Θέμα: Η Προσβολή της Γενετήσιας Αξιοπρέπειας στο Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο / The Assault on Sexual Dignity in International Humanitarian Law

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Νομική Σχολή Τομέας Διεθνών Σπουδών ΠΜΣ Διεθνών Σπουδών Μάθημα: Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο Ακαδημαϊκό Έτος : 2016-2017 Διπλωματική Εργασία στο Μάθημα του Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου Φοιτητής : Αμοιρίδης Χαράλαμπος του Ιωάννη Α.Ε.Μ: 300632 Επιβλέπων Καθηγητής: Μιλτιάδης Σαρρηγιαννίδης Θέμα: Η Προσβολή της Γενετήσιας Αξιοπρέπειας στο Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο / The Assault on Sexual Dignity in International Humanitarian Law Λοιπά Μαθήματα Β έτους σπουδών: Διεθνές Οικονομικό Δίκαιο (Διδάσκων Καθηγητής : Παναγιώτης Γκλαβίνης) Διεθνείς Σχέσεις (Διδάσκοντες Καθηγητές : Μιλτιάδης Σαρρηγιαννίδης και Βενιαμίν Καρακωστάνογλου) Λάρισα, Ιανουάριος 2017

ii Περιεχόμενα ΛΙΣΤΑ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ.iv ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ ΔΙΚΑΙΟΔΟΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ...vi ΠΙΝΑΚΑΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕΝΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ, ΚΑΙ ΜΗ, ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕΝΩΝ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ..vii 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ.... 1 2.ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ....4 2.1.ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΠΡΟ ΤΗΣ ΥΙΟΘΕΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΩΔΙΚΑ LIEBER... 4 2.2.Ο ΚΩΔΙΚΑΣ LIEBER....7 2.3.ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΤΗΣ ΧΑΓΗΣ ΤΟΥ 1899 ΚΑΙ ΤΟΥ 1907 ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΤΗΣ ΓΕΝΕΥΗΣ ΤΟΥ 1929...8 2.4.ΟΙ ΔΙΚΕΣ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΤΟΚΥΟ......10 2.4.1.Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ.....11 2.4.2.Η ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΤΟΚΥΟ...12 2.5.ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...14 3.ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΤΗΣ ΓΕΝΕΥΗΣ ΤΟΥ 1949.....15 4.ΤΑ ΔΥΟ ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΑ ΤΟΥ 1977...18 5.ΟΙ ΠΡΟΣΒΟΛΕΣ ΤΗΣ ΓΕΝΕΤΗΣΙΑΣ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑΣ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΣΓ 49 ΚΑΙ ΕΠΕΙΤΑ...19 6. ΒΙΑΣΜΟΣ........20 6.1.Ο ΒΙΑΣΜΟΣ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΜΒΑΤΙΚΟ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ...20 6.2.ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ....26 6.3.ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΘΙΜΙΚΟ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ...27 6.4.Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΒΙΑΣΜΟΥ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΚΑΙ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΜΙΑ ΕΝΟΠΛΗ ΣΥΡΡΑΞΗ, ΩΣ ΕΓΚΛΗΜΑ ΠΟΛΕΜΟΥ, ΑΠΟ ΤΑ ΔΙΕΘΝΗ ΠΟΙΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΟΔΟΤΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ..29 6.4.1.ΤΟ CHAPEAU ΤΩΝ ΕΓΚΛΗΜΑΤΩΝ ΠΟΛΕΜΟΥ...30 6.4.2.Η ΥΠΟΘΕΣΗ AKAYESHU.....31 6.4.3.Η ΥΠΟΘΕΣΗ FURUNDZIJA.........34 6.4.4.Η ΥΠΟΘΕΣΗ KUNARAC... 36 6.4.5.ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ....38 6.4.6.ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΚΑΙ Η ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΑΣΜΟΥ ΩΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ ΠΟΛΕΜΟΥ...41

iii 6.4.7.Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ ΠΟΛΕΜΟΥ ΤΟΥ ΒΙΑΣΜΟΥ ΑΠΟ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ..44 6.4.8.ΤΟ ΕΙΔΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΣΙΕΡΡΑ ΛΕΟΝΕ....46 6.4.9.ΟΙ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ BRIMA ΚΑΙ SESAY.... 47 6.4.10.Η ΥΠΟΘΕΣΗ THE PROSECUTOR V. CHARLES GHANKAY TAYLOR 52 7.ΟΙ ΛΟΙΠΕΣ ΓΕΝΕΤΗΣΙΕΣ ΠΑΡΑΒΙΑΣΕΙΣ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ... 54 8.Η ΓΕΝΕΤΗΣΙΑ ΔΟΥΛΕΙΑ.....55 8.1.Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΓΕΝΕΤΗΣΙΑΣ ΔΟΥΛΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΠΔΓ ΕΠΙ ΤΗΣ ΥΠΟΘΕΣΗΣ KUNARAC.....57 8.2.Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΓΕΝΕΤΗΣΙΑΣ ΔΟΥΛΕΙΑΣ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΟΙΝΙΚΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ.....59 8.3.Η ΓΕΝΕΤΗΣΙΑ ΔΟΥΛΕΙΑ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΕΙΔΙΚΟΥ ΠΟΙΝΙΚΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΣΙΕΡΡΑ ΛΕΟΝΕ...61 9.Ο ΕΞΑΝΑΓΚΑΣΜΟΣ ΣΕ ΠΟΡΝΕΙΑ......64 10.Ο ΕΞΑΝΑΓΚΑΣΜΟΣ ΣΕ ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ.....66 11.Ο ΕΞΑΝΑΓΚΑΣΜΟΣ ΣΕ ΣΤΕΙΡΩΣΗ......69 12.ΤΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΠΟΛΕΜΟΥ ΤΗΣ ΚΑΘΕ ΑΛΛΗΣ ΜΟΡΦΗΣ ΓΕΝΕΤΗΣΙΑΣ ΒΙΑΣ.71 13.ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΕΠΙΛΟΓΟΣ..76 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ..81

iv ΛΙΣΤΑ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ Ελληνόγλωσσες Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την Πρώην Γιουγκοσλαβία Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για τη Ρουάντα Ηνωμένα Έθνη Καταστατικό Και επόμενα Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών Παγκόσμιος Πόλεμος Προεδρικό Διάταγμα Πρόσθετο Πρωτόκολλο Συνθηκών Γενεύης Παράγραφος Συμβούλιο Ασφαλείας Συνθήκη Γενεύης Φύλλο Εφημερίδας της Κυβερνήσεως ΔΔΔ ΔΠΔ ΔΠΔΓ ΔΠΔΡ ΗΕ κατ. επ. ΟΗΕ ΠΠ ΠΔ ΠΠ παρ. ΣΑ ΣΓ ΦΕΚ Ξενόγλωσσες Addendum Consolidated Document Editor/Editors International Criminal Court International Criminal Court for Rwanda International Criminal Court for the Former Yugoslavia International Court of Justice International Tribunal (Yugoslavia) Add. C DOC ed./eds. ICC ICTR ICTY ICJ IT

v International Tribunal Rwanda League of Nations Paragraph/paragraphs Preparatory Commission for the International Criminal Court Reports Resolution Revision Security Council Security Council Special Court for Sierra Leone Treaty Series Translator/Translators United Nations United Nations High Commissioner for Refugees United States Statutes at Large Volume Alii ITR LN para/paras PCNICC Rep RES REV SC S SCSL TS tr./trs. UN UNHCR Stat. vol. al.

vi ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ ΔΙΚΑΙΟΔΟΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΩΗΝ ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ 1. The Prosecutor v. Anto Furundzija(Judgment) ICTY- IT-95-17/1-T (10 Δεκεμβρίου 1998).14,15,21,23,34,36,37,38,40,41,44,48,56,71,72,73 2. The Prosecutor v. Zejnil Delalic et.al. (Judgment) ICTY-IT-96-21-T (16 Νοεμβρίου 1998)...21,23,26,33,39,73,76,77 3. The Prosecutor v. Dragoljub Kunarac et. al. (Judgment) ICTY-IT-96-23- T&IT-96-23/1-T (22 February 2001) 21,36,37,38,39,41,44,48,52,55,56,57,58,59,62 5. The Prosecutor v. Dragoljub Kunarac et. al. (Appeals Judgement) ICTY- IT- 96-23& IT-96-23/1-A (12-6-2002)..37,38,40,58,59 6. The Prosecutor v. Miroslav Kvocka et. al. (Judgment) ICTY-IT-98-30/1-T (2-11-2001)...37,56,73,74,77 7. The Prosecutor v. Dusko Tadic (Judgment) ICTY- IT-94-1-T (7-5-1997).31 ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΡΟΥΑΝΤΑ 1. The Prosecutor v Akayesu (Judgment) ICTR-96-4-T (2 Σεπτρμβρίου 1998)..3, 15,20,27,30,31,32,33,34,36,37,39,40,41,44,46,48,49,50,67,71,72,73,77,78 2. The Prosecutor v. Alfred Musema (Judgment) ICTR-96-13-A (27-1-2000)...39 2. Sylvestre Gacumbitsi v. the Prosecutor (Appeals Judgment) ICTR-2001-64-A (7-6-2006).41 ΕΙΔΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΣΙΕΡΡΑ ΛΕΟΝΕ 1. The Prosecutor v. Alex Tamba Brima et. al.(judgment) SCSL-04-16-T (20-6- 2007).26,47,48,49,50,51,52,53,56,61,62,63,74 2. The Prosecutor v. Alex Tamba Brima et. al. (Appeals Judgment) SCSL-2004-16-A (22-2-2008). 62 3. The Prosecutor v. Issa Hassan Sesay et.al. (Judgment) SCSL-04-15-T (2-3- 2009).26,47,48,49,50,51,52,53,56,61,62,63,74 4. The Prosecutor v. Charles Ghankay Taylor (Judgment) SCSL-03-01-T (18-5- 2012). 52,53,54,63,74

