Πώς τα παιδιά θα αποκτήσουν το θάρρος της γνώμης τους Αν με ρωτήσεις «τι είναι πιο σημαντικό να αναπτύξουν τα παιδιά σου σε επίπεδο συμπεριφοράς;», η απάντησή μου είναι μία και ξεκάθαρη: «Να έχουν το θάρρος της γνώμης τους. Να μπορούν δηλαδή να μιλούν με σαφήνεια για να εκφράσουν και να υπερασπιστούν τις απόψεις τους, για να μοιραστούν τις επιθυμίες τους, για να προστατεύσουν τον εαυτό τους αν χρειαστεί». Κι ενώ υποτίθεται έχω αυτή την ξεκάθαρη άποψη και καλλιεργώ τη συγκεκριμένη συμπεριφορά, διαπιστώνω καθημερινά ότι στέλνω αντιφατικά μηνύματα στα ίδια μου τα παιδιά: Από τη μια θέλω να μιλάνε και να εκφράζονται, αλλά από την άλλη συχνά ενοχλούμαι όταν βομβαρδίζομαι με τις απορίες τους! Από τη μία επιδιώκω να συζητάμε για θέματα που τα απασχολούν, από την άλλη δεν έχω αρκετή υπομονή και χρόνο να τους αφιερώσω, ούτε μου αρέσει να με φέρνουν σε αμηχανία μεταφέροντας σε τρίτους τις συζητήσεις μας! Γι αυτό αλλάζω συνειδητά συμπεριφορά. Σταματάω να βάζω όρους στην επικοινωνία με τα παιδιά μου. Αν θέλω να αποχτήσουν πράγματι το θάρρος της γνώμης τους χρειάζεται να τους επιτρέψω να μάθουν να μιλούν. Κι εγώ χρειάζεται να τα βοηθήσω, όπως τα βοήθησα να μάθουν να πάνε τουαλέτα, να ντύνονται και να λύνουν ασκήσεις αριθμητικής. Η λέξη κλειδί είναι «εκπαίδευση». Και υπομονή, για να εδραιωθούν οι νέες συμπεριφορές όχι μόνο από τα παιδιά αλλά και από μας, τους ίδιους τους γονείς. Ακολουθούν ορισμένες προτάσεις, για διευκόλυνση της διαδικασίας «εκπαίδευση στην έκφραση»: Ξεκαθαρίζουμε στα παιδιά ότι έχουν κάθε δικαίωμα να μιλάνε:
1. Όταν δεν καταλαβαίνουν κάτι Τα «μυστήρια» του κόσμου αναστατώνουν τα παιδιά που συχνά έχουν την ανάγκη για εξηγήσεις και διευκρινίσεις. Τους μαθαίνουμε να λένε: «Δεν καταλαβαίνω γιατί..» ή «θα μου εξηγήσεις γιατί..;», «μπορείς να με βοηθήσεις να καταλάβω γιατί.;» 2. Όταν χρειάζονται βοήθεια Τα παιδιά έχουν πολύ συχνά ανάγκη τη βοήθειά μας για να κατεβάσουν τα βιβλία τους από το πάνω ράφι, για να λύσουν ένα πρόβλημα στα μαθηματικά, για να χειριστούν τη φιλονικία με ένα φίλο τους, δεκάδες θέματα που μπορούν να προκύψουν μέσα από την καθημερινότητά τους, ανάλογα με τη φάση ανάπτυξης που βρίσκονται. 3. Όταν θέλουν κάτι Ναι, είναι υγιές ένα παιδί να έχει επιθυμίες. Είναι επίσης υγιές να ζητάει αυτό που επιθυμεί. Και να αντιληφθεί μέσα από την επικοινωνία με τους γονείς του ότι όταν ζητά κάτι δεν σημαίνει ότι θα το αποκτήσει κιόλας. Αν είναι αποδεκτή στα πλαίσια της οικογένειας η έκφραση των επιθυμιών και η ανοιχτή συζήτηση γύρω από αυτές, είναι πιθανό να αποφύγουμε τις συμπεριφορές γκρίνιας που επιστρατεύουν τα παιδιά για να αναγκάσουν τους γονείς να υπακούσουν στις επιθυμίες τους. Μερικές φορές τα παιδιά χρειάζεται να μάθουν απλώς να περιμένουν. Για παράδειγμα, κατά περίπτωση, λέμε :«Μπορείς να φας το γλυκό μετά το φαγητό» ή «φαίνεται να θέλεις πολύ να πάρεις καινούργιο υπολογιστή. Εχεις κάποιο σχέδιο για την αποπληρωμή του; Πώς μπορείς να συνεισφέρεις;».
