγωγή επιλεγμένων γονιδίων από ένα οργανισµό (όπως ζώα, φυτά, βακτήρια και ιούς), και την τεχνητή εισαγωγή τους σε άλλους εντελώς διαφορετικούς οργανισµούς (όπως είναι τα καλλιεργούμενα φυτά). Οι νέοι αυτοί οργανισµοί αποκτούν κάποια νέα χαρακτηριστικά, όπως αντοχή σε ένα συγκεκριμένο ζιζανιοκτόνο. Η Γενετική Μηχανική συνήθως χρησιμοποιεί γονίδια ιών για τη διείσδυση και την προώθηση των ξένων γονιδίων, καθώς και γονίδια ανθεκτικότητας σε αντιβιοτικά. Τα εισαγόµενα γονίδια είναι παρόντα σε κάθε κύτταρο του φυτού. Οι µεταλλαγµένοι οργανισµοί αποτελούν τεχνητές µορφές ζωής που δεν υπήρχαν μέχρι πρότινος στη φύση και που, αντίθετα µε τις παραδοσιακές µορφές βιοτεχνολογίας και φυτικής παραγωγής, καταργούν τους φυσικούς φραγµούς που έχουν δηµιουργηθεί µεταξύ των ειδών µέσα από εξελικτικές διαδικασίες εκατοµµυρίων χρόνων. Έτσι, ενώ η διασταύρωση ενός ψαριού µε µια φράουλα είναι αδύνατη στη φύση, η γενετική µηχανική το «επιτυγχάνει» µέσα στο εργαστήριο. Οι επιστήµονες εξάγουν ένα γονίδιο ψαριού και το εµφυτεύουν σε µία φράουλα δηµιουργώντας ένα καθ όλα νέο οργανισµό. Η γενετική µηχανική έχει τη δυνατότητα να χρησιµοποιεί γονίδια ζώων, φυτών, ακόµα και ανθρώπων. - 12 -
Έρευνα σοκ για το μεταλλαγμένο καλαμπόκι Σύμφωνα με έρευνα που διήρκεσε μεγάλο χρονικό διάστημα στο γαλλικό πανεπιστήμιο της Καν, το γενετικά τροποποιημένο καλαμπόκι κρίθηκε καρκινογόνο, προκαλώντας μέχρι και πρόωρο θάνατο σε πειραματόζωα. Η έρευνα διεξήχθη για δύο χρόνια στο πανεπιστήμιο της Καν σε διακόσιους αρουραίους με πλήρη μυστικότητα ώστε να μην υπάρξουν παρεμβάσεις από τους λομπίστες της Μονσάντο, αμερικάνικης εταιρείας που εδώ και χρόνια εμπορεύεται διεθνώς γενετικά τροποποιημένο καλαμπόκι. Για πρώτη φορά, ένας γενετικά μεταλλαγμένος καρπός, το καλαμπόκι και ένα ευρέως γνωστό φυτοφάρμακο το Round up αξιολογήθηκαν ολοκληρωμένα για τις επιπτώσεις στην υγεία, σε πολύ μεγαλύτερη διάρκεια χρόνου από τους τρείς μήνες που έχουν έως τα τώρα κάνει κυβερνήσεις και βιομηχανίες. Τα αποτελέσματα είναι άκρως ανησυχητικά αφού στα πειραματόζωα παρουσιάστηκαν καρκινογόνοι όγκοι οι οποίοι οδήγησαν πολλά από αυτά σε πρόωρο θάνατο. Κάποια εμφάνισαν ακόμη ηπατικές και νεφρικές παθήσεις, τα δε θηλυκά όγκους του μαστού. - 13 -
Αύξηση των ποσοστών θνησιμότητας σε πειραματόζωα Ο Γάλλος πρωθυπουργός, θορυβημένος, αναγνώρισε τη σοβαρότητα του θέματος και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Οι επιστήμονες είχαν χωρίσει τα πειραματόζωά τους σε τρεις ομάδες. Η πρώτη ετρέφετο με το γενετικά μεταλλαγμένο καλαμπόκι της Μονσάντο, η δεύτερη με το ίδιο καλαμπόκι ποτισμένο με το Round up και η τρίτη με απλό καλαμπόκι ποτισμένο με το ίδιο φυτοφάρμακο. «Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι από την κατανάλωση καθενός από τα δύο αυτά προϊόντα προκαλεί μια πιο γρήγορα και επιθετικά στον θάνατο», δήλωσε ο καθηγητής Gilles Eric Seralini. Πρόσθεσε, ότι η έρευνα έγινε συγχρόνως και για τα δύο προϊόντα γιατί η Μονσάντο που εμπορεύεται επίσης το Round up έχει μεταλλάξει έτσι τα γεωργικά της προϊόντα ώστε να είναι ανθεκτικά στο φυτοφάρμακο. Στη Γαλλία, όπου απαγορεύονται τα μεταλλαγμένα προϊόντα, παρά τις έντονες πιέσεις των υποστηρικτών τους, η έρευνα έχει προκαλέσει σοκ. Ο δε πρωθυπουργός της χώρας Ζαν Μαρκ Ερό αναγνώρισε τη σοβαρότητα του θέματος, σε ευρωπαϊκό μάλιστα επίπεδο. - 14 -
ΚΡΥΦΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ ΜΕ ΜΑΤΑΛΛΑΓΜΕΝΟ ΡΥΖΙ ΣΕ ΠΑΙΔΙΑ Την υπόθεση έφερε στο φως της δημοσιότητας πριν ένα μήνα η περιβαλλοντική οργάνωση Greenpeace, αποκαλύπτοντας ότι το 2008 οι ερευνητές χορήγησαν γενετικά τροποποιημένο «χρυσό ρύζι» σε 24 παιδιά, ηλικίας 6 ως 8 ετών, στην κινεζική επαρχία Χουνάν. Το Κινεζικό Κέντρο για τον Έλεγχο και την Πρόληψη των Ασθενειών ανακοίνωσε ότι ποτέ δεν ενέκρινε ή συμμετείχε στην έρευνα, η οποία μάλιστα δημοσιεύθηκε στην επιστημονική επιθεώρηση «American Journal of Clinical Nutrition», χωρίς να υποβληθεί πρώτα για έγκριση στο υπουργείο Υγείας της Κίνας. Το «χρυσό ρύζι» είναι μια ποικιλία μεταλλαγμένου ρυζιού, εμπλουτισμένη με βιταμίνη Α, και προορίζεται για τις χώρες με υψηλά ποσοστά ανεπάρκειας βιταμινών στα παιδιά, όπως οι Φιλιππίνες και το Μπαγκλαντές. Σε ανακοίνωσή της η Greenpeace καταφέρεται εναντίον ερευνητών και αξιωματούχων, εκφράζοντας την αποστροφή της για το γεγονός ότι «ένα αμερικανικό ερευνητικό κέντρο χρησιμοποίησε παιδιά από την Κίνα σαν πειραματόζωα για μεταλλαγμένα τρόφιμα» - 15 -