vii ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ 1. The Prosecutor v. Germain Katanga (Judgment pursuant to article 74 of the Statute) ICC-01/04-01/07 (7-3-2014)...45 2. The Prosecutor v. Germain Katanga and Mathieu Ngudjolo Chui (decision on the confirmation of charges) ICC-01/04-01/07 (30-9-2008) 45 3. The Prosecutor v. Jean-Pierre Bemba Gombo (Judgment) ICC-01/05-01/08 (21-3-2016)....38,45,46,79 4. The Prosecutor v. Jean-Pierre Bemba Gombo (Summary of Trial Chamber III s Judgment of 21 March 2016, pursuant to Article 74 of the Statute) ICC-01/05-01/08 (21-3- 2016).46 5. The Prosecutor v. Thomas Lubanga Dyilo (Judgment) ICC-01/04-01/06 (14-3- 2012).45 ΛΟΙΠΑ ΔΙΕΘΝΗ ΠΟΙΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΟΔΟΤΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ 1. Trial of the Major War Criminals before the International Military Tribunal (Nuremberg 14/11/1945-01/10/146). Συνολικά για τα έγγραφα της δίκης της Νυρεμβέργης δες και στο σύνδεσμο της βιβλιοθήκης του Κογκρέσσου των ΗΠΑ: https://www.loc.gov/rr/frd/military_law/nt_major-war-criminals.html...2,9,10,11, 12,13,15,20,30 2. Judgment of the International Military Tribunal for the Far East (3 Μαϊου 1946-12 Μοεμβρίου 1948). Για το πλήρες κείμενο της απόφασης μεταφρασμένο δες : http://werle.rewi.hu-berlin.de/tokio.pdf...2,9,10,12,13,20,30 ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ 1. Application of the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide(Bosnia and Herzegovina v. Serbia and Montenegro) (Judgment) [2007], ICJ Rep 43 78 2. Legality of the Threat or Use of Nuclear Weapons, Advisory Opinion, ICJ Rep 1996 226..16,27 ΠΙΝΑΚΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ, ΚΑΙ ΜΗ, ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕΝΩΝ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΜΕ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΑΜΙΓΩΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ 1. Convention for the Amelioration of the Condition of the Wounded in Armies in the Field (υιοθετήθηκε την 22/08/1864, τέθηκε σε ισχύ την 22/06/1865) (ΣΓ 64) 129 CTS 361.. 7

viii 2. Convention (II) with Respect to the Laws and Customs of War on Land and its annex: Regulations concerning the Laws and Customs of War on Land. The Hague (υιοθετήθηκε την 29/07/1899, τέθηκε σε ισχύ την 04/09/1900) (Συνθ. Χάγης II 1899)187 CTS 429... 8 Προοίμιο...8 3. Hague Convention (IV) Respecting the Laws and Customs of War on Land and Its Annex: Regulations Concerning the Laws and Customs of War on Land (υιοθετήθηκε την 18 Οκτωβρίου 1907, τέθηκε σε ισχύ την 26 Ιανουαρίου 1910) 205 CTS 277..3,8,9,11,13,73 Παράρτημα..3,8,9,11,13,73 Άρθρο 4 (Παραρτήματος)...9,13 Άρθρο 46 (Παραρτήματος) 3,8,11,13,73 4. Convention relative to the Treatment of Prisoners of War. Geneva (υιοθετήθηκε την 27/07/1929) (ΣΓ 29 για τους Αιχμαλώτου Πολέμου) 118 LNTS 343...8,9,13,15 Άρθρο 3.9 5. Convention for the Amelioration of the Condition of the Wounded and Sick in Armies in the Field. Geneva (υιοθετήθηκε την 27/07/1929) (ΣΓ 29 για τους Τραυματισμένους και τους Αρρώστους) 118 LNTS 303......8,9,13,15 Άρθρο 1 9 6. Convention (I) for the Amelioration of the Condition of the Wounded and Sick in Armed Forces in the Field (υιοθετήθηκε την 12-8-1949, τέθηκε σε ισχύ την 21-10-1950) (Iη ΣΓ 49) 75 UNTS 31..16 7. Convention (II) for the Amelioration of the Condition of Wounded, Sick and Shipwrecked Members of Armed Forces at Sea (υιοθετήθηκε την 12-8-1949, τέθηκε σε ισχύ την 21-10-1950) (IIη ΣΓ 49) 75 UNTS 85..16 8. Convention (III) relative to the Treatment of Prisoners of War, (υιοθετήθηκε την 12-8-1949, τέθηκε σε ισχύ την 21-10-1950) (IIIη ΣΓ 49) 75 UNTS 135...16,23,56,67 Άρθρο 13..23,56,67 Άρθρο 14..23,56,67 Παρ. 2 άρθρου 14... 56 9. Convention (IV) relative to the Protection of Civilian Persons in Time of War. Geneva (υιοθετήθηκε την 12-8-1949, τέθηκε σε ισχύ την 21-10-1950) (IVη ΣΓ 49) 75 UNTS 287 16,17,18,21,22,23,24,25,26,35,39, 51,56,64,66,69,70,71,72,76,78

ix Άρθρο 27.19,21,22,23,24,35,56,64,66,69,71 Παρ. 1 άρθρου 27... 22 Παρ.2 άρθρου 27...21,22 Παρ.3 άρθρου 27...22 Άρθρο 32..19,22,24 Άρθρο 33...26,51 Παρ.1 άρθρου 33... 26,51 Άρθρο 146..17 Άρθρο 147..17,18,23,24,25,35,39,56,64,70,71,72 Παρ. 2 άρθρου 147. 17 Γενικές αναφορές στις ΣΓ 49 (χωρίς προσδιορισμό συγκεκριμένης σύμβασης).1,2,17,18,19,20,21,22,23,24,25,26,27,29,30,32,35,37,38,39,42,47,50, 51,55,56,61,64,66,69,70,72,73,74,75,76,79 Κοινό άρθρο 3 των ΣΓ 49..17,18,23,24,25,26,30,32,35,37,38, 39,47,51,56,61,64,66,69,71,72,74,75,76 Παρ. 1(a) κοινού άρθρου 3...23 Παρ. 2(c) κοινού άρθρου 3...23 10. Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949, and relating to the Protection of Victims of International Armed Conflicts (υιοθετήθηκε την 8-6-1977, τέθηκε σε ισχύ την 7-12-1978) (Πρώτο ΠΠ 77) 1125 UNTS 3 18,19,24,25,27,35,56,64,66,69,71,72 Άρθρο 11....25 Παρ. 1 άρθρου 11...25 Άρθρο 35...18 Άρθρο 51...26 Παρ. 2 άρθρου 51...26 Άρθρο 75.. 18,19,25,64,66,69,71 Παρ. 2 άρθρου 75..25,64,66,69,71 (b)...64,71 Άρθρο 76.18,24,35,56,64,66,69,71 Παρ. 1 άρθρου 76 24,35,56,64,66,69,71 Άρθρο 85 25,72 Παρ. 3(a) άρθρου 85..25 Παρ. 4(c) άρθρου 85.. 72 Άρθρο 90 18 Άρθρο 91...18 11. Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949, and relating to the Protection of Victims of Non-International Armed Conflicts (υιοθετήθηκε την 8-6-1977, τέθηκε σε ισχύ την 7-12-1978) (Δεύτερο ΠΠ 77) 1125 UNTS 60.17,18,19,25,26,30,32,35,47,51,55,56,61,64,66,69,71,72,74 Άρθρο 4. 19,25,26,35,51,55,56,61,64,66,71,72,74 Παρ. 1 άρθρου 4.....72 Παρ. 2(a) άρθρου 4 72 Παρ. 2(b) άρθρου 4...26,51 Παρ. 2(d) άρθρου 4...26,51

x Παρ. 2(e) άρθρου 4...25,35,56,61,71,74 Παρ. 2(f) άρθρου 4.55 Άρθρο 5..55 Παρ. 1(e) άρθρου 5 55 Άρθρο 13...26,51 Παρ. 2 άρθρου 13..26,51 ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΠΟΙΝΙΚΩΝ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΩΝ ΚΑΙ ΛΟΙΠΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ 1. Charter of the International Military Tribunal - Annex to the Agreement for the prosecution and punishment of the major war criminals of the European Axis ("London Agreement") (υπεγράφη την 08/08/1945) 82 UNTS.10,11,12 Άρθρο 6..10,11,12 2. International Military Tribunal for the Far East Charter (τέθηκε σε ισχύ την 19/01/1946 και τροποποιήθηκε την 26 Απριλίου 1946) Treaties and Other International Acts Series No. 1589..10,12,13 Άρθρο 5...10,12 3. Agreement for the prosecution and punishment of the major war criminals of the European Axis (υιοθετήθηκε την 08/08/1945) 82 UNTS 279...11 4. Καταστατικό του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (υιοθετήθηκε στις 17 Ιουλίου 1998, τέθηκε σε ισχύ την 01 Ιουλίου του 2002) 2187 UNTS 90 (Κατ. ΔΠΔ) 1,4,15,20,21,28,31,41,42,43,44,45,47,54,55,65,66,67,68,69,71,73,74,79 Άρθρο 7..42,55,68 Παρ. 1(g) άρθρου 7.42,55 Παρ. 2(f) άρθρου 7...68 Άρθρο 8 4,15,20,42,45,55,65,66,69,71,75 Παρ. 2a (vii) του άρθρου 8...69 Παρ. 2b (xxii) του άρθρου 8..4,15,20,42,55,65,66,71,75 Παρ. 2e (vi) του άρθρου 8.....20,42,45,55,65,66,71,75 Άρθρο 9... 42,68 Παρ. 1 του άρθρου 9...68 Άρθρο 28..45 (a).45 Άρθρο 30..43 5. Καταστατικό του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου για την Πρώην Γιουγκοσλαβία. UNSC Res 827 (25 Μαΐου 1993) (κατ. ΔΠΔΓ) UN DOC S/RES/827.3,15,20,28,30,31,35,36,37,38,57,71,73,74 Άρθρο 2....74 Άρθρο 3...35,36,37,38,57,74 Άρθρο 5...15,30,38,74 (g)...15,30,38