4. Όταν έχουν διαφορετικές προτιμήσεις Συνήθιζα παλιότερα να επιλέγω πράγματα (ρούχα, φαγητά, δραστηριότητες) για λογαριασμό των παιδιών μου και στη συνέχεια δυσανασχετούσα όταν δεν τους άρεσαν. Εμαθα λοιπόν να τα ρωτάω και να λαμβάνω υπόψη τις προτιμήσεις τους. Τώρα πια συζητάω μαζί τους, ενθαρρύνοντάς τα να μιλήσουν για ό,τι δεν τους αρέσει. Το νόημα βρίσκεται στο να αντιληφθούν ότι στο μέτρο του δυνατού οι απόψεις τους, τα «ναι» και τα «όχι» τους, είναι σεβαστές στην πράξη. Και όταν τα παιδιά νιώσουν ότι είναι δικαίωμά τους η επιλογή, αποκτούν σταδιακά την αυτοπεποίθηση να διεκδικούν ό,τι επιθυμούν. 5. Όταν ο προσωπικός τους χώρος παραβιάζεται Θυμάμαι σαν παιδί πόσο με ενοχλούσε που οι γονείς μου έκαναν αλλαγές στο δωμάτιό μου χωρίς να με ρωτήσουν. Ή όταν «έπρεπε» να δεχτώ το αγκάλιασμα και το φιλί μιας θείας, που δεν είχα στην πραγματικότητα καμία διάθεση ούτε καν να πλησιάσω. Το κεφάλαιο «προσωπικός χώρος» είναι κεφαλαιώδους σημασίας και είναι απολύτως σημαντικό να ενθαρρύνουμε το παιδί μας να εκφράζει την αντίθεσή του και να νιώθει άνετα να αρνηθεί την προσωπική επαφή. Κι εμείς να σεβόμαστε το «όχι» του. Όταν το παιδί νιώθει ότι το «όχι» του είναι σεβαστό μέσα στην οικογένεια θα έχει το θάρρος να προστατεύσει τον εαυτό σου και σε πιο επικίνδυνες καταστάσεις.
6. Όταν έχουν μια ιδέα Ο δημιουργικός νους των παιδιών έχει απίστευτες δυνατότητες. Ενθαρρύνουμε την επικοινωνία, την έκφραση, το μοίρασμα της αστείρευτης φαντασίας τους, απολαμβάνουμε μαζί τους την ομορφιά μέσα από τη ματιά τους, χαιρόμαστε κοντά τους την ανακάλυψη του καινούργιου! 7. Όταν εκφράζουν τη γνώμη τους Για να πιστέψουν ότι η γνώμη τους μετράει, χρειάζεται να τα ρωτάμε σε τακτική βάση: «Τι γνώμη έχεις για..;», «Τι νομίζεις ότι είναι χρήσιμο για να καταφέρουμε να..;», «Τι πιστεύεις για..;». Εννοείται ότι δίνουμε βάση σε ό,τι λένε και δεν κλείνουμε τα αυτιά μας όταν εκφράζουν τις απόψεις τους ούτε κάνουμε κάτι άλλο όταν μας μιλάνε. 8. Όταν δέχονται μια ευθεία ερώτηση Πόσο συχνά απαντάτε σε ερωτήσεις τρίτων για λογαριασμό του παιδιού σας; «Πώς είσαι Μαρία;» ρωτάει η κυρία. «Είναι λίγο ντροπαλή σήμερα» απαντάει αμέσως η αμήχανη μάνα, πριν η κόρη της προλάβει καλά καλά να ακούσει την ερώτηση. Ποιο είναι το μήνυμα για τη Μαρία; «Η φωνή σου δεν είναι σημαντική, δεν υπάρχει λόγος να ακουστεί. Εγώ θα φροντίσω τα πάντα». 9. Όταν κάποιος κινδυνεύει Εδώ μιλάμε για άμεση αντίδραση στον κίνδυνο. Μαθαίνουμε στα παιδιά την κρισιμότητα τού να μιλήσουν αμέσως, μόλις αντιληφθούν κάτι επικίνδυνο: «Ο Νίκος χρειάζεται βοήθεια», «μαμά, κίνδυνος!».