ΤΑ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΛΙΜΑΚΑ Ο άνθρωπος προσπαθώντας να βελτιώσει το βιοτικό του επίπεδο σκέφτηκε να αλλάξει το γενετικό υλικό των ζώων και των φυτών που τρώει έτσι ώστε να τα προσαρμόσει στις ανάγκες του. Αυτό οδήγησε στα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα. Το 1953 ο Watson και ο Crick, δύο μοριακοί βιολόγοι, θα δημοσιεύσουν την ανακάλυψη της τρισδιάστατης διπλής έλικας που σχηματίζει το DNA. Αυτή η διαπίστωση θα προκαλέσει επανάσταση στην γενετική επιστήμη. Οι επιστήμονες θα αποκτήσουν την ικανότητα να αναγνωρίζουν το DNA των οργανισμών και να παρεμβαίνουν σε αυτό, πολλές φορές συνδυάζοντας κάποια μεταξύ τους. Τα πρώτα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα δημιουργηθήκαν στις ΗΠΑ το 1983 και αυτά ήταν δενδρύλλια καπνού που ήταν ανθεκτικά στα αντιβιοτικά. Στην Ευρώπη η πρώτη γενετικά τροποποιημένη καλλιέργεια ήταν καπνού στη Γαλλία το 1994, ενώ στον ελλαδικό χώρο, το πρώτο μεταλλαγμένο προϊόν που πήρε άδεια (28 Μαρτίου 1997) για πειραματική καλλιέργεια ήταν ντομάτα της εταιρείας Ζeneca που είχε υποστεί τροποποίηση για επιβράδυνση της ωρίμανσης. Μετά ακολούθησε η άδεια για καλλιέργεια μεταλλαγμένου βαμβακιού της πολυεθνικής εταιρείας Monsanto που εμφανίζει εντομοκτόνο δράση και αντοχή σε ζιζανιοκτόνο της ίδιας εταιρείας. Το 1996 ξεκίνησαν μαζικές καλλιέργειες μεταλλαγμένων φυτών, κυρίως της σόγιας, του καλαμποκιού, της ελαιοκράμβης. Το 1998 τα διαγονιδιακά φυτά καταλάμβαναν μια έκταση που έφτανε στα 292.2 εκατ. στρέμματα. Το 2011 η έκταση αυτή ανήλθε στα 600 εκατ. στρέμματα. Το 81% της καλλιεργούμενης έκτασης βρίσκεται στην Β.Αμερική. Στην Ασία, στην Λατινική Αμερική και στην Ευρώπη τα ποσοστά είναι 10%, 8% και 1% αντίστοιχα. Στις ΗΠΑ το 50% της καλλιεργούμενης με καλαμπόκι έκτασης καλύπτεται με διαγονιδιακά υβρίδια. Το 1998 στις ΗΠΑ πραγματοποιήθηκε το 74% των μεταλλαγμένων καλλιεργειών παγκοσμίως, στη Αργεντινή το 15% και στον Καναδά το 10%. Η Αυστραλία, το Μεξικό, η Ισπανία, η Γαλλία και η Ν.Αφρική μοιράζονται το - 16 -
υπόλοιπο μικρό ποσοστό. Επίσης σε μικρή έκταση καλλιεργούνται γενετικά τροποποιημένα πατάτα και βαμβάκι στο Μεξικό, πατάτα στην Ουκρανία και τη Γεωργία, πατάτα, καλαμπόκι και καπνός στην Κίνα και βαμβάκι στην Αυστραλία. Ωστόσο, μια δεκαετία περίπου αργότερα τα πράγματα έχουν διαφοροποιηθεί σε μεγάλο βαθμό. Σύμφωνα με την έκθεση της διεθνούς υπηρεσίας για τη χρήση της βιοτεχνολογίας (ISAAA), στις αναπτυσσόμενες χώρες παράγεται το 50% της παγκόσμιας παραγωγής μεταλλαγμένων και προβλέπεται ότι το 2012 το ποσοστό θα αυξηθεί. Το 90% των αγροτών που καλλιεργούν μεταλλαγμένα είναι μικροί φτωχοί αγρότες σε αναπτυσσόμενες χώρες, επισημαίνεται στην έκθεση. Το στοιχείο αυτό είναι καθοριστικό εφόσον οι εταιρείες βιοτεχνολογίας στοχεύουν στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπου το χαμηλό βιοτικό επίπεδο κάνει τους αγρότες περισσότερο ευάλωτους σε ό,τι υπόσχεται πλουσιότερη σοδειά. Την ίδια στιγμή, ωστόσο, οι αναπτυσσόμενες χώρες προμηθεύουν τις βιομηχανικές - και πλουσιότερες- χώρες με πρώτες ύλες και ζωοτροφές. Αποτέλεσμα; Οι αγρότες των αναπτυσσόμενων χωρών δεσμεύονται από τις εταιρείες βιοτεχνολογίας που τους προσφέρουν τη νέα τεχνολογία χωρίς να τους ενημερώνουν για τους κινδύνους και οι χώρες-αποδέκτες των πρώτων υλών καταναλώνουν μεταλλαγμένα παρά τις αντιδράσεις των πολιτών τους. Όλα αυτά δημιουργούν ερωτηματικά σχετικά με τα κίνητρα των εταιριών και των χωρών που προωθούν τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα χρησιμοποιώντας ως επιχείρημα τις ανάγκες του αναπτυσσόμενου κόσμου και το γεγονός ότι αντιτίθενται στην σήμανση των συγκεκριμένων προϊόντων όπως και σε όποια άλλα προληπτικά και ενημερωτικά μέτρα αποφασίζουν να λάβουν άλλες χώρες και οργανισμοί. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι ΗΠΑ. Ανησυχώντας ότι το Πρωτόκολλο για τη Βιοασφάλεια θα νομιμοποιήσει το κλείσιμο της αγοράς για τα µμεταλλαγμένα, η κυβέρνηση των ΗΠΑ και η βιομηχανία των µμεταλλαγμένων προσπαθούν να επιβάλλουν στις αναπτυσσόμενες χώρες τα µμεταλλαγμένα, με πρόσχημα την επισιτιστική βοήθεια, η οποία, στην πράξη, χρησιμοποιείται ως διέξοδος για τα ανεπιθύμητα µμεταλλαγμένα - 17 -
προϊόντα των ΗΠΑ. Με αυτό το σκεπτικό κατηγορούν την ΕΕ ότι µέσω του moratorium εμποδίζει την αντιμετώπιση της πείνας. Το παγκόσμιο πρόβλημα της πείνας αντιμετωπίζεται περισσότερο ως κερδοφόρα ευκαιρία για τις επιχειρήσεις παρά ως παγκόσμια ανθρωπιστική κρίση. Επίσης προσχέδιο νόμου µε τίτλο η Αμερικανική Ηγεσία ενάντια στο HIV/AIDS, τη Φυματίωση και την Ελονοσία για το 2003, θέτει ως όρο στις Αφρικανικές χώρες την αποδοχή της μεταλλαγμένης επισιτιστικής βοήθειας ώστε να λάβουν φάρμακα για τη θεραπεία του HIV/AIDS. Έτσι εμποδίζει τις φτωχές χώρες να αναπτύξουν τον τοµέα της δικής τους γεωργίας. Στην πραγματικότητα, οι ΗΠΑ κατακλύζουν τις αγορές των αναπτυσσόμενων χωρών µε επιδοτούμενες εξαγωγές αγροτικών προϊόντων. Οι εξαγωγές προς τις αναπτυσσόμενες χώρες αντιπροσωπεύουν σημαντικό μέρος της παραγωγής των ΗΠΑ (στάρι 40%, καλαμπόκι 25-30%, σόγια 30%, ρύζι 20%, βαμβάκι ως και 57%). Tο 2002, οι μεταλλαγμένες καλλιέργειες αποτελούσαν το 75% της συνολικής καλλιέργειας σόγιας στις ΗΠΑ, το 34% του καλαμποκιού και το 71% του βαμβακιού, αντίστοιχα, µε ανοδικές τάσεις για τα επόμενα χρόνια. Η τακτική αυτή των ΗΠΑ έχει σημαντικό αντίκτυπο στο εισόδημα των αγροτών, ιδιαίτερα στις αναπτυσσόμενες χώρες που δεν έχουν τη δυνατότητα να ανταγωνιστούν, ως προς τις τιμές, τη μεγάλης κλίμακας επιδοτούμενη βιομηχανική παραγωγή των αναπτυγμένων χωρών. Οι επιδοτήσεις για το βαμβάκι -οι οποίες ανέρχονται σε 4 δισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο στις ΗΠΑέχουν οδηγήσει σε οικονομική καταστροφή πολλούς μικρούς βαμβακοπαραγωγούς στις παραπάνω Αφρικανικές χώρες. Το ίδιο ισχύει και για τη µμεταλλαγμένη επισιτιστική βοήθεια η οποία απειλεί την επιβίωση των τοπικών αγροτών και των κοινοτήτων της υπαίθρου, υπονομεύοντας την δυνατότητά τους να παράγουν τροφή. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έτσι συνεχίζουν να κρατούν τα σκήπτρα στην παραγωγή γενετικώς τροποποιημένων προϊόντων, καλλιεργώντας 69 εκατομμύρια εκτάρια με γενετικώς τροποποιημένα καλαμπόκι, σόγια, βαμβάκι, ελαιοκράμβη, ζαχαροκάλαμο, τριφύλλι, κολοκύθα και παπάγια. Ακολουθεί η Βραζιλία, όπου καλλιεργούνται με μεταλλαγμένα 30,3 εκατομμύρια εκτάρια. Πρόκειται για τη χώρα που υιοθετεί τη νέα - 18 -