xi (h).74 Άρθρο 7..36,38,73 Παρ. 1 άρθρου 7.. 36,73 6. Καταστατικό του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου για τη Ρουάντα.UNSC Res 955 (8 Νοεμβρίου 1994) (κατ. ΔΠΔΡ) UN DOC S/RES/955 3,15,20,28, 30,31,32,34,67,71,72,77,78 Άρθρο 2.. 67,77,78 Παρ. 2(b) άρθρου 2..77 Παρ. 2(d) άρθρου 2. 67,78 Άρθρο 3.15,30,32,72 (g)... 15,30,32 (i).32,72 Άρθρο 4..15,30,32 (e)... 15,30,32 Άρθρο 6..31,34,72 Παρ. 1 άρθρου 6..34,72 7. Statute of the Special court for Sierra Leone (υιοθετήθηκε την 16-1-2002, τέθηκε σε ισχύ την 12-04-2002) 2178 UNTS 138...20,28,31,46,47, 49,51,52,61,63,69,71,74 Άρθρο 2...69,71 (g)....69,71 Άρθρο 3...47,49,51,61,74 (e).74 Άρθρο 6..49,52,63 Παρ. 1 του άρθρου 6..49,52,63 Παρ. 3 του άρθρου 6...52,63 8. United Nations International Criminal Tribunal for Former Yugoslavia, Rules of Procedure and Evidence (υιοθετήθηκε την 11 Φεβ 1994, τελευταία τροποποίηση την 10 Δεκ 2009) U.N. DOC. IT/32/REV. 44 (2009)..39 Άρθρο 96..39 9. United Nations International Criminal Tribunal for Rwanda, Rules of Procedure and Evidence (υιοθετήθηκε την 29-6-1995, τροποποιήθηκε την 12-1- 1996), U.N. Doc. ITR/3/REV.1 (1995)..34,39 Άρθρο 96.34,39 10. International Criminal Court s Rules of Procedure and Evidence (second edition, International Criminal Court 2013) UN DOC PCNICC/2000/1/Add.1..44

xii Άρθρο 70..44 11. Elements of Crimes (International Criminal Court 2011) UN DOC PCNICC/2000/1/Add.2..38,42,43,44,45,46,48,59,60,61,65,68,69,70,75 ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΑ, ΚΑΙ ΜΗ, ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 1. UNSC Res 1820 (19-6-2008) UN DOC S/RES/1820 (2008)..29 2. UNSC RES 2106 (24-6-2013) UN DOC S/RES/2106 (2013). 29 Άρθρο 22..29 3. UNSC Res 780 (1992) S/RES/780 (1992)... 23 4. UNSC «Security Council Press Statement on Sexual Violence in Conflict in Middle East» (28-8-2015) Press Release SC/12030, διαθέσιμη στο σύνδεσμο : http://www.un.org/press/en/2015/sc12030.doc... 29 5. UNCHR (Sub-Commission on Prevention of Discrimination and Protection of Minorities) «Final Report Submitted by Special Rapporteur Ms. Gay J. McDougall on Contemporary Forms of Slavery. Systematic Rape, Sexual Slavery and Slavery-like Practices During Armed Conflict» (1998) E/CN.4/Sub.2/1998/13.55 6. UNSC «Letter Dated 24 May 1994 from the Secretary-General To The President of the Security Council» (1994) UN DOC S/1994/674 με προσαρτημένη σε παράρτημα την «Final Report of the Commission of Experts Established Persuant to the Security Council Resolution 780 (1992)»..23 ΛΟΙΠΑ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΑ ΔΙΕΘΝΗ, ΚΑΙ ΜΗ, ΚΕΙΜΕΝΑ 1. Ελληνικός Ποινικός Κώδικας. ΠΔ 283/1985 (ΦΕΚ Α 106) 3,20,41 Άρθρο 308 41 Άρθρο 336.3,20 2. Convention Against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (υιοθετήθηκε την 10-12-1984, τέθηκε σε ισχύ την 26-6- 1987) 1465 UNTS 85...21 3. Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide (υιοθετήθηκε την 9-12-1948, τέθηκε σε ισχύ την 12-1-1951) 78 UNTS 277..78 Άρθρο 2 78 4. General Orders no.100. Instructions for the Government of Armies of the United States in the Field (War Department, Washnington 24 Απριλίου 1863) 4,7,47 Άρθρο 44 7

xiii 5. Slavery Convention (υιοθετήθηκε την 25-9-1926, τέθηκε σε ισχύ την 9-3- 1927) 60 LNTS 253.55,57 6. 1956 Supplementary Convention on the Abolition of Slavery, the Slave Trade, and Institutions and Practices Similar to Slavery (υιοθετήθηκε την 30-4-1956, τέθηκε σε ισχύ την 30-4-1957) 266 UNTS 3..55,57 7. Treaty of Amity and Commerce Between His Majesty the King of Prussia, and the United States of America (ΗΠΑ-Πρωσσική Αυτοκρατορία) (Αύγουστος και Σεπτέμβριος 1785) 8 Stat. 84...6 Άρθρο 23.6 8. Vienna Convention on the Law of Treaties (υιοθετήθηκε την 22-5-1969, τέθηκε σε ισχύ την 27-1-1980) 1155 UNTS 331.56 Άρθρο 53..56 Άρθρο 64..56

1 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο, ή αλλιώς Δίκαιο των Ενόπλων Συρράξεων, αποτελεί έναν κλάδο του Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου. Όπως δηλώνει και η ονομασία του, ασχολείται με το δίκαιο που εφαρμόζεται στις ένοπλες συρράξεις, ενώ ρυθμίζει και οριοθετεί διάφορες πτυχές τους. Συγκεκριμένα, τόσο στο συμβατικό όσο και στο εθιμικό διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, διατάξεις που αφορούν στην προστασία των ατόμων που έχουν τεθεί ή βρίσκονται εξ αρχής εκτός μάχης, όπως οι τραυματίες, οι ναυαγοί και οι άμαχοι, αλλά και κανόνες που αφορούν στα μέσα και στις μεθόδους διεξαγωγής των εχθροπραξιών 1. Βασικό χαρακτηριστικό, του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου ως προς την εφαρμογή του είναι ότι διαχωρίζεται πλήρως και εφαρμόζεται άσχετα από το jus ad bellum. Αυτό σημαίνει ότι το jus in bello ισχύει και εφαρμόζεται σε όλα τα μέρη σε μία σύρραξη, ανεξάρτητα από τα αίτια πρόκλησης του πολέμου, και εν γένει ανεξάρτητα από το αν ο πόλεμος μπορεί να χαρακτηριστεί για οποιοδήποτε λόγο ως δίκαιος, για κάποιο ή κάποια από τα μέρη αυτά. Σε αδρές γραμμές, αυτό είναι το περιεχόμενο του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου. Όπως συμβαίνει με όλους τους κλάδους και τομείς της κοινωνικής ζωής, πολλώ δε μάλλον με το δίκαιο, αυτοί εξελίσσονται με την πάροδο των ετών. Έτσι και οι δικαιικοί κανόνες αλλάζουν, τροποποιούνται, συμπληρώνονται, καταργούνται ή αντικαθίστανται, ενώ στη σύγχρονη εποχή φαίνεται ότι εξελίσσονται προς το ανθρωπιστικότερο, με έμφαση δηλαδή και επίκεντρο τον άνθρωπο και την, όσο το δυνατόν πληρέστερη, προστασία του 2. Πράγματι, στα επιμέρους εσωτερικά δίκαια αλλά και στο διεθνές δίκαιο θεσπίζονται διαρκώς όλο και περισσότεροι κανόνες που ρητά προστατεύουν τα δικαιώματα του ατόμου από ποικίλες προσβολές ενάντιά τους. Στο πεδίο του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου αυτό αποτυπώνεται με τη θέσπιση των δύο Πρόσθετων Πρωτοκόλλων του 1977, των Συνθηκών της Γενεύης του 1949, οι οποίες έχουν υπογραφεί και επικυρωθεί από μεγάλο αριθμό κρατών της διεθνούς κοινωνίας, ενώ πολύ πρόσφατα έχει θεσπιστεί και το Καταστατικό του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, στο οποίο καταγράφονται με τρόπο πληρέστερο ορισμένες παραβιάσεις του Δ.Α.Δ., οι οποίες λογίζονται μάλιστα ως ποινικά κολάσιμες. Φυσικά, παράλληλα με το Δ.Α.Δ. εξελίσσεται και η αιτία θέσπισής του. Έτσι, ο πόλεμος ως κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό φαινόμενο δεν έχει πάψει σήμερα να υφίσταται. Μάλιστα, οι τρόποι διεξαγωγής του και τα χρησιμοποιούμενα μέσα έχουν αλλάξει σε σχέση με το παρελθόν, κάτι φυσιολογικό αφού η «δημιουργική» και διεστραμμένη ανθρώπινη φύση και σκέψη δεν έχει πάψει να «παράγει». Σήμερα, για παράδειγμα, οι συρράξεις δεν αποτελούν τόσο μία διακρατική υπόθεση, όπως κατά κόρον αποτελούσαν στο παρελθόν, αλλά έχουν περιοριστεί στο εσωτερικό των επιμέρους κρατών της διεθνούς κοινωνίας 3. Το παραπάνω γεγονός, καθιστά αδήριτη 1 Για περισσότερα σχετικά με το περιεχόμενο του Δ.Α.Δ., δες Κώστας Χατζηκωνσταντίνου, Προσεγγίσεις στο Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο (δεύτερη έκδοση, Ι.ΣΙΔΕΡΗΣ 2009), 25 επ. 2 Άποψη του γράφοντος. 3 Για παράδειγμα η ένοπλη σύρραξη στη Ρουάντα και στη Γιουγκοσλαβία, αλλά και στη Σιέρρα Λεόνε