10. Όταν νιώθουν θυμωμένα, φοβισμένα, πληγωμένα ή αναστατωμένα Η έκφραση των συναισθημάτων, ειδικά των επώδυνων, ανακουφίζει τα παιδιά, όπως και τους μεγάλους. Τα βοηθάμε να δώσουν όνομα σε ό,τι αισθάνονται: «Όταν ανέβηκα στην σκάλα φοβήθηκα ότι θα πέσω κι άρχισα να κλαίω», «κανένα παιδί δεν ήθελε να καθίσει μαζί μου στο θρανίο κι αυτό με πλήγωσε», «λυπήθηκα που έβαψα με λαδομπογιά το αγαπημένο μου μπλουζάκι». Μερικές φορές, ειδικά τα μικρά παιδιά, είναι αναστατωμένα και δεν είναι εύκολο να εκφράσουν ό,τι νιώθουν. Εδώ βοηθάμε: «Μου φαίνεσαι πραγματικά αναστατωμένος. Θέλεις να μου πεις τι έγινε με τον αδελφό σου;». Η ερώτησή μας θα δώσει το έναυσμα να ξεχυθεί από μέσα του το συναίσθημα. Προσοχή: Να μην κάνουμε το κλασικό λάθος να υποτιμήσουμε το γεγονός, ακυρώνοντας άθελά μας τη σπουδαιότητα όσων νιώθει. Να μην του πούμε ότι υπερβάλλει, το παρακάνει κλπ. Απεναντίας, με την ήρεμη στάση μας δείχνουμε ότι η έκφραση των συναισθημάτων είναι ένα φυσιολογικό κομμάτι της ζωής. 11. Όταν έχουν να μοιραστούν μια όμορφη εμπειρία Παρά τις δυσκολίες, η ζωή είναι όμορφη! Τα παιδιά νιώθουν πηγαία τη γνήσια χαρά της ανακάλυψης καθημερινά και είναι υπέροχο να μεγαλώσουν τιμώντας την ομορφιά, το μοίρασμα, την επικοινωνία μέσα από τη γλυκιά πλευρά της ζωής. Μια στάση ευγνωμοσύνης και αναγνώρισης του καλού μέσα στην οικογένεια είναι ένα πανίσχυρο εφόδιο για να νιώσουν δυνατά και ευλογημένα από το ξεκίνημα της ζωής. Στην πράξη όλα τα παραπάνω είναι πραγματική πρόκληση για κάθε γονιό. Ότι κι αν λέμε στα παιδιά, αυτό που τελικά θα μετρήσει είναι η ίδια μας η συμπεριφορά!
Πηγές: 1. T. Haller & C. Moorman The 10 Commitments, Parenting with purpose(personal Power Press, 2004), 2. Lori Randun, Guilt free parenting dvd. http://newagemama.com/2012/03/26/%cf%80%cf%8e%cf%82- %CF%84%CE%B1- %CF%80%CE%B1%CE%B9%CE%B4%CE%B9%CE%AC- %CE%B8%CE%B1- %CE%B1%CF%80%CE%BF%CE%BA%CF%84%CE%AE%CF%83% CE%BF%CF%85%CE%BD-%CF%84%CE%BF- %CE%B8%CE%AC%CF%81%CF%81%CE%BF%CF%82-%CF%84/