καλλιέργεια με πολύ γρήγορους ρυθμούς, παρουσιάζοντας αύξηση των καλλιεργούμενων εκτάσεως 20% ετησίως. Η Ινδία καλλιεργεί ήδη εδώ και μια δεκαετία μεγάλες εκτάσεις με μεταλλαγμένο βαμβάκι, συγκεκριμένα 10,6 εκτάρια. Και η Κίνα, όμως, παρουσιάζει «εξαιρετικές» επιδόσεις στην υιοθέτηση των γενετικώς τροποποιημένων σπόρων για την καλλιέργεια βαμβακιού κυρίως. Το εκπληκτικό είναι ότι στην Κίνα καλλιεργούνται 3,9 εκατομμύρια στρέμματα με γενετικώς τροποποιημένους σπόρους, από περίπου 7 εκατομμύρια μικρούς φτωχούς αγρότες που διαθέτουν μικρά κτήματα, 1-1,5 εκτάριο ο καθένας. Μεγάλο ενδιαφέρον πάντως υπάρχει στην Κίνα και για καλλιέργεια μεταλλαγμένου καλαμποκιού, καθώς η χώρα χρειάζεται τεράστιες ποσότητες ζωοτροφών όσο αυξάνεται η κατανάλωση κρέατος.στις Φιλιππίνες καλλιεργούνται 600.000 εκτάρια με μεταλλαγμένο καλαμπόκι. Πρόκειται για τη μοναδική ασιατική χώρα όπου καλλιεργείται μεταλλαγμένο καλαμπόκι. Στην Αφρική σε περίπου 2,5 εκατομμύρια εκτάρια μεγαλώνουν μεταλλαγμένα, ενώ σε πολλές περιοχές πραγματοποιούνται πειραματικές καλλιέργειες. Στην Ευρώπη -που πάντως τρώει μεταλλαγμένα- η εξάπλωση των γενετικώς τροποποιημένων καλλιεργειών είναι σχετικά μικρή λόγω κυρίως της αντίδρασης των πολιτών αλλά και των πολιτικών που ακολούθησε η Ε.Ε., η οποία για χρόνια δεν επέτρεπε την καλλιέργεια. Έτσι, το 2011 καταγράφεται η καλλιέργεια γενετικώς τροποποιημένου καλαμποκιού σε έκταση 114.490 εκταρίων, στην Ισπανία, την Πορτογαλία, την Πολωνία, τη Ρουμανία, την Τσεχία, τη Σλοβακία, τη Σουηδία και λίγη πατάτα για βιομηχανική χρήση στη Γερμανία. Η ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΓΕΝΕΤΙΚA ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ Τα τελευταία χρόνια τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα εισβάλλουν όλο και πιο πολύ στη ζωή μας, έτσι ήταν αναπόφευκτο να δημιουργηθεί κάποια νομοθεσία σχετικά με αυτά. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) και ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) των Ηνωμένων - 19 -
Εθνών αποφάσισαν να βγάλουν μία νομοθεσία σχετικά με τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα που θα αφορά όλο τον κόσμο. Η νομοθεσία είναι η εξής: Η γενετική τροποποίηση ή γενετική μηχανική ή τεχνολογία ανασυνδυαζόμενου DNA αποτελεί μια από τις νεότερες μεθόδους εισαγωγής νέων χαρακτηριστικών σε μικρό-οργανισμούς, φυτά και ζώα. Αντίθετα από άλλες μεθόδους γενετικής βελτίωσης, η εφαρμογή της τεχνολογίας αυτής είναι αυστηρά ελεγχόμενη. Καταρχάς ορίζει ότι τα Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα και ζωοτροφές δεν πρέπει να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, στην υγεία των ζώων ή στο περιβάλλον, δεν πρέπει να παραπλανούν τον καταναλωτή και δεν πρέπει να διαφέρουν από το τρόφιμο/ ζωοτροφή που αντικαθιστούν σε βαθμό τέτοιο ώστε να προκαλέσουν αρνητικές διατροφικές επιπτώσεις σε ανθρώπους/ζώα. Εάν παρατηρηθεί κάτι παράξενο πρέπει να επισημανθεί. Ο Κανονισμός προβλέπει την ιχνηλασιμότητα των Γ.Τ.Ο. και των τροφίμων ζωοτροφών που προέρχονται από/ περιέχουν Γ.Τ.Ο.. Η ιχνηλασιμότητα είναι η δυνατότητα να εντοπίζονται τα προϊόντα σε κάθε στάδιο της πορείας παραγωγής και διάθεσης. Ο Κανονισμός προβλέπει επίσης την πληροφόρηση μέσω της κατάλληλης επισήμανσης (ετικέτας) όλων των τροφίμων/ζωοτροφών που περιέχουν ή παράγονται από Γ.Τ.Ο., έτσι ώστε οι καταναλωτές/ αγρότες να γνωρίζουν την ακριβή φύση και τα χαρακτηριστικά των τροφίμων/ ζωοτροφών και επομένως να έχουν τη δυνατότητα να κάνουν ενημερωμένες επιλογές. Κάθε εταιρεία που προτίθεται να διαθέσει στην αγορά ένα Γ.Τ.Ο. θα πρέπει να υποβάλει στις αρμόδιες αρχές του κράτους πλήρη εκτίμηση επικινδυνότητας. Η ασφάλεια των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών (Γ.Τ.Ο.) εξαρτάται από τα χαρακτηριστικά του γενετικού υλικού που έχει εισαχθεί, τον τελικό οργανισμό που έχει προκύψει, το περιβάλλον στο οποίο απελευθερώνεται και την αλληλεπίδραση μεταξύ του Γ.Τ.Ο. και του - 20 -