2 την ανάγκη εξέλιξης και προσαρμογής του Δικαίου, και δη του Δ.Α.Δ., στα νέα γεγονότα. Αυτό, άλλωστε, είναι και η αιτία που το Δ.Α.Δ. δεν παραμένει ποτέ στατικό. Αντίθετα, εξελίσσεται διαρκώς και παράλληλα με το ρου της ιστορίας και προσπαθεί να συμπεριλάβει στους κόλπους του όλο και περισσότερα ζητήματα που ανακύπτουν. Βέβαια, φαίνεται ότι συνήθως βρίσκεται ένα βήμα πίσω από τις εξελίξεις, αφού καλείται να ρυθμίσει μία κατάσταση με βάση μία προγενέστερη πολεμική εμπειρία και όχι να λειτουργήσει προληπτικά. Για παράδειγμα, η εκτενής ρύθμιση και καταγραφή των κανόνων των σχετικών με την προστασία των ατόμων hors de combat στις συμβάσεις της Γενεύης του 1949 τελέστηκε αφού είχε ήδη ολοκληρωθεί ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος και με βάση, κυρίως, τις εμπειρίες από τη διεξαγωγή του. Έτσι, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις εκείνες που παρέμεναν ή και παραμένουν αρρύθμιστες από το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο. Βέβαια, η παραπάνω διαπίστωση αφορά κυρίως στο συμβατικό ανθρωπιστικό δίκαιο, αφού το σχετικό εθιμικό είναι σαφώς πιο ευέλικτο, ενώ αναφέρεται κυρίως στη ρητή εκφορά των κανόνων του, αφού σε πολλές περιπτώσεις με τη χρήση της διασταλτικής ερμηνείας μπορούν να δοθούν λύσεις σε διάφορα θέματα που ήθελαν ανακύψουν. Ένα από τα μείζονα ζητήματα που ανέκυπταν και ανακύπτουν στις ένοπλες συρράξεις ανά τους αιώνες και έμεναν μέχρι πρόσφατα αρρύθμιστα, ή τουλάχιστον παραγκωνισμένα, από το Δ.Α.Δ. είναι αυτό των προσβολών της γενετήσιας αξιοπρέπειας, η καλύτερα του εννόμου αγαθού της γενετήσιας αξιοπρέπειας, όπως θα έλεγε κανείς με όρους ποινικού δικαίου. Από αρχαιοτάτων χρόνων, σύμφωνα και με τα επικρατούντα φαλλοκρατικά πρότυπα της κοινωνίας, ο πόλεμος θεωρούνταν μία «ανδρική υπόθεση», όπως άλλωστε και οι λοιπές χειρωνακτικές εργασίες. Ήταν ένα πεδίο όπου οι άνδρες καλούνταν να δείξουν τον ανδρισμό τους, όπου καταδεικνύονταν η ισχύς και η δύναμή τους. Αντίθετα, ο ρόλος της γυναίκας ήταν περιορισμένος στην ενασχόληση με τον οίκο της, στις οικιακές εργασίες και στην ανατροφή των παιδιών. Η γυναίκα όφειλε να είναι θηλυπρεπής, δηλαδή συνεσταλμένη και αδύναμη, ενώ ο άνδρας τολμηρός και ισχυρός, ώστε να είναι σε θέση να προστατεύσει τη γυναίκα του. Αντίστοιχοι ήταν και οι ρόλοι που αναλαμβάνονταν από τα παιδιά του ίδιου φύλου, που εκπαιδεύονταν στον ανδρισμό ή στη θηλυπρέπεια. Η παραπάνω λογική, κατά την προσωπική μου άποψη, ήταν ένας βασικός λόγος για τον οποίο το δίκαιο των ενόπλων συρράξεων ανά τους αιώνες, ενώ ρύθμιζε διάφορες άλλες πτυχές του πολέμου, όπως τα επιτρεπόμενα όπλα, δεν ασχολούνταν με το ζήτημα των προσβολών της γενετήσιας αξιοπρέπειας, ενώ αντίστοιχη στάση τηρούσαν και τα εκάστοτε πολεμικά δικαστήρια. Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι οι δύο δίκες μείζονος σημασίας, που προώθησαν την εξέλιξη του Διεθνούς Ποινικού Δικαίου και του Δ.Α.Δ., αυτές τις Νυρεμβέργης και του Τόκυο, οι οποίες τελέστηκαν για να τιμωρήσουν τις θηριωδίες του Β Παγκοσμίου Πολέμου, παραγκώνισαν

3 εκτενώς τα ζητήματα που αφορούσαν στην τέλεση πράξεων γενετήσιας βίας 4. Εσκεμμένη ή μη, και εκτός νομικών ή άσχετων λόγων μη ενασχόλησης με τα ζητήματα γενετήσιας βίας, οι αποφάσεις αυτές είναι ενδεικτικές μίας ευρύτερης, συνολικά, μη αντιμετώπισης των ζητημάτων γενετήσιας βίας, που τελούνταν στα πλαίσια και εν σχέσει με μία κάποια ένοπλη σύρραξη. Σε αντίθεση με την παραπάνω αναφερθείσα ευρεία παραγκώνιση των ζητημάτων αυτών, οι πόλεμοι στην πλειοψηφία τους βρίθουν από τέτοιου είδους παραβιάσεις, που στρέφονται ιδίως κατά γυναικών, αλλά και κατά ανδρών και παιδιών σε μικρότερη έκταση. Στο σημείο αυτό, βέβαια, το γεγονός ότι αγνοούνταν σε υπερβολικό βαθμό, δε σημαίνει ότι τα ζητήματα προσβολών κατά του εννόμου αγαθού της γενετήσιας αξιοπρέπειας περνούσαν εντελώς απαρατήρητα και πλήρως αρρύθμιστα. Παρά ταύτα η όποια προστασία παρέχονταν στις σχετικές διατάξεις κρίνεται, κατά την προσωπική μου άποψη ανεπαρκής, σύμφωνα και με τις διατυπώσεις των σχετικών διατάξεων 5. Μάλιστα, παρά την αναμφισβήτητη προαιώνια συνύπαρξή τους με τις ένοπλες συρράξεις, οι προσβολές της γενετήσιας αξιοπρέπειας του ατόμου, μόλις πολύ πρόσφατα άρχισαν να αντιμετωπίζονται συστηματικά από διεθνή ποινικά δικαιοδοτικά όργανα και από τα σχετικά καταστατικά τους 6. Η σημασία της παραπάνω διαπίστωσης, γίνεται πρόδηλη εάν αναλογιστεί κανείς ότι, σήμερα, οι κυριότεροι φορείς κρίσης της εφαρμογής των κανόνων του Δ.Α.Δ. είναι τα διεθνή ποινικά δικαιοδοτικά όργανα, όπως το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για τη Ρουάντα. Αντίθετα, στις εσωτερικές έννομες τάξεις των επιμέρους κρατών-μελών της διεθνούς κοινωνίας, το έννομο αγαθό της γενετήσιας αξιοπρέπειας προστατεύεται με σημαντική πληρότητα, ενώ οι προσβολές του έχουν αναχθεί σε ιδιαίτερα ειδεχθή ποινικά αδικήματα 7 με πολύ αυστηρές ποινές. Συνολικά, λοιπόν, διαπιστώνεται μία έλλειψη ρύθμισης, τουλάχιστον στο πρόσφατο παρελθόν. Προκειμένου αυτή η έλλειψη να γίνει κατανοητή αλλά και επειδή είναι κρίσιμη η μελέτη του ιστορικού πλαισίου για την κατανόηση των μετέπειτα εξελίξεων, σκόπιμο είναι να γίνει μία αναφορά στο ιστορικό πλαίσιο της 4 Κelly D. Askin, «Prosecuting Wartime Rape and Other Gender-Related Crimes under International Law: Extraordinary Advances, Enduring Obstacles» (2003) 21 Berkeley Journal of International Law 288,288 5 Για παράδειγμα στo Παράρτημα της υπ αριθμ. 4 Συνθήκης της Χάγης του 1907 στο άρθρο 46, ο βιασμός ερμηνευτικά μπορεί να θεωρηθεί ότι προστατεύεται εντασσόμενος στις έννοιες της «τιμής» και των «οικογενειακών δικαιωμάτων». Είναι προφανές, κατά τη γνώμη μου, ότι αυτή η διατύπωση αφαιρεί σημαντικό κομμάτι της απαξίας από την προσβολή του βιασμού, υποβιβάζοντάς τον σε προσβολή κατά της τιμής και των οικογενειακών δικαιωμάτων. Hague Convention (IV) Respecting the Laws and Customs of War on Land and Its Annex: Regulations Concerning the Laws and Customs of War on Land (υιοθετήθηκε την 18 Οκτωβρίου 1907, τέθηκε σε ισχύ την 26 Ιανουαρίου 1910) 205 CTS 277.Για το πλήρες κείμενο της Συνθήκης της Χάγης IV του 1907 όρα https://ihldatabases.icrc.org/applic/ihl/ihl.nsf/treaty.xsp?action=opendocument&documentid=4d47f92df3966 A7EC12563CD002D6788 (τελευταία επίσκεψη την 10/09/2016 και ώρα 07:50) 6 Αρχής γενομένης με την υπόθεση Akayeshu (Prosecutor v Akayesu (Judgment) ICTR-96-4-T (2 Σεπτεμβρίου 1998)) και τα σχετικά καταστατικά του ΔΠΔΡ ΚΑΙ ΔΠΔΓ. Για τα Καταστατικά αυτά, δες για τη Ρουάντα: UNSC Res 955 (8 Νοεμβρίου 1994) UN DOC S/RES/955, για την Πρώην Γιουγκοσλαβία δες: UNSC Res 827 (25 Μαΐου 1993) UN DOC S/RES/827 7 Βλ. βιασμό, άρθρο 336 ελληνικού Ποινικού Κώδικα. ΠΔ 283/1985 (ΦΕΚ Α 106)