περιβάλλοντος αυτού. Οι Υγειονομικές Υπηρεσίες κάθε κράτους έχουν την ευθύνη για την εφαρμογή των Κανονισμών. Παρακάτω παρουσιάζονται οι νομοθεσιακές ρυθμίσεις που έχει εγκρίνει η κάθε ήπειρος ξεχωριστά: ΕΥΡΩΠΗ Στην Ευρώπη από τα περίπου 46 κράτη της τα 28 ανήκουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία έχει εφαρμόσει αυστηρή νομοθεσία που απαγορεύει τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα. Η νομοθεσία επίσης αναφέρει ότι πρέπει αναγκαστικά εάν κάποια χώρα επιθυμεί να παράγει κάποιο γενετικά τροποποιημένο οργανισμό ή που να περιέχει κομμάτι του πρέπει πρώτα να γίνει υγειονομικός έλεγχος. Όσο αφορά την ιχνηλασιμότητα η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ορίσει αυστηρό κανονισμό ο οποίος αναφέρει ότι: από τη στιγμή που θα παραχθεί το γενετικά τροποποιημένο τρόφιμο μέχρι τη στιγμή της κατανάλωσης του θα πρέπει να αναγράφεται στα στοιχεία του ότι είναι ή περιέχει γενετικά τροποποιημένο τρόφιμο. Ωστόσο, παρουσιάζεται ένα σημαντικό κενό. Δεν καθιστά υποχρεωτική τη σήμανση προϊόντων όπως τα αυγά, το κρέας, το γάλα και τα γαλακτοκομικά, τα οποία είναι τρόφιμα ζωικής προέλευσης. Τα ζώα που παράγουν τα προαναφερθέντα προϊόντα, τρέφονται κυρίως με ζωοτροφές μεταλλαγμένου καλαμποκιού και σόγιας. Τα κράτη τα οποία γνωρίζουμε επισήμως που παράγουν γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα είναι η Σουηδία, η Πολωνία, η Τσεχία, η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Σλοβακία, η Ρουμανία και η Γερμανία. ΕΛΛΑΔΑ Η Ελλάδα είναι μία από τις χώρες που αντιστέκονται στα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα. Η Ελλάδα καθώς ευνοείται από το έδαφος της και το μεσογειακό κλίμα είναι ικανή να παράγει τα δικά της φυσικά τρόφιμα. Η νομοθεσία για τη σήμανση των γενετικά τροποποιημένων τροφίμων προβλέπει τη σήμανση - 21 -
προϊόντων αν περιέχουν ή προέρχονται από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς σε ποσοστό από 0,9% και πάνω. Το ίδιο ισχύει και για τις ζωοτροφές. Γενικώς δεν επιτρέπεται να καλλιεργείς γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα στην Ελλάδα εκτός αν έχεις ειδική άδεια που αποκτιέται πολύ δύσκολα. ΑΜΕΡΙΚΗ Στην Αμερική η χρήση γενετικών τροποποιημένων τροφίμων είναι απολύτως νόμιμη. Οι παρακάτω χώρες: Καναδάς, Η.Π.Α., Μεξικό, Ονδούρα, Κόστα Ρίκα, Κολομβία, Χιλή, Ουρουγουάη, Παραγουάη, Βολιβία, Αργεντινή και Βραζιλία είναι αυτές που επιτρέπουν ελεύθερα τη χρήση, τη παραγωγή και την εισαγωγή ή την εξαγωγή γενετικών τροποποιημένων τροφίμων. Όσο αφορά την ιχνηλασιμότητα οι περισσότερες χώρες συμφωνούν στο να αναγράφεται στη συσκευασία εάν είναι ή προέρχεται από γενετικώς τροποποιημένο τρόφιμο, η Η.Π.Α. είναι ενάντια στο να επισημάνονται τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα στη συσκευασία. Το 80% του συνολικού ποσοστού των γενετικών τροποποιημένων τροφίμων βρίσκεται στην Αμερική. ΑΣΙΑ Στην Ασία σε γενικές γραμμές άλλες χώρες είναι υπέρ των γενετικά τροποποιημένων τροφίμων και άλλες κατά. Οι χώρες που είναι υπέρ και σε αυτές τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα είναι νόμιμα είναι οι εξής: Μιανμάρ, Φιλιππίνες, Ινδία, Πακιστάν και Κίνα. Όσο αφορά την ιχνηλασιμότητα οι περισσότερες χώρες έχουν συμφωνήσει να αναγράφεται αναγκαστικά στη συσκευασία εάν το τρόφιμο προέρχεται ή είναι γενετικά τροποποιημένος οργανισμός. ΑΦΡΙΚΗ Στην Αφρική η νομοθεσία σχετικά με τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα έχει ψηφιστεί πρόσφατα και είναι ελλιπής. Ειδικότερα στην Αφρική απαγορεύονται τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα αλλά δεν έχει ψηφιστεί ακόμη ισχυρός νόμος για την ιχνηλασιμότητα τους. Έμμεσα γνωρίζουμε ότι στην Αφρική - 22 -
παράγονται και διατίθενται παράνομα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα. Εξαίρεση αποτελούν 3 κράτη της Αφρικής (Νότια Αφρική, Μπουρκίνα Φάσο και Αίγυπτος) στα οποία καλλιεργούνται νόμιμα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα. Οι κυβερνήσεις αυτών των κρατών ισχυρίζονται ότι παράγουν μόνο γενετικά τροποποιημένο σιτάρι, καλαμπόκι, βαμβάκι και πατάτα για να καλύψουν τις αυξημένες ανάγκες των κατοίκων τους για φτηνή τροφή. ΩΚΕΑΝΙΑ Η Ωκεανία αποτελείται από την Αυστραλία, η οποία αποτελεί περίπου το 90% της ηπείρου και το υπόλοιπο 10% είναι τα υπόλοιπα νησιά. Τα νησιά καθώς καλλιεργούν τα δικά τους τρόφιμα και αφού αποτελούν τη μειονότητα της Ωκεανίας δεν ενδιαφέρονται για τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα και δεν έχουν κάποιο ιδιαίτερο λόγο πάνω σε αυτό το θέμα. Στην Αυστραλία είναι εντελώς νόμιμο να καλλιεργείς γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα με τη προϋπόθεση να έχεις πάρει ειδική άδεια. Το κέντρο Gene Technology Regulator μαζί με το υπουργείο υγείας της Αυστραλίας συνεργάζονται για να θεσπίζουν νόμους οι οποίοι θα εξασφαλίζουν την υγεία των καταναλωτών. Όσο αφορά την ιχνηλασιμότητα πρέπει να αναγράφεται πάνω στη συσκευασία εάν είναι γενετικό τροποποιημένο τρόφιμο ή περιέχει κομμάτια και γενικώς να παρέχει πληροφορίες. ΑΝΤΑΡΚΤΙΚΗ Η Ανταρκτική από πολλούς δε θεωρείται ήπειρος. Η Ανταρκτική καλύπτεται από χιόνι και στο έδαφος της δε μπορεί να καλλιεργηθεί τίποτα. Επίσης κατά το 99% είναι ακατοίκητη άρα δεν υπάρχει θέμα σχετικά με τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα. Πολλοί πιστεύουν ότι πίσω από τη στάση που κρατάει η κάθε χώρα (ήπειρος) απέναντι στα μεταλλαγμένα, επομένως και στην νομοθεσία που εφαρμόζει περί αυτών, κρύβονται οικονομικά - 23 -
συμφέροντα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το γεγονός ότι λόγω της παραγωγής μεταλλαγμένων, οι εξαγωγές καλαμποκιού στην ΕΕ, έπεσαν από 305 εκατομμύρια δολάρια σε 2 εκατομμύρια δολάρια μέσα σε πέντε χρόνια. Αντίθετα, οι ΗΠΑ, οι οποίες έχουν την μεγαλύτερη παραγωγή μεταλλαγμένων, οι καλλιέργειες αυτές τους αποφέρουν τεράστια οικονομικά οφέλη. ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ Είναι πράγματι απαραίτητα τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα; Στην πραγματικότητα οι παράγοντες που εμποδίζουν την τροφή να φτάσει στους ανθρώπους που πεινούν είναι κυρίως πολιτικοί (διεθνείς, ή/και εθνικοί) και οικονομικοί, και όχι η αδυναμία παραγωγής τροφής. Αυτοί οι ίδιοι παράγοντες έχουν συμβάλλει και συνεχίζουν να συμβάλλουν, στη φτώχια που μαστίζει περιοχές του πλανήτη, αλλά και κοινωνικές ομάδες σε όλες τις χώρες και η οποία οδηγεί και αυτή στην αδυναμία προμήθειας τροφής. Ένας, προφανής, λόγος είναι τα τεράστια οικονομικά συμφέροντα. Μεγάλες εταιρείες, ή όμιλοι εταιρειών, που ασχολούνται με γενετικά τροποποιημένα προϊόντα, ασχολούνται και με την παραγωγή αγροτοχημικών. Προσανατολίζονται λοιπόν στην «κατασκευή» σπόρων οι οποίοι θα έχουν κάποια βελτιωμένα χαρακτηριστικά ώστε τα προϊόντα να είναι εμπορεύσιμα με καλύτερους όρους, αλλά ταυτόχρονα θα έχουν ανάγκη συγκεκριμένα αγροτοχημικά σκευάσματα, όντας μάλιστα ανθεκτικοί σε μεγαλύτερες ποσότητες αυτών. Τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα εισήλθαν στην αγορά για πρώτη φορά το 1996. Συνήθως, τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα είναι προϊόντα διαγονιδιακών φυτών: σόγια, καλαμπόκι, ελαιοκράμβη, ρύζι και βαμβακέλαιο. Ζωικά προϊόντα έχουν επίσης αναπτυχθεί αν και κανένα από αυτά δεν κυκλοφορεί προς το παρόν στην αγορά. Τι είναι οι γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί; Η γενετική τροποποίηση είναι μια σχετικά νέα διαδικασία, η οποία λαμβάνει χώρα, σε επιστημονικά εργαστήρια και αφορά παρεμβάσεις του ανθρώπου, στο γενετικό κώδικα, δηλαδή αλλαγές στο γνωστό μας DNA. - 24 -
Η διαδικασία της τροποποίησης ενός οργανισμού, η οποία συμβαίνει, εδώ και εκατομμύρια χρόνια, στη φύση, ονομάζεται μετάλλαξη. Σύντομα λοιπόν θα δούμε στο τραπέζι μας: Κρέας με ανθρώπινο γονίδιο: Το γενετικά τροποποιημένο πρόβατο με το όνομα "Tracy" περιέχει στο γενετικό του κώδικα το ανθρώπινο γονίδιο που παράγει την ουσία άλφα-1- Αντιθρεψίνη. Το γενετικά τροποποιημένο γουρούνι με ανθρώπινες αυξητικές ορμόνες, γίνεται γιγάντιο, το κρέας του περιέχει λιγότερο λίπος, πάσχει όμως από την εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος. Γάλα αγελάδας με ανθρώπινο γονίδιο: Μεταβιβάζοντας στον γενετικό κώδικα βοδιού το ανθρώπινο γονίδιο που παράγει την πρωτεΐνη "λακτοφερίνη" η οποία περιέχεται στο μητρικό γάλα, το γάλα των αγελάδων που γονιμοποιήθηκαν από το βόδι αυτό, περιέχουν στο γάλα τους αυτή την πρωτεΐνη. Κοτόπουλο με γονίδια μοσχαριού: Είναι κοτόπουλο γενετικά τροποποιημένο ώστε να παράγει την αυξητική ορμόνη των μοσχαριών, να γίνεται μεγαλύτερο και να περιέχει λιγότερο λίπος. Σπαράγγι με γονίδια αρουραίου: Με τη χρήση γονιδίου αρουραίου το σπαράγγι γίνεται ανθεκτικό στα ζιζανιοκτόνα. Ντομάτες με γονίδια ψαριού: Τροποποιημένες, οι ντομάτες γίνονται ανθεκτικές στο κρύο ώστε να μπορούν να καλλιεργηθούν και στις βόρειες χώρες. Πατάτες με γονίδια σκορπιού: Οι πατάτες εμπλουτίζονται με τα γονίδια του σκορπιού που παράγουν το δηλητήριο του, ώστε να γίνονται πιο ανθεκτικά στα διάφορα έντομα. Το δηλητήριο θα βρίσκεται, φυσικά, και στις πατάτες. - 25 -
Λάχανο με γονίδια βακτηρίων: Το λάχανο εμπλουτίζεται με τα γονίδια του δηλητηριώδους Bacillus Thuringensis που το προστατεύουν από τις κάμπιες. Κάπου εδώ εύλογα γεννιέται το ερώτημα: Τελικά τι είναι ακίνδυνο και τι πρέπει να τρώμε; Σε κάθε περίπτωση πάντως, είναι δικαίωμα όλων να γνωρίζουν αν ένα τρόφιμο είναι ή όχι γενετικά τροποποιημένο. Ίσως η επιστροφή σε παραδοσιακότερες μορφές διατροφής, να βοηθούσε. Ένας βασικός κανόνας παραμένει η μικρότερη κατανάλωση κρέατος, η μεγαλύτερη ποικιλία στα τρόφιμα. Ένας πολυεπίπεδος πόλεμος συμφερόντων γύρω από την τεχνολογία τροφίμων και την εισβολή των γενετικά τροποποιημένων προϊόντων στην Ευρώπη είναι σε εξέλιξη με την χώρα μας να βρίσκεται στο κέντρο της σύρραξης. Κεντρικό ρόλο στην επίθεση των μεταλλαγμένων κατέχουν οι ΗΠΑ, οι εταιρίες βιοτεχνολογίας και παραγωγής γενετικά τροποποιημένων σπόρων των οποίων βρίσκονται στην κορυφή της σχετικής λίστας διεθνώς. Το άνοιγμα της αγοράς των μεταλλαγμένων αποσκοπούν σε μια νέα παγκόσμια οικονομικοί κυριαρχία. Έτσι δικαιολογούνται και οι διαχρονικές πιέσεις των αμερικανικών παραγόντων προς τις ελληνικές κυβερνήσεις σε θέματα αγροτικής ανάπτυξης και τεχνολογίας τροφίμων. Η βιομηχανία γενετικών τροποποιημένων σπόρων, τροφίμων και ζωοτροφών είναι ταχύτατα αναπτυσσόμενη και με μεγάλη κερδοφορία. Εύκολα γίνεται αντιληπτό ότι είναι πολλά τα λεφτά και με την επίδραση των γενετικά τροποποιημένων DNA στο φυσικό περιβάλλον μπορούν να προκληθούν νέες ασθένειες στον άνθρωπο ή στα ζώα. Όμως τα θετικά είναι η αύξηση της παραγωγής τροφίμων και η λύση στην επισιτιστική κρίση μεγάλων περιοχών του πλανήτη. Σήμερα, πάνω από ένα δισεκατομμύριο τριακόσια σαράντα εκατομμύρια στρέμματα καλλιεργούνται με γενετικά τροποποιημένους σπόρους σόγιας,καλαμποκιού, βαμβακιού, ντομάτας, πατάτας, ρυζιού κ.α. Με την κατανάλωση γενετικά τροποποιημένων οργανισμών έχει παρατηρηθεί η εμφάνιση συχνών αλλεργικών κρίσεων. Ωστόσο έρευνες δείχνουν, ότι ο κίνδυνος αλλεργίας που αναφέρεται συχνά δεν είναι υψηλότερος συγκριτικά με τα υπόλοιπα τρόφιμα. Πολλοί υποστηρίζουν ότι τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα θα έχουν αντίστοιχα αποτελέσματα με αυτά των εντομοκτόνων. Το - 26 -