4 αντιμετώπισης των προσβολών της γενετήσιας αξιοπρέπειας που τελούνται στα πλαίσια ενόπλων συρράξεων. Η ιστορική αυτή αναδρομή, εκκινώντας από την αρχαιότητα πρόκειται να περάσει από διάφορους σταθμούς. Ιδιαίτερη, όμως, έμφαση και έκταση πρόκειται να δοθεί στο διάστημα μετά το 1863, οπότε και υιοθετήθηκε ο κώδικας Lieber, που ήταν το πρώτο κείμενο διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου που τιμωρούσε το βιασμό σε περιόδους ενόπλων και μάλιστα με την εσχάτη των ποινών. Η ιστορική αυτή αναδρομή θα φθάσει έως και τις μείζονες δίκες που ακολούθησαν το Β Παγκόσμιο Πόλεμο και οι οποίες δημιούργησαν σημαντικά προηγούμενα για την ανάπτυξη τόσο του Δ.Α.Δ. όσο και του Δ.Π.Δ. Επίσης, μία ακόμη παρατήρηση είναι κρίσιμη στο σημείο αυτό. Γεγονός είναι ότι η πλειοψηφία των προσβολών κατά του εννόμου αγαθού της γενετήσιας αξιοπρέπειας εν καιρώ πολέμου και σε σχέση με τις εχθροπραξίες στρέφονται κατά των γυναικών 8. Οι λόγοι που συμβαίνει αυτό ποικίλουν 9, ενώ φαίνεται να συνοψίζονται κυρίως στα πρότυπα του ανδρισμού και της θηλυπρέπειας που ίσχυαν ανά τους αιώνες. Συνεπώς, για τον παραπάνω λόγο, και όχι μεροληπτικά, οι αναφορές που θα γίνουν παρακάτω θα αναφέρονται κυρίως στις γυναίκες-θύματα. Βέβαια, αυτό δε σημαίνει καθόλου ότι δεν υφίστανται εξίσου και άνδρες θύματα, αυτών των εξαιρετικά ειδεχθών και αποδοκιμαστέων παραβιάσεων των νόμων και εθίμων του πολέμου, του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου. Τελευταία, αλλά όχι λιγότερο σημαντική παρατήρηση είναι η εξής. Η έννοια των προσβολών κατά της γενετήσιας αξιοπρέπειας είναι μία έννοια γένους, η οποία συμπεριλαμβάνει πληθώρα άλλων εννοιών 10. Η προσβολή, όμως, που φέρει τη μεγαλύτερη απαξία είναι αυτή του βιασμού, διότι συγκεράζει στοιχεία βίας ή απειλής με στοιχεία ακούσιας επαφής σεξουαλικής φύσεως, αλλά και είναι η πιο γνωστή και ευρέως διαδομένη ιστορικά. Εξαιτίας αυτής της αυξημένης απαξίας θεωρία και νομολογία ασχολούνται κατά κόρον με την παραβίαση αυτή, ενώ καταλαμβάνει περίοπτη θέση μεταξύ των λοιπών γενετήσιων προσβολών στα διάφορα διεθνή συμβατικά κείμενα. Για τους λόγους αυτούς, τόσο στην επόμενη ενότητα της εργασίας, όσο και στη συνολική της έκταση η μελέτη του βιασμού θα καταλαμβάνει τη μεγαλύτερη έκταση από τα λοιπά μελετώμενα αντικείμενα. 2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ 2.1. ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΠΡΟ ΤΗΣ ΥΙΟΘΕΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΩΔΙΚΑ LIEBER Στην αρχαιότητα οι γυναίκες, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, αντιμετωπίζονταν ως περιουσιακό στοιχείο, ενώ θεωρούνταν ότι πάντοτε ανήκαν σε κάποιο πατέρα, υιό ή σύζυγο, σε κάποιον άνδρα 11. Ως εκ τούτου οι γενετήσιας φύσεως προσβολές εναντίον τους, όπως ο βιασμός, δε θεωρούνταν ως προσβολές κατά του ίδιου του εννόμου αγαθού της γενετήσιας αξιοπρέπειάς τους, ούτε καν ως προσβολές ενάντια σε αυτές 8 Για περισσότερα δες Kelly Dawn Askin, War Crimes Against Women: Prosecution in International War Crimes Tribunals (Kluwer Law International 1997),13. 9 ομοίως 10 Για μια ενδεικτική απαρίθμηση τέτοιων προσβολών όρα το άρθρο 8 παρ. 2b (xxii) του κατ. ΔΠΔ. Καταστατικό του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (υιοθετήθηκε στις 17 Ιουλίου 1998, τέθηκε σε ισχύ την 01 Ιουλίου του 2002) 2187 UNTS 90 (Κατ. ΔΠΔ). 11 Askin, «War Crimes Against Women» (n.8) 10.

5 τις ίδιες. Αντίθετα, λογίζονταν ως περιουσιακά εγκλήματα που έθιγαν την ιδιοκτησία του «νόμιμου κατόχου» τους, του άνδρα. Σε έναν πόλεμο, θεωρούνταν ως λάφυρα, υποβαθμιζόμενες έτσι στην κατηγορία των άψυχων υλικών αγαθών, όπως ο χρυσός και τα όπλα. Χαρακτηριστική στο σημείο αυτό, αλλά και ενδεικτική της παραπάνω θέσης, είναι η ρήση του Σαρακηνού Κώδικα Πολέμου σχετικά με την αντιμετώπιση των αιχμαλώτων πολέμου. Ο κώδικας αυτός περιείχε τη διάταξη ότι «οι γυναίκες και οι ανήλικοι και των δύο φύλων γίνονται άμεσα περιουσία αυτών που τους συλλαμβάνουν». Στον αντίποδα, η διάταξη για τους άνδρες όριζε ότι αυτοί μπορούσαν να «σταλούν πίσω, να απελευθερωθούν για λύτρα, να ανταλλαγούν ή να γίνουν σκλάβοι 12. Συνολικά, φαίνεται ότι οι γενετήσιες προσβολές ενάντια στις γυναίκες λογίζονταν ως παραβιάσεις και εγκλήματα, όχι όμως ενάντια σε αυτές τις ίδιες αλλά εναντίον της περιουσίας του κατόχου τους, ενώ μπορεί κανείς να πει ότι τέτοιες πράξεις λογίζονταν ως αποδεκτές συνέπειες ενός πολέμου, μεταξύ ανδρών. Φυσικά, πάντοτε υπήρχαν λαμπρά παραδείγματα ηγετών, που επέβαλαν το σεβασμό στη γυναίκα-αντικείμενο, αλλά τα παραδείγματα αυτά καθ όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας ήταν μηδαμινά εν σχέσει με τις περιπτώσεις στις οποίες επετράπη το αντίθετο. Η πολεμική ιαχή «στο νικητή πηγαίνουν τα λάφυρα», όπου στα λάφυρα συμπεριλαμβάνονταν και οι γυναίκες, είναι μία κλασσική αποτύπωση της κατάστασης που επικρατούσε τις προηγούμενες χιλιετίες σχετικά με την αντιμετώπιση των γυναικών στις ένοπλες συρράξεις 13. Παρόμοια αντιμετώπιση είχαν οι γυναίκες και στα μεταγενέστερα χρόνια. Μάλιστα, με τη σύγχυση που επικρατούσε μεταξύ του jus in bello και του jus ad bellum, όλες οι μέθοδοι πολέμου, συμπεριλαμβανομένου και του βιασμού ως τέτοιου, ήταν δικαιολογημένες 14. Ακόμη, όμως, και όταν σταδιακά άρχισε να γίνεται η σχετική διάκριση μεταξύ των δύο προαναφερθέντων δικαίων, οι περιορισμοί αφορούσαν περισσότερο στα χρησιμοποιούμενα όπλα και στη εν γένει μεταχείριση των μαχητών και σχεδόν καθόλου στην προστασία των αμάχων, πολλώ δε μάλλον των γυναικών. Με την πάροδο των ετών, το παραπάνω καθεστώς άρχισε να εγκαταλείπεται. Έτσι, ένας σημαντικό νομομαθής του 16 ου αιώνα, ο Alberico Gentili διετύπωσε τη θέση ότι η σεξουαλική βία κατά των γυναικών σε καιρό πολέμου έπρεπε να απαγορεύεται, ακόμα και αν αυτές ήταν μαχήτριες, δηλαδή συμμετείχαν ενεργά στην πολεμική προσπάθεια 15. Βέβαια, ως επακόλουθο και συνέπεια των κοινωνικών συνθηκών της εποχής εκείνης, η θέση αυτή του Gentili δεν ευδοκίμησε. Αντίθετα, οι βιασμοί συνέχισαν να τελούνται στις ένοπλες συρράξεις, και μάλιστα λογίζονταν ως μία από τις ανταμοιβές του άνδρα στρατιώτη για την επιτυχή 12 Ομοίως 18, όπου γίνεται και η σχετική αναφορά στο Σαρακηνό Κώδικα Πολέμου 13 Δες και Peter Karsten, Law, Soldiers, and Combat (First Edition, Greenwood Press, inc. 1978), 5 όπου γίνεται μία χαρακτηριστική αναφορά σχετικά με την εξευτελιστική μεταχείριση των γυναικών 14 Askin, «War Crimes Against Women» (n.8) 23, όπου αναφέρεται ότι στο Μεσαίωνα, εφόσον ένας πόλεμος ήταν δίκαιος οι μέθοδοι προς τη νίκη δεν είχαν όρια. 15 Alberico Gentili, De Jure Belli Libri Tres, vol. 2 (John C. Rolfe tr., Reprint. Buffalo: W.S. Hein 1995),251 επ. ( εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1613 μετά θάνατον από τον αδελφό του συγγραφέα). Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το συγγραφέα και το έργο του στο http://www.classicsofstrategy.com/2015/07/de-jure-belli-libri-tres-gentili.html) (τελευταία επίσκεψη στις 10/09/2016 και ώρα 01:40)