γεγονός ότι τα ποσοστά της παραγωγικότητας της γεωργίας ήταν ιδιαίτερα χαμηλά στάθηκε η αφορμή για να εδραιωθούν οι γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί προκειμένου να περιοριστεί ο υποσιτισμός. Επιπλέον η ανάγκη για την μεγιστοποίηση της αντοχής των τροφίμων σε δύσκολες καιρικές συνθήκες και η προσπάθεια κάλυψης των πληθυσμιακών αναγκών αποτέλεσαν αιτίες που συνέλαβαν κι αυτές στη δημιουργία τους. Επιπροσθέτως, εξασφαλίστηκε η βελτίωση της ποιότητας των τροφίμων, καθώς αυξήθηκαν οι ευεργετικές ιδιότητές τους για τον άνθρωπο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο περιορισμός των ακόρεστων λιπαρών σε πλούσιες θερμικές τροφές. Τέλος οι γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί συμβάλουν επίσης στην κατασκευή θεραπευτικών ουσιών,όπως αντισωμάτων που οδηγούν στην ανοσία πολλών ασθενειών. Σήμανση τροφίμων βάση της νομοθεσίας της Ε.Ε. Η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) θεσπίζει κανόνες σήμανσης για τα τρόφιμα με σκοπό να βοηθήσει όλους τους Ευρωπαϊκούς καταναλωτές να γνωρίζουν τι αγοράζουν κανόνες αποσκοπούν στη διασφάλιση ολοκληρωμένης ενημέρωσης των καταναλωτών για τα προϊόντα διατροφής που αγοράζουν. Πέρα από τις πληροφορίες που απαιτούνται βάση του νόμου, οι παραγωγοί είναι ελεύθεροι να παράσχουν οποιαδήποτε επιπρόσθετη πληροφορία επιθυμούν εφόσον είναι ακριβής και δεν παραπλανά τον καταναλωτή. Υπάρχουν κοινοί κανόνες σήμανσης για όλα τα τρόφιμα και ειδικοί κανόνες για το κρέας, τα οινοπνευματώδη και τα ευπαθή τρόφιμα. Τι περιέχει μια ετικέτα Αρκετά από τα τρόφιμα που διατίθενται σήμερα προς βρώση περιέχουν γενετικά τροποποιημένα συστατικά, μερικές φορές χωρίς αυτό να αναφέρεται σαφώς. - 27 -
Βιολογικό Η χρήση της λέξης <<βιολογικό>> σε ετικέτες ρυθμίζεται αυστηρά από τη νομοθεσία της Ε.Ε. Επιτρέπεται μόνο εφόσον παραπέμπει σε ειδικές μεθόδους παραγωγής τροφίμων οι οποίες τηρούν υψηλά πρότυπα προστασίας του περιβάλλοντος και καλής μεταχείρισης των ζώων. Οι παραγωγοί που πληρούν τους απαιτούμενους όρους μπορούν να χρησιμοποιούν το Ευρωπαϊκό λογότυπο <<Βιολογική γεωργία -Σύστημα ελέγχου ΕΚ.>>. Γενετικά Tροποποιημένοι Oργανισμοί (Γ.Τ.Ο.) Η σήμανση είναι υποχρεωτική για προϊόντα που περιέχουν Γ.Τ.Ο. σε ποσοστό άνω το 0,9%.Όλες οι ουσίες που προέρχονται από το Γ.Τ.Ο. πρέπει να αναγέρνονται στον κατάλογο των συστατικών με τις λέξεις <<γενετικά τροποποιημένο>> ή G.T.O.. Ονομασία Προϊόντος Πρέπει να περιέχει πληροφορίες για τι φυσική κατάσταση του τροφίμου ή για την ειδική επεξεργασία στην οποία έχει υποβληθεί. Η επεξεργασία με ιοντίζουμε ακτινοβολία πρέπει να αναφέρεται πάντοτε. Οι δυο πιο σημαντικές καινοτομίες της νέας νομοθεσίας Οι δυο πιο σημαντικές καινοτομίες της νέας νομοθεσίας αφορούν το 90% των εισαγωγών μεταλλαγμένων προϊόντων στην (Ε.Ε.) είναι: Η υποχρεωτική σήμανση ακόμα και στις περιπτώσεις που η ανίχνευση του μεταλλαγμένου DNA. Η σήμανση στις μεταλλαγμένες ζωοτροφές Σε τι αφορά η νέα νομοθεσία Η νέα νομοθεσία αφορά όχι μόνο στις εισαγωγές μεγάλων ποσοτήτων σόγιας και καλαμποκιού αλλά και σε όλα τα εισαγόμενα επεξεργασμένα τρόφιμα και συστατικά τροφίμων. - 28 -
Ποιες είναι οι συνέπειες τις νέας νομοθεσίας Οι συνέπειες είναι ότι οι χώρες που εξάγουν αυτά προϊόντα στην Ευρώπη θα πρέπει να συμμορφωθούν. Επίσης η Ευρωπαϊκή αγορά των ζωοτροφών είναι η μεγαλύτερη στον κόσμο. Τα τελευταία χρόνια, η ζήτηση για μη-μεταλλαγμένες ζωοτροφές έχει αυξηθεί. Η νέα νομοθεσία όμως, δεν καθιστά υποχρεωτική τη σήμανση των ζωικών προϊόντων. Η εφαρμογή της νέας νομοθεσίας για τα μεταλλαγμένα όμως, μπορεί να φέρει την επανέναρξη της διαδικασίας εγκρίσεων των μεταλλαγμένων προϊόντων στην (Ε.Ε.). Οι νέοι κανονισμοί για τα μεταλλαγμένα τρόφιμα Οι νέοι κανονισμοί για τα μεταλλαγμένα τρόφιμα υιοθετήθηκαν στις 2 Ιουλίου 2003 από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τέθηκαν σε ισχύ τον Οκτώβριο του 2003.Το νέο καθεστώς σήμανσης θέτει και παγκόσμια πρότυπα, αφού εφαρμόζεται στην πιο μεγάλη αγορά του κόσμου. Οι κυριότερες αλλαγές στη νομοθεσία είναι: Όλα τα προϊόντα τα οποία περιέχουν ή προέρχονται από μεταλλαγμένα συστατικά, πρέπει να φέρουν σήμανση ότι "αυτό το προϊόν περιέχει γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς" Σήμανση απαιτείται ακόμα και στις περιπτώσεις που το μεταλλαγμένο DNA δεν ανιχνεύεται εργαστηριακά. Οι ζωοτροφές που περιέχουν ή προέρχονται από μεταλλαγμένα συστατικά. Τι είναι ιχνηλασιμότητα Η ιχνηλασιμότητα ορίζεται ως η ικανότητα να ανιχνεύουμε τους μεταλλαγμένους οργανισμούς και τα παραγόμενα προϊόντα από αυτούς, σε όλα τα στάδια της παραγωγικής και τροφικής αλυσίδας. Η έννοια της ιχνηλασιμότητας δεν αφορά μόνο τα μεταλλαγμένα συστατικά αλλά συμβαδίζει με τη γενετική προσέγγιση της Ε.Ε. σε θέματα διατροφικής. - 29 -