6 συμμετοχή του στη μάχη. Μία περαιτέρω εξέλιξη όσον αφορά στις προσβολές της γενετήσιας αξιοπρέπειας στο διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο, αποτέλεσε η δίκη του Sir Peter Hagenbach το 1474. Ο Hagenbach καταδικάστηκε στη δίκη αυτή, μεταξύ άλλων, και για εγκλήματα βιασμού που τελέστηκαν από τους στρατιώτες του κατά τη διάρκεια της κατοχής της πόλης του Breisach. Φυσικά, δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής το γεγονός ότι ο Hagenbach καταδικάστηκε επί τη βάσει ότι προέβη σε έναν πόλεμο που δεν είχε κηρύξει πρώτα, δηλαδή σε μη δίκαιο πόλεμο. Παρά ταύτα, η σημασία της καταδίκης του σχετικά με το έγκλημα της γενετήσιας βίας, του βιασμού, παραμένει μεγάλη και αποτελεί ένδειξη ότι ο βιασμός αποτελούσε παραβίαση των νόμων και εθίμων του πολέμου και κατά την περίοδο εκείνη 16. Συνεχίζοντας με την ιστορική αυτή αναδρομή, το 1649 ο σημαντικός νομομαθής Hugo Grotius προέβη στο βιβλίο του De Jure Belli Ac Pacis στη διατύπωση ότι «.ο βιασμός δε θα έπρεπε να μένει ατιμώρητος στον πόλεμο και στην ειρήνη» 17. Εν συνεχεία, ο Emmerich de Vattel στο βιβλίο του The Law of Nations or the Principles of the Law of Nature διατυπώνει και αυτός την άποψη ότι οι γυναίκες σε καιρό πολέμου πρέπει να προστατεύονται ενάντια σε προσβολές της γυναικείας αρετής τους, προφανώς σεξουαλικής φύσεως 18. Βέβαια, σε αντίθεση με τον Gentili θεωρεί ότι οι γυναίκες δε μπορούν να τύχουν της παραπάνω προστασίας εφόσον αποκτήσουν το status του μαχητή και συμμετάσχουν στις εχθροπραξίες. Τέλος, κατά το χρονικό διάστημα του 18 ου έως 19 ου αι. μ.χ. κάνουν την εμφάνισή τους διάφορες διεθνείς συνθήκες οι οποίες εμπεριέχουν και διατάξεις σχετικά με την προστασία των γυναικών σε περίοδο ενόπλων συρράξεων. Ενδεικτικά αναφέρεται η Συνθήκη Φιλίας και Εμπορίου μεταξύ ΗΠΑ και Πρωσσικής Αυτοκρατορίας του 1785, η οποία ορίζει ότι σε περίπτωση πολέμου «οι γυναίκες και τα παιδιά..δε θα πρέπει να κακοποιούνται» 19, συμπεριλαμβάνοντας προφανώς και γενετήσιας φύσεως κακοποίηση. Συνολικά κρινόμενες οι εξελίξεις κατά το διάστημα, που εξετάστηκε παραπάνω, φαίνεται να οδηγούν στο εξής συμπέρασμα. Αρχικά, οι σεξουαλικής φύσεως προσβολές κατά των γυναικών σε περιόδους ενόπλων συρράξεων λογίζονταν ως περιουσιακά εγκλήματα ενάντια στους άνδρες, που «κατείχαν» τις γυναίκες. Εν συνεχεία, προοδευτικά, η θέση αυτή άρχισε να εγκαταλείπεται δίνοντας τη θέση της σε μία πιο προοδευτική και υπέρ της προστασίας των γυναικών αντίληψη. Βέβαια, το προσβαλλόμενο έννομο αγαθό φαίνεται να παρέμεινε η περιουσία του άνδρα τους. Ένα πράγμα είναι βέβαιο, ότι δηλαδή οι παραπάνω αντιλήψεις φαίνεται να εκπήγαζαν από τα γυναικεία πρότυπα, περί αγνότητας και παρθενίας, που 16 Για περαιτέρω δες και Askin, «War Crimes Against Women» (n.8) 28-29 17 Hugo Grotius, De Jure Belli Ac Pacis Libri Tres, vol.2 (Francis W. Kelsey tr., book 3 Oxford at the Clarenton Press 1925), 656-657 18 Emmerich de Vattel, The Law of Nations or the Principles the Law of Nature Applied to the Conduct and Affairs of Nations and Sovereigns, book 3 ( Joseph Chitty tr., sixth american edition, T. & J. W. JOHNSON, LAW BOOKSELLERS 1844), para.145 19 Treaty of Amity and Commerce Between His Majesty the King of Prussia, and the United States of America (ΗΠΑ-Πρωσσική Αυτοκρατορία) (Αύγουστος και Σεπτέμβριος 1785) 8 Stat. 84, άρθρο 23

7 εξακολουθούν να εκφράζονται και στις ημέρες μας και από τον εν γένει υποβαθμισμένο ρόλο της γυναίκας στην κοινωνία της εποχής εκείνης. 2.2.Ο ΚΩΔΙΚΑΣ LIEBER 20 Το έτος 1863 υιοθετήθηκε ένα πολύ σημαντικό κείμενο στην ιστορία της κωδικοποίησης των νόμων και εθίμων του πολέμου, και του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου εν γένει. Επρόκειτο για τον κώδικα Lieber, έργο του καθηγητή Francis Lieber, που περιείχε οδηγίες σχετικά με τη διεξαγωγή του πολέμου στις αμερικανικές δυνάμεις της Ένωσης κατά τη διάρκεια του αμερικάνικου εμφυλίου πολέμου. Η σημασία του έργου αυτού, παρόλο που αμφισβητείται έντονα λόγω του ότι έχει γραφεί και αφορά στην εμφύλια εσωτερική σύρραξη των ΗΠΑ, είναι τεράστια στο πεδίο του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου, καθώς επηρέασε σημαντικά τόσο άλλα παρόμοιου τύπου εσωτερικά στρατιωτικά εγχειρίδια όσο και διεθνή κείμενα που εμπεριείχαν κανόνες διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου. Στον Κώδικα, λοιπόν, αυτό εμπεριέχεται στο άρθρο 44 η απαγόρευση τέλεσης «κάθε ανήθικης πράξης βίας που διαπράττεται ενάντια στους ανθρώπους στην χώρα στην οποία έχει γίνει η εισβολή. κάθε βιασμός, τραυματισμός, ακρωτηριασμός ή δολοφονία των κατοίκων αυτών». Η ποινή, μάλιστα, που επιβάλλεται για τέτοιες παραβιάσεις είναι η «ποινή του θανάτου ή άλλη αντίστοιχα σκληρή ποινή, η οποία μπορεί να φαίνεται ικανοποιητική για τη βαρύτητα της προσβολής». Φαίνεται, δηλαδή, ο κώδικας Lieber να δίνει σημαντική βαρύτητα στο έγκλημα του βιασμού, κάτι που δεν παρατηρείται στα προγενέστερα κείμενα, αφού απειλεί με την εσχάτη των ποινών όποιον παρανόμως προβεί στην τέλεση μίας τέτοιας πράξης. Σημαντικό, επίσης, είναι το ότι η αναφορά που γίνεται είναι ευθεία, σκληρή και ρητή, χωρίς δηλαδή να χρησιμοποιούνται εκφράσεις οι οποίες μόνο ερμηνευτικά θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι μπορούν να συμπεριλάβουν το βιασμό, όπως αναφορές στην τιμή της γυναίκας ή στα οικογενειακά δικαιώματα. Συνεπώς, φαίνεται ότι σε αυτό το κείμενο διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου ο βιασμός σε καιρό πολέμου, θεωρείται ως παραβίαση του δικαίου αυτού, ποινικά κολάσιμη, και δη βαρύνουσας σημασίας, αφού τιμωρείται με την εσχάτη των ποινών. Τον επόμενο χρόνο, το 1864, υιοθετήθηκε η πρώτη Συνθήκη της Γενεύης για την Βελτίωση της Κατάστασης των Τραυματιών και Αρρώστων των Ενόπλων Δυνάμεων στο Πεδίο της Μάχης 21, κατόπιν και της εμπειρίας του Ερρίκου Ντυνάν στη μάχη του Σολφερίνο. Παρ όλη την τεράστια σημασία του κειμένου αυτής της Συνθήκης και της συμβολή του στην εξέλιξη του Δ.Α.Δ., εντούτοις πουθενά στα 10 άρθρα της δεν προβλέπεται ιδιαίτερη μέριμνα για τα θύματα προσβολών της γενετήσιας αξιοπρέπειάς τους. 20 General Orders no.100. Instructions for the Government of Armies of the United States in the Field (War Department, Washnington 24 Απριλίου 1863) (ο Κώδικας Lieber). 21 Convention for the Amelioration of the Condition of the Wounded in Armies in the Field (υιοθετήθηκε την 22/08/1864, τέθηκε σε ισχύ την 22/06/1865) 129 CTS 361 (ΣΓ 64) Για το πλήρες κείμενο όρα: https://ihl-databases.icrc.org/ihl/intro/120?opendocument (τελευταία πρόσβαση στις 10/09/2016 και ώρα 08:40)

8 2.3.ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΤΗΣ ΧΑΓΗΣ ΤΟΥ 1899 ΚΑΙ 1907 ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΤΗΣ ΓΕΝΕΥΗΣ ΤΟΥ 1929 Μετά από τους παραπάνω σταθμούς στην ιστορία του Δ.Α.Δ. γενικότερα, και των προσβολών της γενετήσιας αξιοπρέπειας στα πλαίσιά του ειδικότερα, έπεται η σύναψη των Συνθηκών της Χάγης του 1899 και του 1907, οι οποίες συμπληρώνουν τις Συνθήκες της Γενεύης εμπεριέχοντας διατάξεις σχετικές με ζητήματα που δε ρυθμίζονται από αυτές, όπως η επιτρεπτή χρήση όπλων και μεθόδων πολέμου. Οι εξελίξεις που επήλθαν με τις Συνθήκες αυτές, ήταν πολύ σημαντικές για τη μετέπειτα πορεία του Δ.Α.Δ. Η σημαντικότερη, ίσως, από όλες τις εξελίξεις ήταν η εισαγωγή της ρήτρας Martens στο Προοίμιο της Δεύτερης Συνθήκης της Χάγης του 1899 για τους Νόμους και τα Έθιμα του Πολέμου στην Ξηρά 22, η οποία επαναλήφθηκε με ελαφρώς διαφοροποιημένη και τροποποιημένη διατύπωση στην τέταρτη Συνθήκη της Χάγης του 1907 για τους Νόμους και τα Έθιμα του Πολέμου στην Ξηρά. Η ρήτρα αυτή έρχεται να καλύψει τυχόν κενά, που ήθελαν ανακύψουν στο Δίκαιο του Πολέμου ως προς την προστασία των πληθυσμών και των εμπολέμων μερών. Έτσι, οι προαναφερθείσες κατηγορίες παραμένουν πάντοτε «υπό την προστασία και την ηγεμονία του διεθνούς δικαίου, όπως προκύπτουν από τις πρακτικές που εφαρμόζονται μεταξύ των πολιτισμένων εθνών, τους νόμους της ανθρωπότητας και από τις επιταγές της δημόσιας συνείδησης». Ίσως, κατά την άποψη του γράφοντος, στο σημείο αυτό να μπορούσε να λεχθεί ότι η ρήτρα Martens, έχοντας τέτοια ευρεία διατύπωση, συμπεριλαμβάνει στους κόλπους της και τις προσβολές της γενετήσιας αξιοπρέπειας εν καιρώ πολέμου και σε σχέση με αυτόν. Δεύτερη, έστω έμμεση, αναφορά των Συνθηκών της Χάγης και συγκεκριμένα της υπ αριθμ. 4 Συνθήκης του 1907 στο ζήτημα των προσβολών της γενετήσιας αξιοπρέπειας γίνεται στο άρθρο 46 του Παραρτήματός της. Εκεί γίνεται μνεία στην υποχρέωση προστασίας της τιμής και των οικογενειακών δικαιωμάτων. Η διάταξη αυτή θα μπορούσε να θεωρηθεί, ότι στην έννοια της προστασίας της τιμής και των οικογενειακών δικαιωμάτων συστεγάζει και τις προσβολές κατά της γενετήσιας αξιοπρέπειας. Αυτό γίνεται φανερό, ιδίως αν ληφθεί υπόψη και το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής της υιοθέτησης της Συνθήκης αυτής. Πράγματι, την εποχή εκείνη η έννοια της τιμής είχε ένα διαφορετικό ειδικό βάρος, κατά πολύ αυξημένο σχετικά με τη σύγχρονη εποχή 23. Έτσι, η ένταξη των προσβολών κατά της γενετήσιας αξιοπρέπειας και κυρίως του βιασμού στα εγκλήματα τιμής, και όχι για 22 Convention (II) with Respect to the Laws and Customs of War on Land and its annex: Regulations concerning the Laws and Customs of War on Land. The Hague (υιοθετήθηκε την 29/07/1899, τέθηκε σε ισχύ την 04/09/1900) 187 CTS 429 (Συνθήκη Χάγης ΙΙ 1899). Για το πλήρες κείμενο, δες: https://ihl-databases.icrc.org/ihl/intro/150?opendocument (τελευταία επίσκεψη την 10/09/2016 και ώρα 09:20) 23 Gloria Gaggioli, «Sexual Violence in Armed Conflicts: A Violation of Humanitarian Law and Human Rights Law» (2014) 96 (894) International Review of the Red Cross 503,512. Σχετικά δες και David Boling, «Mass Rape, Enforced Prostitution, and the Japanese Imperial Army: Japan Eschews International Legal Responsibility?» (1994-1995) 32 Columbia Journal of Transnational Law 533,558

9 παράδειγμα στα εγκλήματα βίας, μπορεί να οφείλεται και στο παραπάνω γεγονός. Βέβαια, ο παρωχημένος και οπισθοδρομικός χαρακτήρας της διατύπωσης παραμένει, ενόψει και των σύγχρονων δεδομένων. Μάλιστα, ως προς την προαναφερθείσα διάταξη, έχει διατυπωθεί από ορισμένους μελετητές η άποψη ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την τιμώρηση των εγκληματιών πολέμου για προσβολές της γενετήσιας αξιοπρέπειας, στις δίκες της Νυρεμβέργης και του Τόκυο 24. Επίσης, η απαγόρευση της τέλεσης προσβολών γενετήσιου χαρακτήρα μπορεί να θεωρηθεί ότι συστεγάζεται στην υποχρέωση ανθρωπιστικής μεταχείρισης των αιχμαλώτων πολέμου που η ίδια Συνθήκη επιτάσσει στο άρθρο 4 του Παραρτήματός της. Τελευταία, αλλά όχι λιγότερο σημαντική, διάταξη που μπορεί να θεωρηθεί ότι εγκολπώνει μέσα στο πεδίο της έννοιάς της και τις προσβολές της γενετήσιας αξιοπρέπειας ανευρίσκεται στη Συνθήκη της Γενεύης του 1929 Σχετικά με τη Μεταχείριση των Αιχμαλώτων Πολέμου. Και είναι, άλλωστε, φυσιολογικό να παρατηρείται μία τέτοια προσθήκη, καθώς οι μείζονες εξελίξεις του Δ.Α.Δ., συνολικά, παρατηρούνται μετά το τέλος σημαντικών ενόπλων συρράξεων, όπως στην περίπτωση αυτή ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Έτσι, στο άρθρο 3 της Συνθήκης αυτής 25 αναφέρεται ότι οι αιχμάλωτοι πολέμου πρέπει να τυγχάνουν σεβασμού του προσώπου και της τιμής τους, ενώ οι γυναίκες πρέπει να τυγχάνουν ιδιαίτερης μεταχείρισης βάσει και του φύλου τους. Στη διάταξη αυτή, μπορεί να θεωρηθεί ότι συμπεριλαμβάνονται και περιπτώσεις τέλεσης εγκλημάτων κατά της γενετήσιας αξιοπρέπειας τόσο των ανδρών αιχμαλώτων πολέμου, όσο και των γυναικών. Επίσης, στο άρθρο 1 της Συνθήκης της Γενεύης του 1929 για τη Βελτίωση της Κατάστασης των Τραυματισμένων και Αρρώστων των Στρατών στο Πεδίο της Μάχης 26, γίνεται αναφορά στο ότι οι τραυματισμένοι και άρρωστοι πρέπει να τυγχάνουν ανθρώπινης μεταχείρισης, κάτι που προφανώς, κατά την άποψη του γράφοντος, μπορεί να συμπεριλάβει και την προστασία ενάντια στις προσβολές της γενετήσιας αξιοπρέπειάς τους. Έχοντας, λοιπόν, δει και αναφερθεί συνοπτικά στους κυριότερους σταθμούς, κατά την άποψη του γράφοντος, της εξέλιξης του Δ.Α.Δ. ως προς τις προσβολές της γενετήσιας αξιοπρέπειας έως και το χρονικό διάστημα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, πρόκειται εν συνεχεία να γίνει αναφορά στις εξελίξεις που επήλθαν μετά τη διεξαγωγή του πολέμου αυτού. Συγκεκριμένα, θα γίνει αναφορά στις δύο μείζονες δίκες της εποχής, οι οποίες διαδραμάτισαν σημαντικότατο ρόλο στην εξέλιξη τόσο του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου όσο και του Διεθνούς Ποινικού Δικαίου και 24 Askin (n.8), 40 25 Convention relative to the Treatment of Prisoners of War. Geneva (υιοθετήθηκε την 27/07/1929) 118 LNTS 343 (ΣΓ 29 για τους Αιχμαλώτους Πολέμου).Για το πλήρες κείμενο δες : https://ihldatabases.icrc.org/ihl/intro/305?opendocument (τελευταία επίσκεψη την 10/09/2016 και ώρα 09:30). 26 Convention for the Amelioration of the Condition of the Wounded and Sick in Armies in the Field. Geneva (υιοθετήθηκε την 27/07/1929) 118 LNTS 303 (ΣΓ 29 για τους Τραυματισμένους και τους Αρρώστους). Για το πλήρες κείμενο δες: https://ihldatabases.icrc.org/ihl/intro/300?opendocument (τελευταία επίσκεψη την 10/09/2016 και ώρα 09:36).