Οι κανόνες της ιχνηλασιμότητας Οι κανόνες ιχνηλασιμότητας για τους μεταλλαγμένους οργανισμούς αποτελούν αντικείμενο συζήτησης για διάφορους οργανισμούς. Οι κανόνες αυτοί διέπονται από τις ακόλουθες αρχές: Έλεγχος πριν από την εμπορία των μεταλλαγμένων οργανισμών, συμπεριλαμβανόμενης της αξιολόγησης των άμεσων και των έμμεσων επιπτώσεων των μεταλλαγμένων οργανισμών. Επιπλέον η βιομηχανία των μεταλλαγμένων έρχεται αντιμέτωπη με μια αγορά που συρρικνώνεται διαρκώς. Μέρα με την μέρα περισσότερες χώρες υιοθετούν κανονισμούς σήμανσης. Πάνω από 37 χώρες έχουν ανακοινώσει νόμους που περιορίζουν την εισαγωγή των μεταλλαγμένων και την σήμανση των τροφίμων που περιέχουν μεταλλαγμένα συστατικά. Τι είναι επισιτιστική βοήθεια Η επισιτιστική βοήθεια αποτελεί μια εξαιρετικά κερδοφόρα επιχείρηση για την αμερικάνικη αγροβιομηχανία. Η επισιτιστική βοήθεια, στην πράξη, χρησιμοποιείται ως διέξοδος για τα ανεπιθύμητα μεταλλαγμένα προϊόντα των ΗΠΑ. Σε ζωικούς οργανισμούς Κίνδυνοι γενετικά τροποποιημένων οργανισμών Με την κατανάλωση γενετικά τροποποιημένων οργανισμών έχει παρατηρηθεί η εμφάνιση συχνών αλλεργικών κρίσεων, σε άτομα που είναι επιρρεπή σε συγκεκριμένες αλλεργίες. Ωστόσο, έρευνες δείχνουν, ότι ο κίνδυνος αλλεργίας που - 30 -
αναφέρεται συχνά δεν είναι υψηλότερος συγκριτικά με τα υπόλοιπα τρόφιμα. Ακόμη, η πρόσληψη αντιβιοτικών ουσιών στον ανθρώπινο οργανισμό, μέσω των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών, προκαλεί την αύξηση της ανθεκτικότητάς του σε αυτές. Αυτό έχει ως συνέπεια την αναποτελεσματικότητα των αντιβιοτικών στον οργανισμό, όταν αυτό είναι αναγκαίο π.χ. στην ανάρρωση κάποιας ασθένειας. Ασυνήθιστα υψηλή θνησιμότητα και καθυστέρηση ανάπτυξης βρέθηκε να παρουσιάζουν απόγονοι θηλυκών ποντικών-πειραματόζωων τρεφόμενα με γενετικά τροποποιημένη σόγια. Παρόλο που υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες για την ασφάλεια των μεταλλαγμένων τροφίμων, τα συστήματα ελέγχου είναι ανεπαρκή. - η ομοιομορφία των καλλιεργειών, την οποία προωθούν οι εταιρείες βιοτεχνολογίας, θα μειώσει τη γενετική ποικιλότητα, καθιστώντας πολλές από αυτές περισσότερο ευπαθείς σε ασθένειες και παράσιτα. Το γεγονός αυτό αυξάνει τις ανάγκες των καλλιεργειών σε αγροχημικά προϊόντα, τα οποία παράγονται, κατά κανόνα, από τις ίδιες εταιρείες που προωθούν τους γενετικά τροποποιημένους σπόρους. Τα πιθανά πλεονεκτήματα των γενετικά τροποποιημένων προϊόντων είναι πραγματικά συναρπαστικά. Όμως δεν παύουν να υπάρχουν οι παράλληλες ανησυχίες σχετικά με τη βιοποικιλότητα, τα οικοσυστήματα και την ασφάλεια των καταναλωτών αυτών των προϊόντων. Τέλος, οι οικονομικές παράμετροι του θέματος, δημιουργούν και ένα επιπρόσθετο ερώτημα ως προς το ποιος ωφελείται πραγματικά από τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα: όσοι πεινούν και πένονται, ή αυτοί που θέλουν να αποκτήσουν περισσότερα. Ανεπαρκείς έλεγχοι Οι διασταυρώσεις ειδών που γίνονταν από αρχαιοτάτων χρόνων από τους αγρότες και τους κτηνοτρόφους αφορούσαν πάντοτε συγγενή είδη και όχι τελείως διαφορετικά μεταξύ τους, όπως η πατάτα και το ψάρι. Ταυτόχρονα, και ενώ η τάση οδηγεί προς την αύξηση της παραγωγικότητας και του οικονομικού οφέλους, η ποικιλότητα των καλλιεργειών μειώνεται σημαντικά. Αυτό οδηγεί - 31 -
και στη συνεπακόλουθη μείωση των πλεονεκτημάτων που δίνει αυτή η ποικιλότητα, όπως η ανθεκτικότητα σε ασθένειες και σε ακραίες περιβαλλοντικές και μετεωρολογικές συνθήκες. Αρκετοί επιστήμονες προειδοποιούν ότι σημαντικές επιδράσεις από τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα θα υπάρχουν και σε άλλα είδη που εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα. ΤΑ ΣΥΧΝΟΤΕΡΑ ΚΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΕΞΗΣ: ΠΡΟΙΟΝΤΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ *καλύτερη γεύση και ποιότητα *μείωση χρόνου ωρίμανσης των φυτών η δέντρων που τα παράγουν *τα γενετικά τροποποιημένα φυτά προσφέρουν καλύτερες και μεγαλύτερες σοδειές, αυξημένη αντίσταση βλαβερών οργανισμών και ασθενειών, χρειάζονται λιγότερα εντομοκτόνα και ζιζανιοκτόνα *αυξημένη περιεκτικότητα σε θρεπτικά συστατικά *πιθανότητες για νέα προϊόντα και μεθόδους καλλιέργειας ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΖΩΙΚΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΕΙΣ *περισσότερες θρεπτικές ιδιότητες, αυξημένη αντίσταση των ζώων σε ασθένειες, αύξηση της παραγωγικότητας *καλύτερη και περισσότερη παραγωγή κρέατος αυγών και γάλακτος *βελτίωση της υγείας των ζώων και καλύτερες διαγνωστικές μέθοδοι ΟΦΕΛΗ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ *λιγότερη χρήση εντομοκτόνων, ζιζανιοκτόνων και λιπασμάτων *καλύτερη διατήρηση του εδάφους και των υδάτων όπως επίσης εξοικονόμηση ενέργειας *βιολογική επεξεργασία των δασικών προϊόντων *καλύτερος χειρισμός και επεξεργασία των αποβλήτων - 32 -
ΩΦΕΛΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ *αυξημένη παραγωγή τροφίμων και ασφάλεια για τον αυξανόμενο ανθρώπινο πληθυσμό της γης *αντιμετώπιση του προβλήματος της πείνας και του υποσιτισμού που μαστίζει σήμερα ένα πολύ μεγάλο αριθμό χώρων παγκοσμίως ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΤΕΡΑ ΜΑΣ ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΝ: Αντίσταση στις ασθένειες και το κρύο. Πολλοί ιοί και βακτήρια προκαλούν ασθένειες σε φυτά. Οι επιστήμονες τροποποιούν τον γενετικό κώδικα των φυτών αυτών έτσι ώστε να είναι πιο ανθεκτικά, όχι μόνο σε τέτοιους επιβλαβής μικρό-οργανισμούς αλλά και στο κρύο. Αντίσταση στην ξηρασία και στην αλμυρότητα του νερού. Καθώς μεγάλες καλλιεργήσιμες εκτάσεις έχουν μετατραπεί σε οικισμούς ή ξενοδοχειακές και βιομηχανικές μονάδες, είναι μεγάλη ανάγκη να βρεθούν νέες καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Η ξηρασία όμως και το αλμυρό νερό κάνει αδύνατη πολλές φορές μια τέτοια προοπτική. Δημιουργώντας φυτά ανθεκτικά σε τέτοιες καταστάσεις θα λύσουμε πολλά προβλήματα σε χώρες με λιγοστή καλλιεργήσιμη γη, όπως π.χ. οι χώρες της Αφρικής Καταπολέμηση της φτώχειας του υποσιτισμού. Υπάρχουν περιοχές της γης όπου οι άνθρωποι δεν μπορούν να θρέψουν τους ίδιους και τις οικογένειές τους. Ο υποσιτισμός εξακολουθεί να είναι ένα τεράστιο πρόβλημα για τις χώρες του λεγόμενου τρίτου κόσμου. Η φτώχεια αναγκάζει τους ανθρώπους να τρέφονται με λίγες αποκλειστικά τροφές, μην παίρνοντας όλες τις απαραίτητες θρεπτικές ουσίες. Αυτό έχει σαν συνέπεια πολλά προβλήματα υγείας. Για παράδειγμα πολλές περιοχές της νοτιοανατολικής Ασίας, τρέφονται αποκλειστικά με ρύζι. Το ρύζι δεν παρεχει ολες τις απαραίτητες θρεπτικές ουσίες. Η βιταμίνη Α που είναι σημαντική για την λειτουργία των ματιών βρίσκεται σε πολύ χαμηλές, μη επαρκής, ποσότητες. Αποτέλεσμα να υπάρχουν - 33 -
μεγάλος αριθμός ανθρώπων με προβλήματα όρασης στην περιοχή. Το Ελβετικό Ινστιτούτο Βιοτεχνολογίας δημιούργησε ένα είδος "χρυσού ρυζιού", όπως το ονομάζει, με υψηλή περιεκτικότητα σε β- καροτύνη (βιταμίνη Α). Φαρμακευτική. Τα εμβόλια και τα φάρμακα έχουν υψηλό κόστος παραγωγής και συνήθως απαιτούν ειδικές αποθήκες για να διατηρηθούν, συνθήκες που είναι πολύ δύσκολες σε χώρες του τρίτου κόσμου. Οι επιστήμονες προσπαθούν να αναπτύξουν εμβόλια σε φαγώσιμη μορφή, μέσα σε ντομάτες και πατάτες π.χ. Τα εμβόλια αυτής της μορφής, μέσα σε μεταλλαγμένα τρόφιμα δηλαδή, θα μπορούν να μεταφερθούν και να αποθηκευτούν ευκολότερα. Βιοκαθαρισμός της μολυσμένης γης. Η μόλυνση του εδάφους είναι ένα έντονο πρόβλημα σε πολλές περιοχές. Οι επιστήμονες προσπαθούν να δημιουργήσουν ειδικά είδη δέντρων (λεύκες) που θα καθαρίζουν την γη από το μολυσμένο με βαρέα μέταλλα χώμα Οι αρνητικές επιδράσεις των μεταλλαγμένων αφορούν δυο βασικούς τομείς: την υγεία των ανθρώπων και το περιβάλλον. Για τον άνθρωπο: Από έρευνες που έχουν γίνει έχει αποδειχθεί ότι υπάρχει το ενδεχόμενο πρόκλησης αλλεργιών μέσω της κατανάλωσης μεταλλαγμένων, αύξηση της αντίστασης των μικροβίων στα αντιβιοτικά και μείωση της αποτελεσματικότητας αυτών των φαρμάκων. Παραγωγή νέων τοξινών από μεταλλαγμένα φυτά που βγάζουν τοξικές ουσίες ενάντια σε ζιζάνια και έντομα και οι οποίες μπορεί να είναι τοξικές και για τον άνθρωπο. Συγκεκριμένα: Αλλεργίες. Πολλά παιδιά στις ΗΠΑ και την Ευρώπη έχουν αναπτύξει επικίνδυνες αλλεργίες σε μεταλλαγμένους ξηρούς καρπούς και άλλες τέτοιες - 34 -
τροφές. Υπάρχει πιθανότητα η εισαγωγή συγκεκριμένων γονιδίων σε τροφές, να προκαλέσει αλλεργικά σοκ σε άτομα που είναι επιρρεπή σε συγκεκριμένες αλλεργίες. Μια πρόταση για την εισαγωγή ενός γονιδίου από ένα Βραζιλιάνικο είδος καρυδιού στην σόγια, εγκαταλείφθηκε επειδή υπήρχε φόβος αλλεργικών επιπλοκών. Άγνωστες συνέπειες για την ανθρώπινη υγεία. Υπάρχει αυξημένος προβληματισμός για την εισαγωγή ξένων γονιδίων σε τροφές, λόγω των ανεπιθύμητων αντιδράσεων στην ανθρώπινη υγεία. Έρευνες σε ποντίκια έχουν δείξει απρόσμενες επιπλοκές και αλλοιώσεις σε όργανα των ζώων που τρέφονταν με μεταλλαγμένες ζωοτροφές. Για το περιβάλλον : Οι κίνδυνοι από την απελευθέρωση των μεταλλαγμένων στο περιβάλλον είναι πολλοί και μεγάλοι. Μέσω της γύρης μπορούν να μεταφερθούν γονίδια και σε άλλα φυτά που δεν είναι μεταλλαγμένα αλλά ακόμη και σε άγρια είδη και έτσι να έχουμε μια γενετική μόλυνση όπως π.χ. η γύρη από το μεταλλαγμένο καλαμπόκι είναι καταστρεπτική για ένα είδος πεταλούδας. Μπορεί να αυξηθεί η ανθεκτικότητα ορισμένων ζιζανίων. Αυτό θα έχει σαν αποτέλεσμα ορισμένα είδη να αυξηθούν υπερβολικά και άλλα να εξαφανιστούν εντελώς. Το ίδιο ισχύει φυσικά και για τα ζώα που τρώνε τα φυτά. Αυτό όμως είναι μια τεράστια ΑΠΕΙΛΗ για την ισορροπία του περιβάλλοντος.. Υπάρχει πιθανότητα εξαφάνισης των φυτών που δεν είναι μεταλλαγμένα γιατί δεν θα μπορούν να τα ανταγωνιστούν. Η διασταύρωση των μεταλλαγμένων με την φυσική βλάστηση θα έχει τεράστιους κινδύνους για το περιβάλλον. Το χειρότερο βέβαια είναι ότι έτσι και ελευθερωθούν τα μεταλλαγμένα στο περιβάλλον δεν θα μπορέσουμε να τα πάρουμε πίσω. Η ζημιά ήδη θα έχει γίνει. Βλάβες σε άλλους οργανισμούς. Πριν από μερικά χρόνια δημοσιεύτηκε μια έρευνα από το περιοδικό "Nature" ότι, η γύρη από ένα μεταλλαγμένο καλαμπόκι σκότωνε κατά χιλιάδες ένα είδος πεταλούδας. Η συγκεκριμένη πεταλούδα τρέφεται με γαλακτώδη φυτά και όχι με - 35 -