10 του διεθνούς δικαίου εν γένει, δηλαδή αυτές της Νυρεμβέργης και του Τόκυο. Όπως αναφέρθηκε και σε προγενέστερο σημείο του παρόντος κειμένου, η αναφορά και εξέταση του ζητήματος μέσα από το πρίσμα και τις διατυπώσεις μεγάλων διεθνών ποινικών δικαστηρίων, γίνεται κατά βάση για δύο λόγους. Πρώτον, γιατί στις δίκες αυτές δίνεται ακριβώς η ευκαιρία της εξέτασης και της διατύπωσης θέσεων επί ζητημάτων διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου, συμβατικού και εθιμικού, καθώς αυτό συνδέεται άρρηκτα με το διεθνές ποινικό δίκαιο αποτελώντας παράλληλα και σημαντικό κομμάτι της ύλης του 27. Δεύτερος λόγος της εξέτασης του ζητήματος αυτού μέσα από δίκες διεθνούς ποινικού χαρακτήρα είναι, ακριβώς, ο διεθνής τους χαρακτήρας. Πράγματι, μέσα από την αποτυχία των δικών της Λειψίας του Α ΠΠ, όπου αποφασίστηκε ότι γερμανικά δικαστήρια θα δίκαζαν τους εγκληματίες του πολέμου αυτού, να τιμωρήσουν τους δράστες η ανάγκη εγκαθίδρυσης διεθνών ποινικών δικαιοδοτικών οργάνων κατέστη προφανής. Με τον τρόπο αυτό, διασφαλίζονται σε μεγάλο βαθμό η αμεροληψία και η απρόσκοπτη και επισταμένη ενασχόληση με τα επίδικα ζητήματα, ώστε να αποφευχθούν οι αποτυχίες που ακολούθησαν τον Α ΠΠ ως προς την τιμώρηση και καταδίκη των εγκληματιών του 28. 2.4.ΟΙ ΔΙΚΕΣ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΤΟΚΥΟ Όπως και στην πλειοψηφία, αν όχι σε όλους, των πολέμων οι προσβολές κατά της γενετήσιας αξιοπρέπειας, κατά κόρον των γυναικών, ήταν αθρόες καθ όλη τη διάρκεια του Β ΠΠ. Ενδεικτικά, αναφέρεται ότι μόλις τις δύο τελευταίες εβδομάδες του πολέμου και σε έναν γεωγραφικά περιορισμένο χώρο, αυτόν της περιοχής της γερμανικής πόλης του Βερολίνου, σημειώθηκαν πάνω από 100.000 βιασμοί 29. Αντίστοιχα, στην Άπω Ανατολή γνωστές είναι οι βιαιότητες του Nanking που τελέστηκαν από τον αυτοκρατορικό στρατό των Ιαπώνων 30. Συνολικά, οι αναφορές για τις γενετήσιας φύσεως φρικαλεότητες ήταν πολλές, ενώ δεν περιορίζονταν μόνο στο έγκλημα του βιασμού. Παρά ταύτα, όμως, ο αριθμός των προσβολών και ο φρικιαστικός τους χαρακτήρας δεν ήταν αντίστοιχος με την αντιμετώπισή τους. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι προσβολές κατά της γενετήσιας αξιοπρέπειας αγνοήθηκαν παντελώς και μάλιστα ουδεμία ρητή αναφορά γίνεται στις προσβολές αυτές στα καταστατικά των δύο δικαστηρίων, του Τόκυο και της Νυρεμβέργης, ως τιμωρητέα εγκλήματα 31. Έτσι φθάνει κανείς στο οξύμωρο συμπέρασμα ότι εγκλήματα, όπως οι εκτοπισμοί πληθυσμών και η λαφυραγώγηση περιουσιών, έχουν 27 Robert Cryer (et al.), An Introduction to International Criminal Law and Procedure (third edition, Cambridge University Press 2014), 1 επ. 28 Askin, «War Crimes Against Women» (n.8) 112 29 Hilkka Pietila and Jeanne Vickers, Making Women Matter: the Role of the United Nations (updated edition,zed Books 1994), 146 30 Susan Brownmiller, Against our Will, Men, Women and Rape (Secker and Warburg 1975), 57 31 Για τον κατάλογο των εγκλημάτων όρα άρθρο 6 του Κατ. Της Νυρεμβέργης και άρθρο 5 του κατ. Του Τόκυο. Για το καταστατικό της Νυρεμβέργης δες: Charter of the International Military Tribunal - Annex to the Agreement for the prosecution and punishment of the major war criminals of the European Axis ("London Agreement") (υπεγράφη την 08/08/1945) 82 U.N.T.S. 279 ( Κατ. Δικαστηρίου Νυρεμβέργης). Για το καταστατικό του Τόκυο δες: International Military Tribunal for the Far East Charter (τέθηκε σε ισχύ την 19/01/1946 και τροποποιήθηκε την 26 Απριλίου 1946) Treaties and Other International Acts Series No. 1589 (Κατ. Δικαστηρίου του Τόκυο)

11 μεγαλύτερη βαρύτητα από εγκλήματα, όπως, και κυρίως, ο βιασμός. Σύμφωνα με την άποψη ορισμένων μελετητών 32 το παραπάνω γεγονός μπορεί ίσως να αποδοθεί στο ότι οι Συμμαχικές Δυνάμεις ήθελαν να δικάσουν τις Δυνάμεις του Άξονα όχι για εγκλήματα, τα οποία μπορεί και στρατιώτες των πρώτων να είχαν τελέσει, όπως οι βιασμοί, αλλά μόνο για εγκλήματα τα οποία μόνοι οι δεύτερες είχαν τελέσει, όπως αυτά κατά της ειρήνης. 2.4.1. Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ Η δίκη της Νυρεμβέργης πρόκειται, ίσως, για ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα του 20 ου αιώνα και όχι μόνο σε νομικό επίπεδο. Σε αυτήν δικάστηκαν και καταδικάστηκαν, από τις νικήτριες συμμαχικές δυνάμεις του Β ΠΠ, οι μείζονες εγκληματίες πολέμου που ανήκαν στις τάξεις του Άξονα στην Ευρώπη. Συγκεκριμένα, επρόκειτο για στελέχη, που βρίσκονταν ψηλά στην ιεραρχία του Γ Ράιχ και του κόμματος των Ναζί, που ως ηγέτες της όλης πολεμικής προσπάθειας, διέταξαν ή προώθησαν την τέλεση των θηριωδιών του Β ΠΠ. Βασική καινοτομία που εισήχθη στο Καταστατικό του Δικαστηρίου ήταν η εισαγωγή της ευθύνης των πολιτικών ή στρατιωτικών προϊσταμένων, για τις όποιες πολιτικές υιοθετούσαν σχετικά με τη διεξαγωγή θηριωδιών των οποίων την τέλεση επέβαλαν μέσω προσταγών στους υφισταμένους τους. Έτσι, υπεύθυνος δεν ήταν μόνο ο αυτουργός του εγκλήματος, όπως θα έλεγε κανείς με όρους ποινικού δικαίου, αλλά και ο ηθικός αυτουργός, αυτός που εξαρχής προώθησε την τέλεσή του από τα υψηλά στρώματα της ιεραρχίας 33. Εξίσου βασική καινοτομία, ήταν και η αναγωγή της τέλεσης επιθετικού πολέμου στο σημαντικότερο όλων των εγκλημάτων. Στο καταστατικό του Δικαστηρίου που υιοθετήθηκε από τις νικήτριες δυνάμεις, Αγγλία, Γαλλία, ΗΠΑ και Σοβιετική Ένωση στο Λονδίνο την 8 Αυγούστου 1945 34, συμπεριλαμβάνονταν τα εξής 3 εγκλήματα στο άρθρο 6 : «α. Εγκλήματα κατά της Ειρήνης, β. Εγκλήματα Πολέμου, γ. Εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας». Επίσης, στο ίδιο άρθρο συμπεριλαμβάνεται και η διάταξη για την ευθύνη των θιασωτών των εγκλημάτων αυτών για τις πράξεις τις οποίες οι ίδιοι οργάνωσαν και σχεδίασαν αλλά δεν τέλεσαν ως φυσικοί αυτουργοί, με όρους ποινικού δικαίου. Τα εγκλήματα που περιλαμβάνονται στους τίτλους β και γ επεξηγούνταν με εξαιρετικά ευρείς ορισμούς, ώστε στα ενδεικτικά απαριθμούμενα επί μέρους εγκλήματα να δύνανται να συμπεριληφθούν, ερμηνευτικά, και άλλα, που εσκεμμένα ή μη δεν είχαν ρητά προβλεφθεί ή αναφερθεί στη διάταξη του άρθρου 6 του Καταστατικού του Δικαστηρίου. Έτσι, ερμηνευτικά, προσβολές της γενετήσιας αξιοπρέπειας, και δη η μείζονα προσβολή του βιασμού, μπορούσαν εύκολα να συμπεριληφθούν στην έννοια των παραβιάσεων των νόμων 35 και εθίμων 36 του πολέμου. Επίσης, σίγουρα μπορεί να 32 Askin, «War Crimes Against Women» (n.8) 163 33 William J. Bosch, Judgment on Nuremberg: American Attitudes toward the Major German War- Crime Trials (First Edition, The University of North Karolina Press 1970), 14-16 34 Agreement for the prosecution and punishment of the major war criminals of the European Axis (υιοθετήθηκε την 08/08/1945) 82 U.N.T.S. 279 (Η Συμφωνία του Λονδίνου) 35 Όπως για παράδειγμα η διάταξη του άρθρου 46 του Παραρτήματος της IVης Συνθήκης της Χάγης του 1907 (n.5)